TEXELSE 11 COURANT
Luchtoorlog boven Texel duurde langer dan elders
Elke tien dagen
een bombardement
Aanval
Op 25 september 1944 werd in het
Marsdiep een konvooi van 23
schepen aangevallen, dat daar de
dag afwachtte onder bescherming
van het geschut van Den Helder en
Texel. Op deze foto - gemaakt door
de boordcamera van een van de
aanvallende Engelse tweemotorige
Bristol Beaufighters - komt de
luchtoorlog in alle hevigheid tot
uiting. In het midden de Duitse
mijnenveger M 471 die werd
beschoten met boordkanonnen en
met tweemaal vier raketten, die
links en rechts op de foto te zien
zijn. In de verte is Texel te zien,
waar het geschut uit alle macht
vuurde op de aanvallende Engelse
toestellen, waarvan in de verte een
groep na de aanval afbuigt boven
het konvooi. De mijnenveger is kort
na het maken van de foto de lucht
in gevlogen, waarbij drie doden
vielen en vier bemanningsleden
zwaar gewond raakten. Diverse
opvarenden raakten licht gewond.
Deze explosie is ook te zien op
filmbeelden die van deze aanval
bewaard zijn gebleven. Na de aan
val op het konvooi werd nog het
geschut bij de Hors en Oudeschild
beschoten, maar hier werd alleen
materiële schade aangericht. De
Beaufighters kwamen er niet onge
schonden van af: van de 68
toestellen werden er drie neerge
schoten, waarbij zes bemannings
leden omkwamen.
Vliegveld Texel
Vliegveld De Vlijt in Eierland werd
tijdens de meidagen van 1940
diverse malen beschoten door de
Duitse Luftwaffe.
Op een paar na werden alle Neder
landse toestellen vernietigd.
Ondanks dat de Duitsers het vlieg
veld in de zomer van 1940 weer
operationeel maakten, zou het nog
tot juni 1941 duren voordat er een
Duitse Staffel Messerschmitts werd
gehuisvest. Voornaamste taak was
het beschermen van de konvooien
langs de kust. In de zomer van
1941 vetrokken ze al weer en wer
den de taken overgenomen door
de vliegvelden De Kooy en Leeu
warden. Toch hadden de Duitsers
nog meer plannen en werd het
vliegveld uitgebreid met verharde
rolbanen, voordat het in maart
1943 definitief verlaten werd. De
positie van de nooit gebruikte ver
harde taxibanen zijn bij grote
droogte nog zichtbaar vanuit de
lucht.
De luchtoorlog boven Texel
duurde langer dan elders, van 2
december 1939 tot 4 mei 1945.
In die periode werden 167 aan
vallen uitgevoerd op de geza
menlijke doelen. Daarnaast
waren er andere 'incidenten',
zoals luchtgevechten, crashes,
beschietingen van landdoelen,
het aanspoelen van beman
ningsleden en (foto)verkennings
vluchten.
Deze gegevens zijn afkomstig uit
het archief van de 44-jarige Hans
Nauta uit Egmond-Binnen, docent
aan de Hogeschool Alkmaar, die
sinds 25 jaar onderzoek doet naar
de luchtoorlog boven Noord-Hol
land en een archief heeft opge
bouwd met een kleine 56.000
documenten en foto's, over iets
minder dan 7.000 incidenten. Zijn
archief overstijgt daarmee het
beschrijven van losse incidenten,
en geeft inzicht in de geallieerde
besluitvorming over welk doel wel
en welk doel niet aan te vallen, de
manier en richting waarop doelen
werden benaderd, de materiële
verliezen op de grond en in de
lucht. Ook geeft zijn collectie
inzicht in de organisatie van de
Duitse luchtverdediging, die
bestond uit luchtafweer, radar en
vliegvelden. Nauta schrijft artikelen
over dit onderwerp, werkt momen
teel aan een boek over de lucht
oorlog boven IJmuiden en wordt
veel gevraagd voor lezingen.
Onlangs verzorgde hij een lezing
over de luchtoorlog boven Texel in
de bibliotheek in Den Burg.
Het eerste incident waar Texel mee
te maken kreeg, was het aanspoe
len van een vliegenier, die vermist
werd bij een actie boven Het
Kanaal, het laatste was het (door
geallieerde vliegtuigen) uitwerpen
van pamfletten met daarop de
Bombardement
De havens van Texel en Den Hel
der, vliegveld De Vlijt, watervlieg
tuigbasis De Mok, De Kooij en de
alom tegenwoordige luchtafweer
(Flak-batterijen) trokken menig
bombardement aan. Tussen 1940
en 1945 zijn op het eiland maar
liefst 167 aanvallen geweest (34 op
de Mok, 83 op Vlijt en 50 op Flak-
tekst: Berlin fallt' om vier minuten
voor middernacht op 4 mei 1945.
Hoewel er 30.000 pamfletten wer
den uitgeworpen, heeft Nauta er
nog niet een weten terug te vinden.
'Er was op Texel op dat moment
gebrek aan brandstof, merkte een
van zijn toehoorders in Den Burg
op.
De lezing in de bibliotheek werd
bijzonder goed bezocht, meren
deels door mensen die de door
Nauta beschreven tijd aan den lijve
hadden ondervonden. Dat dat ook
elders in de provincie het geval is,
levert Nauta voortdurend nieuwe
informatie op. Ook tijdens zijn
lezing op Texel kreeg hij antwoor
den op vragen die hem bezig hiel
den, zoals de precieze lokatie van
de Funkfeuer bij De Cocksdorp,
gebruikt voor de navigatie van
Duitse Heinkels die, in het najaar
van 1944, V1's onder de vleugel
meedroegen en deze boven de
Noordzee lanceerden. Dit signaal
baken stond bij hoeve Weltevre
den, waar nu de Klimpstraat is.
Een vraag die niet beantwoord
werd was de exacte lokatie van de
Schein Flughafen, een schijnvlieg-
veld dat een afleiding moest vor
men voor de bommenwerpers en
dat volgens een Engels rapport in
de buurt van Den Hoorn moet heb
ben gelegen. Ook is nog niet alle
informatie openbaar. Zo blijft het
rapport over de schietpartij waarbij
Duitse soldaten Amerikaanse vlie
gers die een noodlanding maakten
neerschoten, tot 2024 gesloten.
batterijen). De nauwkeurigheid
daarvan liet te wensen over en de
bommen kwamen overal en ner
gens terecht. De foto toont een
inslag bij de boerderij van Boersen
bij Zevenhuizen bij Oosterend,
waar een brisantbom neerkwam
die bedoeld was voor vliegveld
Texel.
De interesse van Nauta voor de
luchtoorlog begon toen hij van zijn
opa een onderdeel kreeg van een
vliegtuig dat in de nacht van 25 op
26 juni 1943 neerstortte op het
platte dak van zijn bakkerij in Alk
maar. 'Een plat ding van 7 bij 7
centimeter, maar boordevol num
mers en zelfs met het typenummer
van het toestel.' Maar hoewel er
ooggetuigen genoeg waren, waren
er die nacht meerdere vliegtuigen
van het type Halifax neergekomen
en kon niemand met zekerheid
zeggen van welk van deze vliegtui
gen het plaatje afkomstig was. Pas
na onderzoek in het Regionaal
Archief van Alkmaar en in buiten
landse archieven slaagde Nauta er
in de lotgevallen van het vliegtuig
te achterhalen. 'En ook wie de
bemanningsleden waren, naar welk
doel ze onderweg waren en door
welke nachtjager ze waren neerge
schoten.' Daarmee was zijn inte
resse gewekt en sindsdien is Nauta
regelmatig op zoek naar informatie
en achtergronden, die vaak diep in
de archieven in Engeland en Duits
land verborgen zitten. Probleem
daarbij is dat van de Duitse archie
ven maar zo'n drie procent is terug
te vinden. 'Wellicht dat er in Rus
land nog het een en ander te vin
den is, maar het meeste zal aan het
einde van de oorlog zijn vernie
tigd', zegt Nauta.
Dat Texel zo populair was bij de
geallieerde vliegers (gemiddeld
vond elke tien dagen een incident
plaats) had alles te maken met de
strategische ligging. Met meerdere
De Mok
Niet alleen Vliegveld Texel werd op
10 mei 1940 aangevallen, maar
ook marinevliegkamp De Mok. Van
de 24 aanwezige watervliegtuigen
is er een voor 10 mei vertrokken,
havens en vliegvelden en zware
kustbatterijen waren zowel op
Texel als in Den Helder veel doelen
voor bombardementen. Vliegtuigen
die boven zee in problemen kwa
men of om andere reden dachten
Duitsland niet te kunnen bereiken,
wierpen hun bommen af boven
een van deze doelen, zodat de
missie toch als 'geslaagd' geboek
staafd kon worden. Dat dat niet
altijd even trefzeker gebeurde, blijkt
uit eigen onderzoek van de RAF uit
1941. Dat leerde dat bij goed zicht
twintig procent van de bommen
binnen een straal van vijf mijl (onge
veer acht kilometer) van het doel
neerkwam. Bij slecht zicht en 's
nachts zakte dat percentage
onmiddellijk naar een krappe zeven
procent. Aangezien de meeste
vluchten 's nachts werden uitge
voerd, mag duidelijk zijn dat veel
bommen naast het doel vielen en
soms op onverwachte plaatsen
grote vernielingen aanrichtten.
De ligging van Texel was ook
belangrijk voor de konvooien die
ijzererts - nodig voor de oorlogsin
dustrie - vanuit Zweden naar Rot
terdam vervoerden. In verband met
de veiligheid voeren deze kon
vooien 's nachts en dicht onder de
kust. In het Marsdiep, onder
beschutting van het eiland, werd
dan de dag afgewacht. Daar wer
den ze door grote formaties gealli
eerde vliegtuigen aangevallen. Van
één van die aanvallen, op 25 sep
tember 1944, toonde Nauta tijdens
zijn lezing filmopnamen die het
publiek gedurende anderhalve
minuut meenemen in de cockpit
van een van de aanvallende vlieg
tuigen. Tussen een spoor van
mitrailleurinslagen en terwijl rond
om granaten exploderen, duikt het
vliegtuig op een Duitse mijnenja-
ger, die met raketten tot zinken
wordt gebracht.
de andere zijn verloren gegaan.
Vlak voor de capitulatie werden de
faciliteiten opgeblazen om te voor
komen dat ze in Duitse handen
zouden vallen. De watervliegtuig
basis was in 1943 heel kort in
gebruik genomen bij de Duitsers.
Konvooien
In het latere deel van de luchtoor
log zou het luchtafweer op Texel
een belangrijke rol hebben bij de
verdediging van de konvooien die
voor anker lagen op de Reede.
Deze werden dan ook regelmatig
aangevallen door Engelse toestel
len, soms met zware verliezen. De
foto is gemaakt op 25 september
1944, toen een formatie van 68
Bristol Beaufighters een konvooi
Wie is dit?
Flight lieutenant Keighley was op
29 juli 1940 met zijn bommenrich-
ter sergeant Parsons en rugkoepel-
schutter sergeant MacPherson met
hun tweemotorige bommenwerper
van het type Bristol Blenheim uit
gezonden naar de olieraffinaderijen
bij Bremen. Omdat er niet voldoen
de wolkendekking boven het doel
was, werd besloten vliegveld Leeu
warden aan te vallen. Daar werden
ze echter onderschept door Duitse
Messerschmitts. Keighley maakte
rechtsomkeert, terwijl hij achterna
gezeten werd door de Duitse
jagers. De Blenheim werd meer
dere keren geraakt, waarbij de rug-
aanviel. Een mijnenveger en een
havenbewakingsschip werden tot
zinken gebracht, elf andere sche
pen werden beschadigd. Drie
vliegtuigen gingen verloren, zeven
tien andere raakten beschadigd. In
het midden van de foto de silhou
etten van de schepen, op de ach
tergrond de zuidpunt van Texel. De
witte vlekjes zijn geen beschadi
gingen van de foto, maar de wolk
jes van exploderende luchtafweer-
granaten waar de piloten doorheen
moesten vliegen.
koepelschutter dodelijk werd
getroffen en F/Lt Keighley gewond
raakte door splinters in benen en
rug. De linkermotor werd getroffen
en de propellor vloog eraf. Bij de
rechtermotor daalde de oliedruk en
F/Lt Keighley zag zich genood
zaakt een noodlanding uit te voe
ren. Onder moeilijke omstandighe
den maakte hij een geslaagde
buiklanding in een graanveld tus
sen Mariahoeve en Buitenzorg aan
de Vuurtorenweg bij De Cocks
dorp. Kort na de noodlanding werd
deze foto gemaakt. Alle details van
het voorval zijn bekend, behalve de
naam van het jongetje dat op de
cockpit zit. Wie meent te weten wie
dit is, kan contact opnemen met
de redactie.
