Van den vnet den Pyreneein.
AclMtgang van da nleren.
Damrnbriek.
mm, ,.mm
s m mm
mmmmm
m am
"af
B
Een iiuisdokter verklaart, dat de ergste
gevallen van nierziekte gevonden worden bij
per&onen, die te veel hebben gedronken, te
zwaar. hebben gegeten en een inspannend
Leven van haast en drukte geleid hebben. Hij
vergeleek bij een onderzoek de nieren van
een jongen man van 40 jaren met die van
een ouden man van 70 jaren. Beiden dnoegen
de stempel van ouderdom. Waarom? Omdat
het leven, dat de jongeman leidde, hem in
den bloei van zijn leven nieren als van een
ouden man bezorgde.
Hoe verduidelijken dezje woorden nietal te
dikwijls de oorzaak van rugpijn, urine&toor-
nissen, waterzuchtige zwellingen, niergruis,
rheumatische aandoeningen, voortdurende
vermoeidheid enz.
Nierziekte wordt als te voorkomen be-
schouwd vergeet dit niet. Vermijd tocht en
kou,' wees matig met uw eten en drinken,
zorg voor de noodige rust, lichaamsbewe-
ting, ontspanning en slaap, en voor geregel-
e dntlasting.
Foster's Rugpijn Nieren Pilen zijn een- on-
schatbare hulp aan de naturur tot onderhoud
en heretel van de werkzaamiheid der nieren.
Door deze organen bij te staan in faun task
om het bloed te zuiveren, draagt dit erkende
niergeneesmiddel veel bij om de kwade gevol-
gen van onbedachtzaamheid tegen te gaan.
Als de nieren verzwakt zijn, versterk ze
dan met Foster's Rugpijn Nieren Pill en.
Zijn zij gezond, wees dan zoo verstandig om
haar gezond te houden.
Foster's Rugpijn Nieren Pillen zijn te Alk-
maar vericrijgbaar* bij Nienop Slothouber
a 1.75 per doos.
van de beide terreinen, waar gelijk gezegd,
de Zweden. en de Quakers ieder voor zich,
deels ook de uit Nlederland gezoinden. voe-
dingsmnddelen, weriken. Op het oogenblik
waarop 'ik uit het faongergebied vertrok, was
het aantali menschen Idat met onze prodiucten
werd gevoed, te schatten op 50 h 60.000.
Hot breidde zich bijina iederen dag uit want
na de „Gouwestroom" Ikwam nog die „Wars-
zawa" inct zijn kostelijke lading.
En elk schip beteekent de redding van tien-
duizendien hongdrenideni.
Qok in Buzuluik ben ik geweest., en van-
daar uit heb ik met de Quakers de dorpen be-
zoeht.
ik kan nieffc malaten hier den droevigen iin-
druk te relevearen dien de ontmoeliing met
hun energieken leider, Mr. Watts, op mij
maakte. Die stad! Buzuluk heeft eeni wereta-
vermaiardfaeid gdkregeu "onid'er andere door
haar kerkhiof. De sterfte is daar dezen winter
zoo groot geweest, dat men de lijken in den
bevroren grond niet kon begraven en ze op-
stapeMie op het kerkhof. jNu ik er kwam was
dat alles verandendL In de lentezon lag de
stad met zijn mooie kerken en het kerkhof,
dat ik bezocht, maakte een vred'igan iindruk.
Er begint zelfs weer wat bedrijvigheid te ko-
men 'in de straten en dat alles is het werk van
de dappere Engelsche Quakers, die den zeer
zwaren winter hebben doorstaan, het is het
resultaat ook van uiw gift. En nu, terwijl alles
speak van herieven, vond ik Arthur Watts,
die twee jaren lang in Rusland werkte, op het
ziokbed. Vlektyphus. Lidiamelijk en' geestig.
gebroken.
Hier kon ik eerst recht te weten komen wat
men dieed met Uwe gave voor Riusland. Een
kleine groep mannen en vrouwen hebben uw
zendingen gencnnen als een kostelijk bezit,
hum toevertrouwd en ze zijn zelf mildden in
het gevaar gegaan om ze te brengen, daar
waar ze't meest noodig waren. Toen gij Uwe
gave geschonfcen hadt, foond't gij niet meer
doen. Maar toen began hun wcrfc. Zij gaven
zich zelf. 'Arthur Watts is waarschijnlij'k
voor zijn verdere leven gebroken, lichamelijk
en geestelijk. O, beklaag hem niet, hij zelf is
tevreden.
Wat deed men met Uw gaven voor Rus
land?"
Ik ben ik een' idiorp geweest, waar een dame
uit Esiihlamidi was gedetacheerd, om met onze
levensmiddelen te werken's Morgens vroeg
als ze opstond, lagens en minstens 100 zie-
ken voor haar deur, want ze was verpleeg-
ster en hield in den morgen polikliniek. Maar
de morgen duurlde den geheelen dag en 's
avonds om negem uur gling ze naar bdd1 en
had meestal vergeten te eten. Nu vandaag
werkt ze weer op dezelfde manier, nu van
daag staat ze in haar spreekkamer en ze
helpt all'en, geduldig, een voor een. En de
een krijgt een half ponld'je Hoilandseh meel,
de ander twee soeptabletten, een derde een ons
margarine. 'Dat zijnl 'Uw gaven, die zuinig,
bijl lcleihe beetjes, meegaan naar huis als de
beste medicijn.
En wat doen de hongerenden met Uwe
fave? Ze ontvangen ze met roerende d'ank-
aarheid. Hloe vaak heeft men getracht mijn
schoenen te kussen, als men ihoonde dat ik
Hollander was, hoe vaak heb ik de bewoners
van een heel dbrp voor op de knieen zien val-
len en hooren bidden voor ons!
(Hier is een brief, dien db vertegenwoordlg-
ster der Quakers in Alexejefka ontving met
Paschen. Ik ptrbliceer dien, om te voldoen
aan het daann vervatte verzoek:
„Wij zemden U onze Paaschgroeten. Een
groet aan U van de bewoners van Novo
Alexejefka; dank voor al uw weldaden,
dank aan kameraad Nansen. Gij zijt onze
rodiders, .gij hebt ons gered' van een zekeren
dood:. Oiijl hebt ons den- hongerdood afge-
nomen. Giiji hebt ons geholpen om op dezen
dag op ite staan, gelijk in dte heilige sdhrift
gezegd wordt, dat Ohristus is opgestaan.
IWij kumneni niet beschriiven' met welk
een gevoel wiji dezen dag nerdenken. Wij
hebben hem gevierd met soep, gemaakt van
gegeven meel, zoet gemaakt met geconden-
seeiide melfe. Wij aten' d'aarbij gebraden
vleesch. Niet alleen de wlwassenen, maar
zelfs een meisje van acht jaar, boog na het
maal drie keer ter aarde zeggende: dank
aan alien, die ons meel, melk en andere
dingan zonden. God1 m'Oge hen zegenen
met goede gezondheid. PetHiulpcomite
verzoekt U, indien mbgelijk, dezen brief te
doen drukken en te zenden aan alle vol'ken,
die deze offers brachten.
Groeten van onze gemeenschap en van
ons Comite. Wij kunnen1 niet beschrijven,
welk een dankbaarheid wij gevoelen voor
onize reddling van den :hongerdood, en
voor die gaven. Wij zuilen altijd hunner
gedenken. die ons gered' hebben en hunner,
die offers brachten."
(get.) I. Melicaloff.
Wat deed men met Uw gift? Om het licht
te kunnen schilderen heb ik als tegenstelilng
ook donkere kleuren noodig.
In Pestrafka ben ik geweest, omstreeks half
Mei. Als men het dorp binnenkwam, leek
het gebeeli u'itges/torven. Geen levend wezen
od straat, die groen is van onkraid en gras,
omdat er geen verkeer meer is. Van de kudde,
die vroeger bestond uit 3200 'koeien en 2'800
paarden, zijn nog een veertigfcal dieren in le-
"ven. iDe huizen zijn bij. tientfcallen gesloten,
dichtgetimmend', uitgestorven. En als ik ging
van huis tot huis, vond ik hier vijf menschen,
man, vrouiw en drie kinderen, bij elkaar op
een oven iiggend te sterven. In de volgende
woning lag er nog een, een jonge man van
even twintig, die vertelde alleen te zijn over-
gebleven van een1 gezin van elf personen.
Weer veiider vond) ik twee meisjes, weezen,
op bed iiggend', en niemand was er, die naar
ze opizag. Alleen een- felscher (een man met
de beginselen van de verpleging bekend) was
er in het dorp, en faiji werkte wat hij kon. Zijn
apotheek was keurig in orde, o zoo netjes,
alle flessdhen waren leeg. Toen
hebben wiijl overlegd, de beer Mulder en ik,
en wij hebben gezegjd: „Wiji zuilen helpen,
beleg een vergadering van net volk." Maar
dat was onmogelijk, want de menschen kon-
den niet uit hunne huizen komen. En toen
hebben wij besloten het zonder ,^obranja" te
doen, als ziji maar een karavaan wisten sa-
mer m om die waren- te faalen. En men
bezwoer dat men de producten zou af-
halen als was het op 100 K. M. afstand.
Twee woken later werd het dorp gevoed.
Zco hebber wij ook £estrafko veroverd' op den
dui v- i van den honger, eni we konden het
dioen, omdiat we beschikten over goederen,
gekocht met uw gift. En den felscher heb
ben wij1 geneesmiddelen gezondan. En toen
alles geregeld was, brachten ons twee kleine
meisjes met hongerbuikjes en zielig misvorm-
de beentjes, elk een ruiker leiletjes, van dalen.
Hadl i-k ze mee kunnen brengen en overdra-
gen aan U alle, die gaaft op den oproep van
de Nederlandsche Organisaties!
Wat men' deed' met Uw gift? Mien heeft er
zaateaad voor gekochit en het verstrekt aan
'de boeren. Bij Buzutluik stond de Sovjet-re-
geer.'ng een uitgestrekte lap grond in erf-
narht af aan de Quakers. Mr. Holmes en
Miss 'Sidney, een1 Engelsche beer en dame,
zittea den geheelen dag tot 'a avonds negen
uur elk op een tractor en pioegen dat land,
ploegen', pioegen1. En' dan wordt onder hun
iroezicht door de schoolkindleren uit 'Buzuluk
gezaaid. En zoo worden van elken korrel
graan, gekocht met Uw geld, getnidld'eld 8
korrels geoogst.
Het 'Nederlandsche volk wist dilt alles voor
een groot deel nog niet. N)u weet gij het.
Gij wist niet, dat, terwijl1 ailer aandacht
gespannen is op de overleggingen op de
Haagsche conferentie, vooral met het oog op
Ruslands toekomst, daanginds, zonder eeni-
gen ophef, door een groot aantal mannen en
vrouwen wordt gewerkt, nu vandaag, met Uw
geld.
lEto al was het niet de opzet van dit arti-
kel, ge weet nu ook, rf'at er nog ontzettend
gelelden wordt. Tien- tnillioen worden gevoed',
tien mlllioen sterven oog van honger.
Ge weet na ook, hoe, als ge nog eens wat
staurt aan het Nederlandsch Nansen Comltt
te Amsterdam, uw gift zal worden besteed.
VAN ZUYLEN.
Aan de Dammers
Met dank voor de ontvangen oplossingen
van probleem No 714 (eindspel Blankenaar).
Stand
Zwart37 en dam op 36
Wit23 en dammen op 4 en 20.
O p 1 o s s i n g
1. 20—29! 1. 36—41
op 3741 volgt eenvoudig 2318.
2. 29—24 2. 41—46
op 4136 volgt 24—13,
op 4147 volgt 415.
3. 4—31 3. 37 26
4. 24—19 4.
5. 19— 5 gewonnen.
In 714b. Stand: Zwart 8 en dammen op
29 en 42
Wit 37, 46 en dammen op 25 en 48
Wint wit door 2534zwart is gedwon-
gen tot 29 40 of 45 en wit speelt 4834,
zwart slaat naar 41 en wit 26 48 wint.
Goede oplossingen van de heeren: W. Blok-
dijk, P. Dekker, D. Gerling, Alkmaar, P. Kleu-
te Jr., den Haag.
Onlangs kwam ons de volgende mooie
stand onder de oogen, naar wij meenen van
een Alkmaarschen datnmer, den heer Smit.
mm'.mtmi
':G
Zwart: 11, 12, 13, 14, 17, 19, 23, 24, 35.
Wit: 26, 27, 32, 33, 36, 37, 38, 40, 43.
Wit wint door:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
33—28 of 26—21
26—21 of 3328
37—31
1. 35:44
2. 17:26
3. 26 37
32 41 4. 23 21
34U-39 5. 44 42
41—37 6. 42:31
36:29. Heel mooi!
EEN FIJN STUKJE.
Men onderzoeke eens hoe fijn
den volgenden stand (van J. C. le
Breskens) wint.
r f i-
Zwart:
Wit: 1
5, 6, 8, 9, 10; V3, 26
1
32—28
1
26 :37
2.
16—11
2.
6 17
3.
47—41
3.
37 46
4.
27—21
4.
46 :30
5.
21 14
5.
10 :19
6.
35 22!
Ter oplossing voor deze week:
PROBLEEM No. 715
van A. MANTEL.
Zwart: 5, 6, 7, 10, 1J, 13, 15, 17, 18, 19,
23 24 29 41.
Wit: 25/28, 32, 33, 34, 37/40, 43, 44, 46.
Oplossingen v66r of op 9 Augustus, Bu
reau van dit Blad.
Belofte maakt schuld! Tegenwoordig
hoort men deze schoone spreuk al minder en
minder, misschien wel tengevolge van de uit-
breiding van het kiesrecht, welke het menscli-
dom tot lichtvaardige beloften schijnt te moe-
ten drijven. Ik wil mij el" ecfater aan houden
en deze brieven hervatten, waarbij de inkt
bloost bij het bewustzijn dat de belofte meer
dan een jaar oud is.
Ik was blijven steken bij Bayonne en vat
dus de draad weder op bij dit oude stadje,
dat het grootst mogelijke contest vormt met
het vlakbij gelegen moderne Biarritz.
Binnen zijn vergrijsde walien vloelt het
aardige riviertje de Nive in de Adour, een
machtigen stroom van 200 Meter breedte.
Beide komen van de Pyreneeen; de Adour ver
uit het midden van de bergketen, van waar
hij na een wijden bocht naar het Noorden,
Bayonne in Westelijke richting binnenvloeit,
om opnieuw naar het Noord-Westen om te
buigen cn 6 K M bencden die stad in de Golf
van Biscayye uit te monden; de Nive uit het
Zuiden iangs St Jean Pied-de-Port, den Pas
de Roland en Cambo.
Bij de samenvloeiing, in het hart der stad,
ligt de groote brug, die de beide oevere van
de Adour verbindt; vlak bij. is de Place d'Ar-
mes, met het stadhuis, waarin tevens de
schouwburg is gehuisvest; de eenige breede
straat, de Rue Thiers, leidt van daar naar het
Chateau Vieux, in welks gevel een steen prijkl
met de pa men van de aanzienlijke personen,
welke er in lang vervlogen tijden een gastvrij
of gedwongen verblijf hebben genoten of on-
dergaan. Geen bezoeker van Bayonne ver-
,zuimt een wandeling door de Rue du Port
Neuf, welke evenwijdig loopt aan de Rue
Thiers, met zijn overdekte trottoirs en aardige
winkeis.
Niet ver van het Chateau Vieux iigt de ka-
thedraal die van de 13e eeuw dateert, maar
eerst veel later is voltooid. Men toont er u
een glasruit, geschenk van Frans I bij gele-
genheid van de terugkeer van zijn zoon uit
zijn gevangenschap te Madrid, als gjjzelaar
voor zijn vader.
Dit alles ligt in Grand-Bayonne ten Zuiden
van de Adour en ten Westen van de Nive
Vier bruggen leiden over laatstgenoemde ri-
vier naar het Zuid-Oostelijk kwartier, het zoo-
genaamde Petit-Bayonne. Het bezienswaardi-
ge in dat gedeelte is het Museum Bonnat,
waarvan de grondverdieping aan de stads-
boekerij is ingeruimd. De eerste verdieping
bevat de schenking van den kunstschilder
Jean Bonnat, die het voornaamste deel van
zijne verzameling schilderijen' en' andere kunst-
werken aan zijn geboortestad heeft nagelaten.
De catalogus daarvan vermeld stukken van
Brouwer, Potter, Rembrandt en Dou, en naast
deze vaaerlandsche beroemdheden prijken
o. a. de namen van Rubens, van Dijck, Ra
phael, Dtirer, Titiaan, Michel Angelo, Rey
nolds en Meissonier.
Ook zijn hier eenige schilderijen. van Bon
nat zelf, maar aan zijn werken is bovendien
een afzonderlijke zaal gewijd in het Stedeiijk
Museum, dat de tweede verdieping van het-
zelfde gebouw beslaat. De stoot tot de oprich-
ting van het gebouw werd gegeven door Bon-
nat's schenking, tegenhanger van Mesdagte
ovferdratht van zijn verzameling schilderijen
aan Den Haag, met dit verschil, dat Mesdag
deze nog tijdens zijn leven verrichtte.
In de zooeven genoemde „Salle BonnaP be-
vinden zich een aantal portretten, en verder
meest voorstellingen van godsdienstigen aard.
alles van de hand van den meester zelf.
Voor de andere zalen van het Stedeiijk Mu
seum vermeldt de catalogus o. a. een gezicht
op Maassluis van Jongkind.
Van het Museum terugkeerende naar het
middeh van de stad, komen wij in enkele mi-
nuten aan- de Point-Saint-Esprit, die ons over
de Adour naar het Noordelijk kwartier vocrt,
dat naar zijn kerk met denzelfden naam het
Quartier Saint-Esprit wordt genoemd. Hier
bevindt zich het spoorwegstation, zoodat wei-
nig vreemdelingen het onbetreden zuilen la-
ten maar het is de minst belangwekkende
buurt.
Als zeehaven is Bayonne niet zonder betee-
kenisdoch Bordeaux heeft zeker't leeuwen-
aandeel van de in- en uitvoer van Zuid-Wes-
fcelijk Frankrijk en trekt veel verkeer uit de
Landes tot zich. Evenwel heeft ook Bayonne
een levendigen handel in de producten van de
uitgestrekte dennenbosschen van die sfreek
Verder wordt de scheepvaart er gevoed1 door
metaal- en andere fabrieken, die zich beneden
Bayonne iangs de Adour uitstrekken, en
waaruit sedert een kwart eeuw de fabrieksstad
Boucau is ontstaan, die bijna tot aan de zee
heikt.
Evenals zoo menige andere haven, heeft
Bavonne dikwijls moeite gehad met het be-
vaarbaar houden van de uitmonding van zijn
rivier. Reeds in de 15e en 16e eeuw raalcte
deze verzand en ook in onzen tijd is voortdu
rende zorg noodig. Als leek stel ik mij1 voor
dat de ligging in den hoek van de Golf van
Biscaye den mond van de Adour blootstelt
aan meer dan gewone werking van golfslag
en getij van dit veel bewogen watervlak. Het
woord „vlak" wilde mij bijna niet uit de pen,
bij de hennnermg hoe ik een kleine stoonw
ooot de nevier zag uitvaxen en oij de baai
zoo geweldig stampen, dat ik de opvarenden
etr bekiaagde dan benijdde.
i\lemgeea zai van ooroeei zijn dat Bayonne
een gewoon stadje is zdoals er vele andere
zijn De reisgidsen noemen drie tot zes uren
als voldoende spanne tijds om het te bezich-
tigen. Het heeft echter een groot verleden en
het zijn vooral de oude vestingwerken, waar
men zich in de atmosfeer van vrq^ger tijden
moet gaan verplaatsen. Men ontmoet er nie
mand en daar, waar zij nog ongerept zijn,
kan men zich willekeurig terug darken tot
Soult en Wellington; Napoleon en de afge-
zette Spaansche Koninklijke famMie; Catha-
rina de Mldicis eu AlvaFrans I en Karel V j
er is niets om de stemming te verstoren. Als
de zon schijnt, liggen er een paar katten in
het gras; en het oude vrouwtje, dat er goed
te drogen hangt, behoort, wat haar vorm en
havelooze samaar betreft, gelijkeiijk in alle
eeuwen thuis.
Mij ontbreekt de woordkunst Yoor een
plaatsbescbrijviing, althans voor een zooda-
nige die het ondorwerp tot zijn reoht doet
komoi1. Maar wie ooit Bayonne bezoakt, ver-
zuime niet die wandeling over de oude wal
ien, eer de vesting ontmanteld wordt. Ter
will'e van het verioeer zijn er gedeelten der
muren vyeggebroken, maar het mooie stuk
tusschen het Chateau vieux en de Spaansche
Poort en andere deel en hebben het karakter
trouw bewaard.
Reeds tijd'ens de Romeinsche overheer-
sching was Bayonne ear belangrijke wapen-
plaais. Het heette toen Lapurdum, van welk
woord men de overblijfseLen vindt in de be-
naming L^bourd, waarmee th'ans de omlig-
gende «treek wordt aangeduid. Diohit aan
de Spaansche grens gelegen, heeft het later
veelvuldlg een rol gespeeld zoowel in de tal-
rijke oorlogen tuschen Frankrijk en Spanje,
als in de vriendsch'appelijke aanraking tus
schen die beide rijken.
Onder de regeering van Frans I weerstond'
het met goed gewlg een belegering der
Spanjaarden, en faeratelde toen eenigszins
den roep van onoverwkineldjkheid, welke ten
spijt van zijn devies ,,'Nunquam polluta"
reeds een knak had gekregen toen' het, als
een d'er laatste bolwerken dier Engelsche
overheerschiing, in de voorafgaande eeuw
door iDunois was veroverd. Biji die gelegen-
heid was op het oogoiiblik der overgave een1
woik aan den hemel versohen'en, waarin zich
een wit kruis afteekende, „laquelle remeura,
sans se mouvoir, I'espace de demi-heure"
dit verschijnsel overtuigd'e de stedteiingen,
welke eerst Engelsch gezind waren, „qu'il
plaisoif fa Dieu qu'ils revinssent Fran? a is et
portassent tous la croix blanche". Aldus de
oude kroniekschrijvers.
Tijdens de binnenlandsche godsdiensit-oor-
logen had te Bayonne de beruchte samen
komst van Catharine de Medicis eni haar
vijf tien-jarigeni zoon Karel IX met Koningin
Elisabeth (dochter van Catharina de Medi
cis en eohtgenoote van Philips II van Span
je) en Alva plaats. Van de Spaansche zijde
werd getracht, Frankrijk over te haleni tot
soherper optred'en tegen de hervormde gods-
dienst. Catharina, op dat oogenblik het mees-
te heii zoeken'd m het bekomen1 van het evenL
wiicht tusschen de Katholieken en de Hugo-
noten, nu eens overhellenid naar Goligny dan
naar de Guisse, hoopte de Spaansche poli-
tiek te matigen.
Webenlang was Bayonne getuiga van
„bals, jbutes et festins", welker Luister moes-
ten 'dienien om1 den! berooideni tocstand van
de Fransche schatkist te verbergen. Ondter-
tusschani werdien besprekingen gehouden,
wdke geeni der partijeni overtuigden.. Biji een1
dier gelegeniheden1 moet Alva ter aanbeveling
van het uit den weg ruirnen van de hoofden
der protestanten gezegd hebben: „beter d'e
kop van een zalm dan de koppen van duii-
zend kikvorschen Deze woorden werden
door den1 twaalfjarigen Henldrik van1 Navar
re den lateren koning Hendrik IV, opgervan-
gen en overgebracht aan zijn moeder. Men
heeft in deze bijeenkomst d'en kiem willen
zien van den moord in de St. Bartholpmeus-
nacht. Voorloopig had Catharina geen blijk
gegeveni van eeniig voornemen tot iets der-
gelijks. Zij weigerde zelfs Alva's verzoek om
de protest antsehe godsdienstoefteningeni te
verbiedeni in de aan Spanje grenzende ge-
westen. De Spanjaarden blevenl haar dan
ook wantrouwem; dooh ook bij de voorman-
neri dier Hugenoten had de vrees postgevat
dat een geheim verbond tegen) hun partij was
op touw gezet.
Tusschen de verschillende oorlogen1 werd
meer dan eena getracht, door vorstelijke
Spaansch-iFransche huwelijken bandem tus
schen de beide rijken te leggen. Ook daarbij"
Een echte koker
speelde Bayonne some een rol. Zoo Het Lo-
dewijk XIII er zijn 'Spi
de grens tegai eeni Fransche bruid1 was
er zijn 'Spaansche bruid, die aan
jen een Fransche bruid1 was „uit-
gewisffleid", verwel'komen door de Luines,
wiens nederig arnbt vac valkenier met die
zending weinig in overeenstemming lijkt. De
keuze wordt verklaard1 door de hooge gunst
waarin deze latere counstable bij den1 jeug-
digen koning stond.
Gebeurtenissen van mieer belang speelden
zich te Bayonne af onder het eerste keizer-
rijk, toen' Napoleon, door list, overreding en
bedreigingen, er de gehfeele koninkiijike f ami-
lie uit Spanje had heengellokt. Ook 'Godoy,
gunsteling der koningin, wiens leven in
Spanje niet langer veilig was, had hij er
been lateni brengen.
Toen verleden jaar Napoleon's sterfdag
vereeuwde, is in den Counter de Bayonne
deze periode herdacht, evoials toen te Bor
deaux, en vermoedel'ijfc in andere plaatsen,
plaatselijke herinneringen aan dien' keizer
zijn opgehaaHd.
Ahn het artikel in den „Courrier", van de
bevoede hand van d'en1 secretaris van het
Comiite ,;Souvenir Franpais de Bayonne",
wil ik gaqrne de meeste Mjzonderhedenl over
d'it Verblijf ontleenen.
'De keizerlijke intocht op 14 April 1808
werd er bijgewoond door talrijke scharen
Baskiers, Bearneezen en nog verder wonende
Zuid-Franschen, waarvao veleri te voet den
langed weg haaden afgelegd. N'aipol'eon nam
zijn intrek in het buitenverblij.f iM'anac.
De bittere twisten in die koninklijke f ami-
lie, waarvan zij' uit angst, naiveteit -en on-
kunde de beslecbting kwam zoeken bij Na
poleon, welke juisf in die oneenigheid het
gewenschte „troebele water" vond, leidd'en
tot een hoogst pijnlijke stene in diens bij-
TSjn. Oe bevolkmg van Madrid, die het ver-
dwijnien1 van de geheele koninklijke familie
niet had kunnen' verkroppen, was, in oproer
uitgebarsten en de daarbij gevallen Fransche
soldaten diend'en Napoleon tot voorw-endsel
om den troonafstand van de gezamenlijke
Bourbons te verkrijgen. Qp het vernemen van
zijn werkelijke of peveinsde verontwaardi-
ging gingeri de oude koning en) zijne gema-
lin heftig tegen bun zoon Ferdinand te keer.
Deze werd door zijn moeder uitgemaakt voor
trouweloos, lafhartig in „cans entrailles".
„Welk een moeder! welk een zoon!" moet
Napoleon hebben uitgeroepen toen hij na dit
tooneel te Marrac terugkwam.
Nog dienzelfdefl avond werden' de noodige
verdragen vastgesteld, waarbij Ferdinand,
die sedert de half gedwongen aftreding van
■estaan, die haar nu aan zijn oudsten broe-
der Jozef overdroeg.
„Van 'n zeker standpunt gezien. is het niet
goed wat ik hier verricht", a'ldus moet Napo
leon zich in zijn omgeving hebben uitgeteten.
Ook in het belang van Frankrijk zou het blij-
ken „niet goed" te zijn geweest, terwijl het
voor bemzelf beteekende: de kiem van zijn on-
dergang.
De junta, welke hij liet bijeenroepen om de
troonsverandering te wettigen, moest te
Bayonne worden gehouden Slechts 86 van de
150 afgevaardigden lieten zich dqn hoon wel-
gevallen, buiten de vaderlandsche grenspalen
de niaiwe constitutie vast te stellen. Dit ge-
schiedde In elf zlttingcn, gevolgd door een
twaalfde, waarin de nieuWe koning en de le-
den der junta den .plechtigen eed van trouw
aan de grondwet aflegden.
Napoleon had zich zijn verblijf te Bayonne
ten nutte gemaakt om den uitgang' van1 de
Adour te onderzoeken en de scheepsbouw aan
te moedtgen. Geen week ging voorbij of hij
bezocht de baar, waarbij hi} 'soms in een
loodsbodt meeging. en zelf peilingen ma'akte.
Hij wilde de monding voor groote schepen
bevaarbaar maken om ook van uit d'e Adour
de Engelschen ter zee te kunnen' bestrijden.
Keizerih Josephine had zich te Marrac bij
hem gevoegd en geraakte, evenals haar ge-
maal, In geestdriff over de schoone streek
Zoowel op de Adour als de Nive werden toch-
ten ondernomen in ec-n vaartuig, welke men
met een kunstig vergulden adelaar had wr-
sierd. Josephine bezocht Biarritz en werd bij
een uitstapje naar het strand bij Boucau door
Napoleon spelenderwijze tot haar knieen in
het water gedrongen. De geheel omtrek werd
in oogenschouw genomente Guethary kreeg
een meisje, dat het paard van den keizer had
mogen -vasthquden, eenige Napoleons. Tot
haar dood werd zij „Madame Napoleon" ge
noemd.
De stad zelve werd bedacht met de schen
king van gebouwen en terreinen ter waarde
van frs. 1,300,000, welke de stichting ten doel
had van een stadhuis, een schouwburg, bur-
gerlijke en militaire hospitalen, handelsinrich-
tingen en kaden, rivierverbetermgen, enz.
Aan zijn verblijfplaats Murrac was de kei
zer zoo gehecht, dat hij, toen in 1813 Bayon
ne door de Engelschen werd bedreigd, order
gaf om bij bun nadering desnoods het kasteel
te verhranden1 „enfin qu'ils ne couchenit pas
dans mon lit".
Dai 20en Juli vertrok het keizerlijk echt-
paar, om na en rondreis door ZuidrWestelijk
Frankrijk huiswaarts te keeren, doch reeds te
Bordeaux bereikte hen het bericht van de uit-
oreiding van den opstand in Spanje en van de
capituiatie van een geheel Fransch legercorps
bij Baylen.
„Ik heb hun schapen gezonden en zij heb
ben ze verscheurd; ik zal hun leeuwen zen
den die henzelven zuilen verscheurendit wa
ren Napoleon's eerste worden. Hij1 keerde on-
middeliijk terug. bleef slechts een nacht te
Bayonne om zijn orders aan het leger aan
Maarschalk Berthier te dicteeren en1 reisde
toen spoorslags naar Spanje (3 Nov 1808).
Reeds den 19den Januari 1809, des och-
temds om vier uur, was- hij opnieuw te
Bayonne, ditma2l opgeschrikt door Oosten-
rijk's dreigende houding. Hij nam slechts een
korte rust, alweder in zijn geliefd Marrac, en
snelde toen naar Parijs op weg naar Weenen,
Aspern en Wagram.
Hij zou Bayonne niet terugzien, maar bij
het voorgoed vaarwel zeggen van Frankrijk's
bodem in 1815, toen de brik „Epervier" hem
naar de „Bellerophon" overbracht, moeten
zijn gedachten er verwijld hebben. Vememen-
de dat de „Epervier" te Bayonne was ge-
bouwd, een 13 voet diep ging, beklaagde hij
zich, dat men indertijd steeds had beweerd,
dat schepen van dien diepgang niet om de
baar konden. ,,'Eini de dijlk te BayonnC, is die
voltooid?" „Neen, Sire" „Wat is er veel
bevoien, dat nooit is ten uitvoer gelegd!" was,
het antwoord van den1 gevallen keizer.
Toen Wellington aan het einde van 1813
Soult uit Spanje had verdreven, werden tot
onder de muren van Bayonne zware gevech-
ten geleverd, die het opdringen der Engel
schen niet konden verhinderen. Terwijl Soult
met de hoofdmacht verder Oostwaarts de om-
trekkende beweging op Bordeaux trachtte te
beletten, werd het garnizoen van Bayonne be
gin 1814 aan een nauwe belegering en een
verwoed bombardement blootgesteld. In het
museum werden wij door den secretaris van
het „Comite Souvenir de Fran?ais Bayonne"
eenige Britsche projectielen getoond, die van
die beschieting afkomstig zijn.
Eerst na Napoleon's afstendl van den troon
gaf de vesting zich oyer.
Aan het bevel van Napoleon om Marrac in
brand te steken, was geen gevol'g gegeven. Ik
vind niet vermeld. of zijn vrees. dat een Brit'
in zijn bed zou slapen.'is bewaarheid. Wei
werd veel alter, in 1825, het kasteel door een
onbekende oorzaak een prooi der vlammen.
Het werd niet hcrsteld en slechts de met
Himon begroeide bouwvallen wijzen de plaats
aan. waar de groote keizer afwisselend plan
ner! maakte voor zijn spelevaren niet lose-
nhine en voor het uitdeelen van koningskro-
nen.
H. v P.
M
iCnnnJn xiroo
