xAo. 11. Kerste blad. Honderd en tweede jaargang. 1900.
VRIJDAG
26 JANUARI.
Stadsberichte u.
AlKMAARSCHE COERAAT.
Deze Courant wordt Blnsda g-, Donderdag-
en Zaterdagavond uitgegeven. Abonnementsprijs
per 3 maanden voor Alk m[a a k f O,HO - franco door het
geheele rjjk f 1,—.
3 Nummers f 0,06. Afzonderlijke nummers 3 ets.
Telefoonnummer3.
Prijs der gewone advertentlen
Per regel Groote|J]letters naar plaatsruimte.
Brieven f r|a n c ol 'aan de Uitgevers HERMs. COSTER
ZOON.
In de kerk dor remonstrantsche gemeente
zal op zondag den 28 wegens ongesteldheid, de dienst
worden vervuld door den heer prof. F. Pijper, van Lei
den. In de volgende week zullen ook nog geene catechi-
satiën in die gemeente gehouden worden.
Verkoop boomera.
De boomen in den Stadshout zijn den 25 bij
openbare inschrijving gegund aan A. P. van Dalen te
Amsterdam, voor f 350.
Abbé Daens.
De nog jeugdige Arbeiderskiesvoreeniging alhier hield
maandag, den 23, in het lokaal Harmonie, eene
openbare vergadering, waarin de bekende abbé Daens,
van Aalst, in België, tot het vorig jaar lid van de
volksvertegenwoordiging aldaar, als spreker optrad. Dat
men ook hier ter stede nieuwsgierig was, den op zoo
verseaillende religie beoordeelden priester te zien en te
hooren, bleek wel uit de talrijke opkomst, waarin men
zich mocht verheugen de zaal was eivol.
Met een enkel woord opende de voorzitter, de heer
M. Uitenbosch, de vergadering, gaf in het kort aan het
doel der Arbeiderskiesvereeniging, nl. om de arbeiders,
onverschillig van welke religie, er toe te brengen, een
werkzaam aandeel te nemen in de zaken van algemeen
belang. De vereeniging, vaak met scheele oogen aangezien
en verkeerd beoordeeld, gaat, trots die verkeerde oor
deelvellingen, voort, om haar licht te doen schijnen en
propaganda te maken voor haar streven. Daarom had ze,
hoewel met ecnigen schroom, voor dezen avond den abbé
Daens uitgenoodigd, die uiteen zou zetten, hoe in de eerste
plaats voor de arbeiders noodig is, dat ze niet door gods
dienstige twisten verdeeld zijn, doch als ééu man voor
hetzelfde doel werken. De vergadering zon dns het ka
rakter hebben eener propaganda bijeenkomst. Met de
wensch, dat zij aan het doel zon beantwoorden en met een
dankbetuiging aan de ft. C. Geestelijkheid, die, niet in
dachtig de aantrekkelijkheid der verboden vrucht, on
willens gepropageerd had voor de zaak, gaf hij het woord
aan den abbé, die in zijn geestelijk gewaad op ons meer
den indruk maakte van een eenvoudig, goedmoedig dorps
pastoor, dan een revolutionaire tweedraefctzaaier, waar
voor hij van zekere zijde wordt uitgemaakt.
Op zijn eenvoudigen, eigenaardigen toon, en mot een
eenigszins Vlaamsjhen tongval, sprak hij ongeveer als
volgt
Damen en Nederlandsche .Broederen
Onze eeuw de negentiende eeuw heeft zekerlijk hare
vlekken hare sehanden en ellenden maar alvorens zij
verzwindt in de kolk der tijden zal zij zich toch den
onsterfelijken roem hebbem verworven de volkskwestie
te hebben gesteld op den eersten raug harer zorgen en
bekommernissen. De 19e eeuw zal do dageraad zijn van
andere tijden van tijden van de volksmachtvan de
democratie. Overal verheft èet menachdom zijn stern en
vraagt om rechtvaardigheid en meerdere welvaart voor
de arbeiders. De vierde stand komt overal op en met
kardinaal Manningden kardinaal uit Engelandkan
men zeggen dat de 20e eeuw de eeuw van het volk zal
zijn. Hoe is het reeds veranderd! Waar zijn de tijden,
dat men in de parlementen van geen sociale kwestie
wilde weten, waarin men den arbeider zelf de schuld gaf
van zijn ellende zijn armoede es waarin men meende
dat in die ellende voorzien moest worden door particu
liere liefdadigheid. Neener is vooruitganger is ver
betering waar te nemen in den toestand van het arbei
dende volk het is beter gehuisvestbeter gevoed. Ook
de overige verbeteringen moeten komen, als van zelf de
voiks kwestie staat daar. In de groote steden van de
wereld hoort men den naderenden stap van het leger der
ellende de noodkreten der ongelukkigen en het gehuil
der barbaren die gereed staan de maatschappij in puin
te leggen om er een nieuwe op te stichten. Maar dat
willen wij nietwij willen de revolutie voorkomen en
verbetering brengen door alle rechtvaardige middelen.
Daarom gaan wij rond om een oproep te doen aan allen,
om meda te werken tot verwezenlijking van ons doel.
Ook de Paus te Rome spoort er toe aan in de door
hem uitgageven encycliek Rerum Novarum. Er zijn er
die zeggea pastoor Daens legt die encycliek op zijne
wijze uitmaar zij heeft geen uitlegging noodig. Daar
staat in dat de groote kwaal der maatschappij is de
woekerij, de opstapeling der kapitalen, een schande wordt
het genoemd de maatschappij na "20 eeuwen nog ver
deeld te zien in twee soorten van menscheu aan den
eenen kant eenige kapitalisten en millionaire, die zwemmen
in overvloedaan den anderen kant eene ontelbare
menigte arbeiders, die niet genoeg verdienen, om vronw
en kinderen te onderhouden die niet kunnen zorgen
voor den dag van morgen. Dat zegt de Pans Leo XIII.
Niemand zal het betwisten dat er middelen moeten
worden aangewend om deze gebreken te bestrijden en
ik vraag u, heeft dat uitlegging noodig? Er staat dan
verder geschreven in den wereldbrief van Pans Leo, dat
volgens de wet der natuur en de Wet van God de vrucht
van den arbeid der arbeiders moet komen aan de arbeiders.
Is datzoo Gebeurt dat Gaan niet de kapitalisten, die reeds
zooveel genieten, weg met het grootste deel? Daarom kun
nen wij niet spreken van een maatschappelijke orde er
is geen orde maar wanorde. De arbeider moet het recht
hebben op zijn loon dat vragen dat eischen wjj. Het
is een oude wetin het zweet uws aanschijns zult gij
uw brood eten. Als die wet waar is dan moeten de
rijken die niets doen niet eten dat is plicht. De
arbeider is dus ook volgens de encycliek zijn loon waar
dig d. i. zijn onderhoud voor heden en morgen ook de
verzorging van zijn ouden dag.
Daarin bestaat ganseh en al het program, het sociale
program der Christelijke Volkspartij, daarvoor te werken
is de plicht van allen, en ik roep het u toe, Katholieke
arbeidersHet is de wensch van den Paus, dat gij u
niet verdeelt, maar vereenigt, dat bleek, toen de Paus
aan den voorzitter van een volkscongres, waar duizenden
arbeiders vereenigd waren, berichtte >Met innige vreugd
heb ik vernomen, dat alle arbeiders, op uw congres ver
gaderd, mijn brief de Rerum Novarum hebben toegejuicht,
omdat daarin ligt de grondslag eener nieuwe maat
schappij." Dus zij moet veranderen, wanneer de vrede
zal bloeien, er geen strijd meer zal zijn tusschen arbeider
en werkgever. Maar waarom zoudt gij u verdoelen
Weet ge niet, dat de godsdienst de band moet zijn tus
schen allen, tusschen God en do menschen Het evangelie
spreekt van rechtvaardigheid en broederlijkheid onder
de menschen, daarom moeten wij een nieuwe maatschappij
stichten, en daarvoor is onze kruistocht onder de ar
beiders en andere burgers. Wij willen geen revolutie
bloedige omwentelingen betreuren wjj en toch, wanneer
de lucht verpest is met kwade dampen, dan breekt vaak
de orkaan los. Zoo is het ook in de maatschappij. Maar
wat geeft een revolutie, als voor honderd jaar Toen de
orkaan voorbij was, had het volk niets gewonnen. Dnur-
zamo hervormingen worden slechts trapsgewijze tot
stand gebracht door den drang der openbare denkwijze
en goede wetten.
Wij willen dat het leven voor allen, die werken, aan
genaam en verdragelijk zij. In dit opzicht komen wij
overeen met de socialisten of sociaal-democraten, doch in
andere opzichten verschillen wij met hen. Van de anar
chisten zullen wij niet veel zeggen, die denken dat zij
volmaakte menschen zijn en geen wetten meer noodig
hebbon. Dat zou gaan wannt-or er geen luiaards, geen
zwendelaars, geen misdadigers meer waren. De anarchis
ten gelooven, dat dat zon kunnen, maar ik heb dat geloof
niet. Het verschil met de soc.-democraten bestaat in
deze grondpnntengodsdienst en eigendom. Wij zijn
christen-democraten, wij «verduiken" onze vlag niet, om
dat wjj overtuigd zijn, dat alle grondslag is de gods
dienst. Met den wijsgeer van Athene zijn wij er van over
tuigd, dat een vrij volk zonder godsdienst en altaren is,
als een stad in de lucht. Wij eerbiedigen aller meenin-
geu, maar niet het farizeïsme met den godsdienst, die
moet dienen als werktuig voor geldzucht en heerschappij.
Het tweede verschilpunt is de privaat-eigendom. Ophef
fing daarvan is een sckoon ideaaltweemaal heeft ze
bestaan, de gemeenschap van goederen. In het begin van
het Christendom, dat was da vrijwillige gemeenschap en
die duurde nog geen veertien dagen.
Het tweede voorbeeld nit da geschiedenis toont ons
de republiek Spartadat was de verplichte gemeenschap,
men leefde niet voor zich, maar voor den Staat. Allen
werden te zamen in een gemeentezaal gespijsd met de
zelfde pap. Een zelfde kleeding was verplicht, en precies
voorgeschreven, zoolang de jas, zoo lang de broek enz.
Dan was er nog iets. In de gemeentezaal was de ge-
meenteriem die ieder, die te dik werd, om kreeg
terwijl ze daarbij moesten vasten tot ze vermagerd
waren. Niemand zou dien toestand willen, geen sociaalg
democraat, die daarvan zon droomen. Ik verwacht
daarom de proef met het collectivisme en gaat het goed,
dan sluit ik me ook aan. Alzoo verschil in twee hoofd
punten.
Vier jaar geleden nu vergaderden wij te Zurich
daar waren de hoofden der soc.-dem partij uit alle lan
den nit Duitschland FrankrijkBelgie en Engeland.
Uit Nederland waren er ook Schaepman en nog een
ander, die er eehter weer stil van doorgingen. Daarnn »be-
stadigden" wij, dat er een diepe kloof bestond tusschen de
soc.-democraten en ons. Wij mochten dat betreuren, maar wij
vonden toch ook zooveel gemeene punten, zooveel punten
die wij te zamen kunnen verwezenlijken welke onze
denkwijze ook zij dat er werk genoeg is voor vele jaren.
Is de maatschappij eenmaal zoo ver, dan kan ieder naar
zijn ideaal streven dan kan men uiteen gaan. Wjj vra
gen allen christelijke en sociaal-democraten dat de ar
beider een redelijken tijd werkt, b. v. tien unrperdag.
Alsik dat ergens anders zei dan stond ai gauw een
soc.-dem. op met de vraagweet gij dan nietdat de
groote Franklin in Amerika heelt beweerd, dat 2 nur
per dag genoeg is? Wat een ideaal! 22 uur om te rus
ten te wandelen te stndeeren en zich te ontspannen.
Dat is een paradijs, antwoordde ik dan daar ben ik
ook voor. Maar laat ons »praktizauderen." In Vlaanderen
zegt men men moet niet verder springen dan zijn stok
lang is. Zijn er niet genoeg die bijna niet rusten kun
nen die meer dan 10, soms 13 en meer uren moeten
werken. Laat ons eerst die misbruiken uitroeien. Laten
wij eerst zorgen voor een arbeidsdag van 10 uren dan
bunnen we wellicht later dalen tot 9 8 6 tot 2 tot
niemendal misschien. Wij vragen dos dat de arbeider
tamelijk arbeidt. In de tweede plaats verz rging van
den ouden dag en dan zien wij naar Duitschland. Men
mag zeggen dat is een groote kazerne maar in die
kazerne zijn goede voorbeelden; daar heeft men algemeen
stemrechtleerplichtvakopleiding daar geen rempla-
cantenstelsel thans in Nederland gelukkig ook niet meer,
maar in Belgie wel. Ik vind daar in die kazerne ook
verzekering tegen rampen en ongevallen en den onden
dag voor den arbeider. Dat heeft men hier niet en in
Belgie ook niet. Het is een schande dat de oude ar
beider tot een bedelaar moet worden en van den aalmoes
moet leven.
Hier heeft men die schandtooneelen niet die men
vindt in bet rijke Vlaanderen waar Zondags na de mis
die oude arbeiders op de markt worden tentoongesteld
en aan andere arme lui worden verpachtdikwijls voor
een halve franc per wek. Schande voor onze maat
schappij dat de oude arbeider is er iets eerbied
waardiger in de wereld zoo wordt behandeld. Moge
de 20e eeuw overal pensioen brengen voor de ouden van
dagen opdat zij hun ouderdom in rust en eere mogen
doorbrengen Toen ik eens aan den minister van arbeid
iu Belgie zeide dat meD de daarop betrekking hebbende
wetsontwerpen eens van den zolder moest halen rezen
allen de haren te berge en werd mij toegevoegd Pastoor
Daens, gij zijt revolutionair. Als overal beloven ook de
katholieke ministers in Belgie in verkiezingstijd hemel
en aardedoch zij liegen dat ze zweeten. Dat de in
voering van het ouderdomspensioen te moeilijk iskan
men niet zeggen. In Denemarken dat kleine land, be
staat net; het is daar een recht voor ieder arbeider,
die niet veroordeeld is geweest. Denemarken is er niet
door geruïneerd geworden en is dat stelsel te eenvoudig,
laat ons dan zien naar Duitschland. In 10 jaar is daar
door de nijveraars 1250 miljoen marken gestorten in
den laatsten tijd is de wet zoodanig verbeterd dat ook
b. v. de kleine landbouwers die zelf weer arbeiders in
dienst hebben zijn opgenomen. Welnu, wij vragen ook
zoo 'n wetopdat de verlatenis van den ouden arbeider
verdwijnedat is het schoonste artikel van ons sociaal
program. Ik verwacht niet te veel van die wetten. Zij
kunnen niet alle misbruiken uitroeien en gebreken weg
nemen daarom moeten de arbeiders zich zelf helpen en
daarvoor hebben zij twee wapens. In de eerste plaats
het onderwijs en het middel om dat te verbeteren om
te makendat allen daarvan profiteeren is de leerplicht;
doch daarnaast vragen wij de vrije school onder deze
waarborgenbekwaamheid van den onderwijzer en de
werkzaamheid en vlijt van den meester onder opzicht
van den staat. Al die scholen moeten eenzelfde subsidie
van staat of gemeente genieten. Laat ons hopen dat
die vrijheid, die door liberaal en socialist ook aanvaard
wordt er kome ook in Nederland.
Het tweede wapen is de vereeniging der arbeiders. Het
evangelie zegt»wee den man, die alleen staat," en deze
woorden zijn in de eerste plaats geschreven voor den
arbeider. De rijke staat nooit alleen hij wordt omringd
door vleiers en vrienden, al zijn het dan schjjnvrienden,
maar de arbeider staat alleen. Daarom, katholieke en andere
arbeiders, vormt tezamen genootschappen, trekt allen als één
man op en als er verkiezingen zijn, vraagt niet naar religie,
maar geef uw stem aan hem die met de hand op het,
hart zweertte zullen werken voor het arbeidende volk.
Op politiek gebied is ons program al even eenvoudig.
Wij vragen dat de arbeider het kiesrecht zal genieten
als ieder ander, niet als in Belgiewaar men halve en
kwart-kiezers heeftneen allen heele kiezers, evenals de
rijken. In Nederland begint de strijd voor algemeen kies
recht, in Belgie hebben we hetmaar wij zijn er leelijk
gefopt en bedrogen. Daar zijn kiezers met vier, drie en
één stem. Ik heb wel eens aan Katholieken gevraagd
bidt gij nw „Onze Vader" nog Welnu daarin zijn we
allen broeders en gij hebt vier stemmen in nw zak en
nw broeder heeft er maar één. Dit is niet rechtvaardig?
En als ik over dat kiesrecht spreek vraagt men mjj
wat zijn dat voor menschen die kiezers met 4 stemmen.
Zijn die viermaal zoo knap, moeten die viermaal loten
en dragen ze in dienst vier ransels Dat zou toch moe
ten. Daarom zeggen wij in Vlaanderen dat meervoudig
kiesrecht is bedrog, een „aftront van konkelfoes." In mijn
arrondissement Aalst bestaan 4 partijende conserva
tieven of vasthouderszooals wjj zeggen met Woeste
aan her, hoold „mjjn besten vriend", de liberalen de
socialisten en de Daensisten. Wanneer nu de kiezerslijst
opgemaakt wordt dan vraagt de burgemeester, wat is
die man P Ia hij Woestistdan 4 stemmen liberaal 1
stem. Socialist 1 stem is hij Daensist, dan aiets. Nu
kan men wel in hooger beroep gaan maar dan komt
men bij den dnivel te biecht, n.l. bij denzelfden burge
meester, die ons in de stemmen bestolen heeft.
Dan is er nog een hof van appèl, maar dat alles geeft
heel wat moeite. Zoo worden wjj dus bestolen, daarom
moge gij bevrijd bljjven van dat bedrog, van die schel-
merjj. Het eerste punt is dns algemeen kiesrecht, en
wanneer men ons dan toevoegt, dat de arbeiders niet
genoeg ontwikkeld zjjn, dan vragen wjj, aan wien de
schuld, dat is nw schuld, bezitters, die niet voor die
ontwikkeling bebt gezorgd. Er staat in het evangelie
klopt en n zal open gedaan worden, welnu, wij zullen
bljjven kloppen en wil men ons de deur niet open doen,
dan stampen wjj ze in.
Daarna ei3cben wij evenredige vertegenwoordiging, aan
iedere partij zijn aantal vertegenwoordigers; het meerder-