r
Aikmaarsche Courant
De Amsterdamsche week.
In onze straat.
1
1
Honderd Drie en Twintigste Jaargang.
Zaterdag 8 Januari.
Feuilleton.
Dokterpraaljes.
Uit onze Staatsmachine.
- -
ir*. e.
HINiDERWET.
BURGEMEESTER en WETHOUDERS
van ALKMAA-R brengen ter algemeene keiv
nis, diat heden op de gemeemte-secretarie ter
inzake is gelegd, het aan hen ingediende ver-
zoek met bijlagen van D. G. WEISENBpRN
en A. S. ZUURBIER, beiden alhier, om ver-
gunnihg tot het oprichting van eene
SCHELPKALKBRANDERiJ met daarbij
behoorend lesdhlokaal op het perceel Huis-
waard Sectie C No. 2329.
Bezwaren tegen deze oprichting kunnen
worden ingediend ten raadihuize dezer ge
meente, mondeling op Vrirdag 21 Januari
e.k., 's voormiddags te elf uur en schriftelijk
vddr of op dien lijd.
Gedurende drie dagen. v66r gemelden dag,
kunnen de verzoekers en zij- die bezwaren
hebben ingebracht op de secretarie dezer ge
meente van de ter zake ingekomen schriftu-
ren kennis nemen.
Alkmaar, den 7 Januari 1-921.
Burgemeester en Wethouders voomoemd,
W. C. WENDELAAR, Voorzitter.
DON AT H, Secretaris.
Naar M Eagetooh vaa j. E. BUCKftOSE.
47)
Ze keek naar Pieter Norton, zoo flank en'
mamndlijk in zijn getolteedl pak, an ze wensch.-
(te, diaitl hij' town-em ziou omi haar voor een poos-
je in- een still hloekje te brangem. Ze haict hem-
kunnen' zeggen, walk een vreeselijke hoofd-
pijn ze had, en hij zou haar naar een stile
pleto gebracht hebWenmaar hij kiwam ook al
niiiet, en het was heel hand, terwijl' die wereldl
In stukfcen aan haar voeton lag, behoorlijk 'te
moeten amitwiborde® op.zulike opmePkingen a-l's
-ydc vloer is uitstekend, vimd u niet?" en „hebt
u geletl op de planke® voor die muziek Ik
boor, dat de Salisbury's ze voor deze gelegen
heid! igeleandl hebben."
Ze at zelfs een lepell gdei en dronk wij® in
gezelschap van een ennlsttig jongman, die er o-
ver spnak of dieren een ziel' hebben, maar hiji
gal nitet om lekker etle®' en daarom verlieten'
hij en Sophie gauw de warme kamer en kwa-
men in de dansZaal tern® waar die vtoer effen
en ledig glom en- de vensters alle ope® waren'.
!De tienf in den hddk had zich nog niet her-
steld van .le behariddimg vara (Sophie's eersten
cavalier; en de geSlatem gordiijimen woeien .een1
beetlje in den' tochit, terwijl allies er zoo onbe-
schriij felijk eenzaam uitzag, dlait die ennstige
jonge man ernstiger dan ooiit werd, en zich
begon af te vraganl, of de menschen' een ziel
hackle®.
„Wat! igelooft u, juffrouiw Watson zei hij
ernstig, zeer tevred'en met de dlame.
„Ni«t zoo goedt als gas" zei Sophie, die t
laatst 'ter loops een" ophierklimlg over electrisch
fecbt gehoordl had!, maar dat was vijf minu
te® geleden'.
„Wa- bego® die verbaasdle jonge ma®,
tee® mawuoiwM CRfta® de kamer in vtoog ny**
iwt groot»; tn die vwrrfwflntng vmn tort Etata*
li'aar veeren op ee® oor, ee® uifgeraleld eiadi
vam het gouden hand ach tcraaa hangend, en
ee® vooatamen vam gnoote vroolijJdieid.
„Ik iheb mij® zakboek ver toren," fitesterde
ze luaaatiig in 'f voorbdjlgaan Sophie in „Ik
loo® hem iniicit dioor miijin cavalier late®' halen,
oraidlait het een oudle va® Bobby is met een gat
er ilni. Ik paikue hem bdj ongeluk van zij® toilet-
tafel rnee, toen ik va® hnis gi®|g. Ilk denk, dat
hij in dSe 'tanit is."
Ze liep, stond S'til en deed1 een uiitroep. Mc-
vrouvv Bea® stand" verstaml, met hdu opgehc-
von gondii® i®' haar ha®d" en haar oogen ge-
richit op de vertovingsomamtinig va® mijnheer
Hiowairll en juffrouw Salisbury.
iDrie seoonden stond iedieree®' even stil als
de figprad in ee® teblea® vivant, de gelieve®
ziitiendl op de sofa, mievrouiw Bea®', het gwr-
dij® vasiahioudand, Sophie era haar cavalier sta-
nmde van het andtre einde der zaal. Toen"
viel die draperie en1 het was voorbij.
„Wait vreeselijk!" zei mevrauiw Bean, ter
wijl ze naar Sophie going.
jHet moet ®aituutrlijk weer die mevrouw Be
an zij®!" zei mijnihieer Howard boos, binnen'
in de ienit. „We moeste® het maar betoend ma
ke®, vimd ik."
„lk voel1 me zoo verlegen," zedi juffronw Sa
lisbury e® ze ttrachtt te bliozan, miaar merkte,
dat ze het niet toon, en1 rinikelde in pl aaits daar-
vani met haar armbanden,
„Niet voor mij, lieve", zei mijnheer -Ho
ward, die voor zijn taak berekend was.
iHi| legdle dus d'e hand van' zdjlm dame op
zij® arm, towam, op zeer deftige mahlier uit de
Itanit, e® ging recht op mevrouw Bean af
„Wilt u de eerste zijn om ons geluk te wen-
schrn zeii hij zeer vrienddhk. Mhar hij" had
zij® llippera niet in bedlwan™, en nij verborg
ze achter zij® hand, toen hij; zich d"wong, naar
Sophie te zien. Als ze toen gekekc® had, zoo
als hij; vreesde, dat ze doe® zou, zou hij' mis
schien juffouw Salisbury im die®' steak gelaten1
hebbe®, om haar te troosten. Zulke d'ingen
toggeoi meer gesvinhr in de srtiaal da®' iamand
dentot; e® ee® aa®raki®g ma® de sch'alen zou
Sophie tot zij® vnouw gcm'aakt hebben. Maar
ze naatoten de sdhaal niet aa®'. I® plhate
daarva® zei ze mat een Inch
„Hetleac® over de liefldle bij Shakespeare
heeft u op den goeden weg gebracht, mijn
heer Howard. Ada, ik wensch je heel veel ge-
luk."
Zij begreep later niet, hoe ze het gedaan
liad, maar ze behoonde tot d-iegenen., wier
moedl klimlt melt de inootd'zajloe'lijlkihe'ild', eni mc-
vrouiw Bean, die veel! meer wist dan Sophie
vermoeddte, werd donkerrood van angstige
sympathie. V
„Een uiitstekend paar," zei de ennstige jon
ge man, toen het paar verder ging. Een ver-
efniigimg van hersenen en geld; wat toan be-
ter zajim?" ,,'HleeI uiitdtekend," zei Sophie, weer
ladiendl. „Mlaar hoe zulllle® ze deele®, denkt
u Zou Mji haar ee®' lepd van haar geld,
of
„Sophie, je praat onzan," viel mevrtmw Be
an i®. Je hlebt zulk ee® heerlijlkan avond
gehad, dat je meer dan opgewonden bent, en
ik zal je naar huis moeten brengan. Ik wilde
toch inaar huis igaam ik heb iHenbent belooM",
met laat weg lie blijlven."
„iMlaar je sou per zd' Sophie.
„0, ik heb aides gieh'ad, wat ik noodig had,"
zoi mevrOuw Beam, cm ze diaoht met" weem'oed
aa® haar omaamlgenoerd bordi, dat mij'hhecr
Morton zoo rijlkelijfc gevuld- had. ..Herbert zeg<t
altijldl, d"art' een viouw niet na Ihwaal'f uur ®it
moet zij®, 'tenzij' haar m'an bij haar is."
„Maar je doet het toch dikwijls", zei So
phie aarzelend.
,)Dat is-gee® verontsdiuidiiging," antwoond-
de mevrouw Bean. In ieder geval doe ik van
avondl, zooals hiat behooilijk is, en je zullt met
me mee moeten."-
,„Is dat niet een beetje hard?" zei. de emsti-
ge jonge man. All's ik u thuis bracht, weet ik
zelcer, dlat mijnheer Bean er gee® bezwaar te
gen hebbe® zou."
JJ toenlo Herbert toilet in zij® eigen huis,"
No. 13.
„Helpt ons, de tuberculose bestrijden!"
Dat de tuberculose moet worden bestreden,
en met oneindig veel meer kracht dan tot
nu toe, staat vast voor elk. Minder onver-
deeld zij® de meemngen over de wijze, waar-
op de bestrijding aa® haar doel het meest be-
'antwoorden zal. De eene groep van bestriji-
ders is overtuigdi, dat de gemeensdhap al
hare krachtea moet samentrekken op dit
groote doel: het onvatbaar maken van de
menschen voor de ziekte, een andere groep is
even mnig overtuigd, dat deze wijze van be
strijding niet de voorkeur verdient. Dit blijtot
wel het meest hieruit, dat het aantal derge-
nen, die propaganda make® voor de bestrij
ding door voorkoming, nog gering is. Zulks
is gemakkelijk te verklanen: om te komen tot
een zoo krachtdadige bestrijding va® een
volksziekte zal een geheele omwenteling moe
ten plaats hebben in de inzichten der philan
thrope®, zal veel meer het begimsel der nut-
tigheid en der doelmatigheid1 op den voor-
grond moeten treden tenKoste der zooge-
naamde naastenliefde. En bovendien zullen
tal van overwegingen van zoogenaamd ze-
delijken aard het veld moeten ruimen. Wie
bet groote doel wil nastreven met eeoigen
kans op goeden uitslag moet gaan rekenen:
die moet telkens weer met potlood en papier
antwoord zoekem op de vraag, wat goedkoo-
per is: het laten sterven van zoo vele, meestal'
jonge, levens met alle maatschappelijke ge-
volgen hierva®, of het zorgvuldig groot
brengen van zooveel mogelijk jonge men
schen, wier arbeid aa® de gemeenschap ten
goede zal komen.
Het is wel heel moeielijto, zich los te ma
ke® van allerlei andere overwegingen-, om ten
slot'te alleen in rijfers, in guldens en centen,
uit te drukken, hoeveel de gemeenschap ge-
baat of gesdiaad zal zijn. Maar, dien weg
moet het toch op; de tuberculosebestrijding
moet haar phifaqthropisch karakter, zoo niet
verliezen, dan toch sterk op den achtergrond
dringen, om alleen haar stoffelijken, haar
maatsohappelijken oard op den voorgrond te
stellen.
Maar op deze wijze zal tuberculosebe
strijding ontzaglijke sommem verslinden.
Reeds nu kost ze heel veel, ondanks haar nog
onvoldoende resultaten. 't Kornt mij voor,
dat we dus in de eerste plaats tot taak heb
ben, de gemeenschap ervan te overtuigen,
dat de bestrijding der tuberculose als volks
ziekte is hare taak en niet die van welke par-
ticuliere vereenigingen' ook. Het zal nog wel
wat duren, eer we zoover zijn, maar er be
staat een belangrijke aanwijzing, dat zulks
toch mogelijk is.
zei mevrouw Bean, en ze schuidlde haar hoofd
zoo, dat haar veeren wilder dia® ooiit wapper-
den „Kom, Sophie!"
,/3oede® nachit. Een hieerl'ijik ball" -mom-
pelde d'e jonge man..
„Heerlijk!" zed 'Sop-hie. „Goede® nacht."
iHOOFDSITUKi XV.
Toen Sophie het padl naar het huis opging,
scheen er no® licht dloor die blinden bij me
vrouw Watson,'Jen.-de dlame zelf zat op in bed,
tolaar waldker, als ce® spin op ee® buffet, te
wachlte® tot Sophie naast haar fcwam zitten,
alsof het geheele leven een levenld geworden
tomderrijmpje was, dtat onidlerste bove®' ge-
toeerd was.
„"Nu?" vroeg ze dadelijk, nieuwsgierig om
te weten of de vliegen eindelijk in't web ge-
vlogen waren, dat zij zoo ongemerkt geweven
had1. „Wat nieuws? Hoe was -het bal?"
iSopihie wist niets va® die toledne idtrigue
van haar nicht, maar ze voelde groote® tegen-
zim, om dien' avond) over Frans Howard- te
sprdken; ze wist echter, diat de scherpziinni-
ge oudd vrOuw ieits zou vermoeden, alls het
-alles die® vo-lgenidicn' dag uititowam, wanneer
ze zweeger bileef dlus naetls andiers over dan
tezeggen, terwijl ze zich omlkeerdte om het
vuur op Da pootoen
„Jla, er is hed groot nieuws. Ada- Salisbu-
ly e® mijnheer iHowand hebbe®' zidi in een
tent yertoofd' fen mevtrtouw Bea® tnoto het gor-
dijn weg, terwijl ze eltoander voor het eerst
omhdsidten."
;M"evrouw Btea® zei" nicht Hannah, met
een' sl-uwen Milk op het meisje. „Die vrouw is
bepaald- de meest tactlboze
>rZe too® niet weten', dat ze daar waren",
vidl 'Stophie kribbig in dte redle, want teleur-
stelldng in dfe liefdte heeft niet de verzaohten-
de e® iteinigende uitwertoing, zooalls die in
gedichte® besdireven' wordt.
,Nu-, i® itedter geval", zei nicht Hannah, met
haar oogen kraippenda, ,jajh die jonge gelief-
De Provlnde Ncrotl-HoITaiKl wtttE:
laatste jaren geteisterd door malaria, een
ziekte, die heel wat tijdelijtoe ongesdiiktheid
tot -arbeiden doet ontstaan, die dus voor de
gemeenschap belangrijke nadeelen oplevert,
maar die volstrekt niet doodelijk is. wel is
ze, in't algemeen gesproken, moeielijk te ge-
nezen. De Inspecteur der Volksgezondheid.
Dr. H. Aldershoff, heeft er zich voorgespan-
nen, de malaria te beperken, kan't zijn uit
te roeien. Hiertoe is veel geld noodig, en
daarover heeft de Inspecteur met een door
hem gevormde „Malariacommissie" beschik-
king gekregen. De Staat vergoedt een gedeel-
te der kostenwat meer nocxiig is wordt op-
gebracht door de gemeenten van Noord-Hol
land, die elk, naar evennedigheid van het
aantal harer inwoners, een bedrag storten.
Nu gebleken is, dat voor de bestrijding van
"een betrekkelijk onschuldige ziekte als mala
ria toch is, door vrijwel een geheele proving
cie geld bijeen gebracht kan worden, vraag
ik mij af, of niet op veel grooter schaal door
alle gemeenten van elke provincie, dus door
het geheel land, de gelden opgebracht kura
il en worden, die noodig zijn voor de bestrij
ding op groote schaal en met krachtige hand
van een ziekte, die alles behalve onschuldig
is, en die jaar in, jaar uit, duizenden men
schen in de kracht van het leven ontrooft aan
de gemeenschap. Met volharding en goeden
wil moet dit toch kunnen. En wanneer dan
ook de Regeering veel meer dan tot heden bij-
draajgt in de kosten der bestijrding, dan zul
len toch wel heel groote sommen faarlijks ter
beschikking staan van hen, die van een doel*
matige bestrijding hun levenstaak willen ma
ken. Dezen zouden wel een buitengewoon
zware taak op zich nemen, want een tuber
culosebestrijding, zooals ik mij die voorstel,
zou van meet af georganiseerd moeten wor
den. En die zou haar aandacht moeten wij-
den aan alle. directe en indirecte oorzaken,
die zou de geheele maatschappelijke huishou-
ding tot -terrein van studie en onderzoek
moeten maken. Die studie en onderzoek
zouden veel tijd kosten; het in elkaar zetten
van een lichaam, dat in iedere richting de be
strijding zou ter hand nemen, zou ook wel-
licht jaren vergen, maar, wanneer we eens
met de inrichting gereed zouden zijn, zou
den we zeer zeker ook schoone vruchten
plukken van dezen geweldigen arbeid.
De sterfte aan tuberculose daalde in een
reeks van jaren v66r deh oorlog; thans is ze
weer vrijwel even groot, als vijf-en-fwintig
jaar geleden. Een bewijs, dat de oorlogsel-
lende aan de ontwikkeling krachtig heeft me-
degewerkt. De oorlog bracht ons voedsel-
schaarschte en woningnood. In hoeverre
staat de eerste. in hoeverre de laatste schul-
dig aan de vermeerdering der gevallen, aan
de verhooging der sterfte? Ziedaar al een
paar hoogst belangrijke vragen
,,Helpt ons, de tuberculose bestrijden",
luidt eene der „wandkaarten" der Nederl.
Centrale Vereeniging. Aan die bestrijding
moet en kan ieder meedoen. rijk en arm, jong
en oud. Wanneer maar de voorlichtings-
dienst van de tuberculosebestrijding zooda
nig georganiseerd zal zijn, dat hij cioordringt
tot elk en tot elk spreekt!
itwce zeer vesehillteode znkten"", zei Sophie, en
ze voeldle zich bitter en knap onr hed' el iendig,
toe® ziji die afgezaagdie opmerking maakite, die
oud geworde® is op de fippen van duizenden'
vremve®.
,^Hteb je dait®u juist uitgevonden zei
nicht Hannah. „L'ieve, het was tijd1, dat je
het deed1. Ik moet zeggen", ging ze dp een an
dere® toon vooarifr, „dait ik Mij- ben, dat mijn
doch'ter Adla niet veel 1 anger bij zich zal moe
ten- hebben; -het scheem wtel, of het blijvend
zou worden. Het zal hem nu goed- gaan iten-
zij hij' te dilk en to lui wo-idt." Eve® sitiiie, -het
valllen va® asch i®' de toaehel-, en ze zei„Baal
a ls je belieft' de couramt en1 (lees me een half
uur voor. Ik zal vamacht raiet slapc®, als je
me nu verfaat."
"Sophie nam dus ee® courant va® de tafel,
en itdien zijl weer rnaaslt' het bed zat bego® ze
zach't e® eentoniig te lezen. De learner was
heel warm en still en nicht Hannah1 lag te
luistere® naar het -nlieuiws van de wereldl, on-
dterstreept, d"oor de totok, die het voorbdjgaan
vam -het" 'leve® luiddfe. Zij had" ee®. vaag gevotel',
alsof ziji van' uit dren stiile® hoek dte® simoom
van -het bestaan zag voontsnelle® in de® af-
grond der vergeMheid, en dat zij" allee® los
genoeg van alleg was, om diit gadte -te sl-aan.
Zij keek naar het gebtoge® hoofd' van het
meisje en wist) zeer -go-ed, dat ze een- huwelijlk
tusschen Sophie en Frans Howard had kun
nen tot stand brenge® als ze dat gewild had,
en ze was wat verbaasd, hoe iemand, die sterk
aangetrokkem was geweest door zulk een1 meis.
jesaditige opigewdSheid e® frischheid, zich in
eene (toon wenidten'ltot Salisbury's beste", met
haar -harden mond en dte rintodende versierse-
lera, die zoo juist bij haar sohene® te passe®.
(Wordt vervolgd).
ii
Aardolieyeldien in INedieri. Mite (Djambi).
In 19.20 is ohdter het Mimiistorschap va® De
Waal- Mailefijt een aamvuHling van de Indiscihe
Mijnwet tot stand gekomen, waardoor't mo
gelijk werd geschapen, dat met particuliercn
ccntracte® werden aangegaan, waarbij dezen
zidh verbinden omi bep-aaldte terreinen te ex-
plioreeren en te expfoiteere® onder voohvaara
de®,waardoor de Sitaot meer voordteel zou
hebben dan wanneer dlie terreinen bij gewone
vergunning wendon1 u:gegeven
Op grond hiervan diehde Min.i.v.er Plevte
in 1915 een wetgonhverp in om een overeen-
komst aan te gaan! mdt de Bataaf&ohe Petrole
um Maatschappij voor de opsponing en win-
ning van petroleum in een ten i® v, 136.000
II. A. d® Djambi op, naar des Ministers mea
ning, aannenteHijtoe voorwaardten. Dit wets*
oiniiiwerp werd veruwpen en een miotie van- de
heeren Aflbanda en (Mtenldtels om tot Staats-
exploiitaltie over te gaam, werd aarogenomen,
Tevens wendi dOor de® heer De Meester toen
ee® motie voorgesteld, waarin die wenschelijik-
lieid werd' uitgesproltoe® om de opsporing en
winniing va® petroleum op te dragon aan eon'
Naamtooze Vennoo'tsch'ap. waarin- het Land
dbor d'eekieming in het maallschappelijk ka-
pitaa-l groote® invloed zou hebbe®. Deze mo
tie kwam niet i® stemming, maar het Meek,
dat vele® daarmee instemidan.
den verloofd. Dat is de hoofdlzaak. Ofschoon
voor zullte een kenner, als Franfe I.toward
volgeos zij® lezingen te ©ondfaelen, zij® moest,
schijnt ihiij veel tijd noodig tie 'hebben gehad,
om- ziih dotel te bereikem."
„Wat ee® man zegt eni wat hij doet zij®
1311i
1
LIV.
De grensuitbreiding van Amster»
dam. Vroegere stads*uitleggingen.
De geannexeerde landelijke gemeen>
ten. Onze gemeente*diensten in
grooter* Amsterdam.
Nog in het oude jaar is- de wet, waarbij de
gemeenten Buiksloot, Nieuwendam, Ransdorp,
Watergraafsmeer en Sloten geheel, Westzaan,
Zaandam, Oostzaan, Diemen, Ouder«Amstel
en Nieuwer*Amstel voor kleine gedeelten bij.
de Hoofdstad zijn gevoegd, in het Staatsblad
verschenen, en nog in het oude jaar is dus de
langsverwachte gebiedsuitbreiding van Am*
sterdam verkregen.
En zoo kon op Vrijdag 31 December 1920
Burgemeester Tellegen zich, in gezelschap van
den Gemeenteisecretaris, Mr. Ph. Falkenburg
en eenige hoofdambtenaren, per (gemeente)*
auto naar de raadhuizen der in de eerste plaats
genoemde gemeenten begeven om het bestuur
over te nemen wat, practisch gesproken,
wilde zeggen: de kassen over te nemen. Van*
daar dan ook dat hij vergezeld was van den
gemeenteaontvanger, den heer Blankert
Dit is dus het einde van den strijd, dien,
eeuwen geleden, de Waterlanders met Amstel*
redam hebben gestredenl Men herinnert zich
toch hoezeer de Waterlanders, in vereeniging
met de Kennemers, het meermalen onze stad
benauwd hebben gemaakt Gijsbrecht van
Acmstel zelf getuigt in Vondel's treurspel van
dien naam, dat wij pas weer met Nieuwjaar
hebben zien vertoonen,
„De Kermerlander had met Waterlander dier
„Gezworen duizentwerf, dat hij met zwaert en
vier
„Vemielen zou eerlangh de menschen en de
daecken,
„En tot een kerreckhof en asch en puinhoop
maecken
„Mijn out mijn wettigh erf, en delven al mijn
eer
„In eenen poel, tot wraeck van Floris hunnen
heer
En men weet dat zij hunne bedreigingen
hebben uitgevoerd. Het is ..d'Ondergangh van
zijne stadt en ballinghschap", waarom Gijs*
breght jammert. Maar v66r nog het scherm
voor de laatste maal gevallen is, voorspelt
eene hemelsche verschijning: de Engel Rafael,
Amsterdam's herrijzenis.
„A1 leght de staclt verweest, en wil daer van
niet ijzen:
„Zij zal met.grooter glans uit asch en stof
verrijzeri".
In Vondel's tijd al, in Vondel's tijd vooral,
werd die voorspelling bewaarheid. Amsterdam
spande de kroon over alle steden der aarde
en zij zette hare palen open „voor duizend
schepen tegelijk". En thans is het laatste be*
drijf afgespeeld: Amsterdam heeft hare Wa*
terlandsche vijanden met huid en haar vera
slonden!
-
Er zit in dat opslokken van het kleine door
risch«gewordene, ongetwijfeld eene tragiek;
eene tragiek die ik zeer wel gevoel En ik kan
mij dan ook heel goed begrijpen dat in de
laatste raadsvergaderingen van verschillende
der geannexeerde kleine gemeenten, die prijs
hadden gesteld op de voortzetting van een
eigen, onafhankelfjk bestaan, bittere woorden
zijn gesproken. Zelfs is bij deze gelegenheid
weer eens de antithese opgedoken; de antithe*
se tusschen Stad en Land. Ik denk in dit ver*
band aan de rede waarmede de Burgemeester
vail Buiksloot afscheid nam van zijne gemeen*
te. Deze herinnerde namelijk aan de woorden
door den heer Bergsma een paar dagen te vo«
ren in de Eerste Kamer gesproken, t. w. dat
de stedelingen niet hooghartig op die „stom»
me boeren" behoefden neer te zien, daar er
heel wat boeren zijn, die vele Amsterdam^
mers de baas zijn. Het is eene opmerking
waarmede de meesfegepassioneerde annexion
nist zich ongetwijfeld kan vereenigen, en ik
haal haar dan ook maar alleen aan om even
de stemming te teekenen waarmede vele plat«-
telandssbewoners de annexatie door Amsters
dam „begroetten". In de meeste gemeentera*
den van de geannexeerde gemeenten is hiers
over leedwezen uitgesproken, zooal niet door
den Burgemeester dan toch door een der
wethouders of raadsleden. En in Sloten durfde
wethouder de Buisonje, die als Kamerlid v6or
de annexatie .heeft gesproken en gestemd, en
die daarover veel te hooren heeft gekregen
van zijne mede»raadsleden en mededngezete=
nen, dan ook niet de laatste raadszitting van
zjjne Gemeente bijwonen.
Maar voor Amsterdam was deze uitbreiding
noodig; broodnoodig. De grenswijziging van
1894 was zeer onvoldoende geweest. En dat
kwaad had zich in den loop der jaren gewro*
ken. Wij zaten als't ware ingeklemd tusschen
een aantal landelijke gemeenten, in het bij*
zonder van Sloten en. Watergraafsmeer, waar
zich eene parasiteure stedelijke bebouwing
had ontwikkeld. Amsterdam hijgde naar
lucht! En de Hoofdstad heeft die nu eindelijk
gekregen! In de ruimte. Want het grondge*
bied dat nu verkregen is, zal voor jaren vol*
doende zijn, en zal ons gelegenheid geven niet
slechts woningen te bouwen, maar ook tuin*
dorpen, parken fen sportterreinen, en al waar
ruimte voor noodig is, aanteleggen. Misschien
zal het ons nu gegeven zijn ook een stukje
echte natuur te kweeken, op een flinken af*
stand van de stad, z66 dat men er werkelijk
buiten zal zijn, en z66 ver dat het niet binnen*
kort door „den steenen sandaal" van de stad
onder den voet wordt geloopen, maar toch
weer niet te ver, zoodat het vgor de stedelin*
gen te bereiken is.
Ik sprak daar van het historisch*gewordenel
Vooral in Waterland zijn nog vele historische
resten. In Ransdorp bij v. verheft zich als een
geweldige reus de zware, oude toren die nog
uit het begin der 16e eeuw moet dagtcekenen.
Ook vindt men er een aardig 17e eeuwsch
raadhuisje met een hoogen stoep. In den ge*
vel leest men, op een steen met het wapen der
plaats:
„Eendracht doet cleyne saecken bloeyen
„In maght en oock in weistand groeyen".
In Schellingwoude moet nog eene kist zijn,
uit het jaar 1639, van eikenhout en fraai ge*
sneden, op het deksel waarvan men in eene
cartouche leest:
„Schellinckwoude
„Heeft over vijftigh jaer gestreden
„Tegens ses dorpen en twee
steden
„De Gemeendyck versogt en vant
Hof verkreghen
„Int Jaer Sestien hondert vijftigh
en negen".
Of tot die steden ook Amsterdam gerekend
moet worden weet ik niet In ieder geval slaat
dit rijmpje niet op het Amsterdam uit Gijs*
breghts tijd; want het beleg viel in 1304.
Verder zijn er in alle Waterlandsche Ge*
meenten kerkjes, niet alle even oud, maar de
meeste met mooie preekstoelen, koperen kro*
nen, merkwaardige grafsteenen enz.
De nieuwe uitleg verviervoijdigt het grond*
gebied van de gemeente Amsterdam, terwijl
het getal harer inwoners slechts met eenige
tienduizenden wordt vergroot. Dat laatste is
natuurlijk bijzaak; het eerste hoofdzaak. Het
was ons niet om meer menschen te doen
die hebben wij te Amsterdam genoeg maar
om armslag. „Geef 'm de ruimtel" is eene
Amsterdamsche uitdrUkking, die ook voor de
Gemeente als zoodanig kan dienen.
Prof. Brugmans heeft in het Januari*num»
tner vmn het MaantlBlad ..AmsteloTJanram**,
orgaan van het genootschap van dien naam,
nog eens de geschiedenis van de achtereen*
volgende uitleggingen der stad verteld.
Wanneer Amsterdam precies gesticht is we*
ten -jwy niet. Vast staat alleen dat de plaats in
1275 reeds bestond, en ontstaan is aan den
rechteroever van den Amstel, niet ver van
den mond der rivier. Nog in de dertiende eeuw
breidde het dorp zich uit langs den linker*
oever; tegenover de oude zljde groeide een
nieuwe. De grenzen van het in 1300 stad ge*
worden dorp waren de beide grachten, die
thans voorburgwallen heeten, aan de zuidzij*
de afgesloten door het Spui en den Grimburg*
wal.
Reeds in de veertiende eeuw breidde Am*
sterdam zich over de genoemde grenzen uit.
In 1367 werd het terrein, waarop thans het
Weeshuis en het Begijnhof staan binnen de
stad getrokken.
Van veel grooter omvang en beteekenis was
de tweede uitlegging, die van 1380. Toen
werden aan beide zijden evenwijdig aan de
oude grachten twee nieuwe gegraven; het
daaromheen gelegen gebied werd bij de stad
getrokken, die dus toen kwam te liggen tus*
schen den tegenwoordigep Achterburgwal en
de Spuistraat. Kort na 1425 werd een begin
gemaakt met de derde vergrooting; toen werd
de buitengracht aangelegd, die tegenwoordig
Gelderschekade en Kloveniersburgwal heet;
de oppervlakte der oude zijde werd daardoor
ongeveer verdubbeld. Eerst in het midden der
vijftiende eeuw werd de nieuwe zijde- op de*
zelfde wijze vergroot. In 1450 of 1451 werd als
nieuwe buitengracht het SingeJ gegTaven, dat
in 1454 was voltooid. Toen werd ook een be*
gin gemaakt met dp ommuring der stad, die
noodig bleek bij den voortdurenden oorlog
met Utrecht en Gelderland. Van die ommu*
ring kunnen wij de overblijfselen nog dage*
lijks zien; de Scheiers*toren en de St Antho*
niswaag, de Munttoren en van de buitenwer*
ken de Montelbaanstoren herinneren nog
steeds aan den vestingmuur van het middel*
eeuwsche Amsterdam. Voor die uitbreiding
moest de graaf steeds verlof geven; immers
de uitbreiding der stad bracht vanzelf de
verlegging van de grens der stadsvfijheid me*
de, dat niet mogelijk was zonder octrooi van
hooger hand. Vandaar dan ook, dat toen en
later aan alle uitleggingen der stad steeds
moest voorafgaan de vergunning van het
landsbestuur tot uitbreiding ikr jurisdictie.
V66r den opstand heeft Amsterdam zich
niet weer uitgebreid; daarna des te meer.
Reeds korte jaren na de alteratie van 1578,
die de stad aan de zijde van den opstand
bracht, begon de regeering zich tot de Staten
te wenden om een octrooi te verkrijgen voor
de uitbreiding.
In 1585 werd een begin gemaakt met den
uitleg aan de westzijde van de stad; de latere
Heerengrachl; werd hier de grens, welhaast tot
den Amstel toe. Kort daarna werd de uitleg*
ging ook voortgezet aan de oude zijde, zoodat
hier de Zwanenburgwal en de Oude Schans
de grenzen der stad werden; het breede water
heeft hier nog geheel het karakter van een
buitengracht. In 1593 werd juist aan deze zij*
de Amsterdam nogmaals vergroot; hier werd
de Nieuwe Heerengracht de grens, zoodat
toen een wijk binnen de stad werd getrokken,
die weldra geheel door de jpist toen met
duizendtallen naar het gastvrije Amsterdam
stroomende Joden werd bewoond.
Daarmede was echter de uitbreiding van
Amsterdam natuurlijk nog lang niet ten ein*
de. Reeds in 1612 werd ten Stadhuize tot een
nieuwen uitleg besloten. Die uitleg werd zoo
ruim, zoo grootsch opgevat, dat men tot in de
tweede helft der negentiende eeuw niet anders
te doen had dan eenvoudig naar de plannen
werken, die men in 1612 had gemaakt. Vol*
gens het plan van den stadstimmerman Hen*
drick Jacobsz. Stoets werd de oude stad op
even eenvoudige als geniale wijze uitgelegd.
Zij werd omgeven door drie concentrische
grachten, onderling verbonden door dwars*
grachten en dwarsstraten, die alle zouden uit*
monden op de verkeerswegen der binnenstad.
Eerst na het midden van de zeventiende eeuw
is dit plan voltooid, Vormde Amsterdfci de
beroemde halve maan, die haar horcns uitstak
in het IJ. De laatste uitbreiding was, zooals
gezegd, die van 1894.
En nu zullen onze gemeentediensten aan
het werk moeten tijgen om in de behoeften
ook van de vferaf*wonende ..landelijke" Am*
sterdammers te voorzien. Het is eene opgave
waarover men niet licht moet denken. Want
inderdaad, de afstanden zijn geweldig. Hpt
grontigebled U uttgwdtld t*d 4693 HA- tot
16003 H. A.!
Denk eens aan hot werk van onzen Genres*
kundigen Dienst, onzen Brandweer, onze Po»
litie. De Geneeskundige Dienst, om fefen voor*
beeld te noemen, heeft auto's, en hij zou dus
gemakkelijk ook de verste Waterlandsche
dorpen kunnen bereiken, alsde wegen
van het platteland dat toestonden. Maar dat
is lang niet met alle het geval. In de tweede
plaats: de Amsterdamsche „smerissen'r zullen
nu ook het platteland van Amsterdam moeten
bewaken, maarer is nil al eentekort aan
personeeL Het corps, 21000 man groot, is net
sterk genoeg om het oude Amsterdam te be*
waken. En het is niet zoo heel gemakkelijk
geschikte candidaten yoor dit ambt te krij*
genl Eindelijk de brandweerl Het is haast
onmogelijk om ervoor te zorgen dat binnen*
kort het noodige materieel en personeel aan*
wezig is, om het haast onmetelijke landelijke
gebied te bestrijken. Men zal daarom trachten
voorloopig de bestaande plaatselijke hulpmid*
delen te bestendigen. Maar, naar gebleken is
bestaat bij de bevolking der geannexeerde ge*
meenten heel weinig animo om den vrijwilli*
gen brandweer voorttezetten. O.a. in Water*
graafsmeer en Sloten schijnt men aldus te re*
deneeren: „Wij zijn nu bewoners van eene
groote stad, moeten veel meer belasting be*
talen en willen dus ook profiteeren van de
voorzieningen der groote stad".
Zoo wordt dus al dadelijk een druppel al*
sem gemengd in onzen Amsterdamschen, on*
zen gr66t*Amsterdamschen, vreugdebekerl En
ik vrees met grooten vreeze dat het niet de
laatste zal zijn. Want: niet steeds is de
vreugde bestendig van duur.. En on'vermeng*
de vreugde schijnt er nu eenmaal op dit on*
dermaansche niet te mogen zijnl
WAGENAAR Jr.
ii' a'o(
