Er kwam een klerikale meerderheid de Kamer binnen en
regeerde het land. Zij omgaf zich met een aureool door het
tot stand brengen van de wijziging der onderwijswet en
eene uitbreiding der arbeidswet van '74. Intusschen
verdween ook deze meerderheid, die regeerde tot 1891.
Het was toen wij kennis maakten met de nieuwe dis
tricten in ons land.
Algemeen werd nu geroepen in het liberale kamp
Kies toch niet die mannen terughoe eerlijkhoe
rechtschapen hoe zuiver van geweten zij ook mogen zijn,
maar die 's lands belang vergeten in de politiek.
Wij mochten succes hebben en naar alle waarschijn
lijkheid zou het gelukken en zouden onze wenschen thans
niet meer ijdel klinkenin aanmerking genomen hoe
de toestand werkelijk was. De Liberale Unie had gespro
ken en nummer één op haar programma was kieswet-her
ziening. Er is een meerderheid van liberalen en wij
zullen zien en opmerken hoe zij weldratot ons leed
wezen vier jaren langhet land geregeerd hebben.
Wordt niet nu reeds de Kieswet-Takdie een uit
breiding van kiezers zou geven zoover de grondwet toe
laat tegengewerkt Immers de v. Houten's en van der
Kaay's werkenniettegenstaande de beloften der Libe
rale Unieals een rem.
Toen wij met onze kandidaten kwamen heette het
wanneer gij in de Kamer komtzult ge het liberale
ministerie tegenwerken. Wie heeft nu gelijk gehad de
amsterdamsche arbeidersde jongelui of die andere
heeren
Men spreekt van Gerritsen maar de andere kant der
liberale meerderheid is zelf verdeeld en daar vindt men
de grootste bestrijders van den minister Tak.
Het is niet mijn plan mijne heeren de werkzaam
heden der Kamer van '91 af aan kritiek te onder werpen,
waarvan de Kieswet de hoofdschotel vormt. Ik wil
spreken over datgenewat sedert '91 ons ministerie en
onze Kamermeerderheid verzuimde.
Op belastinggebied vooreerst verder te komen zal niet
gaan. Wij bereikten daar een peil dat we niet ver
wacht hadden.
In hoofdtrekken zullen wij zeggen wat we wenschen.
Het is niet gelijk de liberalen gewoon zijn t.e doen, maar
wij willen zoodra de gelegenheid ons wordt geschonken,
toonen de wenschen van anderen niet te vergeten evenals
zij, toen ze het best in staat waren die te vervullen.
Als v. Houten anderen toeroept: »past op, gij coquet-
teert met de radikalen", dan vergeet hijdat zij op zich
zelf willen staan.
Dc radikate partij moet hebben haar eigen program.
Het is niet mogelijkzegt spr. verder, om in eene
causerie van een klein uur de 15 stellingen of wenschen
der partij aan een nauwkeurig onderzoek te onderwer
pen en hij zal daarom zoo vrij zijn eenige punten die
als de voornaamste kunnen geacht worden, te bespreken.
Voorop staat algemeen kiesrecht. Die nu zegt dat
kan niet uitgevoerd worden op die wijzewant dan
moesten allen meestemmen, vergeet wat het stellen van
die woorden op een program beteekenen. Geen oogenblik
denken wij er aan te eischen dat allen dus ook vrou
wen, zouden meestemmen. De bedoeling is allen die
vallen in do termeneen algemeen kiesrecht zoover de
grondwet het toelaat. Eere daarom den liberalen minister
Tak, die het aldus begreep.
Is het dan niet goed dat zij stemmen die bekwaam
zijndie meerderjarig zijn en wier eigendommen moeten
bewaakt worden Neen dat is niet voldoende, het moet
uitgeoefend worden door iedereen uit het oogpunt van
rechtsgelijkheid, 't Is een politiek sociaal belangin
's lands belang.
Die gelijkheid valt niet moeilijk aan te toonen. Geldt
het lasten te dragen dan staan wij gelijk. Wordt onze
onafhankelijkheid bedreigd wij staan gelijk moet er
belasting worden betaalder wordt geen onderscheid
gemaakt.
Ja, de arme betaalt meer dan hij kan.
Waarom vraagt spr., waar het geldt lastenplichten
te vervullon gelijkheid en waar het aankomt op lusten niet?
Het gaat niet aan om een groot deel des volks te stellen
onder voogdij van anderen. Die meerderjarig zijn moeten
invloed kunnen uitoefenen op alle daden, die daden zijn
van beheer. Er is geen reden hun dit te weigeren
evenmin als voor weigering van plichten.
Dan is het ook uit een politiek sociaal oogpunt uoodig.
Het is een eerste eisch, dat het volk eerbied hebbe voor
de wet. De grondwet zegtde Kamer vertegenwoordigt
het gansche volk, maar dat is voor het tegenwoordige
eene onwaarheid.
Bovendien is het een politieke font en een sociale fout
tevens tot het volk te zeggengij moogt niet kiezen, maar
zijt wel verkiesbaar, gij zijt in staat te regeerenom gekozen
to worden maar een stembiljet ontvangt gij niet.
Ik zeg een sociaal belang, omdat het mijn vaste over
tuiging is, dat de woelingen, die men ziet ontstaan, zul
len beperkt worden en velen zich van de partij der on
tevredenen zullen afscheiden als zij kunnen stemmen.
Slaat men hun dat wapen uit de hand dan heeft men
een waarborg te meer voor ontwikkeling van rustigen
vooruitgang. Men geve het dus zoo spoedig mogelijk. Ieder,
die niet is doof of blind moet overtuigd zijn zoo dat
stemrecht niet gegeven wordt er een tijd zal komen, dat
men het geven moet, omdat men niet weigeren kan. Dat
echter zou een nadeel zijn en niet in 's lands belang.
Men zegt wel dat het volk in vergaderingen kan spreken
en recht heeft zich te uiten maar welke kracht gaat
er uit van een politieke vergadering
De arbeidswetgeving kan niet tot stand komen zonder
den werkman zelf. Dan eerst, als de werkman gehoord
wordt in 's lands vergaderzaal wordt hem recht ge
geven en dan eerst kan het heeten eene volksvertegen
woordiging.
Hetzelfde geldt voor de belastingwetgeving.
Ook deze kan niet goed worden zonder dat het gan
sche Nederlandsche volk medespreekt.
Spr; betoogt voorts, dat, wanneer de vertegenwoordiging
niet langer blijft een afspiegeling van de kiezers, maar
wordt zooals 't wezen moet, een afspiegeling van het
gansche Nederlandsche volk, dat er dan ook grooter ver
trouwen zal ontstaan bij de menigte in dat lichaam.
Een goede vertegenwoordiging zal velen bevredigen.
Het zal den klassenstrijd verzwakken, want als allen
kunnen meestemmen, zullen de leden ook 't vertrouwen
hebben van allen, moer dan de enkelen, die zich opwer
pen en doen wat zij willen.
Minister Tab heeft een koninklijk woord gesproken
toen hij zei: sde hoeksteen van alle hervorming is de
uitbreiding van het kiesrecht."
Welnu, geen gebouw zal krachtig zijn zonder hoeksteen.
Sprekers partij wenscht proportioneel kiesrecht, waarvan
echter de moeilijkheid is te vinden in de wetwaarin
zij belichaamd wordt.
Hoe groot het kiesrecht ook zij, 't blijft een feit, dat
de meerderheid -f- 1 regeert en daarom moet men blijven
aandringen, want prop. kiesrecht alleen kan een gezon
den toestand geven.
Verder wenscht spr. afschaffing der le Kamer, die
geen reden van bestaan heeft als zij voortkomt uit het
zelfde kiesrecht als de 2e Kamer, terwijl ze, gevormd
wordendo door een ander kiesrecht, steeds zal werken
als remtoestel.
Regeling van het arbeids-contract mag niet uitblijven,
waarbij een minimum loon moet worden bepaald, opdat
blijke, dat wie werken willen ook recht hebben te kunnen
eten, en een maximum werktijd, die bepaalt tot zóólang
is het geoorloofd te werken. Er moet voor den werkman
gelegenheid zijn tot rnsten na den arbeid, gelegenheid
om zich in zijn gezin gelukkig te gevoelen.
Dat alles werkt terug op de geheele maatschappij en
men moet dit punt niet gering schatten.
Het laisser-aller werkt ook hier op den algemeenen stroom.
Het ongelukkige leven van 10 duizenden gezinnen wreekt
zich op den geheolen staat. Alles hangt aan elkander.
Er moet komen eene wetgeving op pensioenen.
Als de werkman vele jaren lang zijn taak heeft verricht,
tot zoolang hij maar kon, mag hij niet aan armenzorg
vervallen. Er zijn Kamerleden, die zeggen: »dat kunnen
zij zelf voorkomen door te sparen." Ik behoef niet te
zeggen, dat bij de tegenwoordige levensbehoeften en prij
zen van sparen niet komen kan. Gewaakt moet worden
voorts voor de gezondheid van den werkman in fabrieken
en werkplaatsen.
Een fout in het burgerlijk wetboek moet mede in 't
belang der arbeiders hersteld worden, die te veel afhan
gen van de goedheid der patroons. Zij kunnen niet weggaan
zonder loonverlies en in rechten wordt een eed der
arbeiders niet gevraagd. Die onbillijkheid moet worden
weggenomen. De poging daartoe in '66 mislukte. Er was
geen meerderheid te vinden om deze rechtsongelijkheid
op te heffen. Toen echter eenigen tijd geleden ontdekt
werd, dat er aan de omschrijving der testamenten iets
haperde, was er wel reden om het B. W. partieël te
herzien.
Concentratie van armenzorg moet er komen. Het is
onze meening dat wie werken wil en kan en dan geen
werk kan bekomen er recht op heeft door die concen
tratie van armenzorg te worden geholpenzoodra de
kerkelijke en particuliere onderstand te kort schiet.
Op sprekers program staan ook maatregelen voor goede
huisvesting in 't belang van algemeen welzijn en gezond
heid benevens leerplicht. Dit laatste beloofden ook de
liberalen, maar die zullen door veel praten wel vergeten
te doen.
Ik wijs op de kieswet. Weken en weken lang hebben
tientallen van sprekers zich laten hooren en daarop is men
gerust naar huis gegaan om haar nog eens te onderzosken.
Progressie bij de inkomstenbelastingen, daartoe wil men
liefst niet overgaan, 't 13 een fout geweest, dat men die
in de belasting op eigendommen is gaan geven. Een
tweede fout isdat zij ophoudt juist waar ze moest
beginnen.
Er moet worden besloten tot afschaffing der belastingen
op levensbehoeften in 't belang van hen, die deze 't
minst kunnen betalen. Dat zou beter zijn dan de
successielasten te verlagen zooals is geschiedomdat
geen geld gemakkelijker wordt verkregen dan door
successie.
Spreker wijst er verder op hoe groote sommen oorlog
eu marine verslinden, hoe slecht dat geld is besteed, wat
vooral door den deskundige Tindal werd aangetoond,die
echter niet wordt gehoord, maar doodgezwegon. Intusschen
gaat men voortofschoon aangetoond is dat het niet
goed was. Men poogt hem in 't Handelsblad af te maken
en zijne adressen worden ter zijde gel gd.
Wij verlangen ook scheiding van Kerk en Staat, om
dat wij van meeniug zijn het geen pas geeft, dat uit de
staatskas worden betaald de traktementen der kerkleeraren,
predikanten, toelagen voor kerkbesturen, reiskosten enz.
Wettelijke regeling van het landbouwcrediet en afschaf
fing van het jachtrecht behooren ook tot onze wenschen.
riproker merkt voorts opdat zijn partij geneigd is
zich bij elke andere partij aan te sluiten, die de demo
cratische richting uitgaat, ook al zou het de katholieke
of antirevolutionaire zijn. Godsdienstverschil kan geen
hinderpaal zijn omdat zij den godsdienst niet op staat
kundig gebied zou wenschen over te brengen.
Maar niet bij de sociaal-democraten, dat spreekt van
zelf. Hun streven is een utopie. De middelen die zij
bezigen, dit is niet de weg, waarop wij ons willen begeven.
Wij willen wandelen langs den weg van orde en wet.
Ook in samenwerking met de liberalen ziet spreker
geen heil. Al erkent hij, dat er tal van ernstige, degelijke
mannen bij gevonden wordenze zijn te verdeeld en
's sprekers vrienden zijn dat praten moe.
Wij gevoelen, dat het recht aan onze zijde is op politiek
gebied omdat wij overtuigd zijn dat do gang des tijds
niet is tegen te houden.
Ons devies is politieke gelijkheid, sociale rechtvaardig
heid, niet door praten maar door do en.
Dat is de weg, dien wij willen inslaan en bewandelen
tot heil van het land dat wij allen lief hebben.
Het debat, waarvoor twee sprekers waren ingeschreven,
werd, na 15 minuten pauze, geopend.
Do heer Onderhoudt bekomt het eerst het woord en
verklaartdat hij even weinig vertrouwen heeft in de
radikale als in de liberale partij. Hij heeft hedenavond
heel wat beloften gehoord, maar die gaven ook de libe
ralen. Hij houdt het er voorliberalen of radicalen
hot is lood om oud ijzer.
Dat algemeen kiesrecht laat hem koud. Men wil dat
recht uitbreiden zoover de grondwet toelaat, maar hoever
reikt die wet Zóóver dat we allen ons aandeel in de
belasting krijgen. Bij de werkeloosheiddie er heerscht,
komen er vanzelf veel achterstallige betalers. Wij komen
dus tot de conclusie, dat er maar weinig stemmers zullen
bijkomen.
Voorts verwacht hij van de regeering geen heil. Zij
doet wel een poging om het kiesrecht uit te breiden
maar hij vertrouwt de drijfveeren van minister Tak niet.
De radikale partij schrijft op haar program afschaffing
der 2e Kamer, maar men moet het koningschap afschaffen,
want dat is ook overbodig. Het radikale program ziet er
wel wat sociaal-democratisch uit, maar met een fatsoenlijk
blauw hoekje. De beweging der arbeiders maakte de regee-
ring wakker. Die arbeiders hebben zich laten doodschieten,
maar dat doen geen advokaten.
De schandelijke vervolging der arbeiders toont aan dat
er geen vrijheid van vergaderen en spreken bestaat. Het
volk behoeft zich niet als lammeren te gedragen. Waar
de regeering het kogels in het lijf geeftdaar heeft het
het recht gewapend op te treden.
Hij zegt eindelijk, als men radikaal wil zijn moet men
het kwaad in zijn hartader aantasten door opheffing van
het privaat bezit, de machines niet meer in handen van en
kelen laten, enz.want dat is de oorzaak van alle maat
schappelijke ollende onder ons.
De heer Groebe geeft zijn leedwezen er over te kennen,
dat op deze vergadering niet meer arbeiders zijn ver
schenen, om de schoone beloften, door den geachten spreker
gegeven te hooren omdat zij dan later zouden kunnen
nagaan of die opgevolgd werden.
Hij zou gaarne met liberalen in het krijt zijn getreden
en vindt het daarom jammer dat zich van dien kant
geen sprekers doen hooren. Het doet hem genoegen, dat
hier vrijheid is gegeven van debat. Dat is beter dan op
eene vorige vergadering hier door liberalen gehouden.
Toen werd hem geweigerd zich te uiten. Het is hem
echter niet te doen om debat want dat wordt meestal
een twistgesprek, maar hij wenscht alleen gelegenheid te
hebben zijne meening te zeggen.
De liberalen, zoo heeft hij straks gehoord, hebben hunne
beloften niet nagekomen, maar toch veel goeds tot stand
gebracht. Hij vraagt welk goeds dat is, want heeft er
niets van kunnen merken.
Dat ze voor goed onderwijs zorgden, kwam voort uit
vrees. De eerste spreker zou niet wenschen, dat de kleri
kale partij de teugels weer in handen kreeg, maar ik zie
het voor of tegen daar niet vau in. De naam, de kleur is
mij onverschillig, als 't overigens maar in orde is. Juist
onder die klerikale regeering werd de vrijheid van ver
gaderen het meest gerespecteerd. We hadden toen geen
vervolgingen zooals thans. Dr. Smit werd door die kle
rikale partij weer te paard geholpen.
Men noeme 't humaniteit of godsdienstig gevoel, 't is mij
hetzelfde als men elkander maar behandelt als menschen.
Het kiesrecht acht spr. noodzakelijk voor 't algemeen.
Oppervlakkig beschouwd is dat waar, doch bij nader
inzien had toch de heer Rozenburg gelijk toen hij sprak
van stemveeeen woord waarover zooveel te doen is
geweest. Vee laat zich leiden en dat doet het grootste
deel der kiezers thans reeds. Bij uitbreiding zullen wel vele
arbeiders stom krijgen, maar zo zijn niet ontwikkeld eu
moeten zich dus eveneens laten leiden.
Al dat ijveren voor uitgebreid Hesrecht vertrouwt hij
niet. Er zullen toch hier lui worden gekozen, die 't meest
de belangen behartigen der bezittende klasse. Ik zou
wenschen dat men wat meer agiteerde voor het eetrecht.
Dat is het noodigst voor de arbeidende klasse. Maar wat
doet de regeering? Antwoordt zij niet op de vraag om
brood met lood?
De behoeften en nooden van den arbeider worden door
de heeren niet gekend, al doen zij er onderzoek naar.
Dat geeft hun nog geen recht om mee te pratentheore
tisch wel, maar praktisch niet.
De radikale partij wenscht haar doel te bereiken langs
den weg van wet en orde. Maar wat is orde, wat is wet?
De toestanden, waarin wij leven met die vele wan
verhoudingen, is dat orde? 't Lijkt meer op wanorde.
Orde is bij mij een harmonisch geheel. En de wetja
die zegt ons, dat moogt ge, en dat moogt ga niet, maar
met welk recht?
Een grondwet moet er zijn, maar ik wou dat die wet
in den grond zat. Dat ding hindert ons. Er is maar één
wet en dat is do natuurwet. Die roept ons toe wat wij
doen mogen en wat niet. Eiudelijk is de heer Groebe
van oordeel, dat al wat wij op dit punt zien, en beleven,
komedie is en anders niet.
De sociale vragen op te lossen gaat niet aan zoolang
het kapitaal de baas is.
De man met kennis behoort meester te zijnmaar
wie is do meester? De man met het kapitaal!
De heer Calisch zal de beide vorige sprekers ant
woorden, ofschoon hij zich niet bijzonder aangevallen
acht. Van den eersten spreker heeft hij niet kunnen vatten
of hij vóór of tegen stemrecht is en ook de vergadering
zal niet weten wat hij wil. Men spreekt van afschaffing
van het privaat-bezitmaar dat is een groot woord
goed om iu eene vergadering op te applaudiseeren, maar
er is nimmer duidelijk aangetoond hoe dat moet. Men
geeft zich hier over aan een utopie. Er wordt gezegd
de beloftenook der radikale partijze komen niet in
vervulling. Maar werkt eerst mee, dan zult gij 't kun
nen zien. Het gaat toch niet aan dit vooraf reeds te
zeggen. Dat is verdacht maken. Dat doen wij niet
als we er op wijzenaantoonen hoe in jaren de
liberale partij in gebreke bleef; dan toonen wij feiten en
dat is geen verdachtmaking.
Men late er den godsdienst buiten, maar als de heer
Groebe zegtdat de meerderheid die van 8791 re
geerde meer vooruitstrevend is geweest op sommige
punten dan ben ik dit volkomen met hem eens. De
arbeidswet en de onderwijswetmen had er jaren lang
te vergeefs om gevraagd.
Wat de heer Onderhoudt heeft gezegd, kan toch waar
lijk den toets van ernst niet doorstaan. Men kan het
toch niet meenendat alles voor de arbeiders alleen
moet zijn. Dan althans zou niet kunnen gesproken
worden van een harmonisch geheel.
Hij gelooft niet aan groote uitbreiding van de kies
wet maar als men berekentdat het getal kiezers de
800.000 zal bereikendan mag men daarvan toch veel
verwachten. Het eenige verschil met het sociaal-demo
cratische kiesrecht is dat deze het gebruiken als een
agitatiemiddelwaar wij het beschouwen als een recht.
Slechts de partij heeft men er mee op 't oog doch
men doet beter op te treden in het belang van wat de
meerderheid noodig acht.
