Ilkiimikt toaraiL
„ALSOlAAIt 1030
De algemeene toestand in 1929
in Hollands Noorderkwartier.
Honderd Iwee en dertigste Jaargang.
IVoeiiMiug- Januari
Radio-hoekje
Hoe Nördlingen's Heimatspiel in elkaar zit.
Enkele bijzonderheden en een korte inhoud.
De menigte aan de kerktrappen biddend voor het behoud der stad.
Dans der burgers voor den Magistraat.
Dood van den bevelhebber der bezetting.
No. 6
1929.
Donderdag 9 Januari.
Hilversum, 1071 M. (Van 12.6n.m.
298 Af.) 10.1015 Morgenwijding. 12.01
2.Concert door het A. V. R. O.-Kwartet.
2.3.Gramofoonmuziek. 3.3.30 Lezing
door J. A. Handels over: Wollen sto'"en.
3.304.Gramofoonmuziek. 4.5.Zie-
kenuurtje. 5.306.30 Concert door het A V.
R. O -Kwartet. 6.30 Koersen. 6.457.15 Le
zing door N. Blink over: De prijzen der land
bouwproducten. 7.157.45 Fransch: Gevor
derden en conversatie. 7.45—8.Gramo
foonmuziek. 8.018.15 Gramofoonmuziek.
8.15 Aansluiting van het Concertgebouw te
Amsterdam. Het Concertgebouw-orkest. So
list: Alexander Schmuller, viool. Na afloop:
Persberichten. Daarna aansluiting van het
Carlton Hotel te Amsterdam. Het ensemble
Lismonde. 12.Sluiting.
Huizen, 1875 Af. (Uitsluitend N. C. R. V.)
o 15—930 Morgenconcert. 10.—10.30 Zang
door Dameskoortje. 10.30—11.— Zieken-
drenst. 11.11.30 Lezen van Chr. Lectuur.
12.30 Uurtje voor de Landbouwers.
Concert Viool, cello en piano.
2.35 Uitzending voor scholen. 2.453.45
Cursus Fraaie Handwerken. 4.-5.— Zieken-
uurtje. 5.6.Lezing. „Over zielkundige
invloeden op het proces van de ziekte". 6
7 Orgelconcert. 7.—7.30 Literaire lezing
over „Het Geuzenlied". 7.30—8.— Cursus
Maleisch. 8.Causerie en concert. Sopraan,
cello en piano. Daarna persberichten.
Daventry, 1554.4 Af. 10.35 Morgenwij
ding. 11.05 Lezing. 11.20—12.20 Gramo-
loonmuziek. 12.20 Concert. F. Townson, so
praan. D. Vevcrs, cello. M. Chamberlain,
1.20—2.20 Concert op cinema-orgel door R.
Foort. 3.20 Vesper. 4.05 Concert. R. Mattei,
mezzo-sopraan. H. de Leon, bariton. Cembalo
Kwartet. 5.35 Kinderuurtje. 6.20 Lezing.
6 35 Nieuwsberichten. 6.55 Marktberichten
8Zang door S. Austin, bariton. 7.20
7 40 Lezing. 7.45 Lezing. 8.05 Lezing. 8 20
„Hansel und Gretel". Sprookjes-Opera. Mu
ziek van E. Humperdinck Koor, orkest en
solisten. 9.25 Nieuwsberichten. 9.40 „Hansel
und Gretel". Derde bedrijf. 10.20 Nieuws
berichten. 10.25 Lezing. 10.40—12.20 Dans
muziek!
Parijs ,ftadio-Paris", 1725 Af. 12.50—2.20
Gramofoonmuziek. 4 05 Concert. 7.40 Gra
mofoonmuziek. 8.20 Tooneel en zang.
Langenberg, 473 Al. 6.207.20 Gramo
foonmuziek. 9.3510.35 Gramofoonmuziek.
11.30 Phonola-concert. 12.25—1.50 Orkest-
concert. 4.505.50 Concert. Koren, vocale-
en instrumentale solisten. 7.20—8.15 Orkest-
concert. 8.20 Concert. Orkest. G. Kulen-
kampff, viool. Daarna tot 11.20 dansmuziek.
Kalundborg, 1153 Af. 11.201.20 Orkest
concert. 2.4.Concert. Orkest en concert
zanger. 7.057.35 Concert door Strijkorkest.
8.20—9.35 Concert. Orkest en zanger. 9.50
11.20 Her-uitzending van buitenlandsche sta
tions.
Brussel, 508.5 M. 5.20 Dansmuziek. 6.50
Gramofoonmuziek. 8.20 Her-uitz. van het
concert door het Concertgebouw-Orkest te
Amsterdam.
Zeesen, 1635 Af. 6.1511.20 Lezingen en
berichten. 11.20—12.15 Gramofoonmuziek.
12.15—12.50 Berichten. 1.20—1.50 Gramo
foonmuziek. 1.503.50 Lezingen. 3.504.50
Concert uit Berlijn. 4.50—7.50 Lezingen.
7 50 Hans von Bulcw herdenking te Leipzig.
Causerie en orkestconcert. Daarna berichten.
9.50 Dansles. Daarna tot 11.50 Dansmuziek
99
In het artikel van j.1. Maandag hebben we
beloofd een en ander te vertellen over het
landsspel dat we in Nördlingen bijwoonden,
en we zullen dan ook in de volgende regelen
trachten een beeld te geven van hetgeen zich
dien zeldzaam mooien zomeravond af
speelde op het prachtige kerkplein aan den
voet van den machtigen St. Georgekirche
Het spel van Nördlingen wordt al een tien
tal jaren regelmatig eiken zomer in het drukke
reisseizoen opgevoerd De laatste paar jaren
echter pas in de open lucht, en het is met
zekeren trots te vermelden, dit openluchtspel
is gegeven op advies van den voorzitter van
onzen Nationalen Landsspelraad de Witt
Huberts. Deze woonde het feest bij toen het
•gegeven werd in de groote schouwburg
zaal van Hotel Deutsches Haus en hij zag on
middellijk, hoeveel mooier en werkelijker het
zou zijn, indien het op een oude historische
plek gespeeld zou worden. Hij heeft toen in
dien zin geadviseerd en het gevolg is ge
weest dat tegenwoordig alleen bij slecht weer
in de zaal wordt gespeeld.
Fritz Basil, Oberspielleiter van het theater
te München, heeft het spel met de spelers
ingestudeerd. Allen zrn dilettanten, inwo
ners van Nördlingen, die hun tijd beschik
baar stelden en nog steeds met veel enthou
siasme elke week weer, en eiken Zondag
middag hun spel opvoeren.
Enthousiast is trouwens een ieder in
Nördlingen. Op Spel-dagen werkt de heele
burgerij mee om het stadje een feestelijk aan
zien te geven. De straten worden sober, doch
smaakvol versierd, op de plaatsen waar het
spel en de dansen gegeven worden, hangt
men overal mooie tapijten uit de vensters,
ook wapenschilden en andere zaken die aan
den tijd van het spel herinneren
Om even terug te komen op de organisatie
van het spel, de bedoeling is eerst geweest
een geheel nieuw theater te bouwen, maar de
kosten bleken zoo hoog dat overgegaan werd
tot verbouwing van de bestaande schouw
burgzaal in Hotel Deutsches Haus. Wat daar
tot stand gekomen is, is iets, waarop Nörd
lingen met zijn weinig aantal inwoners met
recht trotsch kan zijn, en waar menige Neder-
landsche gemeente met een 20.000 zielen en
meer, nog niet eens naar kan kijken. Een mooi
groot tooneel, een ruime orkestruimte, een
zaal. tot in de puntjes in orde, een zeer prac-
tisch gebouwde galerii. waar enkele honder-
vrij lang stand houden van Donauworth de
Nördüngers gelegenheid gehad hebben de
stad in verdedigingsstaat te brengen, en
Elfriede en Daubitz zijn verloofd en genieten
in een schoone conditorei-tuin van de mooie
omgeving, terwijl ze op een aantal gasten
wachten. Als de feestvreugde haar hoogte
punt heeft bereikt verschijnt Hille, een heks,
die verwijten doet en voorspellingen.
In zulke benarde tijden moet er geen feest
gevierd worden, ze is angstig, ze voelt dat
alles op den duur mis zal loopen, ze waar
schuwt. geeft raad en verdwijnt weer even
stil en schimmig als ze gekomen is. gehuld
in lompen, achter de boomen. naar de hoek
van de kerk, waar ze onzichtbaar wordt.
We zullen U niet langer vervelen met een
beschrijving van het spel. genoeg zij, dat de
Keizerlijken de stad nemen, welke op ge
nade of ongenade overgegeven wordt Ferdi-
nand is zeer goedertierend als hij de dee
moedige houding van Je boetvaardige bur
gerij. verpersoonlijkt door de autoriteiten
ziet. en stad en inwoners worden gespaard.
Nördlingen krijgt zijn rechten als Reichsstad
terug, en keizer Ferdinand beeft weer een
verknochte plaats aan zijn macht toege
voegd.
Dan komt het mooiste gedeelte van het
spel. De kerkdeuren zwaaien open en zacht
orgelspel wordt hoorbaar. Biddend zinkt het
volk op de knieën op de stoepen en op het
plein, om te danken voor de redding van de
stad, voor de goedertierend'heid van Ferdi
nand die menschen en stad gespaard heeft.
Zoo is het einde van het Heimatspiel, dat ons
twee en een half uur gespannen heeft gehou
den en waarover allen het eens waren, dat het
zeer geslaagd was. Nu hebben we het onder
de meest gunstige omstandigheden gezien:
een bladstille zoele zomeravond, ideaal weer
dus. De windstilte maakte dat ook de samen-
den geriefelijk het ten tooneele gevoerde kun
nen volgen, ziedaar in een paar woorden de
schouwburgzaal, die onze begeleider ons
met een gezicht van „Wat zeggen jullie daar
wel van?" toonde, toen we ingewijd werden
in de geheimenissen van Landsspelvoorberei-
dingen en wat daaraan vastzit.
De inrichting van het heele spel, tooneel,
verlichting en coulissen inbegrepen, heeft in
dertijd ongeveer een 70.000 Mark gekost, nu
dit eenmaal aangeschaft is, zijn de kosten be
trekkelijk zeer gering, vooral ook omdat alles
wat er geschiedt, gedaan wordt door Nörd
üngers, die alles belangeloos doen.
Om een korte inhoud van het spel eenigs-
zins begrijpelijk te maken, moeten we terug
gaan in de geschiedenis en uw geheugen even
opfrisschen met een betoog over den Dertig
jarigen oorlog, die gepleegd is in de jaren
16181648. De vrede van Münster maakte
tegelijkertijd een einde aan dezen krijg en
aan -onzen onzaligen tachtigjarigen oorlog.
Die Dertigjarige oorlog dan, werd ge
voerd door den Zweedschen koning Gustaaf
Adolf, tesamen met de verbonden Duitsche
vorsten en verschillende vrije steden tegen
den Duitschen keizer Marihias en later diens
spraken van den torenwachter en de angstige 1
menigte aan den voet van de kerk, woord
voor woord te volgen waren. Kortom, alles
werkte mee om deze vertooning tot een
model-opvoering te injiken Wat nog opviel
was de buitengewone aandacht waarmee het
geheel gevolgd werd, ook door menschen
die het al ettelijke malen gezien hadden, en
het feit dat er absoluut niet geapplaudis
seerd werd. Vooral dit laatste deed wel
dadig aan
Voor belangstellenden zij nog medege
deeld dat Elfriede en Daubitz elkaar niet
krijgen, bij een uitval wordt hij gedood, en
haar blijft niet anders over dan zich met
veel pathos te werpen op het ziellooze
lichaam van hem, die haar heer en meester
was. Een der kieken, bij dit verhaal toont U
dit tragische geval.
De andere plaatjes zijn genomen uit het
spel. de bidscène voor de kerk, en de volks
dansen, die des Zondagsmiddags op het
Raadhuisplein gehouden worden. Voor we
uit Nördlingen wegreden hebben we die
dansen nog gezien en zelden was een gezel
schap enthousiaster dan wij, toen de laatste
dansers verdwenen waren en ook wij weer
uit den goeden ouden tijd terug moesten
toon Ferdinand. Aan het hoofd van de
Keizerlijke troepen stond de bekende Wallen-
stein, de Zweedsche koning voerde persoon
lijk zijn troepen aan.
Toen hij in 1634 sneuvelde werd het bevel
overgenomen door den rijkskanselier Oxen-
etierna, die weer moedig te velde trok tegen
de keizerlijke benden, welke voor een groot
deel uit Kroaten en Spanjolen bestonden
Vandaar dat ons aller vriend Alva ook in dit
streken het een en ander te behandelen heeft
gehad
In 1634 waren de keizerlijken onder Graat
Gallas bezig Beieren te zuiveren van
Zweden, en zoo kwam het dat een drietal ste
den daar belegerd werden: Ingelstadt, Donau
worth en Nördlingen. Vlak voor de poorten
van Nördlingen werden de Zweden onder
Hom en de verbonden Duitsche troepen on
der Bernard von Weimar dooi de Keizers-
troepen verslagen en het is toen voor de
Vroedschap, de burgerij en de manschappen,
die in het stadje gelegerd waren, een zeer ge
wichtig vraagstuk geweest: dadelijk over- j
geven of een belegering doorstaan. Het einde
was: volhouden. Het baatte niet, den 6en
September 1634 trfokken de zegevierende
Keizerlijken de stad binnen.
Deze veldslag en wat daar aan vast zit, is
nu het hoofdmotief geworden van het Lands
spel, dat geschreven is door Pfarrer Wolf
Meyer Erlach Het is geheel in verzen ge
houden en heeft 5 acten. Om dit hoofdmotief
heen is een liefdesgeschiedenis geweven tus-
schen de dochter des burgemeesters Elfriede
en den plaatselijken commandant Erhard
Daubitz.
Het eerste bedrijf geeft een vergadering
van den Raad. in afwachting van den komst
van keizerlijke boodschappers, die niet lang
op zich laten wachten en mededeeling doen
dat Keizer Ferdinand eischt dat de stad 100
man troepen binnen hare wallen laat en aan
de gezonden boodschappers gehoorzaam is.
Een en ander brengt de gemoederen nogal
in beweging: „Frei ist die Stadt! Sie wird
es immer bleiben", roept de burgemeester uit
Waarop de boodschapper dadelijk repliceert:
„Wer gestern frei war, kann zum Knecht
heut werden."
Zoo gaat het eenigen tijd door, als de
vroede vaderen tegenwerken en geen troepen
binnen de wallen willen laten, dreigt de
boodschapper met het verscheuren van den
keizerlijken bul, die Nördlingen Reichsstadt
maakt en even later doet hij het inderdaad.
Dan gaat de mare dat de Zweden op weg
naar de stad zijn, de redding is dus nabij.
Maar ijdele hoop, het blijken Keizerlijke troe
pen, die van Donauworth komen en op weg
naar Nördlingen zijn. Vlak voor de poorten
raken ze slaags met de Zweden en men
beleeft door kanongebulder en musketten-
geblaf het verloop van den slag mee. Onder
wijl rapporteert de wachter bovenop den
Kerketoren wat hij ziet, en het is een groote
verdienste van het Landsspiel dat het zoo
buitengewoon goed de verschillende gemoeds
stemmingen van de bij de kerkportalen samen
gestroomde menigte geeft.
Dan komt Daubitz op, als boodschapper
van het kamp van Bernard von Weimar,
een goedgezinde dus. Elfriede is zoo opge
wonden door zijn komst als redder, dat ze
hem om den hals valt. Vanaf dat oogenblik
is de koene krijgsman gewond door Amors
pijlen en ook de schoone Elfriede is geraakt.
Uit het tweede bedrijf blijkt dat door het
keeren naar het snelverkeer en haastijj
rijden.
Op het plein is voor die gelegenhedi een
baldakijn opgericht, waaronder de leden
van de vroedschap, allen natuurlijk in hun
costumes van 1634, met hunne dames plaats,
nemen. Een uitstekende 'jongenskapel, in
schilderachtige kleederdrachten uit dien tijd
begeleidt de dansen van de boeren, de lands
knechten en de meisjes der notabelen Het
slot is een algemeene verbroedering van de
standen en dit wordt gesymboliseerd door
een gezamenlijke dans waaraan allen mee
doen, de vroedschap en de dames incluis.
Een fleurige afmarsch met de jongenskapel,
die vroolijke deuntjes speelt, voorop is het
onherroepelijke einde.
Meer zullen we er niet van zeggen, men
moet het gezien hebben om met ons mee te
kunnen voelen, hoe schilderachtig en hoe
mooi het was.
In een artikel van a.s. Vrijdag zullen we de
plannen van de Alkmaarsche Oranjevereem-
ging uiteenzetten, de plannen die spontaan
gemaakt werden toen wc wonderlijk vol
daan uit Nördlingen terug waren, waar men
ons zooveel schoons had te genieten ge
geven. Kr.
Rede wan den Voorzitter van de Kamer van Koophandel.
In de hedennamiddag gehouden vergade
ring van de Kamer van Koophandel en Fa
brieken, heeft de voorzitter de heer S. W.
Arntz, ter kenschetsing van den algemeenen
toestand in 1929 in Hollands Noorderkwar
tier de volgende rede uitgesproken.
Mijne Heeren.
Het is mij een groot voorrecht U bij
den aanvang van het jaar 1930 welkom
te mogen heeten en U een overzicht te
geven van het wel en wee, dat handel en
industrie in de laatste twaalf maanden
heeft gekenme'-kt. Het doet mij leed, dat
ons lid, de heer D. H. Grunwald, wegens
ongesteldheid thans niet aanwezig is.
Moge hij spoedig dermate hersteld zijn,
dat hij weder zijn groote arbeidskracht
ten dienste der Kamer zal kunnen stel
len!
Hoofdzakelijk zal mijn overzicht ge
wijd zijn aan den economischen toestand
in ons eigen gewest, doch een paar ge
beurtenissen, die in het buitenland zijn
voorgevallen, zou ik toch niet onvermeld
willen laten.
In de eerste plaats breng ik U dan in
herinnering de algemeene daling der
speculatieve fondsen, die op tal van
beurzen in een heviga crisis uitliep. Ge
lukkig zijn de verwachtingen, dat deze
crisis in de naaste toekomst op de nij
verheid zou overslaan, in ons eigen land
althans, nog niet bewaarheid, al moge
niet worden ontkend, dat tegen het ein
de van het jaar hier en daar een sterke
afname van de bedrijvigheid viel waar
te nemen. Alhoewel wij vurig hopen,
dat deze terugslag zal uitblijven, zal
men toch veistandig handelen door met
ae mogelijkheid ervan rekening te
houden.
In de tweede plaats herinner ik U, dat
op 20 December 1.1. de onderteekening
heeft plaats gehad van het slotprotocol
van de volkenbondsconferentie voor de
in- en uitvoerverboden. Onze verwach
tingen hieromtrent zijn niet bijster hoog
gespannen geweest en één der gedele
geerden heeft zelf ter conferentie opge
merkt, dat van de eigenlijke conventie
slechts „de schaduw van een schaduw
was overgebleven. Onze exporteurs zijn
in den laatsten tijd echter door het bui
tenland niet erg verwend geworden, zoo
dat wij dit resultaat al dankbaar aan
vaarden, in de verwachting, dat de be
raamde wapenstilstand op tariefgebied
binnen korten tijd zal mogen volgen.
Het feit, dat sedert 1 Januari 1929 in
Spanje dezelfde invoerrechten worden
geheven van kaas uit Nederland en
Zwitserland, waarvoor onze Kamer her
haaldelijk ijverde, is ook in het bijzon
der voor ons district van beteekenis.
Den bedrijfsgang in ons land zou ik,
niettegenstaande de vele nog heerschen-
de ongunstige factoren, als scherpe on
derlinge- of buitenlandsche concurren
tie, laga prijzen, moeilijken afzet etc.,
behoudens enkele uitzonderingen, b e-
vredigend willen noemen. De cijfers
der werkloosheid over 1929 zullen ver
moedelijk ook belangrijk gunstiger zijn
dan die over 1928. Jammer is het even
wel, dat het afgeloopen jaar voor den
landbouw in 't algemeen niet gunstig
is geweest.
Ten aanzien van het verloop van de
voornaamste bedrijfstakken in ons ge
west zij het volgende opgemerkt:
a. Grove tuinbouwproducten.
De verwachting, die hier verleden
jaar werd uitgesproken, dat de vooruit
zichten voor de in de schuren opgesla
gen voorraden interkool niet slecht
schenen, weru bewaarheid. Mede door
het voor deze groenten gunstige weer
zijn de resultaten der w intercampagne.
zoowel voor den handel als voor den
tuinbouw, gunstig geweest. Geheel te
genovergesteld zijn echter voor beide
partijen de afgeloopen zomer en herfst
geworden. Door de groote cohcurrentie
uit België en Italië waren onze vroege
aardappelen slecht te plaatsen. Zij wer
den tegen .zeer lage, voor de tuinders to
taal onvoldoende, prijzen van de hand
gedaan. Dooreen genomen waren ook de
koolprijzen tot nog toe niet loonend; al
leen voor de vroegste soorten konden be
vredigende prijzen worden bedongen.
Van de bijproducten zijn de uitkomsten
tot nog toe voor wortelen en kroten ma
tig en voor uien zéér slecht. Dit laatste
artikel is af en toe zelfs vrijwel onver
koopbaar.
Van de bedrijfsuitkomsten der in-
maakfabrieken is op 't oogenblik nog
weinig te zeggen. De ingemaakte pro
ducten konden voor lage prijzen worden
ingekocht.
Van bloemkool zijn de prijzen goed
geweest, doch de oogst is voor een groot
gedeelte mislukt.
De glascultuur heeft ook in ons
district in het afgeloopen jaar weer een
tamelijk groote uitbreiding ondergaan.
Het bedriif in de verw armde kassen is
gunstig geweest. In de onverwarmde,
de zoogenaamde „koude kassen", was
dit over 't algemeen niet loonend. Ook
voor de fijnere tuinbouwbedrijven in de
omgeving van Alkmaar, Heiloo, Lim-
men, Castricum en langs den duinkant,
zijn op enkele uitzonderingen na, de uit
komsten maar matig. Wel zijn van
aardbeien de prijzen hoog geweest, doch
de o-jgst was over 't algemeen matig tot
slecht; bij enkele tuinders zelfs geheel
mislukt. Groote voorraden wiuterkool
en uien zijn dit jaar opgeslagen waar-
Voor in 't algemeen genomen de vooruit-
