Met Dr. Van der Sleen op reis.
ll
m
K
Mijn indrukken uit Amerika.
Radio-Hoekje.
■*"r
Ingezonden stiikfeen
Tjjdsefariften.
ZEELANDS PROEFTUINEN.
De Vereeniging Zeelancis Proeftuin heefc,
naar het Landbouwblad voor Zeeland en
Noord-Brabant meldt, aan prof. Sprenger te
Wageningen een gift van 4000 in geld aan-
geboden ter voltooiing van een inrichting tot
het neraen van proeven bij lage temperaturen
met fruit en groenten.
■wr
Woensdag, 9 Juni.
Hilversum, 1050 Al. 12 Politieberichten
6.307.30 Duitsche les door den heer Edgar
Grun. 7.Politieberichten. 7.45 en 10.
Persberichten. 8.10 Christelijke Radiover.
SprekersDe heer H. J. Bekkenng Jr. te Am
sterdam over; „les ove speculeeren". De heer
,C. B. v. d. Wal uit's Hertogenboech, over:
,43etuwsche novellen". Muakale gedeelte:
■De heer Alb. van Doom Jr., cellist van het
cpncertgeboriworkest te Hilversum. De heer
C. van Erven Dorens te Hilversum, begelei-
cfer. 1. Sonate van Handel in G-mol. 2. Va
riational symphoniqnes van Boellmann. 3.
Adagio van Bargiel. 4. Elegie van Faure. 5.
Scherzo van v. Goens.
Davertry, 1600 M. 11.20—1.20 Het radio
kwartet en solisten (contra alt, tenor, viool).
;1 202 20 Muziek van restaurant Frascati.
S'.-S? Schoollezing Parliament after the re-
ivrfotjon. 4.20 Causerie: Out of doors. 4.35
vMuziek van de New Gallery Kinema. 5.35
•Kinderuurtje. 6 20 Dnnsmuziek. 7.10 Tuin-
^jraatje. 7.20 Tijdsein Big Ben, weerbericht,
trieuws. Lezing: Old trades and new
knowledge, The trade of the dyer. 7.45 Sona-
Ae no 21 in G en no. 20 in D, van Haydn.
Piano. 8.— Spaansche lezing. 8.20 Concert
door het orkest en N. Hepton, sopraan. 9.
..Loyalty", l-acter van H. E. Bates. 9.50
Weerbericht, nieuws. Lezing; Zoo dragons of
todey. 10.20 Concert. Het Casano octet. I'an-
son, sopraan. 11.2012.20 Dansmuziek van
de Ciro club.
Parijs „Radio-Paris", 1750 M. 12.50 Con
cert Lucien Paris (piano, viool, cello). 5.05
Orkestconcert. 8.50 Select concert.
Konigswusterhausen, 1300 M. 8.50 Noor-
sche avond. Werken van Grieg, Svendsen,
Ibsen en Sinding. Orkest en Th. Loos, decla-
matjies. Daarna nieuwsberichten.
Brussel 486 M. en Antwerpen 265 M. 8.20
Fragtnenten van „Herodiade". 10.20 Nieuws
berichten. Antwerpen om 9.20 Vlaamsche le-
zing.
Miinster, 410 M, 1.352.50 Marschmu-
ziek door orkest. 4.20 Kindertooneel. 5.20
„fhre Konigliche Hoheit die Frau", kom.
voorlezing. 5.50 Lezing: Das eheliche Zu-
sammenleben der Vogel. 6.30 Pianoconcert
7.30 Lezing: Kolonien. 8.20 Noorsche avond.
Orkest. Ch. Schroeder, sopraan. Dubbel-
kwaltet Liederborn en W. Wahl, declamaties.
Werken van Svendsen, Grieg, Ibsen, As-
bjornsen en Sinding.
Buiten verantwoordelijkheid van de Redac
ts. De opname in deze rubriek bewijst geens-
tins dat de redadie er mede instemii)
BEZUINIGING, K RENTER LQHEID EN
WANTROUWEN.
Dat het sigarenvak voor den werknemer
slecht is weet ieder; dat het voor den werk-
gever ook niet loonend schijnt te zijn bleek
voor eenige maanden terug, toen de drie
grootste fabrikanten bun personeel bekend
maakten, dat hun geen gratis rookertje meer
verstrekt werd.
Zoolang het sigarenvak bestaat is het een
algemeeni gebruik geweest, de beoefenaren
van dit vak 20 of 15 sigaren per week te gf
ven, voor eigen gebruik.
Een spreekwoord zegt: „Die appelen vaart,
die appelen eet", en vandaar misschien, dat
de fabrikanten begrepen, dat menschen die
hun leven slijten met het tnaken van sigaren
voor anderen, toch ook wel een gratis rooker
tje toekwam.
Jammer dat de heeren De Frenne, Koel en
W. Helling er anders over dachten of dat hun
•bedrijif deze geweldige uitgave niet meer toe-
•lief, want het rookertje werd den menschen
onfhouden.
Dit leek echter deni heer W. Helling nog niet
kras genoeg, zijn personeel moest in het open-
bear nog de beleediging ondergaan om op
straat door Ambtenaren onder politietoezicht
gevisheerd te worden.
En zoo gebeurde het dat 5 Juni half 6en
uur 'bij het verlaten der fabriek, alle si-
garenimakers door een1 paar ambtenaren om
der ipolitie toezicht aan den lijve vevoeld wer-
den of zij! het spreekwoord die appelen vaart
die ook appelen eet in practijk brachten.
De omstanders die daar onwillekeurig ge-
tuigen van waren vonden dezie houding van
den heer Helling schandelijk en iik hoorde
zeggen een ander spreekwoord, namelijk:
„Zoo de waard is vertrouwt hij zijn gas-
ten".
Na dank voor de plaatsing
J.R. MOELAERT,
Klein Sigarenfabrikant
De heer Helling, wien wij, met het oog op
het sterk persoonlijke van het ingezonden
stuk, om inlichtingen vroegen schrijft ons het
volgende:
Dat het in't sigarenvak lang niet roos-
kleurig is, is algemeen bekend, men behoeft
daarvoor maar de jaarverslagen van de
groote sigarenfabrieken na te lezen, dan
staat men versteldl van de enonne verliezen.
't Spreekt vaozeif dat die tijdien voor de werk
nemers dan ook slecht zijn, 't een is 't ge-
volg van 't ander. Tevens spreekt't van zelf
dat de werkgevers op alle wijzeni trachten hum
bedrijf loonend te rnaken door over alle kan-
ten bezuinigingen in te voeren.
Een vain deze bezuinigingen is't afschaf-
fen van't geven van gratis rookertjes aan
het ipersoneelj een bezuiniging die zoolang
mpgelijk is uitgesteld maar eindelijk noodge-
dwongen is doorgezet.
Als men weet dat in een bedrijf met een
groot personeel zooals bij onze firma't ge
ven van gratis rookertjes een post geeft op
de onikostenrekening die eenige cluizenden gul
dens per jaar bedraagt, zal men kunnen be-
grijpen dat men eindelijk tot zulk een bezui
niging is overgegaan.
Nu is't geven van rookertjes niet een al
gemeen gebruik maar een gewoomte die hoofd-
zakelijk in Noord-Holland bestond Op de
groote sigarenfabrieken in't zuiden van 't
land worden nooit gratis rookertjes gegeven.
Bovendien is't personeel bij onze firma in de
gelegenheid gesteld hun rookertjes van de
firma te koopen voor de helft van den norma
len prijs.
Om nu op de hoofdgrief van den inzender
(n.l. de visitatie die Zaterdag 1.1. heeft plaats
gehad) terug te komen diene't volgende: De
ze visitatie gaat geenszins uit van den werk-
gever( in dit geval de firma W. Helling
Co.) maar wordt gelast door den inspecteur
van de accijnsen om te controleeren of door
het personeel ook ongebanderolleerde siga
ren uit de fabriek worden meegenomen. De
fabrikant noch. het personeel weten wanneer
zulk een visitatie zal plaats hebben. Blijkt't
dat er ongebanderolleerde sigaren worden
meegenomen dan gaat de werkman die daar-
op betrapt wordt, vrij uit, maar de fabrikant
wordt beboet wegens ontduiging van den ta-
baksaccijns.
Hieruit blijkt dus wel heel duidelijk dat de
patroon van zulk een visitatie slechts nadeel
en geen voordeel kan hebben en' hij zich wel
zal wachten een dergelijke visitatie uit te
lokken.
Het is zeker te betreuren dat een dergelijk
onderzoek op den openbaren weg moet plaats
hebben, voor de bebrakken werklieden is dat
allerminst aangenaam en de toeschouwers
krijgen daafvan 'n verkeerden' en zonderlin-
gen indruk. Wiji vermoeden' echter dat deze
methode onvermijdelijk zal zijn oandat de uit-
slag van ongebanderolleerde sigaren buiten
de jabriek moet Worden geconstateerd.
Deze visitatie heeft echter noch voor den
patroon noch voor de werknemers ernstige
gevolgen gehad. De overtredingeo die wer-
den geconstateerd waren van zulk een kleine
omvang dat ze geen aanleiding gaven den
patroon te beboeten en de firma w. Helling
Co. heeft er mede volstaan de werklieden
die zich aan een kleine overtreding hadden
schuldig gemaakt, een ernstige waarschu-
wing te geven.
Uit't bovenstaande blijkt voldoende dat de
opmerking van den inzender dat „de waard
is zooals hij zijn gasten vertrouwt" dus niets
anders is dan een verdachtmaking waarvoor
geen enkele grond aanwezig is en die op hem
zelf terugvalt.
JEDDAH, DE POORT VAN MEKKA.
Slank rijzen de minarets hoog op uit de
huizenzee; wit stapelen zich de woningen op-
een, omgeven door een lagen vierkanten
stadsmuur met midden in elke lange zijde
een poort. Benoorden de stad een andere om-
muurde ruimte, het kerkhof met o. a. het
graf van Eva, waarover ik u nog nader ver-
tellen zal. In het zuiden eenige dadelpal-
mep en een rommelig geheel, dat zich later
zal ontpoppen als het negerdorp Nakatoe.
Achter de stad wazige gele bergen, die het
heilige Mekka aan het gezicht onttrekken. En
verder woestijn woestijn.
De witte stad licht fel op in de stralen van
de reeds laagstaande zon, als wij naderen.
Op de consulaten wapperen de vlaggen en
nog enkele firma's hijschen een driekleur ter
verwelkoming. Verscheidene Samboeks ver
laten den wal om te zien of er niets te verdie-
nen vail Merkwaardige scheepjes met hun
vooroverstaanden mast en het latijnsche zeil
met reuzenra, een model dat gebruikt wordt
van den Niji tot aan onze Oost en dat al keu-
rig uitgebeeld was in de tombe van Thi. Wel
een bewijs, dat het voor deze streken aan alle
eischen voldoet.
De Hollandsche Kolonie, 7 man sterk,
haalt ons van boord in een motorsloep. Ge-
lukkig komen zij voor onzen gastheer en kun-
nMaai fioe is fiei efgeoHjk gebeurd, ouwe Jongeo 1"
fN°°! wou tusschon twee auto's door en later txxxr
de St, flsi gei et maar 66n geweest wafl."
nen wfj rustig vooruftgaan om het nieuwe en
vreemde geheel op ons te laten inwerken.
Wij landen even buiten de zeepoort voor
de douaneloods, een ongerieflijkheid die men
al van de Europeanen overgenomen heeft.
Alleen met dit verschil dat er geen vaste ta-
rieven voor in- en uitvoerrechten zijn, waar-
schijnlijk om het fooienstelsel te bevorderen.
Kleinigheden die je weten moet!
Wij wandelen rustig naar de Massieve
poort, die nog elken avond om tien uur met
zware ijzeren deuren gesloten wordt, en ko
men meteen in de hoofdstraat, waar een ge-
zellige drukte heerscht. Een tiental kanieelen
ligt midden voor de poort rustig te herkau-
wen, zwaar beladen als gewoonlijk. Links
voor den ingang der moskee zit een aantal
geheel in het zwart gekleede, zwaar gesluier-
de.vrouwen op het uitdeelen van geld te
wachten. Zwaar gesluierd. In Cairo draagt
men t^genwoordig als sluier 'een haakwerkje
met mazen van 1 k Iff cM., waar doorheen
duidelijk te zien is welk merk rouge voor de
Lippen wordt gebruikt, en dat opgehangen
wordt aan het puntje van den neus. Van be-
dekken is daar geen sprake meer, alleen van
verregaande coquetterie. In Giddah daarente-
gen hangt de sluier van het hoofddeksel neer
tot 15 a 20 c.M. onder de kin. Het boven-
lichaam is gehuld in een wijde zwarte cape.
Van het aangezicht is n i e t s te zien, meestal
zijn er ook niet eens oogspleten. De zwarte
lap bedekt alles, is los geweven, zoodat de
stakker er doorheen kan zien, maar dat is ook
alles. Verstikkend warm is het onder zoo'n
lap natuurlijk ook nog!
Het is Ramadan, vastenmaand. Een maand
lang mag de geloofsgetrouwe Mahomedaan
(en dat zfn ze hier natuurlijk allemaal) tus-
schen zes uur's morgens en 6 uur's avonds
niet eten, niet drinken en niet rooken. En dat
in een hittc van 30 graden Celsius in den
schaduw. Ieder zijn meug, maar wij drinken
hier den heelen dag door! Straks, op het
oogenblik, dat de zon onder gaat (dat heet
hier zes uur), als het schot klinkt, dan stort-
ten alien zich als uitgehongerd op het voed-
sel, dat te kust en te keur aangeboden wordt
in cafe's, winkels, gaarkeukens en op allerlei
draagbare kook- en verkoopgelegenheden. De
meeste lekkernijen worden op straat gebak-
ken of op andere wijze klaargemaakt en ook
veelal op straat genuttigd.
Voor de cafe's staan groote banken, erg
hoog van den grond, maar men zit er ook
niet zooals wij met de beenen omlaag han-
gend, maar met de beenen onder het lichaam
gekruist. Zoo zitten de meeste Mohameda-
nen zelfs in den trein. Is het niet druk, dan
ligt iedereen zoo ltd mogelijk lang uit op de
veerende gevlochten zitting.
Het is druk in de stad zoo tegen vijf uur;
de hongerenden verzamelen zich reeds in de
cafe's, overal rookende pannen, ameulende
vuurtjes. Een dichte wolk van vliegen om-
zwermt al ,<die heerlijlcheden ofbedekt ze
tot een zwarte wriemelende massa.
Maar, daar letten wij1 eigenlijk nauwelijks
op. Onze aandacht wordt geheel in beslag
genomen door demenscheo. Dadelijk val-
len verschillende typen op. De gezeten bur
gers in langen witte kaftan ,met vaak goud-
bestikt overkleed en witten hoofddoek ziet
men natuurlijk weinig. Mooie menschen zijn
het; rijzige gestalten, meest met vollen zwar-
ten ringbaard, soms bijna blank, maar ook
wel flink gebruind, zooals bijv. onze zeeiui.
Ze doen denken aan onze Rabbijnen. Daar-
naast als scherp contrast de Bedouin, de
woestijnbewoner, herder of kameeldrijver in
vuilen gescheurden burnous, waardoor over
al het prachtige-gespierde lichaam zichibaar
is. Een dun kroezelig ringbaardje, een scher-
pe haviksneus en een paar oogenZoo
scherp, zoo tartend, zoo uitdagend, 200
trotsch kijken ze over ons heen, dat je als
indringer begint te voelen en instinctmatig
omkeert, als je bij een wandeling buiten de
stad eenige honderden meters in de richting
van Mekka bent doorgeloopen en zoo'n
woestijnbewoner je met een enkele handbe-
weging aanduidt, dat het beter is terug te
gaan. Prachtkerels zijn het; toch ook goed-
lachsch en welwillend. Ik fotografeerde een
ezeltje, dat aardig geschoren was, en keek
wat lang boven in de reflexcamera. Een
groote kerel stapt op ipij af en beduidt door
gebaren, dat hij ook wil zien. Neen, dat ple-
zier, toen hij; daar het beestje zag. Dadelijk
zijn kameraden geroepen en al gauw stonden
er tien van de schilderachtigste typen die ge
u denken kondt zich om mij heen te verdrin-
gen. Maar toen ik hen wilde fotografeeren,
neen hoor, een veelzeggend handgebaar.
Maar vriend Traanberg had ze al op de
plaat, terwijl ze om mij heen stonden.
Gezeten burgers en bedouTnen vormen
slechts een klein deel van de bevolking. Het
gewone volkje vertooet alle nuancen van
blank tot donkerbruin, alle kleedingsoorten
van keurige witte gewaden tot lompen, gonje-
zakken enz. Naakt bovenlijf ziet ge al vrij
veel, vooral bij kinderen en sjouwende werk-
lui. En dan overal, in elken hoek, bij elk werk,
negers. Vroeger allemaal slaven, thans nog
gedeeltelijk, vaak ook al met Arabisch bloed
en dus varieerend van ebbenhoutzwart tot
chocoladebruin, maar altijd kecbaar aan de
dikke lippen. En dan nog, weer heel wat an
ders, de Grieksche winkeliers, die de groote
bazaars bezitten. Voeg daarbij nog Mekka-
gangers, pelgrims uit alle deelen van Afrika,
Azie en IndiL en ge begrijpt dat wij onze
oogen uitkeken. Gelukkig waren de bewoners
even nieuwsgierig naar ons, vooral naar de
blonde krullen van mdjn vrouw, als wij naar
hen. 't Was gezellig.
VII.
Nakatoe en de poort van Mekka.
Weer slenteren wij door de hoofdstraat
van Jeddah tusschen Kameelen en Bedouinen,
Ezeltjes en Arabieren, halfnaakte kinderen,
negers, gesluierde vrouwen, stapels balen,
matten, watermeloenen, gaarkeukentjes enz.
Nu gaat het rechtsom de Soekh in, die even-
als die van gisteren bijna geheel met hout
overdekt is om koopwaar en koopers te be-,
schermen vooi de zonnehitte. Verderop wordt
deze bedekking gebrekkiger, wat gonjezak-
kf n, een oud zeil Schilderachtig en smerig.
Kronkelend door nauwe en breede straaijes
nac'eren wij de poort van Naka4oe, die naar
het negerdorp voert. Plotseling staan wij in
t'c zandwoestijn Op een halve rnijl afstand
staat achter omheiningen een aantal reuzen
b:ienkorven, een .cht Kafferkraa!, enkele
dadelpalmen wuiven hun sierlijke kronen er
bovenuit. Fen paar naakt? kindern spelen in
den vuilnishoop. Een luchtspiegehng doet de
ne vlak bij schijnen Een gier o Pelt hoog in
de lucht en een lange rij Kamee'en vohooit
het schilderij.
Wij naderen. Het is onbehooriijk warm en
stoffig. Geen mensoh is er te zien De hutten
blij'ken wel is waar van ouden vorm te zijn
maar van nieuwe materialene plaatijzeren
platgeslagen benzineblikken en oude meel-
zakken, spelen in de benedenste helft een
groote rol. De koepel is meest van gras of
takken.. Elke hut staat binnen een omheining,
die ook uit de mee; i fantastische -ife-
rialen bestaat. Een heeft als grondvesten van
den heelen muur een tiental Kameelengeraam-
ten! Een ander houdt de zaak overeind met
staaldraden en gebruikt beenderen als tent-
pennen. Een ongelooflijk rommelzootje.
Middenin het dorp een paar patricierswonin-
gen: een groote keurig schoon gehouden
ruimte, omheind met rechtopstaande takken
en een deur met een scharnier. In het brand-
punt van de ovaal een ruime bijenkorf-
vormifje hut met ingang van misschien
1.40 M. hoog. Mary is bezig de wasch op te
ihangen. Haar kkeding bestaat uit een verti-
caal rood met witgestreepte lange broek en
een zwart overkleed. Gewoon geen gezicht.
den bediende, den ambtenaar hooge Ioonen
om hun de gelegenheid te bieden meer en
grootere inkoopen te doen. Hoe meer de
menschen koopen, des te meer mcteten de
fabrikanten produceeren. Hoe meer deze
produceeren, des te hoogere winsten m?.ken
zij, om op hun beurt, steeds hoogere loonen
te kunnen betalen, zoodat er meer en duur-
dere dingen gekocht kunnen worden." Dit
is de theorie van Ford en andere fabrikan
ten van massa-artikelen. Ford gaat nog ver
der. „Geef den werkman gelegenheid om
zijn aankoopen te benutten. Als ge hem
tien uur per dag, zes dagen per week, laat
werken, dan heeft hij noch den tijd, noch
den lust om uitstapjes te maken in zijn
automobiel, om te luisteren naar zijn gra-
mofoon of zijn radio-toestel, om in zijn beste
pak te gaan wandelen, om het theater te be«
zoeken. Hoe meer vrijen 'tijd hij heeft, des
te beter kan hij van zijn inkoopen genieten,
en hoe meer geld hij besteedt en hoe meer
hij omzet, des te meer heeft de fabrikant om
hoogere loonen te betalen, etc." Het sluit
als een bus. Daarom stelt Ford voor om
langzamerhand het werk te beperken tot
vijf en daarna tot vier dagen per week, niet
Gouden oorringen en een gouden knop in den a^s een socialistische maatregel, doch om
ldnkerneusvlcugel. Vermogende lieden! J—1 'to 1J
Wedrennen! Derby is er niets bij. Kleine
ezeltjes, elk met twee drie-kwartnaakte neger-
jongens bemand en door een vijftal suppor
ters voortgejaagd. Ze stuwen aan om een
hoek. De stofwolk vliegt voorbij. Ze keeren
terug om het wonder te zien. Gapen aan,
worden aangegaapten gekiekt.
In een grooten boog gaat het dwars door
deze merkwaardige nederzetting naar den
Oostkant van de stad. Daar moet de poort
van Mekka zijn, die een tiental jaren geleden
nog geen Europeaan mocht naderen. Thans
kunnen wij er ongehinderd door in en uit-
gaan, maar niet te ver in Oostelijke richting,
den weg naar Mekka op. Daar wordt de
Europeaan teruggewezen in een taal, die
iedereen verstaat. Als hij althans na die aan-
maning- nog loopen kan.
Bij de poort heersoht groote bedlrijvigheid.
Al1 uit de verte zien wij de mensehenmenigte,
daar bovenuit kameelkoppen en andere groo
te gevaarten op den rug van dat schip der
woestijn. Wij treffan het. Een karavaan pel
grims op het punt van vertrek! Eerst zien wij
de zaak wat uit de verte aan, een beetje hui-
verig nog, maar mien heeft ons uitdrukkelijik
verzekera, dat wij ook daar veilig gaan kun
nen. En dat blijkt ook. Ook hier weer dezelf-
de welwillende nieuwsgierigheid, ook voor de
Reflexcamera, die druk werk heeft (en het
goedl heeft gedaan!). Want er is heel wat te
zien! Men is nog bezig met het beladen der
eeuwig tegenstribbelende drommedarissen
(echte kameelen met twee buiten heb ik nog
geen enkele gezien hoor! Maar de eenbultige
wordt hier overal kameel genoemd). De rau-
we keelklanken der Arabieren, die onze
gggeee tot een soort rochelgeluid uitbuiten,
wedijveren in onwelluidendheid met het ge-
blaas en gegorgel der lastdieren, die nooit
wil len knielen en nooit wil l en opstaan en
nooit weggaan en nooit stilstaan. Altijd moet
er gescholden en geslagen worden.
Maar dat tafereel is al niet nieuw meer.
Wel iets anders: de palankijns waarin de
meer gegoeden de reis zullen ondernemen.
Een drommedaris wordt op eigenaardige
wijze bepakt. Over den bult wordt een soort
schraag gebonden en de last wordt aan de
omhoogstekepde knoppen der schragen, dus
aan weerskanten van het dier opgehangen.
Soims zijn het balen suiker, dan geitevelzak-
ken vol water of koopwaar. Nu zijn het stel-
lages bestaande uit een bed met heniel. Aan
elken kant een, een matras op elk bed en een
in het midden. Dat geeft een tent van twee
meter lang en twee meter breed, de vloer be-
legt met perzische tapijten, een prachtig
kleurig kleed over dte overkapping, zoo
groot, dat het over de geheele voorwand1 kan
worden neergehaald. Thans in de drukte van
het vertrek zijn de meeste nog open en lig-
gen daar geheel in het wit gekleed de pel
grims, man en vrouw in noneh'alante hou
ding, de kinderen er tusschen en zien neer op
•het geharrewar daar beneden. De kleeding
der imanlijke pelgrims bestaat alleen uit twee
handdoeken; het hoofd is onbedekt. A'an de
voeten sandalen. De vrouwen dragen het ge-i
wone gewaad, maar ook alles wit, behalve
de sluier, die zwart blijft. Zoo reizen de rij-
ken arabieren naar hun pelgrimsoord. Straks
zet de karavaan zich in beweging, als de zon
bijna onder is en twee maal vier eh twintig
uur lang wiegt en schommeit het gevaarte,
gedragen door het sterke groote dier, dat a,1-
leen op het heetst van den dag eenige uren
rust behoeft.
De Javaansche pelgrim doet het gewoon
lijk iets minder rijk. De palankijns zijn met
watten overdekt; ze worden al genoeg afge-
zet. De arme gaat loopen, barvoets, bloots-
hoofds, 80 mijlen door de bergachtige woes
tijn. En de rijke, die haast heeft gaat per
auto. Voor 1 lA pond per persoon. Eerstdaags
wordt er een groote Fiat-char-a-bancs voor
24 personen in de vaart gebracht en stukge-
reden met een' enorme overbelasting op den
slechten karavaanweg, door chauffeurs die
geen Jlauw idee hebben van een motor die
bijv. vinden, dat hij het in Ramadan maar
zonder oiie moet doen.
Een Sambock brengt ons weer naar het
schip. Een matroos klimt omhoog om het zeil
los te maken, pakt het touw waar langs hij
omhoog klimt tusschen groote teen en ande
re teenen. Weg schdeten wij langs tal van
dergelijke vaartuigen die kolen aan wal bren-"
gen. Een is op het rif geloopen. Een spier-
naakte neger, een hercules staat te zwoegen
om hem los te krijgeo, g'linsterend zwart in
de laatste stralen der avondzon. Wij gaan
verder het Zuiden in!
Dr. W. G. N. VAN DER SLEEN.
Door Dr. Neil van Aken.
IX.
New-York, Mei.
Amerika is niet alleen het koopkrachtig-
ste, doch ook het kooplustigste land ter we-
reld. De ondervinding, vooral der laatste 25
jaren, heeft geleerd dat Amerika rijk gewor-
den is niet door het sparen, maar door het
uitgeven van geld. „Geld is rond; daarom
moet het rollen", zeggen de Amerikanen. In
deze kooplust worden zij aangemoedigd
door de bankiers, de economisten, en ieder
die, naast zijn eigen belangen, de belangen
van het volk behartigt, „Geef den werkman,
den verkoop van zijn product te bevorde
ren. Op het bezwaar dat wordt ingebracht
dat verminderde werktijd niet ramengaat
met vermeerderde productie, wordt geant*
woord, dat een grooter en meer ..efficient"
gebruik van machines den handenarbeid
verlicht, den werkman minder vermoeit, en
de productie-capaciteit van een fabriek
vergroot. Dit blijkt trouwens uit de statistie-
ken.
Verscheidene groot-industrieen producee
ren thans volgens de bovengenoemde me-;
thode een groote volume met minder werk-
krachten en in korter tijd, met meer profijt
en tegen hooger weekloon, dan vier of vijf
jaar geleden onder het verouderde systeem.
het systeem, dat algemeen gevolgd wordt in
Nederland en andere Europeesche landen.
Hierin dan ligt het antwoord op de
vraag: „Waarom is Amerika zoo rijk, ter
wijl Europa zoo arm is?" Het motto van
Amerika ,,E pluribus unum" is de sleutel die
dc geheime kamer van Amerika's welvaart
opent.
Amerika is een, op geographisch, politiek,
industrieel, commercieel en sociaal gebied.
Europa is verdeeld. Amerika met 120 milli-s
oen inwoners, een jeugdige, vooruitstreven-
de natie, met 48 onafhankelijke staten In
een federatief verband, zonder beperkende
in- en uitvoer-regelingen onderling, organi-
satorisch vereenigd, met 6en taal en een
traditiej Europa met een grooter aantal in
woners, doch bestaande uit stukjes en brok-;
jes, vijf millioen hier, zeven millioen daar,
20 millioen elders, met verschillende talen
en gebruiken, met nijd en haat en jaloezie
elkaar in het vizier houdend als hond en
kat, met invoer- en uitvoerrechten op ieder
paar honderd kilometers afstand, met groo-,
te legermachten, de meest onprodyctieve
klasse van menschen op de werelddit is
het antwoord.
Of Europa het voorbeeld van Amerika
kan navolgen en haar industrieel systeem
kan toepassen onder de huidige Europee
sche toestanden, laat ik ter beoordeeling
over aan uw kopstukken op economisch
gebied. De algemeene opinie van Amerika
is, dat Europa slechts dan zijn armzaligen
toestand kan verbeteren, wanneer het, in
navolging van Amerika, de politieke, tradi«
tioneele, taalkundige en godsdienstige gren-.
zen wegveegt, en een Vereenigde Europee-.
sche Republiek schept, onder een leiding,
met een industrieel en commercieel belang
in het oog, een droom waarschijnlijk die
niet verwezenlijkt zal kunnen worden zon
der de heele Europeesche. psychologie te
veranderen. Amerika is geslaagd in het
opbouwen van een vereenigde natie, omdat
het den stier bij de horens nam, om een
Amerikaansch spreekwoord te gebruiken,
toen die stier nog een nuchter kalfje was.
Thans is het een tarn huis- en tuindier, ge-
weldig in zijn kracht, doch luisterend naar
de stem van de volksleiders, daar de onder
vinding geleerd heeft, dat er met tegen-
stribbelen op den duur niets te bereiken
valt. Dit verklaart de geheele Amerikaan-
sche politiek op gebied van emigratie, we-
reld-isolatie, scheiding van kerk en staat en
andere vraagstukken, die aanleiding moch-
ten zijn om verdeeldheid, ongezonde ideeen
en ontevredenheid te scheppen in de thans
ve-eenigde en tevreden republiek.
Een paar dagen geleden ontmoette ik een
iNederlandsch groot-industrieel op zijn
eerste bezoek aan Amerika. In den korten
tijd van een maand had hij een dozijn groo
te fabrieken bezocht en nauwkeurig bestu-
deerd. Overal vond hij een toestand van
groote werkzaamheid, tevredenheid en
welvaart. Nergens in de wereld had hij zul-
ke verhoudingen ontmoet als die, tusschen
werkgevers en werklieden in de Staten. In
een fabriek die ongeveer 10.000 man werk
verschaft, werd hij door den directeur in
een auto door de gebouwen gebracht om de
verschillende afdeelingen van het kolossale
bedrijf in een halven dag te kunnen bezich^
tigen.
Hem werd ^erteld, dat bijna ledere werk«
man een aantal aandeelen had in het kapii
taal van de maatschappij, dat een hunner,
als afgevaardigde der arbeiders, hen verte-
genwoordigde in den Raad van Commissa*
rissen, en dat hun loonen in vier jaar ver-
dubbeld waren, zoodat de meesten hun
eigen huis bewoonden, een automobiql be-
zaten en meer en meer van hun geld tieleg-
den in de aandeelen der maatschappij.
„Zoo iets is niet denkbaar in Nederland",
zei hij tot mij. „Als ik daar terugkom en aan
mijn vrienden vertel dat de industrie rijker,
wordt door het loon der arbeiders te ver-
hoogen en hun werktijd te verkorten, zal
men mij stapelgek noemen. Ik zal er maar
over zwijgen".
Noord-Holland in Woord en Beeld begin!
met een geslaagde kiek van de jaarlijksche
reiinie van de zeilvereeniging „Het IJ" Aan
de jubileerende afd. Winkel van het Witte
Kruis zijn enkele foto's gewijd, voorts een
groote collectie kieken in verband met het be
zoek van den prins van Djokjakarta, de
groepfoto en twee andere kieken ter gelegen
heid van de opening van het kringmagazijn
van het Roode Kruis te Alkmaar, de installa-
tie van den nieuwen burgemeester van Nieu
we Niedorp, den heer A. Visser, enz.
;i.
w.
