Indische Penkrassen.
Op ongewissen bodem.
No. 58.
Honderd en zevende jaargang.
Vrydag 12 Mei 1905.
FEUILLETON.
ALKMAARSCHE COURANT.
(Auteursrecht uitdrukkelijk voorbehouden.)
CF.
En dq een en ander over de z.g. hormatcirculaire
van öonverneor.Generaal van Hentsz, een zeer belangrijk
rondschrijven aan de Ambtenaren van het Binnenlandsch
Bestaar, dat schrik, ja ontsteltenis heeft veroorzaakt bjj
alle ouderwetsche en adatlievende overheerichersDeze
meenen, dat 't met het bekende p r e s t i g e der Hollanders
na finaal ait is, dat de .beeldenstormer'1 van Hentsz met
rnwe soldatenhand neerhaaltwat eeuwenlang als goed
als practisoh was beschouwd en dat we nu wél heel gauw
in zee zullen worden gedrongen 11
.Fajoengs z ij n goedkooper dan bajonet
ten" brulde zelfs de Javanenkenner" van het Indische
Nieuws van den Dag en ook de redacteuren van andere
Indische bladen, uitgezonderd enkelen, zooals b.v. de heer
van Geuns van het Soerabajasch Handelsbladhebben
gejammerd en geweeklaagd, zonder dat dit natuurljjk ook
maar eenig effect had bg den ijzeren Landvoogd te Bui
tenzorg.
Zjjdie denken den Heer van Heutsz te kannen
intimideeren met afbrekende oritiekdie kennen Zijne
Excellentie niet 1 Ik ben overtuigd dat hg ze grappig vindt
die Indische beunhaasjesdie mee willen spreken over
zaken, die ze niet begrjjpen, dat hg denkt»j a s c h r g f
jullie maar hoor! ik ben heer en meester
en zal doen wat mg goed dunkt Er hat recht.
Doch laat ons eerst eens het bewuste rondschrgven
aan Heeren Residenten en bestemd ook voor de lagere
ambtenaren, hier in deze P e n k r a s afdrukken. Wjj zuilen
er uit zien hoe de Gouverneur-Generaal openljjk partg
kiest, voor de jongeren in IndiS, voor de jongeren
die zoo lang al 't moesten verkroppen dat stelselmatig
slaafs en dom houden van den Inlander.
Onderstaande circulairedoor den Algemeenen
8 ec r e t a r i s, namens den Landvoogd, uitgevaar
digd wordt bljjkboar beschouwd als een vervolg op die
van 20 Aug. j.l,, welke ook reeds door mg"werd overgenomen
en besproken.
Dit rondschrgven luidt:
Bleek het noodig om bij mijn tn n°. 6061 van het Bijblad
opgenomen circulaire van 20 Augustus jl., no. 3222uw
aandacht te vestigen op het afkeurenswaardige van de minder
heusche behandeling, waaraan inlanders en vreemde oosterlingen
dikwijls van de zijde der landsdienaren bloot staan, ook de
hormatgebruiken, waaraan door velen streng de hand wordt
gehouden, verdienen naar de meening van den Gouverneur-
Generaal uw bijzondere belangstelling.
»De beleefdheidsvormen, welke de inlandsehe bewoners van
Java jegens hun meerderen in acht nemen, onderscheiden
zich toch van de westersche door een aantal eigenaardigheden,
die bij vermeerderende deelname aan het algemeen verkeer
zullen moeten verdwijnen gelijk zij nu reeds in de groots
verkeerscentra aanmerkelijk gewijzigd en verminderd zijn. De
getrouwe naleving der strengere adat op het gebied van eer-
biedsbetoon geeft aanleiding tot veel tijdverlies, is voor hen,
wier besef van eigenwaarde ontwaakt isvernederend en
belemmert het tot stand komen der vertrouwelijkheiddie
vooral ook in het ambtelijke verkeer zoo gewenscht is.
*Had men alleen te doen met inlandsehe minderen van
ongeveer dezelfde klasse en Europeesche meerderendan
zouden wellicht de tot een vroeger tijdperk van politiek en
sociaal leven behoorende hormatvormen wol spoedig kunnen
worden afgeschaft.
*Er moet hier echter worden gerekend met de klasse der
Uit het Duitsch
VAN
Ludwlg Gsnghofer.
68)
.Is u iets overkomen, juffrouw Purtscheller," vroeg
Mathes.
Een brandend rood kleurde voor een oogenblik Karliens
gelaat, doch ze schudde het hoofd. »Ik heb me gestooten
tegen de kast.... in 't donker 1" Doch terwijl ze
sprak had ze zioh afgewend en was in huis gegaan om
voor Mathes de tranen te verbergen, die haar in de
oogen kwamen.
Na een paar dagen was dat treurig teeken verdwenen,
doch Mathes kon het nimmer meer vergeten, hg kon
zich Karliens gezicht niet meer voorstellen zonder die
afschuwelijke blauwe plek.
Zoo zag hg haar ook thans, terwjjl hg over den akker
Bchreed en bg lederen worp vroeg hjj zioh zorgvol af
Wat moet er van haar worden? Van haar en haar kind,
wanneer komt, wat komen moet Purtschellers armoede
en de verkoop van zjjn hof?
Hjj ging gebukt en zijn ademhaling ging moeiljjk.
Daar waaide uit het Zuiden een zachte wind over de
kale velden, warm en bsvruchtend. Mathes voelde het
en zag op, als vreesde bg dat een storm in aantocht
was. Doch de hemel was wolkenloos, zonnig en blauw.
In de boomen van het naaste boscbje zong een ljjster
en tusschen het eentonig ruiBchen der beek klonk het
hamer-trio uit de smederg van het dorp.
De zon begon te dalen, en er kwam een avond, zoel
en windstil. Tegen vjjf uur was Mathes gereed met
zaaien. Aan den zoom van den akker staand nam hij
den hoed af en bad zacht .Lieve God, geef Uw zegen
op den arbeid!"
inlandsehe bestuursambtenaren die nog lang niet allen tot
het bewustzijn van de overt Migheid dier vormen gekomen
zijn, en die allicht een van hooger hand bevolen afschaffing
van het overgeleverde eerbiedsbetoon als een vermindering
van het aan hun rang verbonden aanzien zouden beschouwen.
Zoolang een dergelijke opvatting bestaat, zullen inlandsehe
minderen ook hun Europeesche meerderen van zelf met die
verouderde vormen naderen, daar van hen niet verlangd kan
worden, dat zij zich nu eens naar inlandsehe dan weer naar
westersche adat zullen gedragen naar mate van den landaard
hunner verschillende chefs, te minder, waar zij die Europeesche
en inlandsehe hooger geplaatsten vaak gezamenlijk ontmoeten
»Is het dus naar het oordeel van Zijn Excellentie, niet
gewenscht, dat de Europeesche bestuurder in deze hormatgebrui
ken op voor het inlandsehe bestuur hinderlijke wijze ingrijpe
hij wachte zich aan den anderen kant voor al wat den indruk
zou kunnen maken, alsof hij zelf prijs stelde op de handhaving
dier traditie.
simmers het is een wanbegrip te denken, dat het gezag,
bij vereenvoudiging der inlandsehe beleefdheidsvormen, gevaar
zou hopen en dat met de instandhouding van gebruiken als
het ongeschoeid bij meerderen verschynen, het nederhurken
van voorbijgangers aan den kant van den weg, het zitten
op den grond, het begeleiden der rede met sembahs enz. een
staatsbelang gemoeid zou zijn. Wat daarvan in onbruik
geraakt, worde allerminst door den Europeeschen bestuurder
opnieuw ingescherpt.
sDe Gouverneur-Generaal is van oordeeldat zelfs een
stap verder behoort te worden gegaan en bij elke gepaste
gelegenheid de inlandsehe ambtenaren, vooral de regenten,
op het veelzins nadeelige der hormatgebruiken worden gewezen
en aangespoord om tot vereenvoudiging daaraan ernstig
mede te werken, een vermaning, die te meer zal uitwerken,
naar mate de Europeesche bestuurder het voorbeeld geeft
van zijnerzijds geen specifieke eischen op het gebied der
hormat te stellen en vooral met de inlandsehe ambtenaren,
die een min of meer Europeesche opvoeding genoten hebben,
op een daarvan geivenredigde wijze te verkeer en. Sommige
gebruiken van inlandsehe meerderen jegens hun minderen,
die wegens hun nadeeligen invloed op de behandeling van
zaken met anders dan misbruiken verdienen te heeten, moeten
met kracht bestreden worden, zoo bijv.de [onder inlandsehe
ambtenaren vrij algemeene gewoonte om minderen, die gehoor
bij hen vragen of zelfs door hen ontboden zijn, noodeloos
te laten wachten
»Ook hierin, meent Zijn Excellentie, zijn voorbeelden de
vruchtbaarste lessen.
*De Gouverneur Generaal wenscht derhalve, dat ieder
Europeesche bestuursambtenaar doordrongen worde van het
beginsel, dat de specifiek-inlandsehe hormatgebruiken bestemd
zijn om voor de meer eenvoudige, internationale plaats te
maken, dat dit proces het spoedigst, moet afloopen daar
waar de bevolking zich het gunstigst ontwikkelt, en dat dus
die adat wel aanspraak heeft op tolerantie maar niet op
bescherming of bevordering door het Europeesche bestuur.
>Op last van Zijne Excellentie heb ik de eer het voren
staande mede te deélen met verzoek om, voor zooveel uw
gewest betreft, in den daarin aangegeven zin werkzaam te
toillen zijn
Wg nemen deze circulaire in haar geheel over, omdat
zeer waarschjjnljjk ze in Holland niet bekend werd en
in alle geval slechts oppervlakkig werd besproken. Ze
geeft er zoo heerlgk juist weer de phase van durven
thans ingetreden, en nu er van alle kanten zich, hier in
Indië, stemmen verheffen tegen het autocratisch optreden
van den nieuwen Gouverneur-Generaal, nu die stemmen al
licht weerklank zouden kannen vinden bg een deel der natie
in patria, nu moeten ook de jongeren hun stem
Daarop nam hg den zak met het overgebleven koren
op den schouder en ging huiswaarts. Toen hg langs een
haag liep, bespeurde hg een zachte, beerljjke geur
de eerste viooltjes. Hg pinkte de kleine, blanwe bloem
pjes, die nog half in knop zaten, en stak zs op zjjn boed.
Op de straat voor den Purtschellerhof ontmoette hg
Karlien, die langzaam met baar kind aan de hand op
en neer liep in den heerljjken avond.
.Goeden avond, juffrouw Partschellerl" sprak Mathes,
zonder zjjn stap te vertragen.
Daar viel haar voor het eerst zjjn gebogen houding op
en ze vergat, zjjn groet te beantwoorden. Toen hjj reeds
voorbjj was, vroeg ze met bedrukte stem: Mathes?...
Is je last zoo zwaar?" Hjj bleef staan en schudde het
hoofd. .Sleohts een halve maat. Die heb ik overgehouden
bij bet zaaien."
Met bezorgden blik zag ze naar zjjn mager gelaat.
.Mathes, verg je niet te veel van je krachten? Je ziet
er zoo moe nit."
.Wel noen, in 't geheel niet I" sprak hjj haastig, terwijl
een vluchtig rood zjjn wangen kleurde. .Dat heb ik
wel meer in 't voorjaar, dat hindert mg niets, en is
weer Bpoedig over." Hjj had den zak op den grond ge
zet en de viooltjes van zjjn hoed genomen. Zich neer
buigend drukte hjj het kind de bloemen in de hand.
»Kjjk, Toni, wat ik roor je meegebracht hebl Ze zjjn
lief, en geuren zoo lekker 1" Hg rook aan de bloemen
en deed of hg van den gear niezen moest.
Dat beviel het ventjebg stak ook zjjn klein neusje
in de bloemen en nieste, dat het een aard had.
Lachend richtte Mathes zich weer op, doch hg aarzelde
nog te gaan hjj wilde Karlien vertellen, dat hg heden
van Purtscheller vrjj wilde vragen voor zoo lang zjjn
vader hem noodig had.
Maar bracht het niet over de lippen. Zjj had
ellende genoeg in eigen hnis waarom zon bg ook nog
vreemde zorg op haar hart laden door te zeggen, hoe
treurig het er bjj stond voor het kleine hnis op de Simmeran!
.Goeden dag, juffrouw Purtscheller," mompelde hg en
ging heeD.
Karlien zag hem langen tjjd na en haalde diep adem.
Toen Mathes den hof betrad zag hij Pnrtscheller in
tot in Holland doen hooren, na moet ons volk doordrongen
worden van 't urgente, dat er gelegen is in het ingrjjpen
met vaste hand. 'n Verlicht despotisme hebben we hier
noodig en juichen we toe, nu te Buitenzorg zetelt
the right man on the right place.
Im Anfang war die That, die woorden van
Fanst zjjn zoo geheel van toepassing op Gouverneur-
Generaal van Hentsz.
Hg, de bedwinger van Atjeh, gaat thans Indië
hervormen met denzelfden jjzeren wil en al kan
Zjjne Excellentie een man van snel handelen als hjj is
wel eens na en dan mistasten errare hnmanum
est, de nieuw gevolgde koers, de atoeran baroe,
zooals de inlanders hem noemen, kan niet genoeg worden
toegejuicht I 1
Beter nu en dan eens 'n font, dan bet eenwig volgen
der sleur jaar in jaar uit, dan 't aarzelend wachten op
de bergen van adviezen dan het zenuwachtig doorlezen
der stapels papier, rapporten, verslagen en raadgevingen,
wel is waar zwellende van wjjsheiddoch die 't zoo
noodige ingrjjpen tegenhielden en den Buitenzorgschen
Troon dikwerf maakte tot martelstoel voor die mannen,
die zoo gaarne 't goede wilden, doch niet wisten hoe I
De nieuwe Landvoogd zal gedacht hebbenE r i s
reeds veel te veel en veel te lang gewikt
en gewogen, geadviseerd en geaarzeld, 't
meet nu maar uitzjjn: .Ik eise h".
Als hjj direote belastingen wil invoeren op S u m a t r a's
W estknst, omdat het schreeuwend onbilljjk isdat
dit gewest bjjna geheel door arm Java onderhonden
wordt, dan telegrafeert hjj eenvoudig den Gonverneur
op naar Buitenzorg en bljjkt die dan angstig en
aarzelend zoo ontslaat hg den man en belast desnoods
een Kolonel met het Civiele Bestnur. Als het
niet goed marcheert daar ginds in Celebes of Boni,
wel dan moet ook de Gouverneur van dat Gewest
maar eens op de boot en naar B o g o r, om er met eigen
ooren te booren, hoe de Landvoogd het voortaan wil.
Als er bezuinigd moet worden omdat Indië op den
dunr bankroet zon gaan, dan wordt door Zjjne Excellentie,
tegen de pnblieke opinie in gedecreteerddat 't maar
nit moet wezen, dat grootscheepsehe van onze huishouding,
dat kleine ambtenaren bjjv. best 2e klas knnnen reizen
op de booten en dat financieele misbrniken ten Btrengste
moeten worden tegengegaandat 't eindigen moet't
uitbuiten van ons Insulinde
Als de Oostzeevloot nadert en Japanscbe schepen zich
in onze wateren vertoonen dan doet van Hentsz de
wankelmoedigen opleven door zjjn kort en streng verbod
om de havens open te stellen voor oorlogschepen van
beide krjjgvoerende naties, terwjjl onmiddelljjk alle maat
regelen genomen worden, om eventueel geweld zoo krachtig
mogeljjk te keereu.
.Laat ze maar opkomen!" zeggen nn ook al
vele burgers, geïnspireerd als ze zjjn door den Landvoogd,
en de Inlanders roepen iBrsni b e t o e 11" en krjjgen
nog meer respect voor den nieuwen W a k i 1 van de
Maharadja Olanda.
Ternauwernood is de gigantesque Reformator aan het
bewind of er valt voor den kroniekschrjjver een lange
reeks van daden te boekstaven een lange reeks waarnit
we hierboven maar enkele grepen deden ter illustratie
van ons betoog.
Wjj zjjn op dit oogenblik in het h a r t j e v a n J a v a,
in het conservatieve Ngajogyakarta en we hebben
n een blik gegund op het versteende Hofleven in den
Kraton, weina in datzelfde N gajogyakarta
hebben we over de hormatcircnlaire gesproken
jachtcostnnm en het geweer op den rng, lachend met
Cécile staan praten.
Het meisje scheen haar meester op de thuiskomst van
den kueoht opmerkzaam te maken, want hjj zag over
den schouder, fluisterde Cécile iets in het oor en ging
naar de poort.
Mathes trad hem in den weg. .Goeden avond!"
.Ook goeden avond! Ben je eindelijk klaar met zaaien
.Ja."
.Zoo, je hebt lang werk gehad."
.Goed zaaien heeft tjjd noodig."
.NatnnrljjkZnlke spreuken hebben luiaards altjjd
bij de hand... Goeden dag!"
.Ik heb u wat te zeggen, heer Pnrtscheller."
.Een andermaal."
.Neen, vandaag nog."
.Oho! Znl jjj me de wet voorschrjjven? Nn wil ik
jnist nietEn als er zoo'n haast bjj is, wacht dan maar
tot ik thnis kom. Nn heb ik geen tjjd! Het is nn de
eerste mooie avond ik moet zien of ik geen snip
verschalken kan. Als ik gelnkkig ben, tref ik de aller
eerste." Zonder er zich aan te storen wat Mathes nog
zei, liep hij de poort nit.
Hg behoefde niet ver te Popen. Dicht bg de beek in
een dicht boschje huisden sinds jaren tal van snippen.
Toen Pnrtscheller zich een goede standplaats had ge
kozen en zjjn geweer wilde richten bemerkte hjj dat hg
zjjn patronen vergeten had. Met een vloek begon hg te
schimpen! .Natnnrljjk! Omdat die domme vrouw altjjd
de patronen van het geweer en nit mjjn zak neemt!
Alsof er een ongelnk gebenren kan, als het geweer aan
den wand hangt!" Maar razen hielp Bern niet, hij moest
naar hnis terug.
Het begon reeds te schemeren toen Pnrtscheller zjjn
hnis bereikte. In de huiskamer stak hjj twee patronen
in zjjn geweer en deed nog een paar andere in zjjn zak,
terwjjl Karlien in de slaapkamer daarnaast met zachte
stem een slaapliedje voor haar kind zong.
(Wordt vervolgd).
