DAGBLAD VOOR ALKMAAR EN OMSTREKEN.
No. 130.
Honderd en vijftiende Jaargang.
1013
ZATERDAG
7 JUNI.
Het Concentratie-manifest.
FEUILLETON.
Kapitein Dodèro.
STADSNIEUWS.
VOOR DE OPENBARE SCHOOL.
(Vervolg).
ALKMAARSCHE COURANT.
Dit nummer bestaat nit 3 bladen.
Het manifest, dat de grondslag vormt van de sa
menwerking' der drie vrijzinnige partijen, luidt in zijn
geheel aldus:
In de hoogst gewichtige beteekenis van de aan
staande verkiezingen vinden wij aanleiding dit woord
tot u te richten.
In breede kringen wekt de gang van zaken op staat
kundig gebied steeds ernstiger bezorgdheid. Het mi
nisterie-Heemskerk, dat bij zijn optreden het voorne
men te kennen gaf, in gematigden en verzoenenden
zin te willen regeeren, zet thans de tradities van het
ministerie-Kuyper voort, en keert zich al scherper te
gen de vrijzinnige beginselen, welke sedert 1848 ons
staatsleven beheerschen.
Onder den invloed vah met den dag feller optre
dende elementen uit de Roomsche en Calvinistische
staatspartijen wordt eene reactie ingeleid tegen de
beginselen van vrijheid en recht, die 'aan onze staats
instellingen ten grondslag liggen en Nederland ten
zegen zijn geworden. Geloofsverschillen worden aan
gescherpt en doorgetrokken op elk gebied van het
maatschappelijk leven; het gevoel van nationale saam-
hoorigheid gaat te loor.
l)e geestelijke vrijheid van het Nederlandsche volk
wordt aangerand. Begunstiging van bepaalde kerke
lijke richtingen leidt tot onoprechtheid en veinzerij.
De bedrijfsvrijheid wordt door eene bureaucratische
wetgeving meer dan noodig aan banden gelegd, de
regeling van liet- bedrijf in handen gegeven van den
Minister met zija staf.
Bij den opbouw van sociale instellingen wordt niet
gestreefd naar ontwikkeling van eigen werkzaamheid
van arbeiders en werkgevers, naar aansluiting bij het
goede, dat uit de vrije maatschappij is opgekomen.
Heil wordt gezocht in overdreven vermeerdering van
ambtenaren en ambtenaarsinvloed, in niet-nationale,
uiterst kostbare organisaties, die evenmin passen in
ons staatsrecht als in de ontwikkeling onzer maat
schappij. Aldus wordt tegenzin gewekt tegen alle po
gingen om doqj doeltreffende maatregelen van wet
geving en bestuur de maatschappelijk zwakken te
sterken.
De handelsvrijheid, waardoor landbouw en nijver
heid, scheepvaart en handel bloeien als nooit te vo
ren, wordt aan de averechtsche sociale plannen der
Regeering ten offer gebracht; een stelsel van be
scherming is voorgedragen, dat reeds afkeuringswaar-
dig uit een oogpunt van belasting-politiek, buitendien
onze welvaart bedreigt en tot politiek bederf zal voe
ren.
Het rechtmatig streven der vrouw naar meer zelf
standigheid wordt belemmerd. Zelfs wil men door een
algemeen wettelijk voorschrift de vrouw-ambtenaues,
die in het huwelijk treedt, straffen met ontzetting uit
hare betrekking in rijksdienst of bij het onderwijs.
Tot verbetering' van het algemeen onderwijs, on
misbaar voor zedelijke en stoffelijke verheffing, wordt
niets gedaan; de meest dringende maatregelen tot ver
hooging van het peil, zoowel van het openbaar als van
het bijzonder onderwijs, blijven achterwege. Er is
slechts belangstelling voor de eenzijdige bevoordeeling
van de bijzondere school ten koste van de openbare.
Door opgedrongen kerstening dreigt het Moeder
land de inlandsche bevolking onzer Koloniën van zich
te vervreemden. Het drijven om gouvernementsscho-
len te doen plaats maken voor scholen der Christe
lijke secten, brengt den schoolstrijd ook naar Indië
over. On8 koloniaal bezit wordt aan gevaar blootgo-
steld tengevolge van een politiek, die lijnrecht ingaat
tegen jaren lang beproefde beginselen van koloniaal
beleid.
Het gevaar aan den bestaanden polibieken toestand
verbonden, is te grooter, wijl de door machtsbegeerte
Novelle van
ANTON GIULIO BARRILI.
18) —o
Maar weet gij Europeanen zelf wel dat. gij zoo
lekker smaakt?
Ik boog heel diep. Mat zou jelui hebben geaijitwoifcrA
op zoo'n compliment?
Ja, heel lekker! vervolgde de Stem des Dendas,
Ik had een heerlijk kwartiertje met een stuk gebra ad
van de kameraden van Caila Lapi. Jelui zijn lekkeï,
heel lekker, ik zweer het bij een machtigen KoetkuV
"e vleeseh is zoet, veel zoeter dan de kokosnoot en-
ruikt heel lekker, terwijl dat van onze buren taai is en.
draderig en altijd een bijsmaakje beeft, ik weet niet.
wat, maar ik lust het niet. Ah, wat moet jelui geluk
kig zijn in je land, waar je elkaar naar hartelust kunt.
opeten
Majesteit, wij eten elkaar niet op in Europa...
Wat? hoe? eet jelui elkaar niet op?
D. w. z. soms, maar niet met de tanden.
Wat een domheid! Mensehenvleeseh is een
voedsel dat de natuur ons schenkt. Wij eten het -dier
op en krijgen zijn vlugheid, zijn fierheid, zijn vecht
lust, maar laten we oprecht zijn, we worden ook een
beetje dierlijk. Terwijl als we mensehenvleeseh eten,
wordt onze ziel grooter. Wat mij betreft, ik geloof
Stellig, dat als ik Oails Lapi opat, ik dadelijk dis
bijeengehouden, schoon innerlijk verdeelde coalitie in
de Tweede Kamer aan allen, die zich tegen haar be
leid verzetten, op tyrannieke wijze haren wil oplegt.
Zelfs schroomde zij niet, het Reglement van Orde der
Kamer, tot dusver waarborg van de rechten der min
derheden, aan hare stembuspolitiek dienstbaar te
maken.
De hoofdbesturen van de drie vrijzinnige partijen
zijn met.elkaar in overleg getreden, om te overwegen,
wat in deze ernstige omstandigheden de taak is der
vrijzinnigen. Zij oordeelden, dat het noodzakelijk is
met behoud van eigen zelfstandigheid de han
den ineen te slaan, teneinde gezamenlijk de gevaren
te kunnen afwenden, die het land bedreigen. Die
noodzakelijkheid klemt te meer, daar de vrijzinnigen
strijd te voeren hebben niet alleen tegen de rechter
zijde, maar evenzeer tegen de sociaal-democratie, die,
zich stellende op het standpunt van den klassenstrijd,
tot bereiking' van een hersenschimmig' einddoel, de
grondslagen van de hedendaagsche maatschappij on
dermijnt.
De samenwerking' van de drie vrijzinnige partijen
zal berusten op den navolgenden grondslag:
Algemeen kiesrecht voor mannen moet worden in
gevoerd, zonder dat aan dre hervorming als voorwaar
de wordt verbonden hot nemen van maatregelen tot
verzwakking van den volksinvloed, dien men door hot
algemeen kiesrecht tot volle ontwikkeling' wil bren
gen.
De gelegenheid moet worden geopend, aan de vrouw
het kiesrecht te verleenen, zonder dat. daarbij eischen
van maatschappelijken welstand mogen worden ge
steld. De beletselen tegen verkiesbaarheid der vrouw
moeten worden weggenomen.
Evenredige vertegenwoordiging moet worden inge
voerd.
De verhouding tusschen Kroon en Volk, zooals die
in onze Grondwet is geregeld, moet worden besten
digd.
Onverzwakt moet ook als waarborg voor de
deugdelijkheid van het geheele volksonderwijs de
openbare school worden gehandhaafd, waar ieders
godsdienstige gevoelens worden geëerbiedigd. Her
ziening van liet schoolwezen en verbetering van de op
leiding en de positie der onderwijzers, ten einde het
volksonderwijs op hooger peil te brengen, is dringende
eisch.
Verandering' in onze vrijhandelpolitiek moet worden
afgewezen.
In de behoeften, ontstaan door ouderdom, moet
voorzien worden door uitkeeringen uit de staatskas,
onverschillig of de behoeftigen al dan "niet tot de
loonarbeiders behooren. Verzekering van uitkeerin
gen boven het minimum, dat aan behoeftigen wordt
verstrekt, dient van staatswege bevorderd en geldelijk
gesteund te worden.
Noodzakelijk is eene algemeene voorziening op het
gebied van de geneeskundige en geldelijke hulp bij
ziekte en invaliditeit van on- en minvermogenden.
Hiervoor zal eene wettelijke regeling van de zieken
fondsen en ziekenkassen en van den daarbij van staats
wege te verleenen steun het uitgangspunt moeten
zijn.
Tot het verkrijgen van de voor sociale hervormin
gen benoodigde middelen zal, voor zoover die niet ge
vonden worden uit bijdragen van belanghebbenden en
uit bestaande inkomsten van den Staat, niet mogen
worden teruggedeinsd voor verhooging van directe
heffingen.
Voor de gelegenheid tot debal gaven zich op de hee
ren Tjaden en van 'tVeen. f
De heer Tjaden wilde gelooven, dat de toestanden j
in België zich afspelen als de heer Cnudde vertelde,
spr. kan er niet over oordeelen, doch is België dan zoo
arm aan gedachte en wetenschap? Binnen korten tijd
zijn daar drie wereldtentoonstellingen gehouden. Spr.
kan zich niet indenken, dat waar zulke dingen tot
stand komen, het volk staat op zulk een laag peil van
weten. Al zijn er grootendëels clericale scholen, dan
moet spr. toch zeggen: Heil het elericaal onderwijs!
Spr. getuigde daarna van de heerlijkheid van het
Evangelie van Jezus Christus, en zei zich geërgerd te
hebben aan den'tweeden spreker, 'die gewaagd had van
bijbeltexten, waar een luchtje aan is. Zulke woorden
kunnen voorkomen op vergaderingen van „De Dage
raad," maar niet op een vergadering van vrijzinnigen,
zei spr. (Eenig applaus).
Is liet christelijk onderwijs zoo ondeugdelijk, als de
heer van Det het voorstelde? Met zulke argumenten
krijgt men ons niet mee. De bijzondere onderwijzers
willen het onderwijs dienen niettegenstaande lage loo-
nen. Zou de heer van Det ook zoo doen? Een spre
ker, openbaar onderwijzer, die den Bijbel zoo durft,
aanranden, geeft zich bloot zooals hij is. Zoo zal hij
het ook mijn kinderen zeggen en aan zulk een onder
wijzer vertrouw ik als Evangelisch Christen mijn kin
deren niet toe, aldus eindigde de heer Tjaden.
De heer van 't Veen, met rumoer begroet, verzocht
stilte, want veel had hij niet te zeggen. Spr. merkte
daarna op, dat zijn vrouw, die 33 jaar geleden christe
lijk onderwijs genoten heeft, even ontwikkeld is als
hij. (Algemeene hilariteit).
De heer Cnudde zeide, dat niet de oud-leerlingen
van de clericale scholen, maar de oud-leerlingen van
de gemeentescholen in de groote sleden de tentoon
stellingen organiseeren. (Applaus).
De heer van Det zei al menig debat met die chris
telijke heeren te hebben gehad. Ze draaiden allemaal
een beetje om de zaak heen, de eigenlijke zaak laten
ze het liefst zwemmen. Dit deed de heer Tjaden ook.
Spr. minacht ook een christelijk onderwijzer die 12
in de week verdient, niet, spr. wees er echter op, dat
de regeering niets voor hen heeft willen doen. De on
tevredenheid bleek uit de meeting te den Haag.
't Is hier de kwestie niet of die menschen helden
zijn, maar de vraag of die menschen goed onderwijs
kunnen geven. Spr. heeft de christelijke partijen iets
verweten.
De heer Tjaden zei, dat. hij niet voor een partij
sprak, doch aan de wetenschap dat hij Evangelisch
Christen is hebben we niets. Het gaat hier wel over
partijen. Deze zullen later ook aan den heer Tjaden
voorschrijven, wat hij moet.
Heb ik geen argumenten gegeven voor de critiek
over het bijzonder onderwijs? vroeg spr.
Een terloops uitgesproken uitdrukking moet niet
aangevat worden. Uitgesproken is dat kinderen de
Bijbel van az moeten kennen. Daar staan wel din
gen in die men kinderen niet moet vertellen, in dit
verband sprak spr. van een text met een luchtje er
aan. De heer Tjaden wil den geheelen Bijbel geven.
Daarom is een school als hij wil, alleen voor een klein
groepje orthodoxe menschen geschikt. We moesten
toch zoo ver zijn te weten, dat als men critiek oefent
op den Bijbel, men den godsdienst nog niet hoeft te
verwerpen. Wat b.v. het scheppingsverhaal betreft
de geheele wetenschap van tegenwoordig berust op 't
begrip van langzame evolutie, dit vindt men weerspie
geld in boeken van ons land en andere landen. De
wetenschap leert, dat alles door eeuwenlange ontwik
keling zoo is geworden. Die wetenschap is niet on
godsdienstig. Wij gaan uit van de waarheid, gij gaat
uit van hetgeen in den Bijbel staat en dat wordt dooi
de tegenwoordige wetenschap niet bevestigd.
Den tweeden „debater" merkte spr. op, dat zijn op
treden niet van dien aard was, dat zijn vrouw, die
even ontwikkeld is als hij, gebruikt kan worden als
reclamemiddel voor het christelijk onderwijs. (Dave
rend applaus).
De heer Tjaden vroeg, of de heer van Det zich niet
werkelijk schaamt de naaktheid van zijn moeder. Spr.
gelooft, dat de heer van Det een godvreezende moeder
of toch minstens een godsdienstige grootmoeder heeft
gehad. (Gelach).
Spr. geeft de verzekering, dat wanneer er ooit een
man of vrouw slecht is geworden door het lezen van
Gods woord, deze dan al slecht was, toen hij of zij be
gon te lezen. Spr. kent niet iemand, die er slecht door
geworden is.
—m
De hoer van Det wees den heer Tjaden er op, dat het
een blijk is van schandelijke onkieschheid, dat deze den
naam van iemands moeder in 't debat brengt. Spr.'s
oude moeder van 81 jaar, heeft nooit tegen hem gezegd
„ik schaam me voor je", maar iemand, die bij gebrek
aan degelijke argumenten met iets dergelijks komt,
mooie snuisterijen zou kunnen maken die hij ons heeft
geschonken.
Het begin van Urutucto's toespraak had ik tamelijk
onverschillig aangehoord, daar ik dacht, en die ge
dachte stemde mij rustig, dat een man, die zich nuttig'
voor zijn gastheeren heeft weten te maken niet be
hoeft te vreezen om aan stukken te worden gesneden
en aan het spit te worden gebraden.
Maar bij het hooren van, deze nieuwe zienswijze om
trent de deugden van het mensehenvleeseh en van de
zielsverhuizing bij dat wreede maal begon ik onrustig
te worden.
Spreekt hij in ernst? Zeker, die theorie raakt kant
noch wal, maar hij verkondigt haar met te veel vuur,
deze koning menscheneter!
Met zulke gedachten in mijn hoofd en al moor dood-
dan levend, hoewel ik trachtte te glimlachen, pro
beerde ik te antwoorden:
Het is misschien waarmaar waarom heeft dan
de machtige. Stem des Donders mijn vriend Labsolu
niet opgegeten? Hij behoort tot een natie, meer be
schaafd en meer geparfumeerd dan de onze, waarvan
de burgers hun taal onderwijzen en al hunne verlan
gens, al hun caprices aan de bewoners der vijl' wereld
leden opdringen. Om die reden is dan ook zijn
vlaesch veel fijner on veel smakelijker dan het mijne.
Als de machtige Urutucte Labsolu zou hebben op
gegeten, zou hij een beter maal hebben gedaan en hij
zooi veel meer deugden en schitterende persoonlijke
Iwedanigheden zich eigen gemaakt hebben
- Halte la mon gargon, schreeuwde de oude Parij-
zenaar met zijn hoed zonder bodem en zijn jas met
i verguld# knoopen, uit een groep vrouwen, di» achter
die moet zich schamen en de geheele vergadering be
hoort er tegen te protesteeren. (Applaus).
Een stem: Hij is ontoerekenbaar.
Do heer van Det: Ik acht den debater wel toereken
baar, maar dit is een zwaardere veroordeeling.
Gij moet, vervolgde spr., vooral niet dien laatsten in
druk meenemen, maar bedenken dat er gepleit is voor
'n school, waar 't heele volk naar toe kan gaan. Spr.
wees er op, dat de bekende christelijke schoolopziener
dr. Gunning, zei, dat meermalen tegen hem gezegd
was door leerlingen van de openbare school: „ik ben
door de openbare school niet tot socialist of anarchist
opgevoed", maar wel dat -door veel leerlingen van de
bijzondere school tegen hem is gezegd: „ik heb in
mijn later leven het geloof verworpen door de wijze,
waarop het in mijn vroeger leven in mij is gestampt."
Spr. heeft alleen bedoeld, dat er vele bijbelhoofd
stukken zijn, die niet bij het kinderverstand passen en
daarom ongeschikt voor hen zijn. Men onderwijst op
de christelijke school een moraal, die men in de prac-
tijk niet toepast, dat verheft het karakter niet, maar
breekt het karakter af. Niemand handelt practisch
naar het Evangelie.
De heer Cnudde vroeg nog, wat de heer Tjaden wel
dacht van mannen, die Bijbellezers verbrandden. Van
de geloofsgenooten van hen, die in de 16e eeuw ver
brand werden, gingen velen naar Noord-Nederland en
de nakomelingen van deze Protestanten gaan nu sa
men met de geloofsgenooten van Philips II. (Ap
plaus).
De voorzitter sloot hierna de vergadering, er op
wijzend, dat in het verkiezingsblad voor den heer
Snoeck Henkemans gevraagd wordt: „Vertrouwt men
dan zijn eigen school niet?" Daar hebben wij nooit
blijk van gegeven. Nooit is geschroomd van gedach
ten te wisselen. Wanneer het vertrouwen, dat ds
openbare school meer dan honderd jaar heeft genoten,
door deze vergadering is versterkt, dan is het doel be
reikt. (Applaus).
VaN
REE8 uit de Kegge
EN
PEET KEELTJE van om de I*oord vandaan
X
Nadruk verboden.
de prinses stonden, te voorschijn komend. Quelle jubie
vous prend de me faire servir en gigot a sa Majesté
le Bruit du Tonnerre? Ik ben voel harder, dradigev
en taaier dan u, mijn mooie Genuees!
Ik wist niet meer tot welke heiligen ik me wenden
moest, toen ik door een luid gelach van den Koning
op het goede oogenblik tot de overtuiging kwam, dat
bij slechts had willen schertsen, 't Was de afschuwe
lijke scherts van een wilde, maar waarmee gelukkig
mijn huid niet gemoeid was; ik herademde en gerust
gesteld vervolgde ik, den koning in de inlandsche taal
toesprekend
- Laten we aannemen, dat, mijn vleeseh lekkerder
zou zijn dan dat van Labsolu, alhoewel niemand bet
tot nu toe heeft geproefd. Mijn leven behoort u toe,
machtige Urutucte!
Neen, antwoordde de koning, zijn woorden met
een gracieus gebaar vergezellend, uw lot berust in
handen van de lieve dochter mijner moeder, van Mor
gendauw.
Vraag uw leven aan haar en ik geloof dat zij het 11
niet zal weigeren. Integendeel, omdat je het beeld
van Koatku op aarde hebt gebracht, verdien je geëer
biedigd te worden als een van de eersten te Ocuena-
cati; vraag baar alles wat je wilt,... zelfs om haai'
hand; als zij je die geeft heb ik er niets tegen en ik
zal je als mijn broeder omhelzen.
Al zou de bliksem tusschen ons zijn ingeslagen, ik
had niet meer ontdaan kunnen zijn dan door de laat
ste woorden van'den koning.
Ik stond verbouwereerd. Ik staarde Urutucte aan
en hem ziende glimlachen, dacht ik te droomsn; ik
keek naar de vergadering ea de hoofden die ik eerbie
Kees, we b e n n e bai jou voorbai reden, maer as je
gien uiter ben en 't wordt efkes leet, den hew je gien
rust en je wil voor melkerstaid t'huis weze. Strak
er an, as de drokke taid voorbij is, den zelle we ders
overkomme.
'k Ilew laclit dat je over die tassies begon, 't is of
je in me kaert keken heb. An die meubels hew 'k
nou toch zoo'n meraekelsche hekel alleman loopt
met zoo'n bengelende wandeltasch, kleine kindere
zeule der mee de duine op en den nag liefst leeg,
bot alliendig voor de pronk!
Kom je in een winkel ën zei je je pakkie meeneme,
den kaike ze je met een meewarig gezicht nnKen
dat wel zoo, zei 'k der nag een pampier om doen of 't
bezurrege leete?
Wel griet vergeeme, mensch, geef maar op ze
magge wel zien, dat 'k met dut of dat loop! En ja,
zoo'n wandeltasch, deer benne altaid bande voor. 'k
Hew altaid een diezak droegen en 'k weet er nag best
van dat 'k nag zoo'n klain maidje was, alliendig de
kerremes op liep om een cent te verkoope (beste „nu-
we" neute, in Julie liefst); deer ontdek 'k dat me zak
vort is en dat begraip je, dranze gien gebrekBuur
vrouw zag me, ze kwam op me an en ze zaidewat
skeelt er an? me Kevert? hew je je diezakkie strooit?
Gaan maar mêe met buur, den zelle we saeme een cent
verkoope en toe kocht ze ureveltjes, deer gong 'k bot
getroost mee op huis an een heele brief vol
Wat een jare is die buurvrouw al weg en 'k denk
nag oftig an dat oude mensch. Ze heb der aige nag
uit leete pottereteere. 'k Heb er op 't petret en dat
is nou ok zoo'n stukkie dat 'k niet misse zou wille en
weervoor 'k den nag liever een mooi meubelstuk uit
me huis zou geve.
Kindere had ze niet cn as der b' ons ientje bai kom-
me most den mocht ik altaid bai heur weze; een pit
tig, vrindelijk huissie dat ze had, een mooi tuintje en
gi oos dat ze was op der maendroossies, pluimveris en
nag een hoop meer.
Nee gien appel was je grager as die buur onder de
bestee vandaan haalde, ze wreef 'm met- der boezel
mooi glad en gaf 'm met zoo'n vergenoegd gezicht
dig voor mij gebogen zag, brachten mij in zoo'n toe
stand van twijfel, dat ik niet meer wist of ik mij zelf
geiooven kon; ik keek eindelijk naar Tururu en toen
kwam ik weer tot mezelf. De bleekheid van zijn wan
gen, de schuine blikken, die hij me toewierp als wilde
hij me met zijn blik vergiftigen, overtuigden er mij
eindelijk van, dat ik niet droomde.
Ik wendde mijn oogen van hem af, om Morgendauw
aan te zien. De schoone vrouw was in zwijm gevallen
Haar vrouwen hadden haar in hun armen opgevan
gen.
Labsolu, de doktor van het Koninkrijk, bad vlug
water gebaald en bevochtigde haar gelaat om haar
weer bij te brengen.
Waar ben ik? vroeg de prinses met een flauwe
stem, terwijl'zij de oogen opende. All, is het waar?
Caila Lapi
Prinses, riep ik, mij tot haar neerbuigend, wat
mag ik hopen? Het leven.
Ja, ja, het leven voor Caila Lapi, cn als hij wil.
mijn hand
En zoo sprekend werd het jonge meisje rood als een
kers en met cpn lief gebaar verschool zij het hoofd in
den boezem van een haror vrouwen.
Zooals je wel denken kunt, wierp ik mij voor haar
op mijn knieën, ik vatte een van haar lieve handjes
en bracht die aan mijn lippen en bleef zoo in zalig
heid verzonken, alles rondom ons vergetend^ Urutuc
te, zijn minister, de wilden, Labsolu, het eiland, alles
was uit mijne gedachten verdwenen, niets bestond
meer voor mij. behalve Morgendauw, de parel van
Ocuenaeati, do koningin der vrouwen.
(Wordt vervolgd).
