OTUkclijkseïic Ücvigtcu.
staau buiten allen verband met de godsdienstwanneer alzoo
iemand een dezer 'vakken onderwijst, en daarbij een volstrekt
stilzwijgen bewaart over godsdienstige leerstelsels, kan niemand
hem met eenig regt verwijten dat hij de godsdienst minacht,
ons volk ongeloovig wil makeneen einde wil maken aan de
dienst van den levendigen Godof de school met de religie
van het ongeloof bezielen. Omdat de school het leerstellig-
godsdienslig terrein zorgvuldig vermijdt, is zij nog niet tegen
alle openbaring gerigt.en maakt zij zich niet aan geloofs
vervolging schuldig. Met hetzelfde regt zou men deze beschul
digingen kunnen rigten tegendeN.enZ.-H.reddingmaatschappij,
de Kamers van Koophandel en Fabriekende liedertafels en
rederijkerskamers en de maatschappij tot exploitatie der
Staats-spoorwegen. Immers ook deze instellingen vermijden
het leerstellig-godsdienstig terrein
Wanneer echter aardrijks- of natuurkunde aanleiding geeft
om in het geschapene de grootheid, de wijsheid en de liefde
des Hemelschen Vaders te bewonderenof de geschiedenis
de gelegenheid aanbiedt om in 't gedrag van eenig persoon
de betrachting van eene of andere verhevene deugd op te
merken, dan zal de onderwijzer dit niet nalaten. Wordt
daardoor een einde gemaakt aan de dienst des levendigen
Gods? Wordt zoo doende een zoogenaamd Christendom
verkondigd aan geloofsvervolging dienstbaar Er zal daarbij
natuurlijk in 't geheel van geen Christendom of Jodendom
sprake zijn om de dood-eenvoudige reden dat er geen aan
leiding toe bestaat. Zelfs de opmerkingen waarvan hier ge
sproken wordt, kunnen niet dan in 't voorbijgaan en naar
aanleiding van het eigenlijk onderwijs gemaakt worden. Een
onderwijzer, die bij voorbeeld een uur lang opzèttelijk over
Gods liefde ging sprekenof over eene of andere christelijke
deugdliefde tot den naaste bij voorbeeld, een verhandeling
ging houden van een half uur. zou naar onze meening te
berispen zijnook al gaf hij daarbij niemand ergernisen
onthield hij zioh op de gelukkigste wijze van alle mogelijke
krenking van godsdienstige begrippen. Niet omdat hij iets
zou doen dat op zichzelf verkeerd of nutteloos isin t geheel
niet; maar omdat hij niet deed waar hij voor geroepen is.
Neem aan, dat iemand zijn dochtertje onderwijs wil laten
geven in de muziek; de muziekmeester komt. plaatst zich
voor de piano, maar spreekt een uur lang over den oorsprong
van het Christendom. Al doet hij dit tot volkomen genoegen
van den papa, zal deze niet zegsen; gij zijt een perfect
catechiseermeester; ik zal om 11 denken als ik er een rioodig
heb, maar inmiddels naar een anderen muziekmeester omzien
Zoo zou hij ook met hetzelfde regt tot den schoolmeester-
godsdienstleeraar kunnen spreken.
Vergeten wij niet, dat de school niet in de eischen eener
volkomene opvoeding voorzietmaar alleen een deel daarvan,
het zoogenaamd maatschappelijk onderwijs, omvat. Vergeten
wij niet dat de wet van 1857 ook niet meer belooft dan zij
geeft en kan gevendaar toch art. 23 deze uitdrukkelijke
bepaling bevat«Het geven van onderwijs in de godsdienst
wordt overgelaten aan de Kerkgenootschappen." Kuiten de
schooluren blijft er overvloed van tijd over om vooi het gods
dienstig onderwijs te zorgen. Die zorg blijft aan de Kerk
en de ouders. Maar dan is het ook een valsche beschuldi
ging, als de Tijd beweert, dat door de wet op het lager
ouderwijs onze godsdienst-vrijheid wordt belaagd en ons volk
ongeloovig gemaakt. Geschiedt dit door hare toepassing
dan is die toepassing in strijd met hare voorschriften en de
toelichtingen der regering, be Tijd gelieve dan op te geven
waar de wet aldus verkeerd wordt, toegepast. Onwaar is dan
ook het verwijt van den heer Groen, dat de wet van 1857
aan de evangelische volksopvoeding beletselen in den weg
legt, cn staatsregterlijk overleg het nakomen der doopbelofte
aan vader of moeder onmogelijk maakt. Zoo de kerkgenoot
schappen daartoe niet voldoende gelegenheid aanbieden
maken zij zich aan pligtverzuim schuldig, want het is hun
werknimmer kan daarvan een verwijt, gemaakt worden aan
de openbare school. Er is dus in Nederland regt. ook voor
den Christen en ongegrond is de vreeselijke beschuldiging
die men waarlijk zoo hgtvaardig niet moest uitspreken dat
de schatkist en het, administratief gezag dienstbaar worden
gemaakt aan gewetensdwangen al de toeleg en tactiek is
gerigt tegen godsdienstvrijheid.
uitzeiLen stevende ook dit oorlogschip zeewaarts. Dekaptein
keerde toen naar de stad terug en aanvaardde 2 dagpn later
andermaal de reis. Dat het engelsche bewind zich de zaak
niet zal aantrekken wordt afgeleid uit de eenige dagen na
den verkoop gemaakte verordening, dat geen oorlogschip van
een der strijdende partijen in eene engelsche haven mag ge-
bragt worden, met het doel tot onttakeling of verkoop.
De groote Oranje-loge te Belfast is opgekomen tegen de
beschuldiging, als zouden de voorgevallen onlusten te wijten
zijn aan het Oranje-genootschap. Zij wijst met verontwaar
diging alle gemeenschap met die woelingen af. hebbende in
tegendeel een groot aantal leden zoowel der bijzondere loges
als der groote logezich ter beschikking van de overheid
gesteld om als buitengewone policie-beambteu dienst te doen.
FRANKRIJK.
Prins Humbert van Italië is den 27 op het Palais-royal te
Parijs aangekomen en heeft dadelijk een bezoek op S. Cloud
afgelegd. Den 30 is hij met den Keizer, dén Kroonprins en
prins Napoleon naar het kamp van Chalons vertrokken.
Het Journal des Débats verwacht niet veel van de aange
kondigde uitbreiding van den werkkring der departementale
Raden, omdat, toen onlangs in den Raad van Ilie-en-Vilaine
werd voorgesteld, dat de Algemeene en Arrondissements
Raden zeiven lmnne bureaux zouden mogen benoemen de
minister van binn, zaken, daarover geraadpleegdliet weten,
dat de vergadering onbevoegd was om zich met dergelijke
voorstellen bezig te houden.
«RIËHESLMVO.
Een lid der oppositie heeft een be leedigenden brief aan den
Koning geschreven, welke aanleiding tot wanordelijkheden
gegeven heeftde Wetg. Vergadering heeft met 193 tegen
27 st. besloten tegen dien brief te protesteren.
ITALIË.
Te Turijn is de heer Barandarion aangekomen met brieven
ter aankondiging der troonsbestijging van Keizer Maximiliaan
van Mexico. Men beschouwt het als eene opmerkelijke zaak,
dat aldus een oostenrijksehe prins den Koning van Italië
erkent.
KERKELIJKE STAAT.
De baron v. Bach, oostenrijksch gezant hij den H. Stoel,
heeft aan Koning Franciscus II zijne geloofsbrieven overhan
digd waarbij hij ook geaccrediteerd wordt aan het hof van
den Koning der beide Siciliën.
De beruchte rooverhoofdman Crocco is naar het pausselijk
gebied geweken en heeft zich daar gevangen laten nemen.
T II IS K IJ E.
De geschillen met Montenegro, over de afbakening der
grenzen, zijn door de gemengde commissie, tot genoegen
SLEESWS JK-SIMLSTEINSEII E KSVESTÏ E.
Het plan van een voorloopig bewind der Elbe-hertogdom-
men is, ten gevolge van het onderhoud van den pruissischen
Koning met, 'den Keizer van Oostenrijkopgegeven.
Uit^Noorri-Sleeswijk worden voortdurend petitiën naar
Kopenhage gezonden, om de voorspraak der regerin? te ver
zoeken opdat de deensche districten aan het koningrijk ver
bonden mogen blijven.
Het deensche Folkething heeft de staats-begrooting met73
teaen 17 stemmen aangenomen.
He Grootvorst Nicoluus is te Kopenhage aangekomen naar
men hoopt om zich te verlooven met eene deensche prinses.
BELGIE.
De minister van financiën heeft hij de Kamer een nieuw
crediet vim ruim 5 millioen aangevraagdvoor de vesting
werken van Antwerpen, met, de verzekering dat daarvoor
neen meerdere gelden benoodigd zullen zijn. De werken welke
720 hectaren zouden beslaan, nemen er werkelijk 788 in.
De Gedeputeerden hebben den 31 Aug. de begrooting van
openbare werken met alg. st. aangenomen.
De genl. de I,annoy, adjudant des konings is als zoodanig
ontslagen; hij wds te Doornik door de behoudende partij onder
steund als candidaat tegen de heeren Rogier. Bara en Combrez.
In de vergadering van het. katholieke congres te Mecheleti
is hij verschenen en met warme toejuiching ontvangen. De
heer Bupanloup, bisschop van Orleans, heeft den 31 op het
coimres gedurende 3 uren het woord gevoerd hoofdzakelijk
over lieUager onderwijs, dat hij met, het godsdienstig veree-
nigd en onder het gezag der geestelijkheid geplaatst wil zien.
BUITSCIILAN
De Koning van Pruissen is den 27 te Munchen aangeko
men en van daar vertrokken naar Hohenschwangauwaar
zich de Koning van Beijeren bevindt.
Pruissen heeft zich. op de kenbaar gemaakte wenschen
van Oos'enrijkbereid verklaard om te Berlijn over de ban
delsaangelegenheden te onderhandelen.
ENGELAND.
De schroefstoomboot Georgia der Zuidelijke Staten, welke
onlan"s te Liverpool aan den engelsehen reeder Bates verkocht
was "is den 15 Aug.. op 15 a 20 mijlen van Lissabon, door
de Niagara genomenwelke den 21 de bemanning te Dover
aan wal gezet en het vaartuig naar Nieuw-York gezonden
heeft. Het was te Liverpool reeds gehuurd door het portu-
o-esclie gouvernementvoor eene geregelde stoomvaart tusschen
Lissabon en de Azoriscbe eilanden. Vóór het verlrek was
de Niagara op de Mersy verschenen en toen het den 6 zou
der beide partijen vereffend.
a V!'ITS EI?.L IN 19.
De heer Chenevière was met eene meerderheid van 300 st.
verkozen het, centrale stembureau had met 17 tegen 10 st.
besloten om deze verkiezing te vernietigen omdat 30 stem
men op bedriegelijke wijze den behoudenden candidaat waren
toegerekend. De Groote Raad van Genève heeft alsnu een
pang goedgevonden de zaak aan het. oordeel der Bondsrege
ring te onderwerpenen deze heeft het besluit van het
verkiezingsbnreau te niet gedaan en den heer Chenevière wettig
gekozen verklaard. Te Genève hebben op nieuw arrestatien
plaats gehad o. a .van den voormaligen staatsraad Fontanel.
Daar de rust, nog niet hersteld is, heeft de Federale Raad
en derde bataljon naar die stad gezonden.
TUNIS.
Van de oproerige stammen zijn thans 15 in onderwerping
ekomen40 andere hebben hunne opperhoofden wegens
Set sluiten van den vrede, vermoord. Mustapha Azous, die
het verdrag geteekend had, is naar Tunis teruggekeerdom
dat hij zich onder de oproerige stammen niet veilig achtte.
VEHEENIGBE STATEN.
Bij de overgave van het fort Gaines bij Mobile, op 8 Julij,
zijn 000 man in handen der Noordelijken gevallen liet fort
Powell was reeds in den avond van den 5 door de bezetting
ontruimd en op last, van den bevelhebber in de lucht, gesprongen.
Den 9 heeft deadmb Farragut het fort, Morgan opgeëischt,
en op het weigerend antwoord een begin gemaakt met het.
beschieten van die sterkte door zijne scheepsmast, ondersteund
door aan wal gezetie troepen. De bezetting is voor 6 maan
den van leeftogt, voorzien.
In den nacht van 13 Aug. heeft Grant een groot gedeelte
van zijn leger op den noordelijken oever van de James-rivier
doen overgaan en van Deep-Bottom terstond een aanval op
de separatisten gedaan deze trokken tot. op 6 mijlen van
Richmond terugmaar dreven, nadat zij versterking bekomen
hadden, de aanvallers weder achterwaarts; den 15. 16 en 17
vielen in die streken schermutselingen voor. Men vermoedt
dat, deze beweging dient om den vijand bezig te honden, aan
gezien eene afiteeling van Grantonder genl. Butler, eer
kanaal graaft bij Dutch Gap en Farries eiland, waar de
James-rivier eene gfoote bogt maaktten einde gewapende
schepen die kunnen opvarenzonder door de vijandelijke
verdedigingswerken gedeerd te worden.
Den 19 heeft het corps Grant te Weldourailway post ge
vat. doch is het bij overrompeling, met, verlies van 3000 man
teruggedreven. Versterking bekomende, hebben de Noorde
lijkeu de vorige positie hernomen
Genl. Sheridan was den 15 tot Strasburg doorgedrongen
maar vernemende dat genl. Early versterking bekomen had
en noordwaarts rukte, is hij naar Winchester teruggetrokken
De ruiterij van Sheridan is den 16. nabij Front-royalaan
den oostkant der Shenandoah-valleislaags geweest met een
zuidelijk ruiteroorps, aangevoerd door genlLong street, 't welk
daarbij met verlies van 300 man geslagen zou zijn. Een voor
Sheridan bestemd konvooi van 70 wagens met 300 muildiere
en door 150 man begeleid is daarentegen den 13 bij Berry
vilie in handen van den partijganger Mosby gevallen.
Het mobile corps van genl. Wheelerdat in den rug van
Sherman's leger opereert, is tot Dalton in het noordwesten
van Georgia doorgedrongen en heelt den 14 die stad aange
vallen maar is weder afgetrokken toen de bezetting den
15 versterking uit Chattanooga bekwam.
Den 7 verdedigden de Separatisten nog met goed gevolg
den spoorweg van Atlanta naar Ma^on. zoodat zij hunne
"emeenschap met, eerstgenoemde stad onderhielden.
C Het zuidelijk kaperschip Tallahassee, van Wilmington
zee gestoken, heeft zich in de wateren van Nieuw-York
vertoond en in weinige dagen 50 koopvaardijschepen vernield.
In den avond van den 10 Aug. is te Nieuw-York eene
volksvergadering gehouden, van p. m. 80,000 menschen
waarin met veel geestdrift de genl. J1 Clellan tot candidaat
voor het Presidentschap is verkozen in het daartoe strek
kend besluit, wordt het vertrouwen te kennen gegevendat
hij den vrede zal herstellen en worden de inconstitutionele
handelingen door den President Lincoln onder voorgeven van
oorlogs-noodzakelijkheid gepleegd ernstig afgekeurd.
In de conventie der democraten te Syracuse is besloten
om den eerlangs te Chicago te stellen candidaat voor het
Voorzitterschap niet te ondersteunen, tenzij die voorden
vrede gestemd is.
Te Clifton-house in Canada houden zich bij voortduring
vertrouwde agenten van Jefferson Bavis, op, die met invloed
rijke personenvooral uit de noordwestelijke Statenin
overleg treden over het treffen van een vergelijk.
BINNENLAND.
De russisehe grootvorst heeft den 26 Leijden bezocht,
den 27 afscheidsbezoeken bij den Koning en de Koningin
en den 29 bij de Koningin-Moeder (op Soestdijk) afgelegd
en is op dien dag tevens naar Duitschlaud vertrokken, fly
heeft 1500 voor de algemeene armen der residentie achter
gelaten en rijke geschenken vereerd aan deu burgemeester,
aan 's Konings opperstalmeester en aan de gemeentelijke
amhtenaren.
Deu 28 zijn prins en prinses Lodewijk van Hessen aan
boord van het stoomjagt Victoria and Albert te Vlissingen
aangekomen en van daar naar naar Dordrecht vertrokken
waar zij op een andere stoomboot over gingen en de reis naar
Duitschlaud vervolgden.
Nieuwe Ondernemingen. De directie van de Holl. spoor
wegmaatschappij zal eerdaags de deelhebbers voorstellen om
het spoor tusschen Amsterdam en Rotterdam te versmallen
en de stations inrigtingen uittebreiden voor het binnen- en
buitenlandsche goederenvervoer. Na den gebleken omwil der
Vertegenwoordiging om de spoorversmalliug geldelijk te be
vorderen meende de directie deze zaak te moeten laten
rustenmaar de vele aanvragen om concessie voor concur
rerende en verbindingslijnen nopen haar niet langer te wach
ten. De onkosten zullen nog geen 3 millioen bedragen en
kunnen zonder nieuwe leeningeu bestreden worden.
Landbouw. Te Zwolle is de aanvoer ter markt van ap
pelen en peeren zoo groot, dat, zij voor ongeloofelijk lage
prijzen worden afgezet. Te Wijhe is het eveneens met de
pruimendie niet meer dan 1 cent per pond gelden.
Aanbestedingen. Den 1 te 's Hagehet bouwen van
bergplaatsen voor locomotieven, rijtuigen enz. voor den spoor
weg van Maastricht tot Helmond, minste inschrijver G. L.
Verwaaijen te Pannerden voor f 19,200; het vergrooten van
het stationsgebouw te Roermond en het maken van bijge
bouwtjes te Sittard. Roermond enz., afgemijnd door J. v.
Weelik te Venlo. voor t 76000 (zie verder Stadsnieuws).
Deu 1 te Haarlem het verbouwen van de korenbeursaan
het Spaarneminste inschrijver J. B. Tibbe, voor ƒ7123.
Bouwwerken. De gemeenteraad van Groningen heeft
besloten dat voor het nieuwe beursgebouw 3 groote beelden
van zink gegoten, voorstellende Mercurius. Neplunus en Ceres,
benevens een electrisch uurwerk zullen geplaatst worden.
De gemeenteraad van 's Hertogenbosch heeft den 24 eene
commissie benoemd, om bij de ministers van binn. zaken en
van oorlog aantedringen op eene uitbreiding der stad in de
nabijheid van het te maken stations-terrein.
Bij de stijfselfabriek van de heeren Meijningen te Oostzaan
door den heer Oostmeijer met goed gevolg eene artesische
put geboordter diepte van 60 ellen.
Rampen. Te Bloemendaal is de jagtopziener II. J., bij
het delven van konijnendoor het, duinzand bedolven en
omgekomen. Onder de gemeente Geulleis den 27 een
arbeider, door eene groote aardschuiving van den spoorweg
tusschen Maastricht en Roermonde, op gelijke wijze veron
gelukt eeue weduwe met 2 kinderen achter latende.
Overleden in de gevangenis te Arnhem aan eene be
roerte, G. llornidgeook genaamd Somerset Lee, die wegens
doodslag op den gepens. kapt. v. Bongen Franken, tot 5 jaren
opsluiting was veroordeeld.
Bijzonderheden. De dierentuin te Amsterdam is in het
afgeloopen boekjaar bezooht door 35,074 vreemdelingen,
nevens392 met eene maandelijksche iutroductie-ksart, en 42,089
werklieden en dienstboden; voorls werd een groot aantal
verpleegden in gestichten kosteloos toegelaten. Het getal
leden is tot 3992 geklommen.
Men leest, in de Landbouw-Courant van den lm September 1.1.
het navolgend berigt:
138. Maatschappij van Weldadigheid. Verslag der
laatste algemeene vergaderinglijst der tot Julij l.l. ontvangen
giften enz. In druk is dezer dagen verschenen het verslag
van het verhandelde in de algemeene vergadering van H.H. af
gevaardigden der af deelingen van deze Maatschappij, gehouden
te Amsterdam, den 30 April 11. Ingeleid wordt het met een
motto ontleend aan een opstel van den Hl'. Em. de Laveleye.
Hooeleeraar te Luik in de Revue des deux Mondes van 15
Jan H en voorafgegaan door eene afbeelding, voorstellende:
geziq 't 'op de Roomsch Katholieke en Protestantsche kerken te
Frederiksoord, Het eigenlijke verslag loopt van bl. 5 tot en met
bl. 35 (Wat van den toestand des landbouws in de koloniën
in'1863 ter algemeene vergadering gezegd is. en dus in het
verslag voorkomtis reeds bekend uit berigt 94, m de Landb.-
Cour N°. 22, van 2 Junij dezes jaars). Na eene lijst van de
besturen der afdeelingen van de militaire afdeelingen en van
de correspondenten, volgt eene lijst van de giften, van f 10
en hooqer, tot Julij l.l. ingekomen of toegezegd. Aan het hoofd
daarvan komt voor Z. M. de Koning, met de belangrijke
jaarlijksche gift van 500, waarop volgt het hoogst aanzienlijk
o-eschenk van iemand, die volstrekt onbekend wenscht te
blijvenad 25,000. Daarna worden de overige giften met
ve-meldin" van de namen der schenkers opgegeven komende
daaronder^. a. voor behalve twee Certificaten 21 pCt.
Werkeliike Schuldad 1000 en 500 nominaal 4 ge
schenken van ƒ500, 3 van ƒ300 1II van 200 17 van 100,
1 van f 75. 1 van 65, 3 van 60, 8 van f 50, 3 van 40,
1 van 35, 1 van 30,90, 1 van 30. 19 van f 25, 1 van
ƒ15 1 van 14, 1 van ƒ12,371 en 21 van 10, terwijl de
afd 'Schiedam der maatschappij de aanzienlijke som van ƒ3675
heeft bijeengebragt en die te Amsterdam een bedrag van/1635,
leverende een en ander (behalve de 2 genoemde Certificaten
ad 1000 en f 500 nominaal) een totaal van geschenken in
eens van 38,772.271- Behalve de zoo evengenoemde ruime
eift des Konings ad 500. zijn nog de navolgende jaarlijk
sche geschenken toegezegd: lad ƒ100, 1 ad 25 2 ad 20
en 8 ad ƒ10. totaal derhalve eene som van 745 per jaar.
In de rentelooze leening. in aandeelen van f 100, was volgens
het verslag, ingeschreven door H. K. H. Prinses Marianne
der Nederlanden voor 10 en bovendien door anderen voor
64 stuks aandeelen, te zamen dus voor 7400, terwijl het
aantal leden vermeerderd was met 234makende ad 2,6»
