Voor derdehalve eeuw.
Op de Waterhoeve
Honderd en derde jaargang,
1901
ZONDAG
8 DECEMBER.
FEUILLETON,
\V. II eimburg-.
Vertaling van HER MINA.
NO. 146. Tweede blad.
ALkRAARSCHE COURANT.
Deze Courant wordt Dinsdag-, Donderdag
en Zaterdagavond uitgegeven. Abonnementsprijs
per 3 maanden voor Alkmaar f 0,80franco door het
geheele rijk f 1,
3 Nummers f 0,06. Afzonderlijke nummers 3 ets.
Telefoonnummer 3.
Prijs der gewone advertentlën ij
Per regel f 0,15. Grooto letters naar plaatsruimte.
Brieven franco aan de Uitgevers HERMs. COSTER
ZOON Voordam C 9.
Altijd is het belangwekkend iets te lezen over den
toestand van eigen land en volk in vroegere tijden, 't Is
onze eigen geschiedenis. Het land, de steden en dorpen,
die beschreven worden kennen wij sinds onze jeugd
en wij stellen er belang in te vernomen hoe zij er
vroeger uitzagen. Dat volk die burgers en boeren, die
kooplieden en zeevaarders die regenten vlootvoogden
en staatslieden het zijn onze voorouderswe gevoelen
ons aan hen verwantze,zijn van onze familiewe be
grijpen ze beter dan die van andere landen. We maken
vergelijkingen tnsschen hot heden en het verleden we
verheugen ons waar we vooruitgang en verbetering be
speuren en het doet ons leed waar we het tegenover
gestelde aanschouwen. Daarom boeit ons een werk als
dat van professor Blok, de »Geschi ;denis vanbetNeder-
landsche Volk", en nemen we met belangstelling kennis
van hetgeen hij in het tijdschrift Onze Eeuw bij
voorbaat te t lezen geeft over ïland en volk omstreeks
1660", een gedeelte van een hoofdstuk uit het 5de deel
van zijn werk.
Wij waren in den bloeitijd. Het zware werk der
bevrijding en der bevestiging onzer onafhankelijkheid
was verricht. Wij waren een mogendheid, een machtige
zee- en koloniale mogendheid geworden en een welvarend
volk. Van de »zeven provinciën" stond Holland boven
aan. Slechts zelden drong de vreemdeling die ons land
bezocht, tot Zeeland, Utrecht of Gelderland door, en
verder kwam hij bijna nooit. Die andere provinciën
schenen voor hem niet te bestaan. Alleen Holland boeide
hem, trok zijn belangstelling, was in zijn oogen merk
waardig en eigenaardig. En die vreemdelingen zijn in
den regel vol bewondering. »Wie Amsterdam niet ge
zien heeft", roept- een schrijver in geestvervoering uit
heeft geen schepen gezien en weet niet wat zeewezen
is". Ook Rotterdam heette het tweede Venetië. Wie
kende Leiden niet, met zijn beroemden lakenhandel en
zijn vooral niet minder beroemde hoogeschool en som
tijds meer dan 2000 studenten Zulk een aantal steden
als Amsterdam Haarlem Leiden Delft, Rotterdam
DordrechtGouda binnen zoo kleinon omtrek werd
nergens ter wereld gevonden. En dan de rijkdom de
grooteprachtige huizen van de Keizersgracht, de nette
straten de welvaartook op het land schilderijen van
groote en kleine Hollandsche meesters tot in de boeren
woningen de vaarten en grachten met haar »helder"
water en gemakkelijke trekschuiten en de wagendiensten
langs de goede wegen, welk een weelde in vergelijking
DOOR
4)
Een gevoel van schaamte overvalt haar, ze schreit weer
tranen met tuiten. Hoe gelukkig, dat hij met broer Rob°rt
dien dag een wandeltocht door het gebergte doet! Ze wil
in het geheel niet uitgaan, zoolang Karei Baldanf met
de vacantie thuis is I Tegen September gaat hij weer
naar de Technische school. Uren lang blijft zij liggen,
soezende over de toekomst, over haar eigen toekomst en
wat Hanne Heidlich wel gemeend had, toen zij zeide: »Als
een meisje mooi is en 't slim aanlegt, krijgt ze ook den
man, dien ze hebben wil al was hij zelfs een prins!"
Ze verschijnt niet bij het avondeten ze heeft hoofdpijn.
Men schrijft deze toe aan de warmte en aan haar verdriet
over Hanne Heidlich's vriendschap en laat haar begaan.
Maar Eva staat tot elf uur voor het open raam en kijkt
naar buiten, zóólang totdat er in de stille, donkere straat
voetstappen weerklinken, die voor liet huis ophouden. En
nu zegt een heldere mannenstem: »Goedennacht, Robert,
slaap wel Morgen kom ik je met het rijtuig afhalen, als
de oude heer 't niet zelf noodig heeft men kan niet
weten
»Goedennacht, Karei! Tot weerziens!" is het antwoord.
Eva's hand beeft, terwjjl zij het venster zacht sluit.
»Als een meisje mooi is en 't- slim aanlegt," zegt zij bij
zichzelve, en als zij reeds te bed ligt, staart zij nog lang
met open oogen vragend iu de duisternis. Ze heeft altijd
gehoord, dat de jongens het een of ander leeren en de
meisjes trouwen moeten zóu gaat 't te Hohenbnrg ea
van de wegen en vervoermiddelen in andere landen
De Hollandsche zindelijkheid wordt natuurlijk geroemd.
Zij openbaart zich in do blinkend geschuurde kloppers
en knoppen aan de deuren het dagelijksch wasschen en
schrobben van stoepen en gangen, het poetsen en wrijven
van meubelen en metaalwerk. Maar die reinheid voerde
toch een vrij beperkt gebied. Zij strekte zich niet uit
tot het lichaam en ook niet altijd tot de kleeding. Prof.
Blok hangt daarvan een weinig smakelyk tafereel op.
»Zslfs in de hoogste kringen" schrijft hij »had
men zekeren afkeer van wasschen, ook van handen en
gelaatdie dagen lang buiten aanraking met water
bleven, gelijk de bedekte lichaamsdeelen dikwijls weken
en maanden lang ook onreinheid van het haar was zeer
gewoon, en de vrouwen gaven in deze den mannen niets
toe, overtroffen hen dikwijls in verwaarloozing der li
chaamsreiniging en slordigheid, ja vuilheid van kleeding.
»Morsig als een del", zoo klinkt het oordeel over Hol
landsche mannen en vrouwen van dien tijd, en de »glom-
mende comptoiren" worden op bedenkelijke wijzen te
genover de »vnyle aensichten" gesteld."
Eenigermate tot verontschuldiging van onze voorouders
zon hier kunnen dienen, dat onzindelijkheid op het li
chaam en een soort van watervrees te dien tijde nog
vrij algemeen Europeesche gebreken waren. Of zij hier
te lande inderdaad bedenkelijker waren dan elderszijn
wij niet bij machte te beslissen. Mogelijk is het ook,
dat ze hier meer uitkwamen tegenover de in 't oog val
lende zindelijkheid en reinigingslust op het gebied van
woning en huisraad.
Bier was nog de gewone volksdrank. De jenever deed
esrst later zijn noodlottigen intocht. De thee, nog kort
te voren hoofdzakelijk in de apotheek verkrijgbaar als
universeel geneesmiddel tegen alle ziekten en krankheden,
begon op het voorbeeld van Parijs, als gewone drank
in de mode te komen gevolgd door de chocolade en
later door de koffie. Het »toeback suygen" uit de lange
Goudsche pijp was reeds in zwang, doch aanvankelijk
alleen in de vtoebackshuysen" en op de stoep, nog niet
in huis. Weldra volgde ook het tabaksuuiven. De matig
heid en eenvoud der Hollanders in het gewone dage-
lijksche leven werden door den vreemdeling evenzeer op
gemerkt als hun onmatigheid en pralerij bij feesten en
maaltijden. »Eens weelde is altijd geen armoe", was het
spreekwoord. »Zu.vel op zuivel is werk van den duivel",
en boter od kaas tegelijk was overdaad. De aardappel
was alleen nog in den Leidschen kruidtuin als een merk
waardig gewas 'bekend, en brood, erwten en boonen, kool
en spek waren het gewone voedsel. De hoogere standen
gebruikten als gewonen tafeldrank ook Fransche en
in de geheele wereld toe. 't Wordt als een groot ongeluk
beschouwd, als iemand geen man krijgt, 't Is vreeselijk, een
oude-jongejuffronw te worden zooals juffrouw Beutner, die
met haar kat en kanarie voor het venster zit en van wie
Dora zegt, dat ze niet in den hemel kan komen, omdat
ze op deze aarde niets kwaads en niets goeds beleefd
en nooit iets van -belang uitgevoerd heeft.
Neen, vriendelijk bedankt! Juffrouw Beutner was zeker
heel dom geweest, en wie weet hoe leelijk anders was
ze niet ongetrouwd gebleven; 't moet ijselijk zijn op
die manier oud te worden I Maar als mevrouw Karei
Baldanf hoe heerlijk, hoe boven alle beschrijving ver
rukkelijk Dat groote buiten, dat mooie, ruime huis, die
beelderige tuin, en dan eiken dag uit rjjden gaan en alleen
aan de huishoudster behoeven to bevelen: Vandaag eten
we gebraden haas met roode kool en flensjes, en morgen
kalfsgehakt met peren" en dan bomt 't op tafel. En
koffiepartijtjes geven, alle dames uitnoodigen, ook diegenen,
die mama nu altijd over den schouder aanzien, omdat wij
geen geld hebben; en dan 's avonds tusschen licht en
donker mama bezoeken en allerlei dingen voor haar mee
brengen die zij en ook papa graag eten en Dora krijgt
dan ook watdat spreekt van zelf. En dan te bunnen
zeggen als zij haar bedanken »Kom zwijg toch dat's
voor ons immers maar een kleinigheid en 't doet Karei
en mij heel veel pleizier als 't u lekker smaakt
Goede hemel als 't zóó eens uitkwam Als papa niet
meer behoefde te zeggen »Wat zal haar lot nog eens
wezen?" om op het antwoord van hare moeder: »Tob
daarover maar niet ze zal wel gaan trouwen 1" er op te
laten volgen: Tegenwoordig weten de mannen maar al te
goed dat armoe niet gelukkig maakt en rijkdom geen
schande is." Ze zou gouvernante kunnen worden, maar
boe zou ze aan de middelen komen Papa is altijd zoo
knorrig en verdrietig alles kost zooveel geld 1 Papa kan
ook 's nachts de patiënten niet meer bezoeken, sedert hij
zoo ziek is geweest na die erge verkoudheid, 't Had
vreeselijk gesneeuwd, zoodat papa die uitzijn warm bed
bjj een zieke gehaald was, tot aan zijn heupen daarin zonk;
hij kwam bij een stervende, bij wien hij tot bet aanbreken
Rijnsche wijnen en begonnen met vorken te eten.
De burger zelfs de deftige burger at met da
vingers. Maar de weelde volgde al spoedig op de
welvaartzoowel in kleeding als in spijs en drank.
Schrijvers bestreden haar in hekel- of spotdicht en ernstig
betoog, van den preekstoel werd er tegen vermaand en
de stedelijke regeeringen achtten nieuwe bepalingen tot
haar beperking noodig. Dat er ook armoede heersehte,
bewijzen de talrijke stichtingen, armenhuizen, werkin
richtingen en weeshuizon. Da bedeeling aan de huis
zittende armen bedroeg te Amsterdam in sommige jaren
niet minder dan f 690.000 en in 1660 werd er daar
enboven alleen door de Gereformeerde diaconie tot een
bedrag van f 238.000 bedeeld. Toch was naar algemeen
getuigenis de armoede in Holland minder dan elders.
Onder de volksdeugden worden genoemd gezond ver
stand en ondernemingsgeest, werklust en werkkracht
gednld en volharding, vrijheidszin in denken, spreken
en schrijven, zuinigheid en spaarzaamheid. Naast slim
heid en handigheid en verstandig overleg bij ons volk
vinden wij vermeld zijn wantronwigen aard, zijn neiging
om den vreemdeling te minachten en misbruik te maken
van zijn onervarenheid naast de zacht om hem na te
apen, mindere betrouwbaarheid in zaken, hardnekkigheid,
die voor overtuiging onvatbaar maakt, langzaamheid in
het besluiten, koelheid, teruggetrokkenheid en zelfzucht. De
Engelsche gezant William Temple, een goed en oopartijdig
opmerker en in zjjn oordeel ons gansch niet vijandig,
roemt den eenvoud en degelijkheid van mannen als De
Rnyter en De Witt, en niet geheel als uitzonderingen,
vindt hier veel goeds en veel te prijzen, veel dat wij bij
anderen voor hebben, maar ten slotte, zegt hij, zon men
toch liever willen reizen dan wonen binnen dit grond
gebied, waar het land beter is dan de lucht, het voordeel
meer gezocht wordt dan de eer, waar men meer verstand
dan geest bezit, meer goedhartigheid dan vroolykheid,
meer overvloed dan genot kent, waar men meer vindt
op te merken dan te begeeren, waar men meer menschen
ontmoet, die men kan achten dan die men kan liefhebben.
Voor een Hollander is dit tafereel van vroegere toe
standen met het oordeel van vreemdelingen inzonderheid
belangwekkend, omdat het zjjn eigen volk geldt, omdat
hij allicht dit verleden met het heden zal gaan vergelijken,
en zich zal alvrageD, of de deugden en gebreken van het
ras, ook bij veranderde tijden en zeden, wellicht thans
nog zijn te herkennen.
van den morgen in de ijskoude kamer bleef om daarop
in zijn natte kleedeien en met den koudeu oostenwind
weer huiswaarts te gaau. En toen had hij die jichtpijnen
gekregen en van dien tijd af had elke dag nieuwe zorgen
gebracht. Dit alles weet Eva. Zij weetdat de meeste
families haar vader dien pijnlijken man, wiens krachten
thans zoo dikwijls te kort schoten, eenvondig thuis lieten
en de hulp van zijn jongere collega's inriepen, die beter
de knnst verstonden om zonder korzelig te worden hen met
raad en daad te dienen. Slechts in enkele hnisgezinnen
is hij dokter gebleven, in hnisgezinnen, waar hij eensin
zware ziekten dag en nacht onvermoeid behulpzaam is
geweest. Eemge dankbare harten zijn er toch altijd op de
wereid, bijvoorbeeld Madame Baldanf, wier man door pap»
in diens korte zware ziekte met de grootste roewijding als
geneesheer en vriend is verpleegd. Madame Baldanf houdt
Dr. Ahrens en zijn geheele familie ondanks alle3 dan ook
met onverzwakte dankbaarheid de hand boven het hoofd.
Madame Baldanf is ook een vriendin van de doktersvrouw.
Hoe dikwijls zij, als Eva om de drie maanden de hnishnnr
komt brengen de woning van Dr. Ahrens is haar eigen
dom heimelijk weer een tientje in het couvert bij de
quitantie steekt, weet Eva wel is waar niet; maar hare
moeder des te beter, die het huishoudgeld bestiert en soms
niet weet hoe zij 't zal aanleggen met die kleine som toe
te komen. En dan al die groenten en vruchten en die
stukken vleesch in den slachttijd en de vastenavondkrake-
lingen zonder tante Baldanf zon het leven al heel
kleurloos en vervelend zijn 1
O als Dora 't eens bij het rechte eind had en Karei
Baldanf 1
Het meisje drukt het gloeiende hoofd in de kussens
alles wat ze ooit van liefde gehoord heelt, siaat haar leven
dig voor deu geest, 't Is heel weinig, maar toch genoeg
om te voelen dat de liefde voor elke vrouw de Alpha
en Omega, het kort begrip van alles is. Ze maakt plan in
alle opzichten voorbeeldig te worden, mama in de keuken
te helpen strijken te leeren te naaien en te breien en
fatsoenlijk en bedaard over straat te gaan. Als ze dien
scho ltijd maar achter den rug had 1 Met Kerstmis zal
