Slaat eD Kerk in Pruisen.
„KAMT."
No. 14.
Vier en Negentigste Jaargang,
1892.
ZONDAG
31 JAN IJ AKI.
Dit nummer bestaat uit 2 bladen.
EERSTE BLAD.
FEUILLETON.
Roman uit het Berlijnsche leven,
ALkMAARSCUB COURANT.
Deze Courant wordt Dinsdag-, Donderdag- en
Katerdagavond uitgegeven. Abonnementsprijs per
3 maanden voor Alkmaar 0,8®franco door het
gebeelo rijk j 1,
De 3 nummers f O,MO.
SAR iaTNI
Telefoonnummer: 3.
Prijs der gewone Ad verten tlën
Per regel J O,IA. Groote letters naar plaatsruimte.
Brieven franco aan de Uitgevers HERMs. COS-
TER ZOON.
Deu 27sten Januari 1.1., heeft de machtige Dnitsche
Keizer, op vier na de jongste monarch vau Europa, zijn
33sten verjaardag gevierd. Van die jeugd heeft reeds
menige sterk gekleurde uitdrukking, menig stout woord
getuigenis gegeven. Die jeugd kon zich niet onderwerpen
aan de leiding van den ouden rijkskanselier, in wiens
ijzeren vuist het bestuur door den grijzen Keizer Wil
helm I met onbeperkt vertrouwen was nedergelegd en
ook onder de kortstondige regeering van den reeds door
den dood goteekenden Keizer Frederik uo idwendig moest
blijven berusten. Spoedig kwam de breuk Bismarck ver
liet den Keizer en Berlijn, door Caprivi vervangen. Be
langrijke wijzigingen in den algemeenen gang van zaken
bewezen weldradat met de politiek on de bekende
praktijken van den vroegeren rijkskanselier was gebroken.
Aan de Kartell" politiek, de afspraken en overeenkom
sten tnsschen verschillende partijen om elkander te steu
nen en over en weder volgens een vooraf bepaald plan
elkanders candidaten te kiezen, kwam een einde. Juist
in deze combinatiën was Bismarck een meester, en daarin
wilde hij vooral de vrije hand hebben zonder zich om
's Keizers goedkenring te moeten bekreunen. De bescher
ming der producten van eigen landbouw en nijverheid
door uitvoerpremiën en hooge invoerrechten op vreemde
productendie in de laatste jaren steeds sterker was
geworden, werd gematigd; de nieuwe Kanselier verklaarde,
dat men op dien weg niet verder kon gaan, maar terug
moest. Op uitdrukkelijk verlangen des Keizers werd de
lotsverbetering der arbeiders tot een voorwerp van recht-
streeksclie staatszorg verklaard. De zoogenaamde Cidtur-
lcampj werd niet langer voortgezet. Bismarck had trou
wens reeds voor de zegevierende Katholieke Centrum
partij de vlag gestreken. Een nieuwe, hoogst belangrijke
verandering in het staatsbeleid heeft zich thans aange
kondigd door het wetsvoorstel tot wijziging van de re
geling van het ondorwijs in Pruisen, dat eensklaps alle
politieke partijen, ja het geheele land in beweging brengt.
Ofschoon reeds sedert den tijd van »den ouden Frits"
de Pruisische Regeering het aan ieder harer onderdanen
vrij liet »op zijne manier zalig te worden" achtte zij
zich toch steeds verplicht de opleiding der jeugd tot
godsdienst en goede zeden in de scholen rechtsstreeks
tot oen voorwerp van hare zorg te maken. Zij meende
wat de openbare scholen betreft, niet te kunnen volstaan,
met het onderwijs in den godsdienst toe te vertrouwen
aan de kerkgenootschappen en in de school de vrueht
van den godsdienst, opleiding tot christelijke en maat
schappelijke deugden, bij alle onderwijs zooveel mogelijk
te bevorderen, gelijk in onze wet op het lager onderwijs
21) DOOR
PAUJL I.IVDAI.
HOOFDSTUK VII.
Weinige minuten vóór middernacht had het rijtuig
voor de huizinge Iseneck stilgehouden. Johann had het
portier geopend, gevraagd of de gravin nog iets te be
velen had en nadat hij een ontkennend antwoord op
deze vraag had ontvangen zich verwijderd. Bertha, die
in de vestibule had gewachtvolgde hare meesteres
naar de parkkamer. Nero sprong blaffend en kwispel
staartend Juliane tegemoet, en kwam eerst tot bedaren
toen zij hem op den breeden kop had geklopt.
De kamenier was dezen avond merkwaardig onhandig,
terwijl zij de gravin bij het ontkleeden behulpzaam was!
Haar gezicht was hoogrood gekleurd, zoodat bij Juliane
een oogenblik het vermoeden reesdat zij van hare
afwezigheid gebruik had gemaakt om een glas wijn te
veel te drinken. Over het algemeen was zij den laatsten
tijd over Bertha lang zoo tevreden niet meer, als in
den beginne. Indien Juliane eenen achterdochtigen aard
had gehad en het de moeite waard had gevonden het
karakter harer kamenier wat nauwkeuriger te bestudee-
rendan zou zij eenen belangrijken ommekeer sinds
eenen zekeren dag in haar gedrag hebben waargeno
men ofschoon Bertha in de kunst van veinzen zeer er
varen was eu schijnbaar even gedienstig en onderdanig
als te voren leek. Toch had Juliane wel eenige veran-
dering bespeurd en zij vond het volstrekt niet onaan
genaam dat Bertha haar tegen April den dienst had
opgezegd, om met den kamerdienaar te trouwen.
is voorgeschreven, maar zij schreef dat onderwijs en die
opleiding als vak van onderwijs gebipdend voor, eu riep
daartoe de voorlichting en de medewerking der kerkge
nootschappen in. Thans is een wetsontwerp ingediend
dat in die richting verder gaat, en wel, blijkens de be
weging die daardoor is opgewekt, volgens het gevoelen
van een groot deel van het Pruisische volk en zijn ver
tegenwoordigers, op hoogst bodenkeliike wijze.
Niet meer als deskundige raadgevers en voorlichters
zullen volgens dat ontwerp de geestelijken en godsdienst
leeraars het burgerlijk bestaarwaaraan de beslissing
in zaken van onderwijs was opgedragen, ter zijde staan
maar die beslissing zal voortaan van hen afhangen. De
schoolopziener zal voorzitter wezen van het plaatselijk
schoolbestuurdie schoolopziener is meestal zelf geeste
lijke of godsdienstleeraarzoo niet.dan hebben in het
bestuur de geestelijken of godsdienstleeraars zitting met
een onderwijzorden burgemeester en drie bijzondere
personen. Wordt de school door kinderen van verschillende
godsdienstige gezindten bezocht, dan zal zooveel mogelijk
voor elke gezindte godsdienstonderwijs worden gegeven
dat met hare leer overeenkomt; dat onderwijs zal wor
den geleid door de kerkelijke overheid, en de geestelijke
of godsdienstleeraar zal het recht hebben om de lessen
bij te wonen vragen aan de kinderen te doen en den
onderwijzer te recht te wijzen en voor te lichten. Ook
kinderen van ouders die tot geenerlei erkende godsdien
stige gezindte behooren, zullen van het godsdienstonder
wijs gebraik moeten makentenzij de gouverneur der
provincie hen daarvan vrijstelt. Op de kweekscholen voor
onderwijzers zal het godsdienstonderwijs ongeveer op
dezelfde wijze worden gegeven. Vooral bij de aanstelling
der onderwijzers aan de openbare scholen zal volgens dit
wetsvoorstel aan de kerkgenootschappen niet slechts een
groote invloedmaar inderdaad de beslissing wor
den gegeven. Van alle onderwijzers die met het
godsdienstonderwijs worden belast, zullen de namen
aan de kerkelijke overheid worden opgegeven. Aan de
aanstelling van onderwijzers en onderwijzeressen aan de
openbare scholen zal een examen voorafgaan, waarbij een
gemachtigde der kerkelijke hestr n tegenwoordig is;
heeft hij bezwaar tegen een candidaatwat het gods
dienstig onderwijs aangaat, dan kan deze niet worden
benoemd.
En waarom deze wijziging van het oude stelsel De
rijkskanselier Caprivi heeft het in den Prnisischen Land
dag onomwonden gezegd in de eerste plaats om vrede
te sluiten met het katholieke deel der bevolking, door
de scholen zóó in te richtjn, dat de Katholieke Kerk er
genoegen mee kan nemen. Zoo eindigt dan die treurige
strijd tegen de Katholieke Kerk, die met de verbanning
der Jesniten en andere geestelijke orden, de afzetting
van bisschoppen en het onbezet laten van opengevallen
plaatsen van geestelijken begon. Die strijd kon op den
duur niet worden voortgezet. Zelfs Bismarek moest hem
opgeven. De Staat had de natuurlijke grenzen zijner be
moeiingen overschreden en moest terug; in plaats van
zich nu te onttrekken aan een onderwijs eu een oplei
ding waartoe hij niet geroepen is, zoekt hij de oplossing
Nadat Juliane eenen peignoir aangetrokken en heur
haren had losgemaakt, die nu in prachtige zwarte krul
len haar tot aan de knieën over de schouders golfden
gat zij Bertha bevelde kant van de japon te tornen
en op te vouwenen dan met de Lamoraal" en de
paarlen haar te volgen. Zij zelve sloot de kostbaarheden
in de ijzeren kast en stak den sleutel bij zich. Nero
week niet van hare zijde Daarna liet zij Bertha heen
gaan, die boog, en toen met eenen nachtgroet do kamer
verliet.
Bertha beefde geweldig, toen zij in den duisteren cor
ridor stond. Met onstuimig kloppend hart en stokken-
den adem voelde zij op deu tast naar de deur rechts,
die tot de kleedkamer toegang gaf, drukte den knop
zachtkens open en liet de deur op eenen kier staan
zoodat zij nu zonder eenig gedruisch geopend kon worden.
Nero merkte zeker, dat niet alles in orde was. Hij
bleef eensklaps staan spitste de ooren en sprong toen
naar de bekleede deur. Toen echter alles rustig bleef,
keerde hij naar zijne meesteres terug en drong zich
vleiend tegen haar aan. Bertha had hare schoenen uitge
trokken en was op hare kousen over den dikken looper
van de trap oene verdieping hooger geklommen. Bij het
breede venster, dat op het park uitzag, wachtte Johann
reeds op haar.
Het was volslagen duister.
Het breede venster teekende zich slechts door eene
matgrijze tint tegen het nachtelijk donker af. Daarbuiten
woedde de sneeuwstorm, somwijlen steunde en kreunde
de wind, en met eenen doffen smak tuimelden somwijlen
klompen sneeuw op den grondwier wicht de stam
men der oude boomen niet langer konden torsenol
die waren losgegaan en nu van het hellende dak gleden.
Zij hadden elkander de hand gegeven. Met kloppend
hart stonden zij voor het venster en spraken geen woord.
Bertha was bijna krankzinnig van angst. Zij wilde
vluchtendoch haar knieën knikten. Johann weerhield
haar. Ook hem was de vrees om het hart geslagen. Hij
wilde niet alleen blijven.
In dezen verlammenden doodsangst overmeesterde Ber
in de tegenovergestelde richting en stelt de kerk aan tot
keurmeesteres van zijn eigen onderwijs. Waarom Caprivi
deelde het even openhartig mede omdat er zich krach
ten in don Staat ontwikkelen, zeide hij, waartegen wij
al onze verdedigingsmiddelen moeten aanwenden. Een
der belangrijkste verdedigingsmiddelen is de school, maar
daarbij kan de godsdienst niet gemist worden. Het is
buiten twijfel, dat de meeste scholen den Christelijken
godsdienst noodig hebbenmaar de school kan geen
godsdienst bezitten zonder belijdenis, en daarom moet zij
in verbinding gebracht worden met de kerkgenootschap
pen die de belijdenis vaststellen
Ziedaar het oude stelselde godsdienst moet dienst
doen als politiemacht ten behoeve van den Staatde
Staat heeft den godsdienst noodig, omdat hrj de geesten
wil leiden, omdat hij wil kenren wat goed is te gelooven
en wat niet, omdat hij do vrije godsdienstige ontwikke
ling niet wil, niet durft overlaten aan den eigen drang
en de eigen behoefte van den menschelijken geest en aan
de vereenigingen en genootschappen van gelijkgezinden
om naar eigen overtuiging in die behoefte te voorzien.
Orde verstorende eu ontbindende krachten bedreigen staat
en maatschappij de Slaat, die in alles moet voorzien,
moet zorgou dat het ware geloof worde gehandhaafd
waar het wankelthersteld waar het verloren ging
daarom moet het op de openbare school worden onder
wezen en wordt de kerk aangesteld als keurmeesteres.
De Keizer zelf schijnt inzonderheid op deze regeling
te hebben aangedrongen, en de Minister van onderwijs
en eeredienst. graaf Zedlitz, verdedigt haar met warmte;
maar niet alle Ministers zijn voorstanders van het ont
werp. De Minister van Financiën. Dr. Miqnel, heeft het
krachig bestreden en vraagt zijn ontslag; nog twee of drie
andere Ministers worden als tegenstanders genoemd, maar
van hnn tegenstand is nog niet openlijk gebleken. De
Keizer zou zijn bekwamen Minister van Financiën on
gaarne missendaarom weigert hij hem zijn ontslag te
geven en driugt er op aan, dat hij zal aanblijven en af
wachten welke wijzigingen het wetsontwerp nog zal
ondergaan. In den Rijksdag zijn reeds te midden van
de beraadslaging over bet handelsverdrag met Zwitserland
belangrijke verklaringen omtrent de nieuwe schoolwet
afgelegd. Vrijzinnigen en nationaal-liberalen zullen tegen
over het ontwerp hnnne oude veeten en nieuwe twisten
vergeten, en het eendrachtig bestrijden toch schijnt de
aanneming reeds zeker, want de conservatieven zijn be
reid met de leden van het Katholieke Centrum en de
Polen er voor te stemmen, wanneer wordt te gemoet ge
komen aan enkele bezwaren die de hoofdbeginselen niet
raken. De tegenstanders bonwen hun hoop nog op den
invloed hunner geestverwanten in het Ministerie en op
den Keizer zeiven, van wien zij gelooven, dat hij ten
slotte in Pruisen geen schoolregeling zal willen invoe
ren, waarmede alleen katholieken en orthodox-protestant-
sche conservatieven instemmen, maar die door alle libe
ralen, in weerwil van alle verschil van gevoelen omtrent
andere punten van staatsbeleid, wordt veroordeeld. Of
dat vertrouwen op iets anders dan een zandgrond rust
zal spoedig moeten blijken.
tha een gevoel van diepe minachting voor dezen lafaard,
die blijkbaar tot volbrenging der daad den steun eener
zwakke vrouw noodig had. Dan was Wildicke toch een
ander manWat kon zij hier nu nog uitrichten Zij
had zich eenvoudig, volgens de opdracht van Wildicke,
willen overtuigen ot Johann zich nu ook op zijnen post
bevond. Nu werd hare tegenwoordigheid toch verder
niet vereischtHij had even goede oogen als zijen
trots het duister moest hij kannen zien of er zich iets
in het besneeuwde park bewoog.
En Nero zon wel een teeken geven. Zij werd er boos
om, dat hij haar terughield. Zij beefde over haar gau-
sche lichaam. Doch Johann hield haar vast met sidde
rende hand. De beslissende daad zou hij wol alleen vol
brengen. Maar nu moest zij bij hem blijven
Eu zoo stonden daar die twee te wachten
Nu eens met haastige, dan weer met sluipend lang-
zame_ schreden ging Juliane in hare kamer op en neer.
Zij liep langs en om de verschillende meubelendie*
overal in het vertrek verstrooid stonden en wier on
gedwongen rangschikking aan de groote ruimte haar
eigenaardig karakter gaf. Op de groote tafel in het mid
den en op een klein tafeltje in eenen hoek stonden
brandende lampen, die met haar zacht schijnsel het
groote vertrek slechts flauw verlichtten. Nero volgde haar
op den voet, eu drukte van tijd tot tijd zachtjes zijnen
snoet tegen haar aan, alsof hij haar wilde laten merken,
dat hij er nog was.
»Ja, goed beest, jij bent trouw zeide zij, met de
oogen vol tranen, terwijl zij don hond'streelde, wiens
gansche lichaam trilde van blijdschap bij die aanraking.
Jij bent trouw eu sterk Het zou mij maar één enkel
woordéén enkel geluidééneu enkelen wenk hebben
te kosten en ge zoudt den trouwlooze naar de keel
vliegen en hem worgen Gij zoudt mijn wreker kunnen
zijn. Had ik maar den moed om het u te makenen
mijzelve dan met eenen kogel te dooden Maar ik ben laf 1
ontzettend laf I"
Zij liefkoosde den honddrukte hem teeder tegen
zich aan en legde hare wang tegen zijnen breeden kop.