Vijf en tachtigste Jaargang.
FEUILLETON,
Een staatsgeheim,
No. 141.
1883.
WOENSDAG
28 NOVEMBER.
Prijs der gewone Advertentiën
liet Programma
der Sociaal-democraten.
XIII.
ALK1IAARSCIIË COURANT
Deze Courant wordt Dinsdag-, Donderdag- en
Zaterdagavond uitgegeven. Abonnementsprijs
per 8 maanden voor Alkmaar f 0,80; franco door
het geheele Rijk f 1,
De 3 nummers O 06.
Van 15 regels 0,75; iedere regel meer f 0,15.
Groote letters naar plaatsruimte.
Brieven franco aan de Uitgevers HERMs. COS-
TER ZOON.
I.
Wij willen thans de door de heeren v. d. Stadt en
Eortuyn gestelde eischen beschouwen niet zoo zeer
met het oog op hare betrekkelijke waardemaar in
hoever hare vervulling van invloed kan zijn op de
wenschelijke verbetering van het lot der werklieden.
Algemeens dienstplicht was de eerste eisch, dus toege
licht het tegenwoordige leger verdedigt niet het volk maar
het kapitaal. Wij meenen dat volk en kapitaal zoo
innig vermengd en verbonden zijn dat bescherming
van beiden niet te scheiden is. Van „het" kapitaal
bezit ieder een grooter of kleiner deel in grond in
woning in huisraad in koopwaren, in gereedschap
in effecten, in spaarbankboekjes of in geld, en het blijkt
nietdat de kleine bezittingen minder beschermd wor
den dan de groote. De sprekers bedoelden zeker, dat
de lagere rangen van het leger het meest gevuld wor
den uit de rijen der onbemiddelden, en dat het stelsel
van plaatsvervanging daaraan schuld heeft. Wij willen
dit stelsel onbesproken laten wat betreft zijne waarde
of onwaarde voor onze weerbaarheid maar verklaren
gaarne er niets onbillijks in te zien. De wet verleent vrij
stellingen gelijkelijk aan de onbemiddelen en bemiddeL
den, en wijst niet de soldaten uit de eersten aan, maar laat
alleen het lot beslissen, onverschillig of dit rijken of armen
gunstig is. Treft het lot een rijke en kan hij iemand
vinden die tegen een bedongen loon zijne taak wil
overnemende wet laat dit toe zij neemt vrede met
eene vrijwillige overeenkomst tuSsehen 2 personen. Maar
het is een voorrecht dat de rijke zich dus kan laten
vervangen en de arme niet 1 Ja het is ook een voor
recht dat de rijke zich kan laten rijden terwijl de
nrme moet Joopen. Due het rijden ook afschaften
te gelijk met de plaatsvervanging De koetsiers, stal
houders rijtuig- en zadelmakers zouden er geen vrede
mede nemen en volhouden dat de rijkdom van den
een den ander ten goede komt. Nu is het zeker, dat
de plaatsvervanging menigeen uit de arbeidende klasse
aan bror-d helpt en dat worden geen plaatsvervangers
in het leger meer toegelaten het aantal voor den ar
beid beschikbare handen en daarmede de concurren
tie voor de werklieden alweer vergroot zal worden.
Kostelooze rechtsplegingeen jury. Wij hebben wel eens
hooren zeggen, dat het recht hier te lande duur en
dit voornamelijk aan de registratierechten te wijten is.
Wij hebben er gelukkig geene ondervinding van, maar
weten weldat niet allen die het recht zoeken over
duurte klagen en dat er nog al wat zaken pro Deo
(kosteloos) behandeld worden. Het schijnt ons overigens
niet onbillijk dat een deel der kosten waarop het
rechtswezen den lande te staan komt verhaald wordt
op hen die twisten of zich misdragen en zulks beter
dan die kosten geheel te laten drukken op hen
die wel willen ofleren voor de handhaving van recht
en veiligheid maar zelf nimmer met rechters of advo
caten te doen hebben. Voor eene juryeen aantal
beurtelings opgeroepen burgers, die over schuld of on
schuld der beklaagden moeten oordeelen hopen wij
steeds bewaard te blijven. De onafzetbare nederland-
scbe rechters genieten de reputatie van onomkoopbaar
heid van strikte rechtvaardigheid. Zou eene jury beter
vonnissen eene vereöniging van mannenuit hun
bedrijf geroepen ongeoefend tot juiste onderscheiding
op een voor hen vreemd gebiedmeer dan de erva
ren rechter vatbaar voor den indruk van het oogen-
blik spoediger te vangen door de welsprekendheid
van een verdediger, meermalen niet geheel vrij van
voor- of tegeningenomenheid ten aanzien van den be
klaagde bevreesd wellicht voor diens vrienden of kor
nuiten Heeft men dan niet gelezen dat in Ierland
de bedrijvers der agrarische misdrijven van de gruwe
lijkste moorden in weerwil van alle bewijs vrijgespro
ken werden omdat de juryleden hun leven in de
waagschaal stelden als zij het „sehuldig" uitspraken? Eu
stond het niet nog dezer dagen in de dagbladen dat
de jury te -Brussel een 25jarig jongman die getracht
had een meisje te verleiden en te dooden vrijgespro
ken had betooverd als zij was door de schitterende
redevoeiing van den advocaat Jausondie haar den
tomeloozen hartstocht van den schuldige als verschoon
baar had voorgesteld Met de arbeidersvraag heeft die
van kostelooze rechtspleging en jury niets te maken.
Verplicht en kosteloos onderwijs. Men vroeg eens aan
een zbitser, inwoner van een kanton waar het onder
wijs uitstekend behartigd werdwaarom daar geen
verplicht onderwijs werd ingevoerd. Hij antwoordde
„wij zullen dit zeker doen zoodra gij ons één geval
aanwijst waarvoor het noodig mocht zijn." Zoo fraai is
de toestand hier te lande nu nietmaar uit het ver
haalde blijkt, dat men uit rijen wettel ijken dwang
kan overbodig maken. Laten nu slechts alle werklie
den het onderwijs erkennen als eene onmisbare voor
waarde voor maatschappelijken voorspoed en voor
zoover zij het nog niet doen de sociaal-democratische
apostelen hunnen invloed en overredingskracht bezigen
om hen tot die erkenning te brengen en te nopen
geene gelegenheid tot onderwijs voor hunne kinderen
ongebruikt te laten zoo zal wel niet alles maar wel
licht veel gewonnen en de weg van dwang vermeden
kunnen worden, 't ls menschlieveud te willen dat
niemand van onderwijs verstoken blijft; gelukkig daar
om alreeds dat ieder het in zijne macht heeft te zor
gen dat het aan zijn eigen kinderen niet ontbreekt
Maar moest het dan ook niet kosteloos zijn moest de
gelegenheid tot het verkrijgen van kennis niet voor
alle standen gelijkelijk openstaan Laat ons de dingen
nauwkeurig bezien en niet door groote woorden uit
het spoor geraken. Het onderwijs dat voor de kin
deren der werklieden vereischt wordt is geheel of na
genoeg kosteloos. De schoolgelden der tusschenscholen,
om van de z.g. armenscholen niet te sprefsen zijn zoo
laag gesteld dat zij volstrekt niet bezwarend mogen
heeten. Aan de burgeravond-, teeken- en industrie
scholen wordt het onderwijs kosteloos gegeven. Werpt
men ons tegen „dat alles is niet genoeg daarmede
zullen de arbeiderskinderen het niet verder brengen
dan tot arbeiders", dan gaan wij verder en zeggen
dat ook het meer uitgebreid lager onderwijs (in talen
enz.) voor hen die zich voldoende geoefend hebben
om het te kunnen genieten om niet of tegen ver
laagd schoolgeld toegankelijk is dat op verscheidene
hoogere burgerscholen eenige plaatsen voor nietbeta-
lende leerlingen worden opengehouden, dat aan 's Rijks
kweekscholen en 's Rijks universiteiten beurzen worden
verleend aan onbemiddelde jongelieden van aanleg. Tot
zoover gaat onze begeerte nietzullen nadenkende
werklieden zeggen hoe zouden wij al kost het on
derwijs overigens niets kunnen voorzien in de kosten
van levensonderhoud onzer tot 20-, 22- a 24jarigen leef
tijd stndeerende zonen Juist, antwoorden wij, beklaagt
u dus nietdat niet alle onderwijs voor uwe kinderen
kosteloos verkrijgbaar is wat zij in hunnen en uwen
stand behoeven is voor hen om niet of bijna om niet
te besomen. En houdt u verzekerd dat indien een
uwer zonen van groote zucht tot studie of uitstekenden
aanleg deed blijken er wel een middel gevonden zou
worden om hem te brengen waar hij wezen moest om
zijne bestemming te bereiken.
Het voorzien in het levensonderhoud der studeerenden
schijnt overigens voor de sociaal-democraten geen be
zwaar. Immers zij eischen reeds des winters warm
voedsel voor de kinderen der onvermogenden op de
scholen ten kosten der gemeente zooals dat in som
mige plaatsen uit liefde gegeven wordt. Die heeren
wenschen het zich zeiven zeer gemakkelijk en den Staat
zeer moeilijk te maken. De Staat moet hunne kinde
ren niet alleen onderwijzen maar voedoa bovendien
en de daarvoor benoodigde gelden maar zoeken waar
die te vinden zijn. De Staat alverzorgerde ouders
ontheven van zorg en verantwoordelijkheid voor hun
kroostwelk een schoone toekomst gaan wij aan de
hand der sociaaldemocraten te gernoet
Volstrekte scheiding van Kerk en Staat. Geen dominé
pastoor of rabbijn geniete subsidie uit de Staatskas. De
sociaal democraten zijn wij schreven het reeds geene
vrienden van den godsdienstzij zijn het ook niet van
zijne dienaren die zich, naar zij voorgevenslechts
beijveren om het volk onmondig en onderworpen te
houden en het paaien met toekomstige vergoeding
voor alle gemis in dit leven. Zij zien ook het zedelijk
element in den godsdienst voorbij en meenen het be
roep op plicht en geweten dat de godsdienstleeraren
gedurig doen hooren, niet noodig te hebben. Wat nu
den eisch van scheiding tusschen Kerk en Staat be
treft, «ij zijn in dit opzicht hier te lande al ver gevor-
De min of meer opgewonden stemming van Laura
na haars vaders toestemming tot bare verloving met
Kurthad zich aan hare geheele familie medegedeeld.
Nu Laura's vast vertrouwen dat Kurt von Stol
pen zijn woord niet breken zou, haar niet bedrogt n
had konden hare bloedverwanten hare hoop dat de
jonge man een beschermer der familie worden zou
des te eerder deelen bet meest ongelooflijke was ge
schied de voorname heer had in alle vormen Laura's
hand gevraagd.
Kurts geheele houding had Laura's familie vertrou
wen op de ernst zijner besluiten ingeboezemd en dat
was voldoende om haar met blijde hoop te vervullen.
In den grond der zaak was het niets ongewoons, dat
een mijnheer von Stolpen de hand van een arm meisje
vroeg. Hertogen en vorsten zijn wel met dames van
het tooneel gehuwd, het was dus zeker niets buitenge
woons dat de zoon van een hooggeplaatst ambtenaar
de inspraak van zijn hart volgde maar hier hadden
andere omstandigheden tot bezwaren aanleiding gegeven.
Kurts vader was zeer trotsch op zijn adel en had
juist Laura's vader dikwijls zijn hoogmoed doen gevoe
len men wistdat zijne geldzaken in de war waren
en hij er op had gerekend dat zjjn zoon een rijk hu
welijk zou sluitende kennismaking van Kurt met
Laura was ten slotte zoo korten eigenlijk slechts
door gevoelens van het oogenblik aangeknoopt dat
het gewaagd zou geweest zijn op de standvastigheid
er van te bonwen.
Kurts persoonlijkheid deed evenwel iederen twijfel
verdwijnen en had zelfs Robertdie hartstochtelijke
vooroordeelen jegens de voorname wereld koesterde
het volste vertrouwen ingeboezemd, het waren dus ge
lukkige droomen die Laura's hart vervulden. Robert
maakte aanstalten om de stad te verlaten hij wilde
den superieuren zijns vaders geen voorwendsel geven
dezen, uu men er zonder twijfel op uit was, om hem
te kunnen verootmoedigen, voor de voeten te werpen,
dat hij de socialistische woelingen zijns zoons duidde.
Nu zijn vader besloten was, om zijne rechten te hand
haven wilde Robert hem dien strijd niet nog moeielij-
her maken.
Holm kwam in den kring zijner familie nadat hij
den hem door den geheimraad opgedragen arbeid had
voltooid hij was in het oogvallend ernstig ofschoon
zijn oog helder straalde, wanneer zijn blik op Laura viel.
„Het is zonderling," zeide hij tot Robert, toen
deze hem mededeelde dat hij reeds met den eersten
trein den volgenden dag wilde vertrekken om een
hem aangeboden betrekking in eene vrij verwijderde
stad aantenemen „maar vandaag voor het eerst heb
ik mijn plicht met innerlijken tegenzin vervuld, bet is
als het ware eene beschikking, alsof het lot mij mijn
besluit, om mijne positie optegeven zoodra mijn eer
het vordert gemakkelijker wilde maken."
Roberts oogen schitterden hij ried dat zijn vader
over het verdrag evenzeer verbolgen was als hij en
hij zich vernederd gevoelde, een willenloos werktuig
te zijn van wien men zich zelfs tot een verraad be
diende.
Mevrouw Holm had een rijkelijker avondeten gereed
gemaaktdan anders de omstandigheden der familie
veroorloofden. Kurt had beloofd terug te zullen ko
men indien hij met door iets bizonders werd opge
houden men wachtte echter te vergeefs en dat bedierf
Laura's vroolijke stemming.
Kurt kwam niet en zond ook geen boodschap. Men
verontschuldigde hetvond het zelfs onder de heer-
schende omstandigheden verklaarbaar, maar het gevoel,
dat de strijd met de Laura's geluk belemmerende hin
derpalen reeds begon had iets drukkends. Toen Holm
den volgenden morgen met zjjne portefeuille, waarin het
verdrag en de copiën daarvan zich bevonden, het ministe
riegebouw betrad ontving hij het eerste bericht van
het ongeluk dat Kurt overkomen was. Niemand wist
er iets nauwkeurigs van noch de lakeien noch de
ambtenaren noch de portier, noch de boden Ieder
had andere berichten omtrent het voorgevalleneen
de van alle zijden bijeengevoegde geruchten werden in
de kanselarij druk besproken.
Toen Holm het bureau betrad, scheen men dat zeer
onverwacht te vinden. Men had reeds verteld, dat hij
van zijn dienst ontslagen zelfs gevangen genomen was.
Men keek hem met nieuwsgierige blikken aan en scheen
toch te aarzelen om hem evenals vroeger, vertrouwe
lijk te naderen toen hij inlichtingen vroeg, wilde men
nauwelijks gelooven dat hij niet wist, hetgeen ge
beurd was.
De geruchten hadden als gewoonlijk sterk overdreven.
Men had verteld dat Kurtomdat de officieren zijne
verloofde hadden beleedigd te zamen met de werklie
den op hen had losgeslagen en verscheidene verwon
dingen waren toegebracht en Kurt met den dood wor
stelde zoo hij niet reeds aan zijne wonden bezweken
was. Zooveel scheen zeker, dat men mevrouw Stolpen
nog de volle waarheid verzwegen had om haar niet
doodelijk te doen schrikken en men den oogensebijnlijk
stervende daarom ook niet in het ouderlijk huis had
durven brengen.
Het was reeds bekend dat Kurt de hand van Laura
gevraagd deze laatste hare excellentie Hochfelden in
den schouwburg beleedigd, de geheimraad Stolpen zijn
verzoek om ontslag ingediend had en degene die in
al deze gebeurtenissen een hoofdrol speelde, de vader
van Laura kwam als gewoonlijk op het bureau, deed,
alsof hij van niets wist, en de berichten, die hij hoorde
schenen hem inderdaad heftig te doen schrikken
Een lakei kwam Holm roepen, om bij den geWm-
