Het kapitalisme eo de oorlog.
r,
No. 35.
Honderd en tweede jaargang.
1900.
VRIJDAG
23 I A A R T.
FEUILLETON.
Uit het Noorseh.
J «nas Li©.
ALR1HAA IlSCHE C0!IU\T.
Deze Courant wordt Dlnsda g-, Donderd al
en Zaterdagavond uitgegeven. Abonnementsprijs
per 3 maanden voor Alkmaae f O,SO
franco door het
8 maanden voor Alkxaab
geheele rijk f 1,
3 Nummers ff 0,06. Afzonderlijke nummers 3 cta.
Telefoonnummer: 3.
Prijs der gewone advertentlen
Per regel f 0,15. Groote letters naar plaatsruimte.
Brieven franco aan de Uitgevers HERMs. COSTER
en ZOON.
Wij vragen ons af, wanneer 's avonds de courant wordt
bezorgd, en de laatste vier weken stellen wij eiken avond
die vraag tot ons zelf hoe lang deze menschenmoord
in Znid-Afrika nog moet voortduren Zes duizend mannen
in de hospitalen en bijna tien duizend zijn volgens de
officieele lijst der Britsche regeering vermist of gedood-
En wie begroot de smartelijke verliezen door Trans
vaal en Vrijstaat geleden? Wie begroot al deze jammer
en ellende
Toen de tijdingen gunstig waren voor de bondgenooten,
werden wij eenigermate getroostwij hadden hoop dat
althans het einde van den krijg aan de overblijvenden
vergoeding zouden geven voor de opofferingen, blijmoedig
gebracht op het altaar van het vaderland. Maar thans
nn helaas plotseling do loop der gebeurtenissen anders
werd dan zich liet aanzien, dan velen, zelfs deskundigen,
verwachtten, kan niemand, dunkt ons, wiens hart op de
rechte plaats klopt wiens besef van rechtvaardigheid
niet volslagen is uitgedoofdeen gevoel van bittere
droefheid en verslagenheid bij het beleven van dit drama
van zich afzetten.
Inderdaad, nauwelijks is in de wereldgeschiedenis een
reeks van feiten aan te wijzen, zoo grievend, zoo ter
neer drukkend, zoo weerzinwekkend, als deze strijd in
Zuid-Afrika. Eenerzijds, het overmachtige roofzuchtige
Engeland, dat zijn huurlingen afzendt, anderzijds een
klein en dapper volk, dat haard en have verdedigt en
kampt voor zelfbestaan en vrijheid.
Deze courant gaf onlangs, als feuilleton, van de hand
van den heer mr. W. C. Bosman, de lijdensgeschiedenis
aan dit laatste tooneel voorafgegaan, en wie deze uit-
mnntende uiteenzetting las, heeft begrepen, hoe bij dit
krachtige ras der uitgewekdhen, een ideale liefde tot de
onafzienbare vlakten en onherbergzame valleien van Trans
vaal ontstaan is, gepaard met onoverwinnelijken afkeer
van de trouwlooze roodrokken.
Dat dit volk vol heldenmoed ten onder moet gaan,
dat dit wederom geknecht moet worden, is eene ergernis.
Een ergernisdie in de dikke folianten der historie
haar wedergade niet vindt.
Voorwaar, er zijn meer voorbeelden dat de sterkere
den zwakkere meedoogenloos ten onder bracht.
Carthago werd verwoestPolen verdeeld en gelijk.
80ortige voorbeelden zijn bij tientallen aan te halen.
Evenzeer is bet droeve waarheid, dat hetgeen recht
was in ons menschelijk oog en een ander oog hebben
wij niet vaak moest bukken voor onrecht.
VAN
31)
Marina zat zwijgend naar haar zoon te luisteren. Zij
kon niet oordeelen over zijne plannen doch daarin was
één punt waarover zij haar hoofd brak, namelijk waarom
hij dat alles wilde beginnen, terwijl hij zoo'n uitstekende
positie in Bergen bad.
Aan haar gelaat kon hij zien, wat zij dacht en op
dien avond, terwijl er eene halve schemering heerschte,
vertrouwde hij haar het geheim toe van zijne liefde voor
Edel Heggelund.
Nu begreep zij op eens alles en met haar geheele hart
was zij nu bij haars zoons ondernemingalleen zeide zij
glimlachende, dat hij een nog betere reis had kunnen
hebben, onlangs toen hij bij Heggelund was. Toen Morten
haar de oorzaak er van vertelde, zeide zij niets.
Zij deelde moederlijk zijn trots, doch in Edels plaats
denkende, kon zij heel goed begrijpen, dat die eene andere
meening was toegestaan.
Marina had den geheelen nacht noodig om zich van
al die zaken eene duideljjke voorstelling te maken en
dien nacht kreeg ze dan ook al zeer weinig slaap.
Zij begreep, dat haar hulp in het begin van overwegend
nut kon zijn, om haar zoon eene goede ontvangst bij de
Pinnen te bezorgen.
Reeds den volgenden middag zat zij, vriendelijk pratende
over oud en nieuw, in de hut van Mathis Nutto bijeen
kopje koffie, van koffieboonen, »die haar zoon zelf mee
genomen had."
Zij wist het zóó aan te leggen, dat zij juist aan het
spreken kwamen over de dagen toen Lyma, de dochter
Maar toch is er een groot en in het oog loopend verschil.
Niet ligt het nieuwe van hetgeen geschiedt in den
strijd op zich zelf. Zonder strijd kunnen wij menschen,
verwonderlijker wijze, niet leven. Twee militaire machten
zijn uit den aard der zaak geneigd, evenals twee boksers,
elkaar te lijf te gaan.
Tweestrijd van belangen bij twee naburige volken heeft
telkens de traditioneels zwarte stip aan den politieken
horizont doen verrijzen, gevolgd door de bliksem-schich-
ten van het kanon.
Doch het nienwe, het bedroevend nieuwe van dezen
Jamesons inval, ligt in het motief van den oorlog. De
oorzaak schuilt in een euvel, dat in onzen tijd eerst tot
wasdom is gekomen, dat gegroeid is als een poliep, dat
zich verspreid heeft gelijk een besmettelijke ziekte, welks
verderfelijke uitwerking door de scherpzinnigste staat
huishoudkundigen niet is begrepen, dat plotseling groot
werd als eertijds de faam, wier hoofd tot de wolken en
wier voeten tot de aarde reikten.
Dit euvel en het is goed om het rondweg te er
kennen is het kapitalisme.
Deze oorlog is bewerkt door het kapitalismedoor
Cecil Rhodes' consorten en trawanten, dorstend naar het
goud van Transvaal.
Een der bekende Engelsche illustraties de London
News" van 3 Maartgaf (bij toeval twee teekeningen
naast elkaar, beide uit de werkelijkheid ontloend. Links
ziet men een groote plaat voorstellende een slagveld
waar de gewonden wordeD weggedragen en de gedood e
ineengekrompen van pijn, zijn blijven liggen. Rechts ziet
men de beurslieden dansende van blijdschap, met de
handen in den zak op één beenbij het hooren der
tijding der overgave van Cronjé, den dappere.
Met kan het den geldmannen aanzien dat de prijs
der diamanten, gelijk Rhodes seinde, belangrijk gestegen
wasevenals die der mijnactiën.
Aan de menschen links kan men het niet zien. Deze
Tommy Atkins gepaaid met chocolade van de Queen
zien er somber uit. Niet zonder reden haat bestaat er
tusschen de strijders onderling niet. Indien zij dansen
op één been dan is het omdat het andere is weg
geschoten. Indien zij de hand in den zak schijnen te
houden dan is het omdat deze voor goed onbewe
gelijk werd, of misschien erger nog, omdat er alleen
mouw is en geen hand.
Eerst in onze eeuw heeft; het kapitaal deze overmacht
verkregen waarvoor de weldenkende terugschrikt de
macht die meedoogenloos menschen offert als aan Moloch»
van den Lap en Morten zulke beste maatjes waren en
de Lap en Mathis herinnerden zich toen ook, dat Marina
Lyma en haar moeder gered had van de scheren. Lyma's
moeder was de eersLe vrouw van den Lap geweest en
de dochter van Mathis.
Een volgenden dag vertelde zij, zoo kwasi toevallig,
dat haar zoon een boot met waren had meegenomen en
van plan was daarmee handel te drijven, doch dat zij
van meening was, dat het voor een aanvang erg moeielijk
zou zijn in die streken eenig succes te hebben, zoolang
Stnwitz daar als een havik op iedereen loerde.
Zij gebruikte met voorbedachten rade deze uitdruk
king omdat zij wist, dat die hier zou treffen, wegens de
oude vijandschap tu°schen Nutto en Stnwitz en die tevens
waarheid bevattewant het was bekend, dat Stnwitz
steeds op den loer lag naar concurrenten eu gebruik
maakte van ieder middel om ze te vernietigen.
Dien dag had zij tevens een zakje met cadeautjes meege
nomen van Morten voor Lymadie in Zweden was en
Mathis zeil' kreeg by deze gelegenheid een zak tabak cadeau.
Het viel Marina gemakkelijk de menschen voor zich
te winnen en hier trad zij op met verstand en overleg.
Toen Jon Zachariassen thuis kwam werd hij bijna
onaangenaam verrast zijn zoon daar te vinden, druk be
zig met handel te drijven vanuit zijn geïmproviseerden
winkel onder de omgekeerde boot op het land bij de tent
van den Lap.
Er waren reeds eenige Finnen om te koopen en te
ruilen en aan het strand lagen reeds een paar booten
met menschen, die door het gerucht van het vasteland
waren overgekomen.
Jon liet zich tegenover zijn zoon er niet verder over
uit wat hij dacht van do schrede, die deze gedaan had,
noch omtrent diens verdere plannen.
Tegenover Marina liet hij echter wel zijn misnoegen
daarover blijken en zeide tot haar, dat het dwaas was
om iets zekers weg te werpen voor iets, waarvan niemand
wist wat het zou worden. Zijn zoon was nu volwassen
en geleerder dan zijn eenvoudige vader, zoodat hij ook
maar zelf moest weten wat hij deed.
ten gevolge waarvan de staatslieden zich nietgelijk
Gladstone afvragen of iets rechtvaardig en billijk is
maar of het winst afwerpten hoeveel winst 1
Erkend moet worden dat van socialistische zijde dit
gevaar van onzen tjjd onder de oogen werd gezien en
bloot gelegd.
Wie dan door deze verwoesting zullen gebaat worden,
iB dan ook niet twijfelachtig. De Engelsche Staat ging
een leening aan van millioenen, tienmaal volteekend, en
de gelukkige bezitters dezer Consols zullen de rente
afknippen en de bezitters van goudmijnpapier zullen
rijke dividenden beuren.
Op tusschen komst van andere mogendhedon had men
algemeen de hoop gevestigd.
Doch wederom is het duidelijk, waarom geen regeering
het aan durft, te intervenieeren. Voor het recht den
handschoen op te nemen als de financieele belangen er
niet mede gebaat zijn wie zou in onzen tijd zoo iets
doms begaan
Want Europa is verzonken in de aanbidding van het
gouden reuzen kalf.
Onmogelijk is het niet, dat de Boeren in dit opzicht
zich niet bewust waren welken duivelschen vijand zij
tegenover zich steldenniet alleen Engeland maar de
geheele financieele wereldzelfs Canada en Australië,
zenden hun contingenten en schatten worden besteed
terwijl in Britsch-Indië hongersnood heerscht.
Zijeenzaam levende in de uitgestrekte velden van
Afrika vertrouwende op de Voorzienigheid behielden
een andere, geheel ideale levensbeschouwing. Zij hebben
geen begrip van het peil waar beneden het beschaafd
Europa zedelijk is gedaald.
Hoogst waarschijnlijk hebben zij evenmin verwacht
dat bij voortduring het geheele Engelsche volk zich zou
laten leiden door de hooggeplaatste kapitalisten. Zij
bevroedden dezen sterken invloed van het geld niet.
Wellicht zien zij het nu in. Een Transvaaldichter slaakte
dezer dagen de klacht
Og dat daar tog nimmer
In ons liewe land
So iets was gevonden as
Goud of diamant.
Waarlijk, dit is een droeve klacht en wij beleven
slechte tijden. Tijden van geestelijk verval.
Dit feit wordt ons blaar door de Zuid-Afrikaansche
worsteling waarbij in bloed wordt gesmoord de liefde
tot het vaderland, de gehechtheid aan den geboortegrond;
waarbij wordt overwonnen een volk innig verknocht aan
Toen zij hem echter vertelde, wat de aanleidende oor
zaak van alles was, werd hij wel eenigszins zachter ge
stemd, doch was toch van meening, dat, wilde die fijne
juffer Morten niet hebben in de positie, die hij vroeger
bekleedde, dat het dan ook nu verloren moeite voor hem
zon zjjn om werk van haar te maken.
Ic zijn hart koesterde hij een wrok tegen haar, die
van dit alles de oorzaak was en ook was hij wel eens
wat korzelig jegens Marina, omdat hij voelde, dat die
eene andere meening was toegedaan dan hij. Eens zelfs
zeide hij, dat er te veel hoogmoed bij in het spel was om
er veel vertrouwen in te hebben.
De prijzen die Morten aan Mathis Nutto beloofde voor
zijn huiden van het volgende jaar, te verruilen tegen
koopwaren, lachten hem zoodanig toe, dat hjj op zekeren
dag uit eigen beweging voorsloeg dat Morten met hem
mee zou gaan naar Karasuando, waar hij hem huiden in
overvloed beloofde.
In die dagen had Morten Jonsen echter menige zorg,
waarover hij niet met zijne ouders wilde spreken.
Er waren nog zoovele onvolmaaktheden in zijn nieuwe
zaaknu eons had hij niet genoeg van dit, dan weer
niet van dat en toch moesten de zaken regelmatig aan
den loop gehouden worden, opdat de klanten niet teleur
gesteld zouden worden en wantrouwen zouden beginnen
te koesteren.
Het jacht met koopwaren, dat hij van Drontheim ver
wachtte met een eenigszins grooteren voorraad van een
en ander kwam te Skorpen aan op het laatste oogen-
blik, toen hij er reeds vol vertwijfeling aan dacht, dat
hij over een paar dagen de klanten onverrichter zake
zou moeten laten vertrekken, omdat zijn winkel leeg was.
Hjj had zich reeds verzekerd van de toestemming van
den Lap tot den afstand van Finnass, tegen eene jaar
lij ksche vergooding en eenige voordeelen wanneer het
hem geluste daarvoor ook de inwilliging te verkrijgen
van Mathis Nutto en diens zonen.
Het was reeds laat in den herfst en de Finnen be
gonnen reeds hnn langzamen tocht over de bergen naai
de grenzen toen tot onoitsprekelijke verlichting van