Honderd en tweede jaargang.
1900,
WOENSDAG
9 M E I.
Amsterdamsche Brieven.
-
NO. 55. «erste blad.
UkMAAIISCIII COURANT
Deze Courant wordt Wlnsdag-, Donderd ag-
en Baterdagavond uitgegeven. Abonnementsprijs
per 3 maanden voor Alkmaar f 0,80 franco door het
iele rijk f 1,
3 Nummers f O,©6. Afzonderlgke nummers 3 ets.
Krijs der gewone advertentten
Per regel fO,15. Groote letters naar plaatsruimte.
Brieven franco aan de Uitgevers HERMs. OOSTER
en ZOON.
Er is weer sprake van een gemeenschappelijke poging
bij de algemeeno verkiezingen in het volgende jaar,
om ons staatswezen te hervormen en daarvoor als grond
slag aan te nemen »het Christelijk element Ook in 1897
is dit beproefd, maar de poging is niet geslaagd. Men
zal moeten erkennen, dat de zaak thans tijdig aan de orde
wordt gesteld men heeft nu gelegenheid om haar van alle
kanten te bezien en het voor en tegen ernstig te over
wegen. De Standaard is voorgegaan en beveelt een
bondgenootschap aan tusschen alle ware Christenen, zoowel
Roomschen als Protestanten, zoo innig dat alle Christelijke
partijen zich reeds vóór de eerste stemming omtrent ge
meenschappelijke candidaten zouden behooren te verstaan
Een ander plan is, dat men eerst eigen candidaten zou
stellen, maar bij herstemming zich zou vereenigen op den
candidaat, die door éón der Christelijke partijen was aanbe
volen. Hierbij zouden dan althans de verschillende Pro-
testantsche groepen zich van den aanvang af kunnen ver
eenigen, en zouden de Katholieken aanvankelijk hun eigen
weg gaan, om eerst bij de herstemming gemeenschappelijk
den Christelijken candidaat, Protestantsch of Katholiek, te
steunen. Anderen zijn van zulk een bondgenootschap in
engeren of ruimeren zin afkeerig, en zouden zich willen
bepalen tot een gemeenschappelijk handelen wanneer de
omstandigheden het zoudeu vereischen, ten aanzien van
bepaalde punten, zooals b.v. het onderwijs. Bij de stembus
zou men dus met eigen candidaten opkomen, en ook voor
de herstemming zich zijn vrjjheid voorbehouder.
Wat er van deze plannen terecht zal kon.eu zal de
toekomst moeten leeren. Tot nog toe blijkt alleen, dat
onder de Protestantsche groepen het plan van Dehtan-
d a a r d om in vast verbond met de Katholieken samen te
werken, ernstigen tegenstand ontmoet. Inderdaad schijnen
de beginselen waarvan men op politiek terrein uitgaat
te verschillend, om een gemeenschappelijk standpunt moge
lijk te maken. Maar gevraagd mag worden, of onze wetten
en ons bestuur van dien aard zijn, dat er behoefte zou
kunnen bestaan aan een verbond vau alle Christelijke
politieke partijen en groepen, om ze te zuiveren van den
onchristelijken geest, waardoor ze beheerscht zouden worden
Bestaat er werkelijk een aan het Christendom vijande
lijke geest in onze Staatsinstellingen en in onze wetgeving
Zooals te verwachten was, moet hier de groote Fransche
revolutie uit het laatst der vorige eeuw dienst doen
Maar is hot billijkalles wat destijds in Frankrijk is
gezegd en gedaan, eenvoudig aan te nemen als hot funda
ment waarop onze tegenwoordige Nederlandsche staat is
gegrondvest? Ongotwijfelder ziin eenige groote begin
selen destijds op den voorgrond gesteld die nog altijd
worden gehuldigd, en in onze wetgeving en ons bestuur
zijn terug te vindenmaar zijn die onchristelijk i Do
taak van den Staat is een gansch andere dan die van
de Kerk. Beider gebied vloeit niet ineen. Dit wordt door
allen erkend. Ook De Standaard gaat uit van de
stellingdat het staatswezen niet is een Christelijke
scheppingmaar alleen aan het Christendom dankt de
inwerking van edeler beginselen. Doch dan gaat het niet
aan, eenvoudig te verwijzen naar de Frausche revolutie,
als voldoend bewijs, dat onze hedendaagscbe Nederlandsche
staat is gevestigd op een anti-christelijk fondamentop
ongeloof en atheisme en bezield is door een geestdie
de grondslagen van ons volksbestaan meer en meer onder
mijnt. Kan in ernst beweerd worden, dat het Christendom
in ons vaderland door toedoen van den staat
in gevaar wordt gebrachtzoodat het de plicht is van
alle geloovige Christenen zich te vereenigen om dat
gemeenschappelijk gevaar af te wenden En toch is deze
bewering de grond waarop het groote bondgenootschap
van alle Christelijke politieke groepen wordt aanbevolen. Als
inderdaad het Christendom in Nederland gevaar loopt, wat
wij niet gelooven, maar waarvan de verdedigers van het
verbond overtuigd schijnen dan is nog altijd de vraag,
"f dit de schuld is van den staat. Om dat te bewijzen is
nog iets anders noodig dan te gewagen van den geest
der .Revolutie".*
De Standaard klaagt er over, dat ook in Christe
lijke kringen het groote gevaar niet wordt ingezien. Wel
is men wakker, waar het de eigen werkzaamheid in de
maatschappij geldt, op godsdienstig en kerkelijk gebied,
op het terrein van onderwijs en weldadigheid, maar op
politiek gebied is het anders. Daar is het besef van den
felefoonnunuer i 3.
strijd der diepere beginselen, ook in 1 rotestantsche krim
gen, maar vooral onder de Roomscho landgenooten, nog
niet doorgegaan tot de vereischte diepte. »Ons volk,
onder beide gezindheden lezen wjj »is nog altoos
kerkelijk veel fijngevoeliger dan in politicis. Voor alles
wat rechtstreeks met de kerk in verband staat, of de
kerk raakt, vlamt aanstonds aller geestdrift op; voor het
gevaar, dat in de politieke beginselen de toekomst van
ons volk bedreigt, zjjn maar al te velen nog blind.
De vraag is maar, wat de oorzaak is van het ver
schijnsel waarover De Standaard klaagt. Zij schrijft het
toe aan blindheid, aan kortzichtigheid, aan het gemis
van juiste opmerking maar het kan ook hierin zijn ver
klaring vinden, dat naar de meeniug van al die Protes
tanten en Katholieken die De Standaard blind noemt,
het gevaar niet dreigt van den kant van den Staat. Een
gevaar kan ook denkbeeldig wezen, of een andere oorzaak
hebben dan deze of gene vermoedt; en als er dan zijn
die het niet opmerken of het aan andere oorzaken toe
schrijven dan ligt het niet aan hun oogen of aan hun
stompzinnigheid.
XI.
Veel is er in Amsterdam gebeurd sinds onze laatste
brief in dit blad word opgenomen.
Was onze taak een volledige kroniek te schrijven, wij
zouden de halve courant noodig hebben om weer te geven
wat onze oogen hebben gezien en onze ooren gehoord
bij het bezoek der Koninginnen bij de komst der Vre-
desdepntatie uit Zuid-Afrika en bij de werkstaking der
typografen. Dan kregen wij 't echter stellig aan den
stok met de redactie van dit blad; dit voor alles willende
vermijden zullen wij er ons toe bepalen alleen enkele
hoofdpunten te stippen.
Voor de Honlnginnen was 't een drukke week
zoo druk dat men zicb langzamerhand wel eens mag
afvragen of er niet te veel gevergd wordt van de krach
ten der Koninklijke vrouwen bij Haar jaarlijkseh bezoek
aan de hoofdstad. Van den vroegen morgen tot den
laten avond ontvingen of brachten zij bezoeken en vooral
de tweede audiëntie-dag toen de Koningin vijf uur ach
tereen staande de civiele autoriteiten en deputaties had
te recipieeren was van eene vermoeienis die maar wei
nig vrouwen zouden trotseeren. Het vorige jaar had
H. M. hare scherpzinnigheid er op gespitst om voor ieder
zooveel mogelijk een speciale opmerking te bedenken
maar ditmaal had zij zich die moeite niet gegeven. Al
leen tot enkele bekende personen sprak H. M. woorden,
waaruit bleekdat zij zich van de voornaamste voor
vallen in haar land goed op de hoogte laat houden, maar
overigens zei zij tot bijna iedereen»U hebt zeker wel
een heel drukken werkkring.'' De menschen hooren zoo
iets graag en hoeveel te meer dan, wanneer die woorden
uit een koninklijken mond komen alleen had 't iets
ontnuchterends wanneer men vernam, dat men deze voor
het eergevoel zoo streelende vooronderstelling met tien
tallen anderen moest deelen.
In den Stadsschouwburg deed het Amsterdamsche pu
bliek zich weer van rijn onopgevoeden kant kennen. Er
werd bijna niet gelet op hetgeen er op het tooneel voor
viel want H. M. was tijdens den gehoelen duur van
Haar bezoek het middenpunt van alle blikken. Hierbij
liet men 't echter zelfs niet sommigen ontzagen zich niet,
telkens de binóclo naar haar te richten, een oneerbiedige
daad die niet te pas komt. Vermoedelijk heeft H. M.
zich daaraan zeer geërgerd en ia daaraan te wijten het
hautainedat Haar dien avond kenmerkte. Onbeschei-
denen verzekeren dat het grappige blijspel »De wereld,
waarin men zich verveelt", haar maar tweemaal even
deed glimlachen en wel bij de tirade, waarin van iernaud
gezegd wordt dat hij op een kameel gelijkt en bij de
bewering, dat ieder in zijn jeugd wel eens republikeinsche
aanvechtingen heeft.
In het Concertgebouw was H. M. 't duidelijk aan te
zien, dat zij een vermoeiei-den dag achter den rug had
er lag een zekere matheid over haar aanvallig ge'aat.
Des te meer is deze tocht te apprecieeren want H. M.
houdt niet bijzonder van muziek. Vergissen wij ons niet,
dan was zij blij toen bet uur van' vertrek was aange
broken en zij haastte zich daarmee zoozeer dat er geen
tijd overbleef om den zanger Van Rooy, die expresaelijk
voor deze gelegenheid was overgekomente verzoeken
in de Koninklijke loge te verschijnen om daar de hulde
van H.H. M.M. in ontvangst te nemen. Aan het publiek
viel dat op en het trachtte deze teleurstelling door den
emineuten kunstenaar ondeivonden te vergoedén door
hem Da het vertrek der Vorstinnen uitbundig toe te
juichen.
Op een vroeger uur dan gewoonlijk vertrok H._M. op
Maandagmorgen, ongetwijfeld met het gevoel, dat niemand
haar de rust die zij in het buitenland is gaan zoeken
zal misgunnen. Als altijd liet Haar vertrek in do eerste
dagen daarna een onaangename leegte achter wanneer
de Koningin in de stad is heerscht er zulk een feestelijke
stemmingnog verhoogd door den vlaggentooi der
straten.
De mee3ten lieten echter Maandag het dundoek nog
maar hangen met het oog op de komst van de Buld-
Afrlkaanschc ntissle. De geestdrift waarmee deze
heeren zijn ingehaald, zou menig vorst jaloersch kunnen
stemmen. Langs den geheelen weg waarlangs zij reden,
stond 't zwart van menschen die den afgevaardigden
der Bóeren-Republieken onder het zwaaien der hoofd
deksels een enthousiastisch welkom toeriepen. Zij waren
bljjkbaar onder dim indruk van zooveel huldebetoon. Niet
minder duidelijk kwam de sympathie van Amsterdam
voor de Verbondenen aan het licht bij de receptie die
's avonds bij Couturier gehouden werd. De eene bekende
figuur na de andere zag meu daar binnen gaan, tot dat
de zaai zoo vol was dat men de overigen, een nog altijd
respectabel aantal, moest afwijzen. Den volgenden dag,
toen de heeren weder uit den Haag kwamen om eene
meeting in Stroucken bij te wonen, herhaalden zich deze
ovaties. Een treffend oogenblik was 'ttoen bij hun
aankomst in de hooge hal van het Centraalstation spon
taan het Transvaalscho volkslied werd aangeheven dat
daar heerlijk klonk Als de heeren van Amsterdam
zooveel soldaten hadden gekregen als toejuichingen zouden
nu de vredes-ouderhandelingen stellig reeds op verzoek
van Engeland zijn geopend. Dat kan nu echter eenmaal
nietwij moeten ons hier bepalen tot het uiten onzer
gevoelens zonder daarop daden te laten volgen en de
hoofdstad heeft dit zonder eenig voorbehoud gedaan. Keert
de deputatie naar Afrika terug dan zal zij zeker een
ijverige propagandiste worden voor de bescherming daar
te lande van de Nederlandsche belangen en aan haar zal
't niet liggen wanneer ons land de hartelijke ontvangst
der afgevaardigden niet in goud krijgt terugbetaald.
Eindelijk dan de staking der typografen, die,
naar men zich zal herinneren, reeds lang geleden door
ons werd voorspeld. Groote verwarring is daardoor reeds
gisticht en op het oogenblik, waarop wij dit schrijven,
is er van toenadering nog weinig te bespeuren.
Evenals in 1894 hebben de typografen weer het zeer
sterke wapen der partieele werkstaking ter hand genomen.
Zij weten zeer goed, dat bij een algemeene strike de
weerstandskas dra is uitgeput en er dan veel spoediger
een scheuring in de gelederen komt. Nu zijn zij veel krach
tiger zij die werken staan van hun loon wat af en degenen
die (ten arbeid hebban neergelegd, kunnen 't daardoor veel
langer uithouden. Successievelijk komen dan alle werk
plaatsen aan de beurt zoodra men één patroon heeft
klein gekregen wordt de strijd bij den ander begonnen.
De werkgevers hadden zeer goed zien aankomen, wat
hun boven het hoofd hing en zij hadden daartegen flinke
maatregelen genomen. De bedoeiing daarvan was om door
onderlingen bijstand de staking algemeen te maken, waar
door de toeleg der gezellen naar alle waarschijnlijkheid
niet zou gelukken. O, alles was zoo mooi en zoo eenvoudig,
toen men nog niet tegenover de feiten stond de gewone
concurrentie geest zweeg en onderlinge verschillen werden
vergeten alles maar om zich tegenover den vijand te
weer te stellen. Maar toen deze was genaderd en men wist,
tegen wie hij zijn aanvallen zou richten en tegen wie niet,
was de roerende eensgezindheid spoedig verdwenen en
hadden de patroons, die overgeslagen waren, heel weinig
lust om voor de anderen de kastanjes uit het vuur te halen.
De strike brak uit bij een aantal firma's waarvan de
voornaamste zijn de heeren Holdert 4 Co., Ellerman,
Harms Co., De Roever, Kröber Bakels, Biuger en de
Electrische Drukkerij. Den eersten morgen ging alles nog
goed. Het Handelsblad zou de Electrische Drukkerij,
waar o.a. het dagblad De Telegraaf verschijnt, ter
hulpe komen door eerst zijn eigen oplage af te drukken
en dan den kop van het concurreerend blad boven de
le pagina te zetten, waarna de oplage van dit orgaan
werd afgedraaid. Aldus geschiedde, en het verwachte ge
volg was, dat het Handelsbla d-personeel eerst ge
deeltelijk en daarna geheel de werkplaatsen verliet. Precies
op dezelfde manier zou de firma Roeloffzen, Hiibner van
Santen die Het Nieuws van den Dag drukt, D e
Standaard en het Ned. Dagblad bijspringen, die
bij de heeren De Roever, Kröber Bakels verschijnen.
Hier hield men zich echter al dadelijk niet aan de afspraak
want er werden eenvoudig meer exemplaren van »Het
Nieuws" gedrukt en daarmee moesten de twee genoemde
organen zich tevreden stellen.
De patroons wezen erop dat dit niet aanging en de
firma Roeloffzen moest dit ten slotte zelf ook orkennen.
Om nu in eens te bereiken waartoe 't toch komen moest
word besloten geen enkele courant onder eigen hoofd
meer het licht te laten zien »Het Volk' en »het
Volksdagblad'' stonden om begrijpelijke redenen buiten
de combinatie en in plaals daarvan oen Buitengewoon
Dagblad voor allen te doen verschijnen. Dit zou dan
geredigeerd worden door een te voren benoemde com
missie van journalisten en gedrukt door de firma Holdert
met behulp van eenige meesterknechten en werklieden die
aan de firma'swaar gestaakt werd getrouw waren
gebleven. Er werd daarbp de fout begaan aan »Het
Nieuws", het .Nieuwsblad van Nederland' ende.Amst.
Ot." vergunning te verieeneu met eigen kop en in eigen
formaat "doch met deuzelfden inhoud als het Buitengewone
Blad te verschijnen. Het .Handelsblad' dat zich had
opgejfierdkwam op die manier bij de audore bladen
achter te staan.
Dit verdroot den directeur van dat blad den heer
