De BraiÉtoitaomiÉsIs Alkmaar
f!
Honrfeid Hen en TwlnstlgSto Jaargang.
Zaterdag 1 Maart.
H.H. Winkeliers.
Petroleum.
Uitreiking melkkaarten voor
kinderen beneden den leeftijd
van 3 jaar.
Geldigheidsduur
Boter, en Vetkaarten.
Provinciaal Nieuws.
kilo.
Rechtszaken.
Stadsnieuws.
No. 51. IW*.
Om te voorkomen, dat U regeeringsartike-
len zou moeten ontvangen, waarvan Uw
ooTaad van dien aard is, dat U voor eene
volgende distributie nog genoeg hebt, ver
zoek ik U, vóór a.s. MAANDAO, 1 uur na
middags, OPGAVE TE DOEN van die arti-
ii, van welke U nog genoeg voorraad
hebt.
Zij, die geen opgaven doen, worden geacht
alle stributie-artucelen in ontvangst te wil-
a nen, welke artikelen dan ook niet kun
nen geweigerd worden.
Gedistribueerd wordt van 9 TOT EN
MET 14 MAART:
Rijst, Jam, Groene Erwten, Bruine Boo
nen, Capucijners, Witte Boonen, Klei- en Ka-
lizeep, Vermicelli en Macaroni.
De Waarn. Directeur van het
Distributiebedrijf,
C. H. SCHNE
IDERS.
■cldig zullen zijn van l Maart tot en met
5 Maart 1919, en dat op elk dezer (groe
ne bons) geleverd zal Worden 2 LITER
PETROLEUM;
De WAARN. DIRECTEUR van het OIS-
TRIBU i 'HBEDRIJF maakt bekend: -
1. dat de bons 15 en 16 van de Rijks-Petro-
leumd i itributiekaarten (groene kaarten)
'Mi
»p e
Ivor
2. dat de bons 15 en 16 van de Rijks-Petro-
•umdistributiekaarten (bruine kaarten)
geldt zullen zijn van 1 MAART TOT
EN MET 1)5 MAART 1919, en dat op elk
dezer (bruine bons) geleverd zal worden
3 LITER PETROLEUM;
i dat het verboden is AF Tr LEVEREN
OP BONS, WELKER GELDIGHEIDS
DUUR VERSTREKEN IS of OP BÓNS,
DIE NOG NIET GELDIG ZIJN.
De >Vaam, "Directeur Voornoemd,
C. H. SCHNEIDERS.
De WAARN. DIRECTEUR van het DIS
TRIBUTIEBEDRIJF van .ALKMAAR deelt
aan belanghebbenden mede, dat de MELK-
K \AR I i:.N VOOR KINDEREN BENEDEN
DEN IJ:! I-TIJD VAN 3 JAAR a.s. WOENS
DAG, des namiddags van 2 tot 5 uur, aan
onderstaande scholen IN ONTVANGST
KUNNEN WORDEN GENOMEN, en wel:
1 tot 3000 aan de Nieuwesloot, hoofd der
school de heer J. Zwarteveen.
3001 en daarooven aan de Nieuwesloot,
hoofd der school de heer A. Wijn.
Belanghebbenden worden er MET NA
DRUK op gewezen, dat ZONDER LEGITI-
M GEKAART GEEN MELKKAARTEN
KUNNEN WORDEN AFGEGEVEN.
AAN HET BEDRIJF WORDEN GEEN
MELKKAARTEN UITGEGEVEN.
De Waarn. Directeur voornoemd,
C. H. SCHNEIDERS.
De WAARN. DIRECTEUR van het DIS-
TR b I 'RIJF maakt bekend, dat <ée
boil der 5de week van de BOTER- MELAN-
GL A er, 8, en MARGARINEKAARTEN
voor het DERDE TIJDVAK GELDIG IS:
VAN 28 FEBRUARI TOT EN MET
7 MAART 1919.
De Wujin. Direct&ur voornoemd,
C. H. SCHNEIDERS.
deelt mede, dat zij zich voorstelt op Bon 10a,
-"met het oog op den geringen vooraad en den
onzekeren aanvoer vooral uit het buitenland,
geleidelijk te distribuceren, EEN HALVE
EENHEID BRANDSTOF, naar hare keuze
bestaande uit Duitsche Nootjes, Stukkolen of
Anthraciet.
Dientengevolge kunnen houders van Brand-
stoffenkaarten van 4000 -5000 DINSDAG
i MAART EEN HALVE EENHEID AF
HALEN. Maandag as. zal worden bekend
gemaakt, welke nummers aan de beurt zijn
Bestellingen voor thuis bezorgen schriftelijk
te doen aan den Vereenigden-Brandstoffen-
handel KONINGSTRAAT 6.
De maximumprijzen bedragen:
Voor Duitsche Nootjes en Stukken: 1.02%
per eenheid afgehaald; 1.10 per een
heid thuis bezorgd.
Voor Anthraciet: 1.15 per K eenheid af
gehaald: 1.22 Y> per eenheid thuis bezorgd.
Met Gemeentelijke'toeslagbon:
Voor Duitsche Nootjes en Stukkolen: ƒ1.
per eenheid afgehaald; 1.07J4 per
eenheid thuis bezorgd,
Voor Anthraciet: ƒ1.per eenheid af
gehaald; 1.07% per y3 eenheid thuis be
zorgd.
Voor'afhalen bestaat gelegenheid van 912
uur 's morgens en van 1—4 uur 's middags.
Des Zaterdags van 9—12 uur 's morgens
en van 1—3 uur 's middags.
Aan het kantoor WAAGPLEIN I. zijn
verkrijgbaar kaarten van 100 aanmaakrurf.
Namens de Brandstoffen-Commissie,
J. H. JACOBSE,
Dir.-Administrateur.
DE BRANDSTOFFEN-COMMISSIE te
ALKMAAR stelt beschikbaar voor kamerbe
woners:
lo. Op elk der beide bons No. 4 hunner
rantsoenkaaxt 75 K.G. BRUÏNKOOL-
FIJNKOOLBRIKETTEN, vertegen
woordigende ééq jjalve eenheid brand
stof. De op déze bon te leveren brand
stof wordt berekend, tegen de daar
voor vastgéstelden prijs. Van 4,per
100 K.G. thuisbezorgd en 3,90 per
100 K.G. afgehaald.
2o. Voor houders van rantsoenkaarten voor
studeer- en leeskamers wordt eveneens
verkrijgbaar gesteld, op elk der beide
bons No. 3 hunner rantsoen kaart 75
K.G. BRU1NKOOL-FIJNKOOLBRI-
ketten tegen bovpn vermeiden prijs.
Bestellingen schriftelijk te doen
aan den Vereenigden Brandstoffmban-
del, KONINGSTRAAT 6.
Namens de Braadstoffeffl-Ctornmissfe,
J. H, JACOBSE,
Directeur-Administrateur.
KENNISGEVING.
Het HOOFD van het Plaatselijf Bestuur te
ALKMAAR brengt, op grond van artikel
der Wet van 22 Mei 184f> (Staatsblad No. 22)
ter kennis d£ ingezetenen, dat bij hem inge
komen en aan den Ontvanger der Rijk» Di
recte Belastingen binneff'deze Gemeente ter
invordering is overgegeven:
HET KOHIER DER PERSONEELE
BELASTING No. 12, voor het dienst
jaar 1918
executoir verklaard door den Directeur der
Directe Belastingen in Noord-Holland te
Amsterdam den 26en Februari 1919;
dat ieder verplicht is zijn aanslag, opden
bij de Wet bepaalden voet, te voldoen en dat
heden ingaat de termijn van zes weken bin
nen welken daartegen bezwaarschriften kun
nen worden ingediend-
Alkmaar, 27 Februari 1919.
Het Hoofd van het Plaatselijk Bestuur
voornoemd,
O. RIPPING. r
UIT BERGEN.
Maandagavond zal er in de „Rustende
Jager" een voor Bergen zeer bijzondere ge
beurtenis plaats hebben.
„Het Vrije Tooneel", leider de heer B. C.
Loevens, zal dan opvoeren het moderne spel
„Roeping", van onzen plaatsgenoot de heer
B. D. F. Pekelharing, die zelve tevens de
hoofdrol zal «pelen.
Wij zijn overtuigd, dat zeer velen deze eer
steling van onze plaatsgenoot, die, naar wij
vernemen, zijn functie van pensionhouder zal
gaan verwisselen voordat van tooneelspeler,
zullen gaan zien. -
Naar wij van hen, die het weten kunnen,
vernamen, zit het stuk heel goed In elkander.
„Het Vrije Tooneél" staat er borg voor, dat
de rollen goed vervuld zullen worden, zoo
dat Maandagavond voor velen een genot
volle kan zijn.
UIT VEENHUIZEN.
Terwijl bij de Veeuhuizerbrug een hooiwa-
en opreed, zakte eensklaps een gedeelte van
en bestraten klucht ineen. Hierdoor ont
stond een groot gat. Een man, die er in
stond, kwam er slechts even met het hoofd
boven uit. De gevaarlijke plek werd terstond
door den timmerman afgezet cn den geheelen
nacht met een lantaarn verlicht. Of de ver
zakking ontslaan is door wegspoeling of
door het wroeten van dieren, is niet opge
lost.
UIT WIERINGEKWAARD.
Tot notaris binnen het arrondisement 'Alk
maar met standplaats alhier, is benoemd de
heer J. van der Knaap, thans notaris te Hel-
levoetsluis.
UIT EGMOND AAN'ZEE.
Op het erf van de heeren Gebrs. Bout werd
bij het opladen van strandgoede! oï, die kort
geleden aldaar werden verkocht, bemerkt, dat
van een der mijnhulzen een koperen rand
was gestolen ter waarde van 4Ü,—De po
litie werd hiervan, in kennis gesteld en deed
onderzoek. Van dén dader geen spoor.
UIT WIJDENES.
Woensdag gal de afd. Wijdenes van den
Adspirantenbond tot Afsch. v. Alcoholhou
dende drankeq een propagaada-feestavond in
het lokaal van den heer Kool.
Na opening door den leider van de Jeugd
club, den heer Smit, van Enkhuizen, hield de
heer Kofman, van Énkhuizen, een rede over
het onderwerp „Jeugd", waarin spr. met
schrille kleilren teekende de noodlottige ge
volgen van het drankmisbruik, er tevens op
wijzende, dat ook het matig gebruik uit den
booze is.
Met veel succes werden daarna door de ad-
spiranten twee kleine tooneelstukjes opge
voerd, n.l. „Een Moeder", door Nelly Hoek-
s.ra-Kapteijn, en „De Neven".
Veel bijval oogstten vervolgen» eenige
marmergroepen, verlicht door Bengaalsch
vuur. Zij stelden voor: lo. Overhandiging
van het Mobilisatie-bevel; 2o. Het Vertrek;
3o. Bij een graf; 4o. De Vrede.
Eveneens was dit het geval met het ten
slotte gegeven tableau: .Jeugdbloei".
Hierop sprak de leider een woord van
dank voor de betoonde belangstelling.
De heer de Goede sprak daarna een woord
van waardeering, maar ook een van afkeu
ring over het late uur, waarop men de jeugd
neg bezig hield.
inkoop mest
10S0,21K,
indelijk bracht de heer A. Luiit, voorzit
ter van de afd. Wijdenes der N. V., nog een
woord van hude aan den leider, dep heer
Smit
UIT BROEK OP LANGENDIJK.
Donderdag vergaderde de Coöperatieve
Aankoop-Vereeniging „de Vooruitgang".
De heer Jc. Dirkmaat Az. opende de ver
gadering. er op wijzende, dat het bemestings-
vraagstuk een groote vereischte voor ons vak
is. Uit het jaarverslag bleek het ledental 115
te zijn. Drie waren er overleden. Ook bleek,
dat de vereen iging •'-ingesloten is bij1 de
T u inbouw- Aaqkcop-Centrale.
E>e winst- en verliesrekening van 1918
leverde de volgende cijfers op: Voorraad op
1 Januari 1918 4257,25,
36,724,81%, andere uitgaven
totaal 42,012,28.
Inkomsten: Verkoop mest 30,894,90,
voorraad 11,925,32, totaal 42,847,22.
Vervolgens kwam ter sprake adhaesie te be
tuigen met het voorstel van den Chr. Tuin
bouw- en Boerenbond, om de oude bestellin-
;en van kunstmest te annuleeren en een ge
sel nieuwe bestelling in te dienen. In stem
ming gebracht had dit tot uitslag: 20 voor
en 21 tegen. Alzoo verworpen.
Besloten werd het saldo niet in het reserve
fonds te storten, .maar geheel in de kas te la
ten.
Uit het verslag van den magazijnmeester
bleek de omzet in 1918.
Inzake den zakkenaankoop werd ingeschre
ven, staande de vergadering, voor 1145
stuks. Daar 70 leden niet ter vergadering wa
ren, zal het opgegeven getal beduidend groo-
ter worden. Geageerd zal worden voor flinke
„La Plata".
Het aftradend bestuurslid, de heer H. Glas,
werd met 44 van de 45 «temmen herkozen.
Tot plaatsvervangende bestuursleden1 werden
herkozen de heeren P. Glas, S. Kosseo en C.
Bak;
Voor het nazien, der reisdag 1919 wer
den benoemd de hvezm. O. Kóëdijh sa Jc.
Boon.
De magazijnmeester, de heer H. Paster
kamp, deelde het volgende mede: Op 1 Jan.
waren er nog aanwezig 2820 stuks palen,
lengte 1.80 M.; middellijn 7 H C.M., 0.35.
Chili-bestellingen worden ingewacht het
liefst vóór 1 Maart
De prijs van zeemest is 125 en 140 per
10.000 kilo franco hier. Het verschil in dezen
prijs zit in de kwaliteit, in t de duurdere
zitten meer zeesterren, wat de beste mest is.
Deze prijzen t zijn, ingewogen, te Ewijck-
sluis of Schagen.
De prijs van stalmest „koemest greepvast"
grima 140 per 10.000 kik> franco hier.
ij daling ook minder.
De voorraad Guano is nog circa 15.000
kilo.
Chilisalpeter is niet duurder dan Guano.
De Guano bezit veel bemestingswaarde, n.l.:
5 petf"stikstof, 12 pet. phospborzuur, 2 pet.
kali. De prijs is 45 per 10O kilo. Per snees
kan men volstaan met een bemesting van 40
tot 50 pond
oraiur, 2 pet. kali, pr-s 22 per
De gemengde mest/bevat 1M pel. stikstof,
gelegen-
Int lift doen va» IvstelHiigefl.
Na afloop èbt vergadering werd
held gegeven
De IsJachte" Wnlfendr gewiriiisveflies
zullen voorkomen worden door slechts vaq
betrouwbare firma'* te koopen en voortaan
dc chefs van het station van afzending te ver
zoeken. vóór inlading den ledige» wagen
te wegen.
Het salaris van den sccretaria-penniHg-
meester werd verhoogd van 20 op 25.
Bij de rondvraag vroeg de heer P. Glas of
er nog meer kopervitriool aanwezig was,
waarop werd geantwoord, dat er nog circa
600 kilo in voorraad wast
Vervolgens bracht spr. ter tafel het voor
stel, om te zien of er geen betere gieters (de
bekende worteleGhoozers) te verkrijgen wq-
ren, daan de tegenwoordige nieuwe, die ge-
k'icht werden, absoluut niet voldoen. Plaats
cn firma's waar ze verkocht werden, die wel
voldeden, Werden dóór spr. genoemd. De
magazijnmeester zou dit wel willen ter haad
nemsn, 'als hl} nu reeds mocht velen hoeveel
men benoodigd had. Vijfitien bouwers
bestelden er direct een, zoodat gejracht zal
worden hierin te voorzien Op de vraag,
wat de prijs zal zijn voor kopervitriool werd
geantwoord, dat die bepaald zal worden bij
het gebruik daarvan.
UIT AARTSWOUD.
De heer H. E. van Ree alhier ia benoemd tot
tijdelijk opzichter bij bei Piw. Elcctr. Bedrijf
in Noord-Iioland.
UIT OPMEER.
De heer H. Tuinder, hoofd der O. L.
School alhier, ia als zoodanig benoemd te
Dubbeldam.
UIT BARSINGERHORNl
Alhier hadd ende volgende tusscheniijdache
-polderverkiezingen plaats: Hooglandspolder
Gekozen tot molenmeester C. SmiUQz. Scha-
er Kogge, dezeflde; idem tot heemraad de
eer J. Pluiater, voorz. van de Schrinkkaag-
polder.
UIT SCHAGEN.
Met den bouw van de electrische hoogspan-
nmgsleiding, die Schagen in verbinding met
het Provinciale net zal brengen, is te Oud
karspel en Dirkshom een aanvang gemaakt.
Wanneer het werk geregeld kan worden voort
gezet, zal de stroom nog voor den volgenden
winter geleverd kunnen worden. Het ligt in
de bedoeling Schagen tot een schakelpunt te
maken. Van daaruit zullen dan de verschillen
de hoogspanningsleidingen naar de gemeen
ten van aea omtrek worden geprojecteerd.
HET TOEGEZEODE VEEVOEDER.
Op de vraag van den heer Weitkamp, be
treffende het reeds verladen kwantum van het
aan ons land toegezegde veevoeder luidt het
antwoord van den heer Van IJsselstein
„Van de ons toegezegde 750.000 ton vee
voeder is wegens gebrek aan scheepsruim te
tot heden niets verscheept.
Binnenkort zullen worden aangevoerd1 uit
Noord-Amerika circa 20.000 ton gerst en
circa 5500 ton haver, waarvan de eerste la
ding half Maart hier verwacht wordt, terwijl
uit Nederlandsch-Indië vóór Juli ax ver
moedelijk 20.000 ton coccskoeken zullen
worden aangevoerd.
De eerste lading hiervan wordt tegen be-
gin April hier verwacht."
ARRONDISSEMENTSRECHTBANK
TE ALKMAAR.
Zitting van Dinsdag 25 Februari.
(Vervolg).
VERBODEN TEELT.
Na een zitting met gesloten deuren staat
terecht H. A. v. d. B., landbouwer te Anna-
Paulowna, ter zake verboden teelt. Hij is
door het Kantongerecht veroordeeld tot
500 boete subs. 50 dagen hechtenis.
Beklaagde beweert zuiver tuinbouwer te
zijn.
Het O. M. vordert bevestiging van het von
nis.
Mr. Monnick, de verdediger, voert als ver
weer aan, dat beklaagde volgens, de dagvaar
ding geen strafbaar feit heeft gepleegd en dus
van alle rechtsvervolging moet worden ont-
s agen.
Voorts beweert pleiter, dat beklaagde voor
méér is veroordeeld dan hem ten laste wordt
gelegd.
Eindelijk tracht pleiter aan te toonen, dat
zijn client alleen is tuinder.
Pleiter concludeert, dat hls er gestraft
moet worden, beklaagde een zeer geringe
boete moet worden opgelegd.
VERZUIM AANGIFTE VET.
M. H. Z.. koopman te Texel, is door het
kantongerecht te Helder vrijgesproken ter
zake het niet aangeven van vet, dat hij anders
dan voor eigen gebruik in voorraad had. Hij
staat nu in appèl terecht
Het O. M. vordert ontslag van rechtaver-
J^riUonnlk, als verdediger, pleit nietig1-
heid der dagvaarding subs, ontslag van
rechtsvervolging.
VERBODEN SLACHTING.
Wegens het doen slachten van 5 «cfaapoa
staat terecht ja öoogwr beroep de slager J. Q.
D. te Texel.
Beklaagde zegt dat hij geen last tot slach
ten heeft gegeven.
Het M. vordert overeenkomstig het von
nis ontslag van rechtsvervolging.
Mr. Monnik refereert zich aan dit requisi
toir. v
DIEFSTAL VAN TABAK EN BOONEN.
Voor dit misdrijf moeten zich verantwoor
den Pieter R. en. Cora. v. d. 0„ beiden
woonachtig ta. Nieuwe Niedorp en thans ter
zake een ander misdrijf gedetineerd
De benadeelde is de koopman B. J. v. Her
werden. Hij mistte 25 K.G. tabak uit zijn
pikhuik 11 iJJIf
Beklaagden erkennen en zijn zeer aange
daan.
Bij den landbouwer J. Blokker hebben ze
pl.m. 20 pond ongedorechte witte boonen ge
stolen.
Eisch 6 maanden gevangenisstraf.
VERBODEN VERVOER VAN KAAS.
Eisch tegen Pieter H., indtfouwer te Bcr-
Sn (er waren 40 stuks), 15 b.oete subs. 5
gen hechtenis, met verbeurdverklaring.
MISHANDELING.
Ter zake bovengenoemd feit staat terecht
Jacob O., arbeider te Anna Paulowna, die op
18 Dec. zijn collega medezwoeger Corn
:ld. Hij kreeg een klap te
het achterhoofd Beklaagde zegt, dat hij
Geel heeft mishandeld Hij kreeg een kla)
gen het achterhoofd Beklaagde zegt, da
in drift heeft gehandeld, omdat Geel *|ja
bevelen als bedrijfsleider njet opvolgde én
hem dikwerf prikkelt.
Eisch 50 boete subs. 16 dsgrtt hechtenis.
WEDERSFANNIGHEID.
De Duitedie kcllner O. T. J. heeft zich op
9 December verzet tegen een tweetal agenten,
die een zijner dronken vrienden naar 't poli-
tie-bureau overbrachten. De polityragent
Bcssel Besaclseu wan al» getuige gedagvaard.
Eisch 1 4dagen gevangeniastral
DIEFSTAL.
De schipper W, de R.. wonende te Leider
dorp, heelt op 4 December te Schennerhorn
uit een manufacturenwinkel een gele sjaal ge
stolen. De waarde was 3,85.
Eisch: 50 boete subs. 25 dagen hechte
nis.
VERBODEN VERVOER,
Ter zake verboden vervoer van vench
sehapenvlcesch en vet, eischt het O. M. ƒ5
boete subs. 2 dagen hechtenis, met.verbeurd
verklaring tegen H. v. H., lo» werkman1 te
•Fielder.
Dito wegens vervoer van sigaren tegen J.
H. t. H.', vrachtrijder te Anna Paulowna,
150 boete subs. 100 dagen hechtenis.
VERBODEN VERVOER VAN 80 LITER
RAAP- OF BAKOLIE.
Ter zake dit belangrijk feit moest terecht
siaan de kastelein Sibbèle H. te Hoorn. De
scheikundige H. J. F. Wanna heeft de olie on
derzocht en bevonden, dat het een verteerbare
plantaardige vetsoort was.
Eisch50 boete subs. 50 dagen hechtenis
net verbeurdverklaring.
Beklaagde zegt, dat niet hij maar een
sjouwerman de olie heeft vervoerd. Hij kan
echter dien man niet.
C. J. E. te Hoorn heeft per rijwiel ver
voerd een partij versch sehapenvlcesch.
Eisch15 boete suba. 10 dagen hechtenis.
Daarna staan terecht wegens verboden
vervoer van aardappelen A. de R. en M. B. te
Hoorn.
Eisch voor ieder 5 boete subs. 2 dagen
hïchtenis, met verbeurdverklaring.
DIEFSTAL VAN KIPPEN.
In het droevige schemerlicht van inferieure
gloeikousjes staan nog terecht de Texelsdie
U ndarbeiders M. K. en B. H., die zich schul
dig hebben gemaakt aan verschillende dief
stallen van kippen. De gestolen kippen 32
kippen en 1 haan) hebben zij verkocht.
Beklaagden erkennen de diefstallen. Ze
h ïbben alle schade vergoed, zelfs met 8 en
7,75 per kip!
Eisch '3 dagen gevangenisstraf voor ieder.
GEEN LIEFHEBBERS.
De inspecteur van het militair onderwijs
h ft, naar gemeld wordt den inspecteur der
ii.Lmterie bericht, dat het niet is mogen ge
lukken een officier te vinden, geschikt en ge
neigd, om als „inwonend officier" ingedeeld
te worden bij de Cadettenschool.
Aan dezen oüicier wordt de eisch gesteld,
zich te verbinden, minstens 2 jaren daar
werkzaam en gedurende dien tijd ongehuwd
te blijven.
De tusschenkomst van den inspecteur der
infanterie ia thans ingeroepen om hiervoor
een officier te vinden.
NED. PROTESTANTENBOND.
lezing over „De mogelijke ontwikkeling van
den wil en zijn gebondenheid."
Zooals men weet, werden deze lezingen ge
organiseerd door de afd. Alkmaar van den
Ned. Protestantenbond. Ook ditmaal was de
bijeenkomst druk bezocht.
Spr. stelde als conclusie van de vorige
avonden, dat wij niet te spoedig moeten deu
ken, met willen niets te kunnen bereiken.
wij hebben gedachten in den geest te plan
ten, die dan tot daden uitgroeien. Dit is mo
gelijk door gedachtentucht, waardoor men het
wilde heen en weer gaan van denkbeelden
kan stuiten, de geest ledig maakt en daarin
de-gedachten te planten, die men noodzake
lijk vindt Men kan daardoor builengewoue
resultaten bereiken
Wanneer wij door physieke of moreele al-
wijkingen worden gehinderd, moeten wij ver-
wijdéren datgene wat ons hindert. Wij kun
nen aan onszelf veel wijzigen; de mensch
kan zich totaal veranderen.
Toch is de wil van den mcnsch niet vrij-
maar deze is gebonden. Spr. stond stil bij
hetgeen Augustiues leerde en hetgeen in de
tijden van Erasmus, Luther en Calvijn ge
leerd werd.
Het vraagstuk van den vrijen wil la oud cn
toch houdt dit de geesten ook nu nog bezig.
Het laatste nummer van „De wijsbegeerte"
handelt er ook over. Wanneer wij niets an
ders zijn dan een werktuig in handen van
God dan komt het er niet op aan, hoe wij
denken of willen, want God zal in ons zijn,
wil volbrengen.
Spr. constateerde, dat het nog niét hetzell-
de ia of inen determinist of interdetermlnist
is. Spr. maakte onderscheid tusschen het fa
talistisch determinisme, dat wij kennen uit de
Orieksche oudheid en dat oog aangehangen
wordt door «oétnae «tóvsri *ds Ccmpsroa,
kelijk zijn
lge
den heerschte en hei pantheïsme m het tbeo
wat leert, dat wij alhankelijk zijn van hel fa
tum, dat volgens de Grieken zeil» over de Qo-
logiseh determinisme.
Ook Spinoza was determinist, raam wan
neer alles God is, spreekt het vanzelf, dat er
van het afzonderlijke willen niet gesproken
kan worden, want dan is het werk van dca
mensch een der verschijningsvormen, waarin
het werk Gods zich manifesteert.
Het theologisch determinisme treft men
het sterkst aan bij de Mohammedanen ei on
ze voorvaderen, die sterk onder den indruk
van de almacht van God waren, waartegen
over de mcnschelijke wil niets was.
De Mohammedanen gelooven in de albe-
schikkende macht van Allah; zij trekken met
doodsverachting ten'strijde, omdat zij aan
manen, dat zij niet zullen sterven, als hun
uur niet geslagen is.
Van gelijken aard is ook het Calvinisme,
dat leert, dat God over alles de beschikking
heeft en dat de mensch niets kan tegen den
wil van God m.
Spr. neemt geen van deze detcrrainismea
voor zijn rekening en toch ié spr determinist.
Spr. stond stil bij de vrije wilsopvatting
van Epicurus, van die van de Jezuïfen, die
keren, dat elke wilsdaad voor de persoonlijk
heid van den mensch nieuw is en dat deze
steeds vin vorei af kan bepalen, hoe hij dit
o' dat wü
De psychologische deterministen, als
Hoekstra «n andereu rekenen met de «kstré-
V3B. Ook de mmm filosofen als Person m
Bruré komen tot andere «mduaifs
Spr. bracht hierop de bedenking» tegen
de vrije wilsopvatting naar voren.
De psychologische inter-deterininisten zeg
gen, dat in vele gevallen wel de gebondenheid
van den wil bestaat. 1
Hoekstra leert, dat op het gebied van de
spontaniteit de mensch geheel handelt onder
de kracht van eigen wezen. Men heeit daar
bij te doen met een gedwongen handeling, die
bij de menschen van de primaire functie ster-
kar is dan bij die van de secondaire functie.
Bij een ieder is echter de spontaniteit aanwe
zig.
Ook bestaat er terrein van de zedelijke
vrijheid. Indien dit zich over het geheele le
ven van den mensch uitstrekt, dan heeft men
te doen met waarachtige kinderen van het
Koninkrijk Gods. Men kan zedelijk zoo zijn,
dat men niet liegen kan en daardoor niet in
staat, een leugen uit te spreken. Het zedelijk-
volmaakte wordt door ons niet bereikt wel
zijn er menschen meteen zeer uitgesproken
duidelijk karakter op een punt. De psycholo
gische inter-dderministen geven toe, dat
hierbij van vrijheid geen sprake kan zijn.
Deze mensch is alleen vrij, net eene te doen,
dat, wat h(j niet laten kan en is daarom ge
bonden. in de lijn van zijn zedelijk karakter
te handelen.
Ook is er het terrein van dc kiesvrijheid.
Een mensch komt voor een geval te ataan, dat
hij niet weet, wat hij doen moet; een ernstige
zieke kan hem naar zijn toestand vragen.
Men mort dan kiezen tusschen het een en het
ander. Hiermede was spr. gekomen op het ei
genaardige terrein van het willen. Men neemt
ui zoo'n geval na overweging een besluit en
if daarom geneigd, (e spreken van zelfbepa
ling! Spr. oordeelde dit toch eenigszins on
juist. Men heeft wel te doen met zelfbepa-
1'
ling, maar het zelf'bepaalt zich zelf en dat
kan niet.
De psychologische inter-deteminist leert,
dat we door een reeks motieven in de rich
ting van een keuze gedwongen worden. Hij
zegt echter, dat het „zelf" ten troon zit en
k est. Deze redeneering is onjuist. „Wat ben
ik?"
„Ik ben een denkend wezen."
Denken is het tegenover elkander stellen
van indrukken, gedachten voelen, die ik met
e'kander vergelijk.
Spr. gelooft echter niet, dat men zich kan
ai zonderen van zijn gedachten. Men kan niet
briten zichzelf treden; men kan zich zeil niet
van zichzelf afzonderen.
Verder zegt het determinisme, dat het zelr
bewustzijn het eindproces is van het natuur
les n IIX boom, het dier ontwikkelen zich
(lelijk, maar aijn ziel- daarom niet bewust"
De psychologische interdeterminist be
weert, dat langzamerhand in het leven het
z chzelf bewust worden verschijnt en bij den
vnj-
nicnsch zijn hoogtepunt bereikt.
Het zelf-bewustzijn dwingt niet om de
h-:id van wil te aanvaarden. Dat wij ons vrij
weten, is ook geen bewijs van vrijheid van
wil. Spinoza behandelde dit reeds. De vrij
heid van wil kan men ook niet bewijzen door
te doen zooals Saint Simon handelde. Deze
wilde de vrijheid van wil toonen door een
weddenschap om een millioen aan te gaan,
dat hij in een uur niet meer dan driemaal zija
arm zou opheffen. Hij vergat dat hij gebon
den was aan zijn millioen en aan zijn zelfin
genomenheid.
Spr. concludeerde, dat het psychologisch
inter-determinisme niet bizonder steekhou
dend is. Dat de mensch toch het gevoel van
vrijheid heeft, komt, omdat hij met zijn ver
stand verschillende mogelijkheden kan over
zien. Wanneer men echter zichzelf kent, dan
weet men, dat men den weg kiest, die men
krachtens zijn persoonlijkheid moet nemen.
Wij zeggen dit in tegenstelling met het fa
talistisch, determinisme: „Vrijheid is datgene,
wat wij doen overeenkomstig ons wezen".
Daarom is het duidelijker om te spreken van
de gebondenheid van den mensch. De mensch
is absoluut gebonden. Hij kan geen" haar
breed afwijken van hetgeen, waartoe eigen
wezen hem dwingt "Toch behoeft hij niet te
wanhopen aan zichzelf. Hij groeit in natuur
lijk en in redelijk opzicht. Iemand, die zich
bedrinkt, heeft geen vrijheid van keuze, maar
is voor verbetering vatbaar. Hij kan daarna
iemand ontmoeten, die hem berispt en hem
de les leest. De dronkaard is daarna iemand
met dezelfde lust en zwakheid van wil, maar
hij is iets anders, doordat er een ervaring is
bijgekomen, waardoor hij later de kroeg
voorbij gaat. Wij behoeven du# niet steeds
te blijven kiezen, wat we gekozen hebben.
Het Christendom heeft den mensch met het
top gevoerde zondenbewustzijn
beterd. Wij moeten den mensch oe schoon
heid van de wereld Gods voor oogen hou
ten top gevoerde zondenbewustzijn niet ver-
ch ae i
>r oogci
den, opdat hij daarnaast de slechtheid van
zijn wezen ziet en zichzelf een auto-suggestie
kan toedienen. Daardoor komt hij zoover, dat
hij zich niet meer kan voorstellen, te zijn ge-
weest, wat hij was. Deze weg ia niot gemak
kelijk. Er komen weer momenten, waarin
men zich de zuiverheid van dace reden—ruig
fjcdnjt,
