de slachting die de cholera-aanzieht niet vergeleken kan
worden met die van de tering. In de jaren 1849, 51,
53, 58 en 59 stierven in geheel Engeland 62.000 men
schen aan cholera terwijl er in vijf jaren 250.000, dus
vier maal zooveel levens door de tering werden afge
broken.
In de eerste plaats zullen we nagaan, op welke wijze
tuberculose anatomisch genezen kan. De aanwezigheid
van tnberkels roept om deze heen eene ontsteking te
voorschijn, waarvan het gevolg is de vorming van bind
weefsel. Dit hardere vastere bindweefsel is hetzelfde
weefsel, dat de litteekens vormt. Dit doet het ook in de
longen. Het vormt daar, of tracht althans, daar te vor
men wallen omheiningen die den tuberkel aan alle
zijden insluiten m. a. w. het maakt aan den tuberkel
een verder voortwoekeren onmogelijk. Even goed als
het aan belegerden onmogelijk is, een uitval te doen,
wanneer de belegeraars rondom de stad wallen hebben
opgeworpen, is het ook den tuberkel onmogelijk door den
dikken muur van bindweefsel heen te dringen. Wanneer
dus maar in dit longproces de vorming van bindweefsel
zoo krachtig isdat ze de nieuwvorming der tuberkels
overtreft, bestaat er kans op genezing. Er moge dan een
litteeken achterblijven d. w. z. een klein gedeelte van
de Ion voor de ademhaling onbruikbaar blijvendit
doet weinig ter zake. We weten dat een mensch vrij
lang met maar een long kan ademen en we weten ook,
dat hij desondanks kan herstellen. Dan is het ook
duidelijk dat het verlies van een gedeelte der long
vooral als dit defect geleidelijk tot stand komt niet
blijvend nadeel brengt.
Waar het volmaakte niet bereikt kan worden moet
men toch er naar streven. Waar anatomische genezing
niet mogelijk is, daar is toch functioneel herstel in booge
mate te verkrijgen. De bewijzen hiervoor zijn weliswaar
niet talrijkmaar we kunnen ze leveren en zelfs uit
tijden waarin tuberculose nog als ongeneeslijk gold.
Wolff maakt melding van genezen officieren, die 2 en 3
veldtochten meemaakten zonder nadeelige gevolgen, van
herstelde vrouwen die zes kinderen ter wereld brachten
en verzorgden. Goethe is 82 jaar geworden terwijl hij
in zijne jeugd leed aan een hevige bloedspuwing, waar
schijnlijk op tuberculeusen grondslag.
Ook in onzen tijd is een zoodanig herstel nog uit
zondering. Velen storten na een of meer jaren weer in.
Goedmaar dan toch is dit uitstel van executie van
groot belang geweest voor den lijder zeivenzijn gezin
en zijne familie.
Voorkomen is beter dan genezen.Vandaar dat we uitvoe
rig zullen blijven stilstaan bij de beantwoording der vraag
Hoe voorkomen we het voortwoekeren der longtnberculose?
In de eerste plaats door algemeene maatregelen.
Dat de volksschool dienstbaar gemaakt worde om aan
de jeugd de allereerste grondbeginselen der hygiëne in
te prenten zal nog wel langen tijd een vrome wensch
blijven. Men kan zich ook levendig begrijpen, dat het
voor het kind van den daglooner beter is, te weten, waar
Fasjoda ligt en door welke landen Duitschland aan den
oostkant begrensd wordtdan te kennen den grooten
invloed dien reinheid frissche lucht en goed voedsel
uitoefenen Van bet belang van krachtig voedsel vooral
moet het niet te veel weten, het kind van den arme,
dat vaak hongerig en half naakt ter school komt om tot
aanstaand staatsburger te worden gevormd!
Het zal niemand bevreemden dat we nog eens weer
de aandacht te vestigen op de uit een oogpunt van sociale
rechtvaardigheid niet te verwerpen, op de van het stand
punt van naastenliefde en welbegrepen eigenbelang aller
noodzakelijkste schoolkinder voeding. Wie deze niet aan
vaarden wil, is voorzeker niet een goed oeconoom. Geef
den kinderen gelegenheid tot krachtige liebaamsoniwik
keling dan bereidt ge vóór een opkomend geslacht mot
groote weerstandsvermogen. Ook hier geldt het voor
kómen is beter dan genezen.
Behalve van kindervoeding op de scholen moest er
nog meer worden gedaan voor vacantiekolonies. Wie de
verrukkelijke verrassende resultaten kent van een ver
blijf onder hygiënisch gunstige omstandigheden van de
arme kinderen, die zal moeten erkennen dat een nuttig
werk verricht wordt door hem die van zijn reisgeld
wat afzondert voor de reisbelasting.
Het zou aanbeveling verdienen, het spuwen op straat
en in openbare gebouwen te verbieden. De longlijder
die hoest en opgeeft, spuwt een vergiftige stof op de
straat. Ze droogt in en verstuift, d.w.z. er verstuiven tuber
kelbacillen die ieder inademtdie iedereen besmetten.
Men kan dit spuwen op publieke plaatsen evengoed ver
bieden, als het voldoen aan andere natuurlijke behoeften
en even goed als urinoirsspuwbakken beschikbaar
stellen. Of, wat wellicht beter uitvoerbaar is, kunnen
bevorderen, dat veel meer algemeen dan tot nu toe van
spuwfleschjes wordt gebruik gemaakt.
Het vleesch en de melk die men gebruikt, mogen alleen
van niet-tuberculeuse dieren afkomstig wezen. Stren
ge keuring van slachtveecontrole door tuberculine-
injectieonderzoek der geslachte dieren ziet daar wat
in deze richting gedaan moet worden. Alle melk moet
voor men ze gebruikttien minuten achtereen koken
en niet van het vuur nemen als ze »opkomt."
Dat het gevaar aan het gebruik van ongekookte melk
verbondon niet denkbeeldig isleerde opnieuw een in
September verschenen studie van den Engelschen hoog
loeraar Delépine over Tuberculose en Melk.
In 1897 stierven in Londen aan wat we hier te lande
klierteering noemen, d. i. tuberculose van de lympheklie-
ren in den buik 619 aan longtnberculose 96 kinderen
beneden het jaar. Daar kleine kinderen in het algemeen
minder blootgesteld zijn aan gevaar voor longziekte door
stof-inhalatie enz. behoeft de geringe sterfte aan longtnbeï
culose geen verbazing te wekken. Dat zóó vele kinderen ster
ven aan een infectiedie door middel van den darm tot
stand komtwijst op een fout in de voeding. En dit
vermoeden wordt krachtig ondersteund door het feit, dat kin
deren jonger dan tien weken slechts zelden aan tuberculose
sterven dat do sterfte daarentegen zeer sterk toeneemt
zoodra do kleine 6 maanden oud zijn d. i. drie vier
vijf, zelfs zes maanden met koemelk zijn gevoed.
Verder zij men indachtigdat tuberkelbacillen alom
tegenwoordig zijn ook in het stof op onze meubelen
op de kleeden van onze vloeren. Do meubelen moeten
met vochtige doeken worden afgenomenborstelen
en schuieren is uit den booze. Alleen vocht weerhoudt
het opdwarrelen van stof en tuberkelbacillen.
Wie met longzieken omgaathij vooral zij zindelijk
op zijn kleeren en zijn lichaam. Het samenzijn met tering
lijders is op zich zeiven niet gevaarlijk wel de onrein
heid het niet zorgvuldig wasschen der handen voor men
gaat eten enz. enz.
Tracht men door dor gelijke maatregelen aan de eene
zijde het gevaar voor infectie te verminderen aan den
anderen kant moet men het weerstandsvermogen ver-
grooten.
Te verbieden dat teringlijders trouwen reeds meer
malen heeft een dergelijk verbod aanbevolen als arca
num tegen drankmisbruikmisdaad enz. enz. is iets
onmogelijks. Zulk een verbod zou bovendien weinig
doeltreffend wezen; men zou het moeten uitbreiden tot alle
erflijke disponeerden en zou dan zeker herhaaldelijk onbil
lijkheid begaan. Niet alle kinderen toch van tering
achtige ouders krijgen later tering. En het «den goeden
met den kwaden te laten ontgolden", een altoos ver
werpelijke politiek zon te dezen opzichte uiterst onze
delijk wezen.
Waar we huwelijken van teringlijders ot gedisponeer-
den niet beletten kunnen noch willen daar behoort
men aan de nakomelingschap van dezen bijzonder de
aandacht te wijden. In de eerste plaats door de kinderen
van hun geboorte af krachtig te voeden. Is de moeder
niet tuberculeus dan moet zij zelve haar kind voeden
of anders moet de kleine door een min worden groot
gebracht. Dat vrouwemelk geprefereerd worden moet,
volgt uit een kleine statistiek over de sterfte van kinde
ren beneden het jaar te Berlijn in 1885.
Op duizend kinderen van die alleen natuurlijk gevoed
werden stierven 7,5, die half vrouwe- half koemelk kre
gen 23,6, alleen koemelk 45,8 koemelk -j- melksurro-
gaten 74,8.
Dat werkelijk de wijze waarop de zuigeling gevoed
wordt van het allerhoogste gewicht is leert een tabel
de relatieve sterfte aan ziekten der spijsverterings
organen te Berlijn over hetzelfde jaar en van dezelfde
kinderen. Deze tabel verdeelt de kinderen in twee groe
pen die van binnen- en die van buiten echtelijk ge
borenen.
Van met moedermelk wettig natuurl.
gevoede kinderen stierven 1,3 3 tegen
half moeder- half koemelk 7,9 23,7
koemelk 18,7 29,9
koemelk en surrogaten 51,1 71,9
Dit is nu wel voor elk pasgeborene noodzakelijk, maar
voor de hereditair belasten het allermeest.
Dan leere men den kinderen zoo gauw mogelijk reinheid,
zindelijkheid, vooral van de handen, en belette men hun,
alles wat ze maar machtig worden kunnen, in den mond
te steken. Wie zich de luxe van een kinderkamer veroor
loven kan bedenke dat de vloer ervan meestal den
kinderen tot tafel dient. Die zorge dus ervoor, dat die
vloer met zeil of linoleum bedekt zij dat deze bedek
king dagelijks met water en zeep worde gereinigd en
dat de kinderen voornamelijk op die plaatsen mogen
spelen waar niet met vuile laarzen geloopen wordt.
Het is bekend dat talrijke kinderen lijden aan scrophu-
lose, een constitutieziekte die met tuberculose is verwant
of tot deze disponeert Bij scrophuleuse kinderen komt
klierzwellmg veelvuldig voor. Vrij zeker berust deze
klierzwelling in vele gevallen op eene infectie van bui
ten af ontstaan. Kruipende en pas loopende kinderen
krijgen vaak zeer kleine wondjes, schrammen enz. Vuile,
d. z. infectieusestoffen die hierin dringen worden
met de lympbe vervoerd nestelen zich in de lymphe
klieren en doen hier een ontsteking ontstaan die tot
zwelling der klieren aanleiding geeft.
Kinderen in het zand te laten spelen is voortreffelijk,
mits ze niet dit op kinderspeelplaatsen doen maar in
maagdelijk zand. Op de kinderspelen moet worden toe
gezin. Er zijn er en hiertoe behoort in de eerste
plaats het touwtje springen die de kinderen brengen
in een nog stof rijker lucht. Door eiken slag van het
touw op den gronddoor eiken sprong wordt nieuwe
stof opgejaagd. In die stof zitten tuberkelbacillen.
Touwtje springen als zoodanig is al verkeerddoor
de stof die erbij ingeademd wordtis het nog meer
ongeschikt voor kinderspel. Zooveel mogelijk zorg dragen
moet men dat de meisjes die de kinderen verzorgen
vrij van tuberculose zijn. Dit geldt evenzeer de verdere
omgeving der kleinen en hunnen onderwijzers.
Het schoolgaan kan vooral voor gedisponeerde kinde
ren nadeelig worden. Het is dringend noodzakelijk
dat èn op het schoonmaken en de ventilatie der school
lokalen zorgvuldig wordt gelet èn dat aan schoolartsen
wordt opgedragende mogelijkheid van infectie door
tuberculeuse kinderen en onderwijzers zoo veel doenlijk
te beperken. Zieke d. z. in dit geval aan tuberculose
lijdende menschen, moeten uit de school geweerd worden,
èn in het belang der gezonde leerlingen èn in tot hun
eigen voordeel.
Voor tuberculose gedisponeerde en in 't algemeen
zwakke kinderen late men niet naar school gaan voor ze
minstens 9 jaar zijn. Dan is hun weerstandsvermogen,
groot-er geworden. Want we onderstellen, dat wie zijn
kinderen óm hunne gezondheid uit de school houdt, hen
vóór hun gezondheid buitenshuis zenden zal.
Kinderen hebben recht op overvloed van licht en lucht.
Wie deze den zijnen onthoudt, zal daarvan vroeg of laat
de wrange vruchten plukken.
Dit is een overoude waarheid, en toch zorgt men
in den regel beter ervoor, dat de kamerplanten de zon
genieten dan de kinderen. Planten zijn in dit opzicht
gelukkig af zij behoeven maar korten tijd het licht te
derven om bleeke, gele bladeren te krijgen. Deze vreemde
kleur wijst onmiddellijk op gebrek aan lichtlaat men
het zonlicht vrij binnenstroomen, dan herstellen zich de
bladen binnen korten tijd. Maar kinderen reageeren niet
zóó snel en wanneer bij hen de gevolgen van het gemis
aan licht en lucht zich doen gevoelen, zal men heel wat
te kampen hebben eer de natuur verzoend is, zij die
ook hier aan de kinderen de zonden der ouders bezoekt
In onze jeugd leerden wij op school een hartver
heffend lied
»Hot water is ons elemontde zee bruist onze
[glorie." enz
In die dagen was dat lied heel wat beter begrijpelijk
dan nu, want werkelijk, dat het water het element bij
uitnemendheid van den Hollander is, dat wil er niet
meer in. Wasch- en óadwater althans behooren hiertoe
beslist niet. De gezwollen woorden maken een aller
grappigstneen allerbedroavenst figuur bij de
sieke expressie van prof. Pel, die van »Hollandsche wa
tervrees" spreekt. Voor water en voor frissche lucht zijn
de Hollanders zoo bang. Een stroom frissche, koele lucht
heet tocht en deze tocht heeft in het volksgeloof al heel
wat meer ziekten en ellenden op zijn geweten, dan hek
sen en toovenaars in vroeger eeuwen. Kouvatten is het
schrikbeeld van oud en jong Holland, en om voor kou
vatten zich te bewaren, verbroeit het zich, schuwt het
hardingsmiddel en maakt het zich meer vatbaar voor
kouvatten
Men leere zijn kinderen eten Het is in strijd met de
goede manieren kinderen tot gulzigaards en vraten op
te leiden. Nu, dit behoeft ook niet; mits men maar zorg
draagt, dat ze heel veel voedsel opnemen. Dierlijk voed
sel verdient de voorkeur carnivoren (honden) zijn lang
niet zoo vatbaar voor tuberculose als herbivoren (apen,
knaagdieren).
Aan de keuze van het beroep van voor tuberculose
gedisponeerden moet de bijzondere aandacht van ouders
en verzorgers worden gewijd. Ongeschikt voor hen zijn
alle betrekkingen die een aanhoudend verblijf binnens
huis of in een stofrijke omgeving noodzakelijk maken of
buitengewone krachtsinspanning vereischen.
Van den dageraad van het leven tot aan het dalen
van den avond zjj voor den tot tuberculose voorbeschikte
dit het wachtwoord «Evengoed als zonlicht en versche
lucht de eerste voorwaarden zijn voor het ontstaan en
de ontwikkeling van het organisch leven op onze aarde,
zijn deze ook onmisbaar voor de gezondheid van het
meest volkomen organisme, den mensch." (Ernst von
Haeckel.)
Dit zijn de maatregelen die men kan nemen om tuber
culosa te voorkomen. Erkend moet worden, dat van hem die
ze nemen wil al zeer veel gevorderd wordt. Maar hier
tegenover staat dan ook, dat de gevolgen inderdaad schit-
treden wezen kunnen. Laat ons de zaak eens van haar
meest prozaïschen den financieelen, kant beschouwen.
Hoe veel geld kost wel bet groot brengen en later het
verplegen van een enkelen mensch, die op 20 a 25-jari-
gen leeftijd sterft aan tuberculose?
Men kan aannemen, dat hij door zijn kwaal aan arbeid
zeer weinig productief geweest is. Als men veronder
stelt dat zjjn geheele onderhoud per jaar f 200 voreischt
heeftdan zonden er f 5000 verloren gaan met zijn dood.
En al heeft hij ook in zijn leven eenig geld verdiend
zoover zal hij het zeker niet hebben gebrachtdat de
maatschappij geen schade lijdt bij zijnen dood.
Waar eens tuberculose is uitgebroken tot ontwikke
ling gekomen daar zijn alleen preventieve maatregelen
niet meer te nemen. Daar moet nog krachtiger worden
ingegrepen. Dit wil niet zeggendat men dan tot
allerlei geneesmiddelen zijn toevlucht moet nemen en
zich onder potjes, fleschjes en doosjes vol medicamenten
begravende bedoeling is te zeggendat dan nog
consequenter een verblijf in de open lucht moet worden
toegepast, nog meer zorg moet worden besteed aan de
voeding van den patient.
Welke eigenschappen van de open lucht hare genees
kracht uitmaken is niet volledig bekend. Maar het
spreekt van zelve dat een groote zuiverheid er
van welke blijkt uit de afwezigheid van prikke
lende stoffen en van bacteriën voordeelig zijn moet.
Even goed als binnengedrongen stofgasvormige ver
giften en andere bacteriën de nesteling van tuber
kelbacillen in de longen begunstigen zullen ze ook de
vermeerdering der tuberkelbacillen bevorderen. Waar
we dus deze schadelijke invloeden buiten sluiten geven
we aan de neiging tot genezing van de tuberculeuse aan
doening meer gelegenheid zich te openbaren. De zui
verheid der lucht laat het meest te wenschen over in
gesloten lage vertrekken iets minder in ruimten die
goed geventileerd wordennog minder buitenshuis en
het allerminst daar waar geen menschen wonen en de
lucht door regen en wind wordt gereinigd.
Maar versche lucht doet méér dan alleen nadeel voor
komen. Zoowel gezonden als zieken hebben na een lang
durig vertoeven in de buitenlucht meer eetlust ze
gevoelen zich prettigervan zieken worden bovendien
de ziekteverschijnselen geringer. En dit alles kan on
mogelijk het gevolg zijn alleen van het afweren van scha
delijke invloeden. Van den benauwden lucht zooals die
in gesloten kamers ons treft valt ons buiten niets op
het is mogelijk dat het benauwde der lucht berust op
de aanwezigheid van scheikundige, nog niet nader bekende
onzuiverheden. Wellicht is het gehalte van de lucht
aan ozon van belang of de beweging der lucht. Trouwens
van een practisch standpunt doet de verklaring niet yeel
ter zakegenoeg is hette wetendat versche lucht
noodzakelijk is.
Nu is het voor den medicus volstrekt niet moeielijk,
patiënten met beginnende tuberculosedie zich
nog vrij krachtig gevoelen, zoo van tijd tot tijd bij mooi
weer eens te bewegen naar buiten te gaan. Maar tot
verder vertoef in de buitenlucht zijn ze niet te krijgen-
Hen overtuigen dat ze 's nachts met open ramen moeten
liggen is een onmogelijkheid tocht en nachtlucht
hebben immers een beruchte reputatie. Men kan wol
hen opmerkzaam maken op de benauwde lucht in een
niet-geventileerde slaapkamer maar hun erkennen van
ongelijk is iets geheel anders dan bet in vervulling
brengen van het advies. Vooral in steden is 's nachts
ventileeren gewenscht overdag toch zweeft er veel meer
rook en stof in de straten.
Met kouder en regenachtig weer nemen de moeielijk-
heden in omvang toe. »l\ïen" is algemeen van oordeel
dat kon voor een zieke nadeelig is als de patient juist
in de buitenlucht gekomen is hindert hem de kou. Dit
zjjn reeds bezwaren. Maar inderdaad groote moeielijkheden
rijzen er wanneer het heel koud en slecht weer wordt.
Dan wordt in ons klimaat en met onze inrichting van
woningen een langdurig verblijf in de frissche lucht
onmogelijk dan is er van met open ramen slapen niet
meer sprake. Hebben we dan nog te doen met ernstiger
zieken, die zwak worden en koortsen, dan kan men den
patiënten niet meer vergunnen, buiten te gaan, en dan
is hun vrees voor kou tot haar maximum aangegroeid.
Maar dan toch is het de buitenlucht, de zuivere lucht
die den zieke verkwikt en verbetert. En dan mag men
niet het voordeel, dat zij biedt, laten ontsnappen. Vooral,
wanneer we te doen hebben met beginnende tuberculose
is een verblijf in de buitenlucht noodzakelijk.
Waar dit den armen door de ongunstige finan-
