DAGBLAD VOOR ALKMAAR EN OMSTREKEN.
Het Circuskind.
QNKEY BRAND
No. 251.
Honderd en veertiende Jaargang.
1912.
WOENSDAG
Volksonderwijs.
FEUILLETON.
23 OCTOBER.
Deze Courant wordt eiken avond, behalve op Zon- en
Feestdagenuitgegeven. Abonnementsprijs per 3 maanden
voor Alkmaar f0,80; franco door het geheele Rijk fl,—
Afzonderlijke nummers 3 Cents.
Prijs der gewone advertentiën
Per regel f 0,10. Bij groote contracten rabat. Groote
letters naar plaatsruimte.
Brieven franco aan de N. V. Boek- en Handelsdrukkerij
v/h. HERMs. COSTER ZOON, Voordam C 9.
Telefoonnummer 3.
STADSNIEUWS.
Dit
zijn
enkele
doeleinden
fOOSk waarvoor
In een gisteravond) in de Harmonie gehouden ver
gadering der afdeeling Alkmaar van Volksonderwijs
trad als spreker op de-heer KL de Vries, algemeen
secretaris der vereeniging te Amsterdam, die het on
derwerp „Een dreigend gevaar voor de Openbare
School bij de in uitzicht gestelde Gronldlwetsherzie
ning" behandelde.
De voorzitter, de heer J. A. Verkuyl', opende de
vergadering, hij heette voor- en tegenstanders van het
openbaar onderwijs van harte welkom en wees er op,
dat de spreker een groot volksbelang zou behandelen
De heer d'e Vries begon zijn) redle met) er op te wij
zen, dat er reeds- vele donkere plekkenl op het openbare
onderwijs zijn geworpen, doch dat het voorstel tot
grondwetsherziening nu reeds zijn schaduw heeft voor
uitgeworpen: in' Oostdongeradeel is door burgemees
ter en wethouders bereids) voorgesteld! te Ee de open
bare school op te heffen, omdat men) dit acht èn in het
belang van het onderwijs èn in dat van de gemeente.
De burgemeester voorzag wel tegenkanting, maar hij
vond, dat men zich niet druk behoefde te maken, over
de gemeentenaren, d'ie openbaar onderwijs wensehten.
Hij grondde zich o.m. op de grondwetscommissie, wel
ke voorstelde het woord) „openbaar" voor „onderwijs"
uit de grondwet te schrappen. Dit eene voorbeeld be
Wijst, welk gevaar er dreigt voor heel het volk. Heel
het volk lijdt schade en schande als niet vani staats
"wege in ruime mate wordt voorzien in openbaar on
derwijs, dat opheft in geestelijk, zedelijk en lichamelijk
opzicht - heel het volk, al gaan' dan ook reeds 40 pro
eent der kinderen op scholen van het bijzonder onder
wijs. Voorstanders van de openbare school hebben in
1889 voor het ontwerp-Maekay gestemd, omdat zij
hoopten, dat dit ontwerp, waardoor subsidie werd' ver
leend aan bijzonder onderwijst den schoolstrijd zou ein
dl gen.
Het a.-r. Kamerlid! Vermeulen hadl duidelijk gezegd,
dat men alle verdere eischen bij aanvaarding van den
steun moest laten vallen. Ook dr. Schaepman sprak
de hoop uit, dat de verderfelijke schoolstrijd) zou ein
digen. En jhr. mi. Lobman verklaarde, dat bij aan
neming van het ontwerp de grieven der voorstanders
van het bijzonder onderwijs zouden vervallen. De heer
Hoëll, het liberale Kamerlid, ging in vol vertrouwen
op de uitspraken der drie leiders van de kerkelijke
partijen in1 en in) het belang van den landsvrede
wenschte hij in het voorstel te berusten. De vrijzinni
gen van 1889 toonden een christelijke opvatting, een
kumano erkenning van het recht der minderheden. In
het licht der latere 25 jaren gevoelt men wrevel opko
men ovar het destijds gestekte vertrouwen, maar men
mag de mannen van toen hierover niet hard) vallen.
olksonde.rwijs" heeft steeds de openb. schoei willen
hooghouden en sterk maken omdat dit in het belang
ia van het volksonderwijs en volksopvoeding, nooit
heeft de vereeniging de bijzondere school willen neer
halen. De strijd) had) slechts pro's, nooit contra's.
Maar de eenmaal hij het bijzonder onderwijs opgeko
men subsidie-honger bleek niet verzadigd. De vader
van het ontwerp, de heer" Ma okay zeide, dat binnen
de grenzen van de wet was voldaan aan hetgeen ge-
èischt kon worden. De kroon op het werk is geweest,
dat de oud-voorzitter van V. O., min. Goeman) Borgesi-
us* heeft voorgesteld) de subsidie voor het hijzonder on
derwijs naar evenredigheid in verband met de Leer
plichtwet te verboogen. Met dri Kuyper is echter de
strijd opnieuw begonnen. De openbare school moest
toen het kind der rekening worden en tegen dien
Roman van PAULA BUSCH.
63) -o-
Deze woorden maakten indruk op het tweetal. De
comtesse aag wel in, dat zij in Mira'® hand) gegeven
was.
Het jonge meisje bespeurde zeer goed, hoe de lieden
zich ingebonden hadden en fier trad zij voor hen.
„Geef mij mijn zuster. Zij zal nog zoolang als gij hier
geëngageerd zijt, voor u werken, maar bij mij wonen.
Ik zal haar verborgen houden. Gaat g-ij daarop niet
in, goed, dan zal ik uw verder optredten hier als elders
onmogelijk Weten te maken,"
Deze zoo scherp en beslist gesproken woorden mis
ten den indruk niet op het v&gebondenpaar.
Ja, hun geheim was nu eenmaal prijs gegeven, daar-
frtin was niets meer te veranderen.
„Daar kon toch over gesproken worden", zeide de
impressario.
„Dat zou ik niet weten troefde Mira af. „Denk er
over na. Ik zal zoolang naar mijn kleedkamer gaan.
Maar hedenavond nog zal mijn zuster bij mij slapen."
Zij wierp Katalina nog een langep blik toe en liep
naar baar kleedkamer.
Daar ging juffrouw Tompsen onrustig op en neder.
„Waar blijft gij zoolang? Gij kunt in het geheel niet
tijdig meer gekleed zijn, zijti gij hiernaast geweest?
Wat gebeurde daar toch? Ik had zulk een angst, dacht
reeds, dat je leven gevaar liep."
„Keen, neen, niets. Haast je, ga naar den directeur
zoo spoedig- mogelijk. Zeg, dat ik onwel ben geworden,
dat ik hedenavond niet optreden kan, dat ik plotseling
zeer ellendig ben geworden."
Inderdaad was Mira doodsbleek en de energie, die
haar zooeven zoo goed) te pas was gekomen, verliet
haar nu geheel en al. Hare knieën wankelden, haar
aanslag is de vereeniging krachtig opgekomen. En
waar de voorstander vani bijzonder onderwijs onver
diend de openbare school aanvielen, daar werd elke
bestrijder van hef ontwerp-Kuyper een propagandist
der vereeniging. Sindsdien ging het crescendo en
minister Heemskerk heeft gezegd, dat hij den dag-
zou zegenen, waarop er geen enkele openbare school
meer zal zijn. Dr. Kuyper zeide iets dergelijks en „de
Unie" schrijft in haar banier: „bijzonder onderwijs
regel, openbaar onderwijs uitzondering)" En de staats
commissie wil in artikel 192 (over het openbaar
onderwijs) plaatsen:
„Het onderwijs1 is een voiorwerp van d'e aanhoudende
zorg der Regeering. Voor zoover zich eene behoefte
aan ander algemeen lager onderwijs' openbaart dan
waarin dioor de ingezetenen wordt voorzien, wordt dit
onderwijs van overheidswege verstrekt. De inrichting
van dit van overheidswege gegeven onderwijs wordt,
onder eerbiediging van de godsdienstige gevoelens van
de ouders der schoolgaande kinderen, door de wet ge
regeld.
„In de kosten voor het algemeen lager onderwij®, op
■scholen door ingezetenen vrijwillig opgericht, wordt,
onder voorwaarden volgens regels dix>r de wet te stel
len, door de openbare kassen voorzien, op gelijken voet
als zulks ten aanzien van dit onderwijst op scholen van
de overheid uitgaande."
Dit voorstel is de verwezenlijking van het Unie-rap
port, de o-mkeering van den bestaanden toestand.
Ieders overtuiging zal niet meer geëerbiedigd worden,
maar slechts de godsdienstige gevoelens van de ouders
der schoolgaande kinderen. Het onderwijs mag eer.
specifiek sectari-sch karakter dragen, dat echter tel
kens moet veranderen als er kinderen van andersden
kende ouder® op de school komen.
Oostdongeradeel® burgemeester heeft' reeds gezegd,
dat wannéér d'e formule van de grondwetsherziening
wordt aangenomen), de minderheid) zal worden ver
drukt. Door dit. voorstel zal de splitsing, de verdeeld
heid worden vergroot, het onderwijs duurder, maar
slechter worden gemaakt. Wij kennen nu al de el
lende van verdeeldheid) en onverdraagzaamheid, de
middelen waarop de fundamenten worden gelegd vair
do bijzondere scholen, en de openbare scholen worden
leeggepompt. Men kan zich dus voorstellen wat er
komt, als het bijzonder onderwijs een voorwerp van d'e
aanhoudende zorg der reg. wordt. Alom zullen school
tjes vemjzen, zoodat zelfs de kerk zich, bij de neiging
tot het seperatisme, zal moeten gaan ergeren'. Moet
de schoolopvoeding een bepaiald kerkelijk karakter dra
gen? Is het artikel, dat den onderwijzer opdraagt-, de
leerlingen gepaste en nuttige kundigheden bij te
brengen en op te leiden in; christelijke en1 maatschap
pelijke deugden' onhoudbaar gebleken? Slechte in twee
gevallen verzaakte de onderwijzer zijn plicht, Een on
derwijzer te Ilardin-xveld' werd1 deswege ontslagen en
de bevoegdheid tot het geven van onderwij® werd hem
ontnomen hij werd onder minister Kuyper benoemd
tot burgemeester van Woudrichem. Onrechtvaardig
en daarom niet christelijk wordt de openbare school
belasterd', Worden haar dingen aangewreven, die zij
niet verdient, worden enkele gevallen al® algemeene
verschijnselen voorgesteld.
Er valt zeer zeker veel te verbeteren bij het open
baar lager onderwijs. Het kind) vraagt echter een
■eenvoudige, natuurlijke ontwikkeling en alles wat
daar boven gaat leidt tot inwikkeling in plaats van
tot ontwikkeling. Bijbtelkenni® kan bij de kinderen
met den waren christelijken geest brengen, slechts
a'ankweeken een uiterlijk christendom. In zijn jeugd
moet het kind gelegenheid gegeven worden' te leeren
geheele lichaam beefde hevig en geheel uitgeput viel
zij op een stoel neder.
Ka tal in a had den nacht op de sofa naast de zuster
geslapen. Zoo gelukkig en vreedzaam had zij in lan
gen tijd niet de oogen gesloten. Zij had toch voor de
fout, den man, dien zij liefhad, zonder den wil van
haar vader gevolgd te hebben, hard genoeg geboet, zoo
hard, dat zij de hoop op een beteren tijd niet had wil-
len-opgeven. En nu was die. gekomen, zoo plotseling,
zoo onvoorzien? Het was ha'air nog als een droom,
waaruit men haar plotseling met ruwe hand zou wek
ken en alsof zij in die troostelooze eenzaamheid, waar-
in zij naar menschen verlangd en nooit een behalve
hare tirannen aanschouwd had, verder leven moest.
In de lange verschrikkelijke nachten had zij zoo dik
wijls aan Corvelli gedacht, aan zijne liefde-s-eeden en
beweringen, welke haar uit het huis haars vaders kon
den lokken, waaraan zij geloof geschonken had, zooals
zij aau zichzelve en hunne liefde geloofd had.
Ja, zeker, zulk een kreupele viel1 hem tot last, kostte
hem veel geld en werd hem tot) afschuw. Daar had hij
snel vergeten, wat zij hem eens gegeven had, en was
in het geheim des nachts van haar weggegaan.
Waarom had hij haar niet een. woord, een enkel
woord) tevoren gezegd? Zij zou hem zeker niet ge
dwongen hebben bij haar te blijven zij zou hem be
paald niet geboeid) hebben en zijne krachten voor zich
willen gebruiken. Maar zoo zonder een afscheids
groet had hij niet mogen heengaan, dit had zij niet
aan hem verdiend.
Wanneer zij dan na zulk een doorwaakten nacht den
morgen tegemoet zag, dan was zij bang voor die men
schen, die haar in hunne brutaliteit en wreedheid als
een levenloos voorwerp behandelden. Zij werd in de
mand in- en weer uitgeladen, gesternten en gestompt.
Zij moest eigenlijk blijde zijn, dat men haar niet liet
verhongeren, dit ellendige, kreupele menseh. Waar
was Kntalina's vroeger zelfbewustzijn gebleven, de
trots, die oude, zich tegen alle onrecht verzettende
Hm—
kan gebruikt worden— (apen-zeep)
Voor het schuren van keukentafels en vloeren.
Om vloerzeil helder en glansrijk te houden.
Om geverfde oppervlakten zoo goed als nieuw te maken.
Voor messen en vorken, aardewerk, porcelein en émailie.
Voor badkuipen, onverschillig van welk metaal.
Voor ontelbare dingen, te veel om op te noemen.
1563
onderscheiden het ware en onware, het goede en het
slechte, maar niet het onderscheid) te leeren van bijv.
goede protestanten en slechte katholieken of omge
keerd. Spreker citeerde uit katholieke en calvinisti
sche schoolboekjes verschillende uitlatingen, o. a. oor
deelvellingen over Willem van Oranje en) vroeg of dat
dingen des kinds waren. Hij stelde hiertegenover wat
wordt gezegd in een der leerboeken, dat veel wordt ge
bruikt op de openbare school en waarin wordt opge
wekt tot verdraagzaamheid) naar het woord van Jezus
"Chrisfus. In het wezen der openbare school ligt de
kiem van den waren christelijken geest. Haiar roeping
is te zijn de school voor all-e) kinderen. Aangetast
wordt haar karakter wanneer wordt gezegd dat op de
openbare school het- geloof der wedergeboren kinderen
wordt geschokt. Zij is integendeel, naar Thorbecke's
woord, de grondslag voor a.lle belijdenissen. Jezus
heeft geleerd': „Zalig zijn de reinen van hart, want
zij zullen God zien" en niet het omgekeerde.
Welnu, de -openbare school leidt op tot reinheid, tot
vreedzaamheid, tot zachtmoedigheid'. Onwaar i® het
daarom, dat zij de kinderen een' ongodsdienstigen adtem
zou doen inzuigen. Dergelijke uitspraken zijn in
strijd met het wezen en de practijk van het openbaar
onderwijs. Onbevooroordeeld) mogen, neen moeten de
ouders in hun eigen gemoed! overleggen, naar welke
school zij hun kinderen zullen) zenden in het belang
der kinderen zelve. En dit geldt niet voor de eigen
kinderen doch voor alle kleine menschen. Alle kinde
ren hebben één ding gemeen: het kinderlijke. En nu
moet men de kinderen niet geven de leer voor het in
zicht, den' vorm voor het, wezen, maar het, slechts
kinderlijke tot. ontwikkeling brengen. Eerst dienen
verstand' en gemoed! ontwikkeld te worden. Jezus sprak
zoo schoon van d'e kindërkens1, van alle kinderen.
De kinderen mogen niet worden gebruikt en misbruikt
worden voor kerkelijken en politieken strijd. Dè open
bare school verkettert niet, zij dient geen modernen
of orthodoxen, geen politieke overtuiging, zij dient
enkel de belangen van h-et kind, leidt op tot christe
lijke en maatschappelijke deugden. Zij is de onder
kracht? „Ben ik werkelijk ik?" h)ad zij zich dikwijls
afgevraagd, als zij in een hoek van een kleine, donkere
kamer hurkte, zoo uren en uren alleen, waar zij tijd
had te denken, steeds weer te denken.
„Ach, als ik toch slechts een menech, een enkel
menseh had, met wien ik een woord spreken kon, voor
wren ik mijn hart- kon uitschudden! Ilij behoefde mij
niet te troosten en met mij te schreien, hij zou mij al
leen aanhooren, een enkele maal. Maar niet altijd zoo
alleen zijn, zoo vreeselijk alleen!" Dat was de gedach
te, waarmede zij 's avonds de oogen sloot.
En nu was haar wensch plotseling vervuld. Kiet aan
een vreemd mensch had zij haar leed behoeven te kla-
cn haar eigen zuster was haar als door een wonder
tot raadgeefster, vriendin en bevrijdster geworden.
„Zijt gij reeds wakker?" riep Mira en stond van
haar bed op. Zij knielde voor de sofa neder en legdè
het zwarte hoofd op Natali'na's deken, zooals zij het
als kind zoo dikwijls gedaan had en de zuster plukte
in het verwarde haar. „Nog- dezelfde kleine Mira",
fluisterde zij zacht.
„Ik ben zoo blij, Natali, dat ik je eindelijk terug
heb."
„Hebt gij dan menigmaal aan mij gedacht?" vroeg
de andere.
„Ja-, dikwijls en ik dacht, ik hoopte toch in het ge
heim altijd, dat ik je eens moest wederzien. Ach, nu
ben ik toch ook niet meer zoo alleen op de wereld-, heb
een meirsch, die bij m-ij behoort." Zij omarmde haar
zuster onstuimig en drukte haar lang aan zich.
Hoe wilde zij voor de arme zorgen, haar alles- ter
wille doen, otn haar den treurigen toestand met alle
middelen, die haar ten dienste .stonden, te doen ver
geten. Daar lag haar echter vooreerst de moeielijke
vraag op het hart: hoe zou zij haar zuster van het.
contract met haar impressario kunnen bevrijden? He
den voormiddag nog wilden de beide lieden bij haar
komen om definitief ruggespraak met haar te houden.
Zij vermoedde, dat zij geld daarvoor zouden vorderen.
Maar waar zou zij dat vandaan halen?
Den directeur had zij reeds eens haar nood geklaagd
en hem om voorschot gevraagd. Het was uitgesloten
bouw van elke geloofsbelijdenis, zij bevordert den
heerlijken geest van verdraagzaamheid, die in de
historie de verketterden' van elder® hier een onderdak
verschafte. In naam van de liefde voor de kinderen
zonder onderscheid, die verdraagzaamheid' in zich
sluit, ma-ar tot dén strijd leidt indien dit moet, wekte
spreker de aanwezigen op, met alle kracht die in hen
is, met alle macht, waarover zij beschikken, met all»
geestdrift, het dreigende gevaar af te wenden, in het
geloof, dat aan) het einde de zegen altijd! is aan wie
ongerept hooghoudt het ideaal, dat hier een ideaal
voor heel on® volk betreft: het kind te geven, wat des
kinds is-. (Daverend applaus).
De voorzitter herinnerd© na een korte pauze
aan het stuk van- den heer Auke.® in de Alkmaarsch»
Courant, waarin werd) medegedeeld, dat volop de te
genpartij gelegenheid zou hebheni tot debat. Het be
stuur ontving een brief, waaruit bleek, da-t het de te
genpartij niet was mogen gelukken een debater te vin
den. Verschillende heeren waren aangezocht, maar
tevergeefs een van hen) wenschte echter wel een de
batavond te aanvaarden.
De heer T j a d e n zeide zich vroolijk te hebben
gemaakt over de leuze op de circulaire: „eendracht
maakt macht.' In welken toonaard! werd die leuze
aangeheven? Prins Willem sloot het verbond met den
Potentaat der Potentaten. Moeten wij dan ons daar
om schamen? Moeten wij ons -schamen te strijden voor
de school met den heerlijken Bijbel? In, den geest is
debater het volkomen met den spreker eens, maar den
Bijbel heeft deze niet ter sprake gebracht. Waardozui-
v-ere christelijke godsdienst, gepredikt wordt, daar is
vrijheid, blijheid. Kiet echter het nagemaakte chris
tendom debater verzweeg opzettelijk de namen van
dr. Kuyper -en- Groen van Prinsterer te noemen. Teiv-
slotrte ried hij krachtig aan, de kinderen den Bijbel in
handen te geven, omdat zij dlaa-ruit veel kunnen leeren.
De heer de Vries betreurde het met den voor
zitter, dat er geen principieel tegenstander aanwezig
was van de zijde der Christelijke Propagandavereeni-
ging. Waar de openbare school wordt' geplaatst in een
zich weer tot hem te wenden. Het koord had zij slechts
voor de helft kurrnen betalen maar daardoor en
door hare proceskosten was haar van het gel'di niet veel
meer overgebleven.
Juffrouw Tompsen was ook opgestaan en had' zich
naar de kleine keuken begeven. Hare vreugde over
dit plotselinge wederzien was onbeschrijfelijk ge
weest.
Hoe had de oude vrouw gelachen en geschreid en
den naam, dien zij zoolang niet uitgesproken had, wel
tienmaal achter elkander uitgeroepen! En teen zij
liet groote ongeluk in het) geheel, de verminking van
het schoone, jonge lichaam van het meisje, dat zij eens
als een der schoonste gekend had, -bespeurde, toen deed
haar het hart pijn en de, vreugde smaakte een weinig
bitterder. Ma-ar zij verried1 met geen spier, hoezeer
lia'ar dit verdroot. Zij lachte Katalina. steed® toe en
knikte met het hoofd.
..Ik heb ervoor geboet?" vroeg de ongelukkige, alsof
zij toch de gedachten haver oudé vriendin ried.
Vlijtig ruimde de oude- vrouw de slaapkamer op. Die
lieden moesten toch spoedig komen, en, daar zij geen
salon ter beschikking hadden, moesten zij hier ontvan
gen worden.
Mira droeg Katalina in een klein zijvertrek en liet
haar op een stoel neder, dien zij binnengedragen had.
„Blijf bij haar," zeide zij tot juffrouw Tompsen, „op
dat niemand binnenkomt. Gij weet, dat ik de lui be
loofd heb hun geheim te bewaren."
Zij zou ook niet lang op misses Ilill, des avonds
comtesse X en ha'ar impresario, haar geliefde, wach
ten.
Nadat zij op do kleine sofa plaat® hadden genomen
en Mira met do grootste kalmte tegenover hen zat, be
gon de comtesse, nog buiten a-dem van het stijgen dei-
drie trappen: „wat zal er nu gebeuren?"
He heer nam .zwijgend hot. contract uit den zak en
spreidde het. voor Mira uit. „Ziet u„ nog twee jaar ia
zij in onzen dienst, hier haar eigen onderteekening."
En met zijn dikke, met ringen bedekte vingers wees
hij op het blad.
(Wordt vervolgd).
