Beiaardier Dom
van Utrecht
ging terug naar
Texelse roots
AANGESPOELD
www.texelsecourant.nl
VRIJDAG 15 MAART 2013
MUZIKALE HOORNDER MET LOODSEN ALS VOOROUDERS
De lijst van beiaardiers van de Dom van Utrecht is lang.
Bovenaan prijkt het jaartal 1504, met daarachter de
naam van Daniël van Berlicom. Generaties volgden elkaar
op, zoals de periode van 1787 tot 1879, toen vader en
zoon Nieuwenhuyzen stadsbeiaardier waren. Van 1985
tot 2011 bespeelde Arie Abbenes het beroemde carillon.
Sinds zijn pensionering woont hij in Den Hoorn. Een 'aan
gespoelde'Texelaar, maar wel eentje met een lange fami
liehistorie in het dorp, die terug gaat tot in de zeventiende
eeuw.
Met zijn Texelse verleden confronteerde
zijn vader, drukker in Den Helder, hem als
jochie al. 'Hij nam me mee de dijk op en
wees in de verte op het Hoornder kerkje.
'Daar komen we vandaan', zei hij dan. Het
was HendrikAbbenes diezich in dezeven-
tiende eeuw in Den Hoorn vestigde als
notaris, schoolmeester en koster. Nazaten
werkten er nadien als loodsen. 'Totdat de
armoede hen in de negentiende eeuw
naar de overkant dreef', vertelt Arie Ab
benes. Sindsdien is de naam uit het dorp
verdwenen, maar net vergeten. 'Toen ik
hier voor mijn werk eens was om te kijken
of een barst in de klok van het kerkje goed
was gelast, ontmoette ik Annie Vlaming,
de koster. Ze pakte me bij de arm en zei 'U
heet toch Abbenes?'Ze nam me mee naar
het kerkhof en wees me op het graf van
Antje Abbenes. Het was haar grootmoe
der en ongetwijfeld een ver familielid van
ons. Toen hij zich met Phi li, zijn echtgeno
te anderhalfjaar geleden vestigde in de
Herenstraat, bleken er meer familieban
den te bestaan. 'Mijn buurman Ruud Wil-
ner kwam de eerste dag al met een stam
boom aanzetten. 'We zijn familie', zei hij.
De familiebanden reiken verder dan Den
Hoorn. Daar kwam hij achter toen hij als
organist in contact kwam met Jan Brou
wer uit Oosterend. Ook met de Brouwers
bleek hij verwant. 'En mijn oma van moe
ders kant was een Kikkert. Dan hoef ik je
niet te vertellen waar zij vandaan kwam.'
Mede door die oude familiebanden raak
te deze relatief nieuwe Texelaar opmerke
lijk snel ingeburgerd. 'Het ijs is wat sneller
gebroken als mensen die je nog maar net
kent in de verte familie blijken te zijn.'
Het zijn niet alleen de genen die zorgen
voor een snelle opname in de lokale ge
meenschap. Het nieuws dat de voorma
lige stadsbeiaardier ook een vaardig orga-
gepast. Dit versteken van de speeltrom-
mel is handwerk. Met vier man zijn we
daar een volle dag mee bezig.' Abbenes
schreef ook de arrangementen.
Als stadsbeiaardier deed hij veel erva
ring op met onderhoud en restauratie.
Ook na zijn pensionering wordt hij nog
regelmatig gevraagd voor advies. 'Ik geef
regelmatig adviezen over restauratie van
historische beiaarden. Op het ogenblik
ben ik bezig met de Waag in Alkmaar. De
beiaard is van 1688 en het trommelspeel
werk moet worden gerestaureerd. Zo ben
ik ook bezig in Zierikzee en vorige week
nog in Nieuwpoort. Dat heen en weer rij
den ben ik wel gewend. Gedurende mijn
beroepscarrière heb ik veel gereisd en ben
de hele wereld over geweest.'
Sinds zijn pensionering heeft hij het wel
wat rustiger gekregen, maar ogenschijn
lijk niet heel veel. 'We woonden pal onder
de Domtoren. Ik dacht: na mijn pensione
ring moet ik hier niet blijven zitten. Stel
dat de klok niet gelijk loopt, dan word ik
daar steeds aan herinnerd en kan ik net
zo goed in dienst blijven. Ik zat bij de
Utrechtse Klokkenspel Vereniging, in het
bestuur van de Rotary, bij het klokkenlui-
oud-leerling. De muziek is van oorsprong
geschreven voor een orkest. Ik maakte het
geschikt voor twee beiaardiers.'
Muziek bewerken, concerten voorberei
den en andere bezigheden die verband
houden met muziek doet hij in zijn werk
kamer. Hij brengt er een groot deel van
zijn tijd door. 'Ik zocht een ruimte waar
ik rustig mijn werk kon doen. Dit optrekje
in de achtertuin op mooie afstand van
het woonhuis, is de reden dat we voor
dit huis hebben gekozen. Zijn onvermin
derde werklust wil niet zeggen dat hij
de schoonheid van Texel geheel aan zich
voorbij laat gaan. 'Gisteren was het mooi
weer en hebben we een heerlijke wande
ling over de Hors gemaakt.'
Inmiddels heeft hij ook kennisgemaakt
met de orgels in menig Texelse kerk, waar
hij als invaller het orgel bespeelt. 'Een
kerkorgel heeft verwantschap met de bei
aard. Je moet bijvoorbeeld ook eerste een
trapje op om er te komen en veel orgels
zijn ook behoorlijk op leeftijd. De historie
van zo'n instrument spreekt mij aan,net
als het mechaniek. Op Texel heb je prach
tige orgels. Piet Schneider, mijn achter
buurman die betrokken is bij de kerk,
spreek ik regelmatig en zo kwam het bal-
Uit zijn werkruimte aan het Lage Achterom
klinkt regelmatig piano- of orgelspel
dersgilde, het provinciaal genootschap
van kunst en wetenschappen en vond dat
ik wat afstand moest nemen.' Dat is ten
dele gelukt. Als vervangend beiaardier
van Utrecht en Eindhoven neemt hij nog
geregeld plaats achter het klavier. 'Mijn
opvolgster in Utrecht gaat volgende week
op vakantie en dan neem ik twee weken
de diensten waar in de Dom, de Klaaskerk
en inVleuten. In juni ga ikeen hele maand
naar de Verenigde Staten voor concerten.'
Het brengt veel werk met zich mee. 'Zo'n
concert is slechts het topje van de ijsberg.
Het grote werk zit in de voorbereiding.'
Wijzend op bladen met bladmuziek: 'Ik
ben nu bezig met een programma Neder
landse muziek voor een concert in Eind
hoven. Daar werk ik wel een maand aan.'
Hij vertelt over een quatre mains-concert,
waarbij twee beiaardiers gelijktijdig het
klavier bespelen. 'Ik speel samen met een
letje aan het rollen. Soms loop ik de kerk
binnen om wat te spelen of te oefenen.
En als de vaste organist verhinderd is, dan
neem ik waar. Want het leukst van spelen
vind ik om dat te doen voor een gezel
schap mensen. Wat mij ook aanspreekt,
is de organisatie er omheen, zoals ik dat
ook gewend was en ben als beiaardier (hij
is nog stadsbeiaardier van Oirschot). Zo
leer ik veel mensen kennen. Vooraf met
de dominee overleggen welke liederen er
komen. De mooiste momenten voor mij
als muzikant zijn na de preek en tijdens
de collecte. Dan moet er even flink wor
den gespeeld.'
Gerard Timmerman
Kent u ook een 'aangespoelde' Texelaar
met een bijzonder verhaal, mail dan naar
reda cti e @texel secou ra nt. n I
Zijn buurman kwam de eerste dag aanzetten
met de familiestamboom. 'We zijn familie.'
nist is, deed al snel de ronde en met enige
regelmaat wordt hij gevraagd om in één
van de kerken op het eiland het orgel te
bespelen.
Voor Hoornders die hun oren de kost
geven, is het ook niet te missen. Vanuit
zijn werkruimte die grenst aan het Lage
Achterom in Den Hoorn klinkt regelma
tig orgel- beiaard- of pianospel. Er staan
meerdere instrumenten, zoals een orgel,
klavichord (een oud klavierinstrument),
een piano, een beiaardklavier en een
groot klavecimbel, die momenteel wordt
gereviseerd. Het domein van een man
wiens leven in het teken staat van mu
ziek. Hij studeerde piano in Hilversum
aan het conservatorium. Ik vond dat wel
leuk, maar de vonk sloeg niet echt over.
zich beperkt tot het Nederlands taalge
bied heeft het mis. Begin jaren zeventig
werkte Abbenes als 'Associate Professor
of Music in Carillon en Camapnology aan
de vermaarde Indiana University School
of Music te Bloomington, Indiana (USA).
En ook binnenkort reist de beiaardier naar
Amerika voor het geven van concerten.
Verbonden aan de Nederlandse Beiaard
school heeft hij de meeste van de huidige
beiaardiers opgeleid. Vele prijzen en on-
Toen ben ik eens met een beiaardier de
toren in geweest en had meteen het idee:
dit is iets voor mij. In de muziek heb je
motivatie nodig om je doel te bereiken.
Met beiaard had ik dat meteen. Het is
een groot instrument, het is zwaar werk,
met handen en voeten. En als beiaardier
ben je betrokken bij de organisatie van
allerlei evenementen, onderhoudt con
tacten met verenigingen en organisaties,
je hebt het instrument onder je hoede
en draagt dus zorg voor het onderhoud.'
Hij studeerde beiaard bij Peter Bakker in
Hilversum en bij Piet van den Broek aan
de Beiaardschool in Mechelen, waar hij
in 1968 afstudeerde met de aantekening
'Grote Onderscheiding'.
Wie denkt dat het gebruik van carillons
derscheidingen vielen hem ten deel, zoals
de 'Gouden Beiaard', de improvisatieprijs
van het Holland Festival. Ook ontving hij
stadspenningen vanTilburgen Eindhoven
en andere loftuitingen.
Arie Abbenes was lange tijd stadsbeiaar
dier van Asten, Eindhoven, Tilburg, Son en
Utrecht. Waarvan ruim 25 jaar in Utrecht.
Twee keer per week, op vrijdag en zater
dag, nam hij plaats achter het klavier in
de Dom van Utrecht en bespeelde het be
roemde carillon. 'Ik zat op tachtig meter
hoogte in een afgesloten cabine. Zo'n ca
rillon is een heel geweld. In de Dom han
gen vijftig klokken met een totaal gewicht
van 28 ton, de grootste weegt 7000 kilo
Het carillon is van 1664. In de bronzen
klokken hangen klepels die verbonden
zijn met draden, tuimelaars en uiteinde
lijk met de toetsen van het klavier. Bij het
bespelen komen flink wat krachten los.
Het is een soort muzikale sport, zwaar
werk, met handen en voeten.'
Drie keer per week bespeelde hij andere
carillons. Ook verzorgde hij de program
mering van het automatisch spel van de
Dom, het mechaniek dat ervoor zorgt dat
het carillon op elk uur, half uur en kwar
tier een melodie laat horen. 'Het bestaat
uit een grote trommel, een cilinder uit
1669 met een diameter van twee meter
met daarop 700 schroefjes. Zeg maar een
grote speeldoos die ervoor zorgt dat zo
dra de spoel draait het carillon tot klinken
komt. Elke noot komt overeen met een
cijfer op de verdeelschijf. Drie keer per
jaar verandert de melodie, wat betekent
dat de programmering moet worden aan-
