DAGBLAD VOOR ALKMAAR EN OMSTREKEN.
He PiÈiiibt
op Maandag 4 September as.
Honderd en achttiende jaargang,
1916
ZATERDAG
2 SEPTEMBER.
te ALKMAAR
Deze Courant wordt eiken 'avond, behalve op Zon- en
Feastdage®■ftgsqgsw«L Abonuercentsprifs per 8 maanden
voor Alkmaar ft.,—? taeo door het galieste Rp: fl,2i.
Afzonderlijke nmawrepe 3 Cewfe.
Telefoonnummer 3.
Prijs der gewone Advertentiën
Per regel 10.12J Bij groote contracten rabat. Qroote
letters naar plaatsruimte.
Brieven franco aan de N. V. Boek- en Handelsdrukkerlf
v/h. HERMs. COSTËR ZOON, Voordam C 9.
Uit den Raad.
r O" Dl* nummer bestaat uit 2 bladen.
Met 20 ct. oorlogstoeslag op den abonnementsprijs per 3 maanden.
ALKMAAR,, 2 September.
Bulgarije heeft Roemenië den oorlog ver
klaard. Daardoor hebben de geruchten over
een afval van de Bulgaarsche regeering en
over een zwenking naar de zijde der entente
htm beteekenis verloren. Reeds voordat de
oorlogsverklaring aan den Roemeenschen ge
zant was overhandigd en in de straten van
Sofia was aangeplakt, was in de Berlijnsche
en Weensche pers geschreven, dat twijfel aan
Bulgarije's loyaliteit buitengesloten moest
zijn, dat de genomen beslissing al reeds in
de midden-rijken bekend was en dat militaire
en politieke oorzaken de Bulgaarsche regee
ring aanleiding gaven de oorlogsverklaring
nog eenige dagen uit te stellen. Welke die re
denen waren, is nog niet opgehelderd. Mis
schien houden ze verband met pogingen om
in de vlakte van Wallachije of in de Do-
broedsja het Roemeensche of Russische of
fensief te weerstaan,
In Griekenland blijft de toestand onzeker.
De koning, die geopereerd is, is te ziek om
aanhangers van den heer Venizelos te ont
vangen, die een verzoekschrift wilden over
handigen, waarin hij werd gesmeekt de poli
tiek van onzijdigheid te verlaten en opnieuw
met zijn volk naar nationale grootheid te
streven. Ook de gézanten der entente, die
hem hadden willen vragen, naar het heet,
tot hoelang hij den opmarsch der Bulgaren
lijdelijk zou willen aanzien, konden geen
toegang tot hem krijgen. Er gaan geruchten,
dat de koning afstand zal doen en het zou
daartoe inderdaad wel eens kunnen komen,
als de regeering door het volk een weg op
wordt gedreven, dien zij niet uit wil. Zoover
is het thans nog niet,.ofschoon de voorteeke
nen. er op wijzen, dat het zoover komen kan.
In Saloniki zijn Grieksche troepen met el
kaar slaags geraakt, de entente-bevelhebber
kwam tusschen beide en het Grieksche garni
zoen, 1500 man met 11 officieren, gaf zich
aan de Franschen over, omdat het met de
vrijwillige nationalisten en de gendarmen
geen gemeene zaak wilde maken 1 Een vloot
van dertig Engelsche en Fransche oorlogs
schepen is voor den Piraeus verschenen, blijk
baar om indruk op het Qrieksche volk te ma
ken en de pressie te versterken. Zelfs moeten
er tegelijkertijd ook troepen-transporten zijn
aangekomen.
Volgens de Fransche pers is er in de laat
ste veertien dagen op alle fronten een pauze
ingetreden. Men moest wat op verhaal ko
men en had daartoe gelegenheid, daar de
Duitschers toch niet in staat zijn de voorbe
reidingen voor nieuwe krijgsbedrijven in de
war te sturen, zoo heet het.
Intusschen zijn de Russen opnieuw in actie
gekomen. Ten zuidwesten van Loetsk won
nen ze aanvankelijk terrein, maar de Duit&che
troepen wisten den ouden toestand te herstel
len. Het Duitsche Oost-front is thans onder
leiding van prins Leopold van Beieren geko
men, die dus veldmaarschalk von Hinden
burg is opgevolgd, onder wiens opperleiding
hij tot dusverre de legergroep commandeer
de, welke tusschen de groep-von Hindenburg
en den groep-von Linsingen instond en aan
de Stochod stand hield.
De Oostenrijkers zijn onfortuinlijker
geweest. Bij den nieuwen al gemeen en aanval
in Boekowiüa en Galicië kreeg het Oosten-
rijksche front een deuk bij Horozanka (tus
schen Djnestr en Zlota Lipa), terwijl de Rus
sen ook in de Karpathen voordeel behaalden.
Zij melden, dat zij 289 officieren en 15.501
soldaten gevangen namen en 6 kanonnen buit
maakten.
De Oostenrijkers hebben zich verder terug
getrokken in Zevenburgen en o. a. Se steden
Hermannstadt en Segri Szent Gyorgy ont
ruimd. Zij laten een'vrij aanzienlijke strook
grond in handen der Roemeniërs. De Times
waarschuwt, dat men uit het begin van den
strijd niet al te vérstrekkende conclusies moet
trekken, daar de bosschen en heuvels en de
wegen van Zevenburgen een verdediging be
gunstigen en den opmarsch belemmeren.
In het Westen heroverden de Duitschers
vroeger verloren gegaan terrein bij Longue-
val en het Delvillebosch, het Britsche leger-
bericht noemt dit eenig terrein-verlies tus
schen Ginchy en het Foureaux-bosch. Fran
sche aanvallen ten zuiden der Somme tusr
schen Estrées en Soyecourt leverden geen
succes op.
L
ALKMAAR, 2 September.
Het grootste gedeelte van de Woensdag
gehouden raadsvergadering de vacantietijd
wordt door onze vroede vaderen wel benut!
was gewijd aan de Openbare Leeszaal en
Boekerij. De besprekingen over dit onder
werp duurden ongeveer anderhalf uur. Twee
ërlei kwam daarbij in het geding. Zocfwel de
financiën als het principe. Waar B. en W.
voorstelden de jaarlijksche subsidie aan de
vereeniging tot oprichting en instandhouding
van een Openbare Leeszaal en Boekerij te
verhoogen van 600 op 1000 en de heer
Udo dit voorstel aldus amendeerde, dat de
subsidie zou worden gebracht op 1200, het
bedrag, door het bestuur der vereeniging
aangevraagd, was het gevolg een bespreking
over'den financieelen toestand der instelling.
En de principieele discussies werden uitge
lokt door mr. Leesberg, die alvorens zijn me
dewerking te schenken aan de subsidie-ver-
hooging, den Raad zich bij motie bereid
wilde doen verklaren ook aan openbare lees
zalen op confessioneelen grondslag subsidie
te verleenen. Die motie was een verrassing.
Men had tot dusverre nog niets vernomen
van een plan tot het oprichten van een
Roomsch-Katholieke Openbare Leeszaal
want daar gaat het tenslotte toch om. Ook
zal het menigeen bevreemd hebben, dat de
Roomsch-Katholieken na de aanneming der
motie hun stem zouden willen geven aan een
voorstel om de subsidie voor de bestaande
Openbare Leeszaal te verhoogen, hetgeen
neerkomt op het bevorderen van een instel
ling, welke tot dusverre als slecht en verder
felijk van die zijde hardnekkig 'is bestreden.
Wij hebben ons meer verbaasd over het ontij
dige indienen van de motie, dat veel had van
een onverhoedschen overval, dan over den
blijkbaren ommekeer in de gedragslijn onzer
Roomsch-Katholieke raadsleden. Het was
ons niet onbekend gebleven, dat in den lande
toon-aangevende Katholieken van oordeel
zijn, dat met het getij de bakens moeten
worden verzet. Met een beroep op de gewij
zigde omstandigheden wordt er in Katho
lieke kringen steeds meer aangedrongen op
wijzigen der houding sinds 1907 door de R.
K. Kamerleden aangenomen, op afwijken van
't advies, door t Centraal Bureau der Katho
lieke Sociale Actie in 1909 gegeven. In het
laatste April-nummer van het bekende tijd
schrift „de Katholiek" heeft de hoogleeraar
aan het Warmondsche Seminarium prof. J.
D. J. Aengenent geadviseerd zich niet langer
te verzetten tegen de subsidieering van over
heidswege en ook ten aanzien van het zitting
nemen in de besturen der neutrale leeszalen
op de weigerachtige houding terug te komen.
Ook mr. Aalberse thans hoogleeraar te
Delft betoogde onlangs in het Katholiek
Sociaal Weekblad dat daar niet zooveel meer
tegen Is, dat het in de gegeven omstandighe
den zelfs verstandiger is om te redden, wat
er te redden valt, om eventueel kwaad te
voorkomen en te beletten. Dan is er de oud-
minister Kolkman, die bij de verdediging van
een voorstel tot subsidie-verleening in de Sta
ten van Zuid-Holland, „de bezwaren van
sommige scrupuleuze opponenten heel parle
mentair aan zijn laars lapte" gelijk in de
Maasbode werd geschreven. Het R.-K. dag
blad de Tijd aanvaardde de nieuwe richting,
maar 't evengenoemde R.-K. blad uit Rotter
dam houdt zich tot dusverre,aan 't oude pa
rool: geen steun aan neutrale leeszalen, geen
Katholiek in het bestuur van een dergelijke
inrichting.
Wat Woensdag in den Alkmaarschen ge
meenteraad door de Roomsch-Katholieke le
den werd gezegd en voorgesteld, is dus een
uitvloeisel van de frontverandering van
Roomsch-Katholieken, welke door prof. Aen
genent aldus wordt toegelicht:
„De Katholieken zijn in de toekomst ge
rechtigd hun stem er voor te geven, dat de
overheid subsidie verleent aan de neutrale
openbare leeszalen. Dit eischt de billijkheid
Immers, wij leven in een pariteitsstaat, d.w.z.
in een staat, waarin de overheid de verschil
lende richtingen en gezindten als gelijkbe
rechtigd beschouwt." Voor deze stelling
geeft prof. Aengenent twee redenen aan:
„Op de eerste plaats is men gegaan in de
richting van gelijkstelling, zoowel wat betreft
de subsidie door de Regeering als door de
Gemeenten en de Provinciale Staten.
„De tweede wijziging van den toestand is
gelegen in het feit, da(. in de latere jaren de
oprichting van openbare leeszalen, althans
op vele plaatsen, voor de Katholieken een
noodzakelijkheid is geworden."
Het is nu niet de tijd, om op deze kwestie
nader in te gaan. Wij hebben voor heden en
kel de koersverandering van onze R.-K.
raadsfractie willen toelichten. De zaak zelve
laten we rusten tot een geschikter oogenblik,
wanneer wij haar onder den titel „De
Roomsch-Katholieken en de Openbare Lees
zalen" eens uitvoerig zullen beschouwen. Het
zal dan blijken, dat wij deze koersverande
ring waardeeren, dat wij onder zekere nader
aan te geven, omstandigheden, ons gaarne
aansluiten bij degenen, die vóór subsidie-
verleening van gemeentewege aan een R.-K.
Leeszaal zijn, maar dii wij ons ook omstan
digheden kunnen denken, onder welke ons
het subsidieeren van zulk een instelling uit
de gemeentekas niet wenschelijk voorkomt.
Men heeft Woensdag in den Raad, onvoor
bereid als men was, niet alle kanten van dit
veelomvattende, voor de toekomst ongetwij
feld belangrijke onderwerp, kunnen bekijken.
En daarom mag aan den uitslag der stem
ming over de motie-Leesberg niet de beteeke
nis worden gehecht van een definitief afwij
zen van elke aanvrage om subsidie voor een
R.-K. Openbare Leeszaal. Wij kunnen ons
de aarzeling van den heer Udo en het voor
behoud der heeren de Wit en Cloeck bijna
evengoed begrijpen als het tegenstemmen der
andere vrijzinnige leden. En de voorsteller
der motie zal achterna wel hebben ingezien,
dat hij de zaak, welke hij voorstond, niet op
de beste wijze heeft gediend, door van den
Raad te eischen, dat deze h prima vista zijn
motie zou aanvaarden. Ja, gaan wij op zijn
toelichting af, dan heeft het aanvankelijk niet
eens in zijn bedoeling gelegen om een uit
spraak van den Raad te vragen. Begon hij
niet met de verklaring, dat hij voor het voor
stel van B. en W. zou stemmen, mits hij de
verzekering kreeg, dat er bij B. en W. geen
bezwaar bestond om in dezelfde omstandig
heden aan een confessioneele Leeszaal Bubsi-
die te verleenen? 1
Thans de financieele kwestie. De bespre
king daarover heeft een eigenaardig verloop
genomen. Door wethouder Lubbe eerst en
nadrukkelijker en uitvoeriger door den bur
gemeester daarna werd het voorstel van B
en W. om jaarlijks 1000 te geven verdedigt
Döch het amendement van den heer Udo
werd door dezen en vooral ook door den
heer Verkerk met zooveel warmte en zulke
pakkende argumenten bepleit, dat de heer de
Wit tenslotte zelde: „ja burgemeester, wat u
wil, weet ik niet, maar de wethouders hebben
besloten het amendement over te nemen.
Bij stemming werd het amendement aangeno
men met alleen de stemmen der R.-K. raadsle
den tegen (de heer van den Bosch hield zich
buiten stemming, de motiveering konden wi
niet verstaan).
Het bestuur der vereeniging vroeg 1200
omdat, gelijk de heer Verkerk aardig zeide
het met 1199 niet toekon. In de memorie
van toelichting was uitvoerig uiteengezet, dat
het aangevraagde bedrag ditmaal beslist noo-
dig was.
Hadden B. en W. gebruik gemaakt van het
bestdursaanbod om alle wenschelijk geachte
inlichtingen te verstrekken, hun voorstel zou
vermoedelijk anders hebben geluid. Er was
dan in elk geval een misverstand en een on
juiste voorstelling van het werk van het be
stuur weggenomen, voordat de bijlage van
het college was verschenen -1- nu moest
zulks in het openbaar geschieden door een
raadslid-bestuurslid, de heer Verkerk. Maar
als nu eens toevallig geen raadslid dat
met zooveel kennis van zaken had kunnen
doen? De heer Udo kon zijn voorstel in het
algemeen verdedigen, hetgeen hij met zeer
groote overtuiging deed, maar van hem kon
:och niet worden geëischt, dat hij volkomen
van de interne aangelegenheden der vereeni
ging, van de wijze van propaganda e. d. op
de hoogte was, dat hij elke verkeerde me-
dedeeling, die daaromtrent werd gegeven, da
delijk kon rechtzetten. Toevallig kon de fout
van een onvolledige voorbereiding ditmaal
door een raadslid; worden hersteld men
jedenke wel, dat niet iedere vereeniging zoo
gelukkig is een dergelijken pleitbezorger in
den Raad te bezitten. Daarbij komt nog iets.
Men heeft gesproken van een systeem in de
subsidieering: 150, 300, 600, 1200.
Maar het eigenaardige systeem van B. en W.
rieef onbesproken. Toen de vereeniging
300 vroeg, kreeg zij 150, toen zij 500
vroeg 300, toen zij 900 vroeg 6Ó0, en
nu zij 1200 vroeg, stelden B. en W. 1000
voor. Het ligt voor de hand, waartoe een der
gelijk systeem leidt: dat besturen, die subsl-
diën aanvragen, er toe worden gebracht te
overvragen, teneinde te krijgen, wat ze noo-
dig achten. Een zeer ongezonde toestand!
Het systeem heeft nog een ander nadeel. Het
werkt vooral deprimeerend, wanneer het
geldt een zaak, welke zoozeer gerekend kan
worden tot de taak der gemeente te behooren
als met deze instelling het geval is en waar-
rij zooveel arbeid om niet of tegen matige
vergoeding wordt verricht, welke de gemeen
te zou bezoldigen, en stellig niet gering,
wanneer zij de inrichting beheerde.
Om deze redenen, doet het ons genoegen,
dat de Raad de aanvrage van het bestuur heeft
ingewilligd mèt den &teun der wethouders,
let is stellig waar wat de burgemeester zei-
de de Alkmaarsche burgerij kan meer bij
dragen en op dat punt moet de aandacht van
iet bestuur gevestigd blijven. Maar in de me
morie van toelichting werd er toch ook uit
drukkelijk op gewezen, dat blijkens de jaar
lijksche rekeningen der O. L. en B. de inkom
sten uit het ledental bij toenemende subsidi
eering geregeld stijgen. Trouwens wan
neer er gesproken wordt over gemeentelijke
subsidie aan Ambachtsschool en Huishoud
en Industrieschool, wordt dan ook met de
bijdragen van particulieren aan die inrichtin
gen rekening gehouden? En is wat de ge
meente aan haar museum ten koste legt, af
hankelijk van het aantal jaarkaarten dat voor
deze instelling wordt genomen?
Evenwel wij twijfelen er niet aan of ook
deze nieuwe subsidie-verhooging zal de par
ticuliere inkomsten der openbare leeszaal en
boekerij doen stijgen. Zij stelt het bestuur
in staat de inrichting weer wat meer aan
haar doel te doen beantwoorden, daardoor
ook de belangstelling te verhoogen, waar
door vanzelf de bijdragen stijgen. Elke sub
sidie-verhooging werkt als een steenworp in
het water: zij strekt haar invloed tot steeds
breedere kringen.uit, maar tegelijk met de uit
breiding neemt ook de mate van invloed toe.
Een afspiegeling daarvan levert de Raad
zelve. In 1908, toen het om 150 subsidie
ging, waren onder de raadsleden 8 tegen
stemmers, in 1910 300) 6, in 1913 600)
5 en thans 1200) nog maar 3. En de tijd
schijnt niet verre meer, dat een financieel
voorstel ten bate van deze instelling met al-
gemeene stemmen door den Raad zal worden
aangenomen. Wie zich bewust is van de rol,
welke de openbare leeszaal en boekerij eens
in het gemeenschapsleven zal vervullen, kan
niet anders dan verheugd zijn over dezen
gang van zaken. Hij zal, wanneer een waar
schuwende stem opmerkt, dat bij gelijken
voortgang de subsidie 9600 zal bedragen
in 1926, de vraag stellen: 't is mogelijk, 't is
ook niet mogelijk, maar zou het wel zoo'n
heel groot wonder zijn, wanneer een gemeen-
te als Alkmaar in de toekomst voor dit doel
een dergelijk bedrag ging besteden? Men
denke maar eens aan de wordingsgeschiede
nis van het onderwijs, aan het buitenland,
waar talrijke gemeenten tusschen 8000 en
19.600 inwoners al sinds jaren een halven,
een heelen gulden zelfs per hoofd der bevol
king jaarlijks aan de openbare leeszaal en
boekerij besteden. Men zal voorts ook
geen afdoend antwoord kunnen vinden op de
vraag, waarom een gemeente wel 11.930
kan plaatsen op haar begrooting voor wan
delplaatsen en plantsoenen, dus ter bevredi
ging van de lichamelijke behoeften van haar
burgers, ter veraangenaming van hun leven,
ter aantrekkelijker making van de gemeente
als woonstad, en niet voqr een instituut, dat
niet nog nu, maar dan, niet minder de geeste
lijke behoeften der burgers, de kinderen en
de volwassenen uit alle kringen, zal helpen
bevredigen, hun leven niet minder zal ver
aangenamen en niet minder een factor van
vestiging zal worden. Want het zij wel be
dacht, de openbare leeszaal, zooals wij die,
behoudens reeds enkele uitzonderingen (de
gemeente Rotterdam geeft jaarlijks voor deze
instelling 28000, den Haag 10.000), in
ons land kennen, verkeert nog maar in haar
allereerste stadium van ontwikkeling. Er zal
nog heel wat moeten gebeuren, voordat zij
op geestelijk gebied kan geven, waartoe zij
bestemd is, op de kortste wijze gezegd: ieder
een alles. Maar uit het ellendige vertrekje,
waarin eens een afgedankte koetsier de kinde
ren leerde, is tenslotte voortgekomen ons mo
dern schoolgebouw in de Snaarmans laan met
zijn behoorlijk geëxamineerde en (sinds
Woensdagook behoorlijk gesalarieerde on
derwijskrachten. Zoo zal zich ook de open
bare leeszaal en boekerij ontwikkelen. Alleen
bedriegen de voorteekenen niet, dan zal
die ontwikkeling hier te lande niet bij eeu
wen, maar hoogstens bij tientallen van jaren
gaan!
BUITENLAND.
KORTE BERICHTEN.
De Keizer van Oostenrijk heeft het ge
bruik van de ltaliaansche taal in Trente ver
boden.
In October en November zullen voor den
Deenschen Rijksdag nieuwe verkiezingen
worden gehouden. Dit was noodig geworden
door de evrkoop van Deensch West-Indië aan
Amerika.
Bulgarije heeft Roemenië den oorlog
vetklaard, dit is sedert 1 Augustus de 31ste
oorlogsverklaring.
De chef van den Bulgaarschen Oenera-
len staf is aan blindedarmontsteking overle
den.
Uit Athene komen geruchten dat de ko
ning ten1 behoeve van den kroonprins afstand
van den troon gedaan zou hebben, dat de al-
gemeene mobilisatie weer is afgekondigd en
dat een Ententevloot van 30 schepen in den
Piraeus voor anker is aangekomen.
In Saloniki waren 15000 man soldaten,
die trouw aan den koning bleven en niet te
gen d,e Bulgaren wilden vechten. Ze werden
door de Macedonische vrijwilligers ingeslo
ten, tot zez ich aan generaal Sarrail overga
ven, die hen in een kamp buiten de stad inter
neerde.
Ingevolge een contract met den Noor-
schen Reedersbond komen 50 Noorscfie sche
pen ter beschikking van de Engelsche regee
ring.
President Wilson en de leiders van het
spoorwegcongres zijn tot een1 schikking geko
men betreffende deb ehandeling van de wet
tot invoering van den acht uren dag, hierdoor
hoopt men de staking te voorkomen.
De Turken zeggen in den Kaukasus den
Russischen linkervleugel uit elkander gejaagd
te hebben en1 5000 gevangenen te hebben ge
maakt.
MAARSCHE COURANT.
