1887: Eerste Texelsche Courant verscheen in optimistische periode
Andere kranten uit 1887
In wat voor wereld
leefden zij eigenlijk?
Otello
125 jaar Texelse Courant
TEXELSE 11 COURANTvrijdag 27 juli 2'
belastingdienst van de Verenigde
Staten aan zijn systeem van pons
kaarten en legde daarmee de basis
voor de latere computergigant IBM.
Ook worden patenten uitgegeven
voor de lift, de grammofoonplaat en
prikkeldraad. In Amsterdam streek
het Leger des Heils neer met hun
boodschap van 'Soup, soap, salva
tion' en de zwagers Willem Vroom
en Anton Dreesmann openden
magazijn De Zon aan de Wees-
perstraat, waar over de prijs van de
artikelen niet kon worden gemar
chandeerd. Dat bleek een succes
formule en De Zon groeide uit tot de
landelijke keten Vroom Drees
mann. In hetzelfde jaar nam aan de
Kerkbuurt in Oostzaan Albert Heijn
de winkel van zijn vader Jan over.
Acht jaar later breidde hij uit met een
winkel in Purmerend, waar eigen
koek werd gebakken en eigen koffie
gebrand. Daarmee legde Heijn de
basis voor het internationaal opere
rend Ahold. Eveneens in Amsterdam
opent Oscar Carré zijn Circus Carré
aan de Amstel en in La Scala in
Milaan gaat Otello in première, een
van de laatste werken van de flam
boyante Giuseppe Verdi, de enige
componist uit de geschiedenis die
naast componist ook boer was. In
Sint Petersburg ging Capriccio
Espagnol van Tsjaikowsky in pre
mière en Carlisle D. Graham over
leeft voor de tweede keer in een ton
een val van de Niagara watervallen.
Aan het einde van deze opsomming
mag de Litouws/Poolse oogarts
Lejzer Zamenhof niet ontbreken die
in 1887 onder de naam Dr. Espe
ranto een eerste leerboek van de
door hem uitgedachte internationale
taal publiceerde. Hoewel de aan
dacht van de wereld op dat moment
nog gericht was op het Volapük, zou
Zamenhofs hulptaal een hoge vlucht
nemen. Zeker op Texel, dankzij de
inspanningen van de gebroeders
Duinker, uitgevers van de Texelsche
Courant.
Pip Barnard
Victoria
Als koningin van Groot-Brittannië
en keizerin van India regeerde
koningin Victoria over een enorm
gebied. Daarnaast had ze zich door
huwelijksverbanden met alle
koningshuizen van Europa, wat
haar de titel 'de grootmoeder van
Europa' opleverde. Ze regeerde
ruim 63 jaar en was de laatste
Britse vorst van het Huis Hanno
ver.
Het fin de siècle was een tijd van
alfabetisering en over de hele wereld
werden kranten opgericht om in de
toenemende vraag aan (geschreven)
nieuws te voorzien. Niet allemaal
hebben ze de storm des tijds over
leeft, maar in 1887 verschenen onder
meer de volgende kranten:
El Espectador, een van de landelij
ke kranten van Colombia. Kwam
voor het eerst uit op 22 maart 1887,
in Medellin. Gabriel Garcia Marquez,
in 1982 winnaar van de Nobelprijs
voor de Literatuur, werkte in 1954
voor El Espectador.
De International Herald Tribune
de wereldkrant bij uitstek. In 1887
opgericht door Amerikaanse journa
listen en wordt uitgegeven in Parijs,
gedrukt in 28 steden en gelezen in
180 landen. Veelomvattender dan de
internationale variant van de New
York Times waartoe de krant behoort.
Tweederde van de lezers is niet-
Amerikaans.
De Westdeutsche Zeitung, een
regionale Duitse krant.
The Washington Postde grootste
krant van Washington DC, die zich
zelf ziet als een lokale krant. Lande
lijk verschijnt er dan ook alleen een
speciale wekelijkse editie.
De Münchener Beobachter, een
vier pagina's tellend weekblad, in
1920 opgekocht door de NSDAP,
die de naam wijzigde in Völkischer
Beobachter - Kampfblatt der natio-
nalsozialistischen Bewegung GroB-
deutschlands. Vanwege het karakter
van antisemitisch roddelblad kreeg
de krant meerdere malen een ver
schijningsverbod opgelegd.
Christian Journal, een krant voor
Nederlandse immigranten in de Ver
enigde Staten.
Le Soir, een Brusselse krant die op
zaterdag 17 december 1887 voor
het eerst verscheen, een week nadat
een testnummer was uitgekomen.
De krant werd eerst gratis verspreid.
Tien jaar
later, toen ervoor betaald moest
worden, overschreed de oplage
reeds de 100.000
exemplaren. Le Soir stond aan de
basis van de Rossell groep, de eer
ste persgroep van Franstalig België.
Deepika, een van de oudste kranten
van India, vanaf de oprichting
gestuurd door de Syro-Malabar-
katholieke Kerk van Kerala.
The Star, een links georiënteerde
Londense krant, die een cruciale rol
speelde in de zaak van Jack the Rip
per, door steeds als eerste met nieu
we feiten te komen.
Doe mee en win een stedentrip
De Texelse Courant bestaat op 15
september 125 jaar. In de aanloop
naar dat jubileum stellen we elke
maand een vraag, waarvan het
antwoord te vinden is in ons digi
tale archief, www.archieftexelse-
courant.nl. Stuur het antwoord per
e-mail naar de redactie
(redactie@texelsecourant.nl) of per
post naar Spinbaan 6, 1791 MC
Den Burg. Op 15 september wordt
uit alle goede antwoorden een win
naar getrokken. De hoofdprijs is
een stedentrip naar Londen, Parijs
of Berlijn.
Prijsvraag
In het allereerste nummer van de
Texelsche Courant wordt gespro
ken over een besmettelijk ziekte,
die heerst in drie huisgezinnen in
Den Hoorn, waaronder dat van het
hoofd der school. De vraag is wel
ke ziekte hier bedoeld wordt.
Zamenhof
Lejzer Zamenhof, een oogarts van
Litouws/Poolse afkomst, publiceer
de in 1887 als Dr. Esperanto een
eerste leerboek van de door het
uitgedachte wereldhulptaal. Deze
zou - onder de naam Esperanto -
een grote vlucht nemen, tot hij tij
dens de Tweede Wereldoorlog werd
verboden.
Mede mogelijk gemaakt door uw persoonlijke reisadviseur
VAddy van Tatenhove
International Reisadvies a,
06-50822045
addy.van.tatenhove@reisbureauathome.nl
reisbureauathome.nl/addy-vantatenhove
In september 1887 trad in China
de Huang Ho, de Gele Rivier, bui
ten haar oevers. De overstroming
kostte aan ongeveer anderhalf
miljoen mensen het leven. In
december van hetzelfde jaar ver
scheen in Engeland het eerste
verhaal van Sherlock Holmes, A
Study in Scadet. Er zouden nog
56 verhalen en drie romans vol
gen, waarin het voor altijd 1887
is. Tussen deze twee gebeurte
nissen geven op Texel Adriaan de
Rooij en Willem Langeveld het
eerste nummer van de Texelse
Courant uit. Maar wat was dat
voor wereld, waarvan deze twee
verslag wilden doen?
Het eerste exemplaar van de Texel
sche Courant bevat - naast een
hoofdredactioneel commentaar over
de krant zelf - niet heel veel nieuws.
De nieuwe krant telt nog maar vier
pagina's, waarvan er twee gevuld
zijn met advertenties. Het is moeilijk
in te schatten wat op dat moment
als belangrijkste nieuws werd gezien,
maar terugblikkend kan wel gecon
stateerd worden dat de droge zomer
van 1887 de gemoederen bezig
hield. Zeker door de daarmee
samenhangende ongunstige ontwik-
de winkel van Langeveld en De Rooij
zou worden.
Maar door de opkomst van de
spoorwegen en de telegrafie werd
de wereld snel kleiner. Nederland
had zich nog niet opgesloten in de
verzuiling en de nieuwe Grondwet
uit 1848 had de staatsindeling dras
tisch gewijzigd. Europa was in de
ban van het optimisme en in 1851
bezochten niet minder dan 600.000
mensen de eerste Wereldtentoon
stelling, in het Chrystal Palace in
Hyde Park in Londen. Na een twee
de Expo in Japan - in 1867 - zouden
er twee volgen in Parijs, in 1878 en
1889. Werd bij de eerste de elektri
sche straatverlichting geïntrodu
ceerd, voor de tweede bouwde
Gustave Eiffel zijn Eiffeltoren, waar
van in 1887 het fundament werd
gelegd. Toen de eerste Texelsche
Courant verscheen, was de bouw
van wat - met ruim zes miljoen
bezoekers per jaar - 's werelds meest
bezochte monument zou worden, in
volle gang.
De tentoonstellingen hadden in de
eerste plaats ten doel het bevorde
ren van de internationale handelsbe
trekkingen en het propageren van de
eigen technische vooruitgang. Kos
ten nog moeite werden gespaard
om de bezoekers te imponeren. De
invloed die van de Expo's uitging,
was echter vaak het grootst op het
culturele vlak. Bekend is het verhaal
van de componist Claude Debussy,
die tijdens de Wereldtentoonstelling
in Parijs in 1889 zo werd gegrepen
door de Javaanse gamelan, dat hij
op basis daarvan een heel eigen
klanktaal ontwikkelde. Op de ten
toonstelling in Chicago, in 1893,
presenteerde Thomas Alva Edison
zijn kineto-scoop, een individuele
kijkkast voor bewegende beelden,
die algemeen beschouwd wordt als
de eerste filmprojector. Edison had
toen al aan de wieg gestaan van de
gloeilamp, de fonograaf en de elek
trische stoel. Herman Hollerith intus
sen, werkte in opdracht van de
Eiffeltoren
Ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling van 1889 werd in Parijs in
januari 1887 begonnen met de bouw van de Eiffeltoren. Rond het ver
schijnen van het eerste nummer van de Texelsche Courant stonden de
vier poten overeind. Deze foto toont de situatie op 7 december 1887.
Gele rivier
In september 1887 trad in China de Huang Ho, de Gele Rivier, buiten zijn
oevers. Dit leidde tot een van de grootste natuurrampen uit de beschre
ven geschiedenis, die aan 900.000 tot twee miljoen mensen het leven
kostte. In 1938 (foto) was de situatie nog nijpender en overleefden vier
miljoen mensen de overstroming niet.
Multatuli
In 1887 verschenen Eline Vere van
Couperus en De kleine Johannes
van Frederik van Eeden, het laatste
na een eerdere publicatie in literair
tijdschrift De Nieuwe Gids. Ook
was 1887 het sterfjaar van Eduard
Douwes Dekker (foto), die onder
de naam Multatuli de wantoestan
den in Nederlands-I ndië aan de
kaak stelde in Max Havelaar, door
de Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde uitgeroepen tot het
belangrijkste Nederlandstalig let
terkundige werk aller tijden. In 2004
eindigde Multatuli op de 34ste
plaats in de verkiezing van De
grootste Nederlander.
Salter
De 27-jarige Suzanne Salter - hier
afgebeeld met haar echtgenoot -
werd in september 1887 benoemd
tot burgemeester van Argonia in
Kansas. Zij was daarmee in de
Verenigde Staten - en ver daarbui
ten - de eerste vrouw in deze func
tie.
Hollerith
Herman Hollerith legde met zijn uitvinding van de ponskaart de basis
voor het binaire systeem en van de latere computergigant IBM.
Schnaebele
Guillaume Schnaebelé (ook Wil
helm Schnabele genoemd), een
medewerker van de Franse spoor
wegen, werd in april 1887 gevraagd
naar Duitsland te komen, voor
werkoverleg met Duitse collega's.
Bij de grens werd hij door de Duit
se politie gearresteerd op beschul
diging van spionage. De vraag of
de arrestatie terecht was - en of hij
op Frans of op Duits grondgebied
had plaatsgevonden - liep zo hoog
op dat de Franse minister van
defensie mobilisatie van het leger
eiste en revanche op de verloren
Frans-Duitse oorlog van 1870.
Onder diplomatieke druk van Rus
land liet keizer Wilhelm I Schnae
belé uiteindelijk gaan, niet geheel
zonder protest van rijkskanselier
Bismarck.
keling van de veeprijzen. Ander
opmerkelijk nieuws in deze eerste
krant was de benoeming van Suzan-
na Salter als burgemeester van
Arkonia in Kansas. De 27-jarige Sal
ter was in ieder geval in de Verenigde
Staten, maar waarschijnlijk ook ver
daarbuiten, de eerste vrouw in deze
functie. Ook de komst van aardap
pelkever veroorzaakte onrust. Land
bouwers werden gewaarschuwd
door zowel de Commissaris van de
Koning als door de Hollandsche
Maatschappij van Landbouw. Maar
voor een goed tijdsbeeld moeten we
toch dieper de geschiedenis indui
ken.
Het laatste decennium van de
negentiende eeuw - het fin de siècle
- was er een van betrekkelijke rust.
De chaos die Napoleon over Europa
had uitgestort, had weliswaar zijn
sporen nagelaten, maar lag twee
generaties in het verleden en de
Grote Oorlog, 1914-1918, ongeveer
even ver in de toekomst. De laatste
grote oorlogen waren de Frans-Duit
se oorlog in 1870 en de Burgeroor
log tussen de Noordelijke en de
Zuidelijke Staten (1861-1865), maar
Amerika was een ver en vreemd
land, al was het - ook volgens de
Texelsche Courant - een plek waar
velen hun geluk gingen beproeven.
De meeste diplomatieke incidenten
hadden betrekking op veraf gelegen
koloniën als Zoeloeland, Balochistan
en Cambodja. Al had het makkelijk
anders kunnen lopen, want de Affai
re Schnaebelé had tot een tweede
Frans-Duitse oorlog kunnen leiden.
Maar de tijd was daar duidelijk nog
niet rijp voor en de gemoederen wer
den gesust. Engeland vierde het
gouden ambtsjubileum van Koningin
Victoria, die nog stevig op haar troon
zat en niet alleen het land met harde
hand regeerde, maar zich ook via
familiebanden had verbonden aan
alle vorstenhuizen van Europa. Zo
regeerde ze als Koningin van Groot-
Brittannië en Keizerin van India niet
wetenschap en de (tweede) industri
ële revolutie had niet alleen de trek
naar de stad in gang gezet, maar
ook uitvindingen als de gloeilamp en
de grammofoonplaat tot gevolg
gehad. De slavernij was - bijna over
al - afgeschaft, maar de toenemende
industrialisatie had geleid tot zware
arbeid in mijnen en fabrieken.
Hoewel ook een afgelegen eiland als
Texel zich er niet aan kon onttrek
ken, gingen de ontwikkelingen daar
wel langzamer dan elders. Den Burg
was in 1887 nog niet veel groter dan
in de honderden jaren daarvoor en
bestond uit de binnenring met de
drie pleinen Stenenplaats, Vismarkt
alleen over het grootste rijk, maar
was ook verreweg de meest invloed
rijke persoon van het naar haar
genoemde Victoriaanse tijdperk.
Uitgaven als Uncle Tom's cabin (De
negerhut van Oom Tom, 1852) en
On the origin of species (De oor-
prong der soorten, 1859) hadden
hun weerslag op het denken gehad.
De religie, eeuwenlang alleenheer
ser, kreeg concurrentie van de
en Groeneplaats, en de buitenring
Weverstraat, Hogerstraat, Graven
straat en Warmoesstraat. Het Schil
derend en de Kogerstraat bestonden
alleen nog in de verbeelding en de
westelijke uitvalsweg, de Hollewal,
was niet meer dan een verzameling
groene weggetjes. De drukkerij van
de Texelsche Courant bevond zich
aan de parkzijde van de Parkstraat,
tegenover een boerenplaats die later
In La Scala in Milaan ging in 1887
Verdi's opera Otello in première,
gebaseerd op het gelijknamige
toneelstuk van Shakespeare. Op
de foto het begin van de derde
acte.
