Jaarlijks zal mitsdien zijn te rekenen
°P de volgende uitgaven:
ONTVANGST VAN VIJF
DI£NSTW£IG£RAAKS.
verd geacht de te leenen som met
dit bedrag te verhoogcn en het be
drijf daarvan gedurende een reeks
van jaren rente en aflossing te
laten betalen. A'. zou uit boek
houdkundig oogpunt een ander
standpunt te verdedigen zijn, wij
zijn van meening, dat de gevolgde
handelwijze in elk geval niet tegen
net belang is van de gemeente of
van het bedrijf, zoodat er naar ons
voorkomt geen aanleiding is om
op dit punt thans nog verandering
in de stukken aan te brengen,
fn verband met het bovenstaande
}(ellen B. en W. den raad voor over te
gn&\\ tot vaststehine van de volgende
juppletoire begrooting en vervolgens
van de besluiten, welke in bijlage nr
162 van dit jaar zijn opgenomen.
WIJZIGING VERORDENINGEN HAN-
DELSSCHOOL EN HANDELS
AVONDSCHOOL
In bijlage 110. 220 schrij en B en.^ :1
Krachtens beschikking van 2 Mei
Nr. 4124 I Afdeeling V. H. M O. van den
Minister van Onderwijs, vei l®e"t. ü.et j
Rijk ten behoeve van het ondenv js in
facultatieve vakken aan
en handelscursussen, o.a. stenografie en
machineschriiven, subsidie op den voet
?an de voorwaarden voor subsidieering
van
nograüe 8 en voor machineschrijven 5
'leDe'Steur der Handelsschool heeft
u „„„rctel gedaan om aan die
ïïoolNls vak va" 0,l,l''nv"s
toofde va" elk der tlassf"
TTTh en V (hoogste klassen van den 3-,
5 J cursus) in te voeren machine-
«rhriiven met 1 les per week (het vak
stoBOgratie wordt reeds gegeven).
De Inspecteur van het M O. in de 5e
inspectie kan zich me de invoering van
het vak machineschrijven aan de Han
delsschool vereenigen. Ter vermindering
van kosten en om overlading van het
programma te voorkomen wijst dé In
specteur er op, dat ock de volgende rege
ling, naar hem gebleken is, voldoet. Na
het eindexamen der Hoogere Handels
school kan voor de leerlingen, die het
diploma hebben behaald, een snelcur-
sus in machineschriiven worden gege
ven, waarbij de leerlingen iederen dag
(desnoods 's avonds) een uur les ontvan
gen en nun wordt toegestaan zich gedu
rende den dag te oefenen. In drie weken
kan dan een behoorlijke snelheid wor
den bereikt en .tan een schooldiploma
worden uitgereikt. Uiteraard zijn de
kosten op deze wijze gering. Een derge
lijke regeling zou voor de leerlingen van
klasse Illb, wellicht in combinatie met
de bovenbedoelde leerlingen getroffen
kunnen worden.
De Directeur acht dit voorstel alles
zins aanbevelenswaardig en zou aan
het einde van den loopenden cursus met
het door den Inspecteur aanbevolen
plan een proef wil lm doen nemen.
De Directeur der Handelsavondschool
heeft ons voorgesteld aan die school zoo
wel stenografie als machineschrijven als
vakken van onderwijs in te voeren en
wel stenografie in elk der klassen 1 en 2
èén les per week verplicht en in klasse
4 één les facultatief, en machineschrij
ven in elk der klassen 2 en 4 één les fa
cultatief. Hij zou de lessen in stenogra
fie in klassen 1 en 2 in de plaats willen
stellen van de lessen in aardrijkskunde
en de facultatieve lessen in stenografie
en machineschrijven willen doen geven
uur (tot nu toe werd op dezen avond
op den Woensdagavond van 654 tot 9
gec onderwijs gegeven). Het onderwijs
in klasse 4, zoowel in stenografie als in
machineschrijven, is bedoeld als een
afgesloten geheel hoofdzakelijk voor
leerlingen, die van andere onderwijsin-
Ti.htingen on i' school komen (zo r
b.v. bezitters van het M.U.L.O.-diploma),
met mogelijkheid om ook andere leer
lingen, die daarvoor naar het oordeel
den directeur in aanmerking kun
nen komen, aan de lessen te doen deel-
n^en.
De Inspecteur van het Middelbaar On
derwijs in de 5e inspectie kan zich met
dit voorstel, en de Commissie van toe
dicht op het Middelbaar Onderwijs kan
zich met beide voorstellen vereenigen.
Ten behoeve van het onderwijs m ma
chineschrijven is aanschaffing van 10
s hriifmachines gewenscht, medebren
gende een uitgaaf in eens van i 3000,
terwijl voor onderhoud enz. jaarlijks is
ie rekener, op 7 50 per machine of in
totaal 75. Ten behoeve van het koste
loos in bruikleen verstrekken aan daar
voor in aanmerking komende leerlingen
van boekjes en hulpmiddelen voor het
onderwijs in stenografie aan de Han
delsavondschool is bovendien te rekenen
CP een uitgaaf in eens van 100.
Naar wij verwachten zal het gebruik
van de machines ten behoeve van elk
der beide scholen vrijwel gelijk zijn, zoo
dat de helft der kosten ten laste van
e'ke school kan komen.
voor de Handelsschool in totaal j Jo
140.
voor de Handelsavondschool samen
265 a 375.
Met het oog op het korte dienstver
band en het gering aantal lessen van
den lee.aar in machineschrijven aan de
handelsschool zouden wij elk jaar voor
^ze lessen een afzonderlijke voorzie
nig willen treffen, waarbij een beloo-
"tag van 2.50 per werkelijk gegeven
zou kunnen worden beschikbaar ge-
rift u welk bedrag ons in verhouding tot
ha i '?on'ng van leeraren, die het go*
Wiit ^aai' wer^7-aam zijp» billijk voor-
el 'i souden de regeling voor de Han"
eina 00' vvi"en doen ingaan aan het
van ^en loopenden cursus en die
6 Handelsavondschool 1 Sept. 193'-..
ltl ^gevolge van het vorenstaande zul-
Wji2j 6. erordeningen voor de scholen
81Qg dienen te ondergaan,
In die voor de Handelsschool zouden
wij, zulks in overeenstemming met den
bestaanden toestand, tevens willen op
nemen, dat ook het onderwijs in steno
grafie facultatief is.
Voor wat de Verordening voor de Han
delsavondschool betreft, zouden wij van
deze gelegenhed gebruik willen maken
neg een aanvulling aan te brengen. Het
5e lid van artikel 1 bepaalt, dat de lessen
aanvangen in de 1ste week van Septem
ber en eindigen in de laatste week van
April. Het komt ons noodig voor, dat dit
voorschrift woreft aangevuld met de be
paling, dat wij, gehooro den directeur,
te'kenjare vóór den aanvang van den
cursus, vaststellen dc data van aanvang
en einde van de lessen, vooral ook in
verband met de beschikking van den
Mi aster van Onderwijs, inhoudende
o m., da* de wedden van het aan han
delsavondscholen verbonden onderwij
ze,ei personeel niet meer moet worden
berekend naar het getal weken, dal een
cursus duur', doch naar het gelal in
d en cursus volgens den lesrooster te
geven lessen, vermeerderd met het ge
val lessen, hetwelk zou zijn gegeven, in
dien de lessen tijdens de vacantie waren
doorgegaan Op grond van de subsidie
voorwaarden zal aan dit voorschrift ge
volg moeten worden gegeven. Wij heb
ben inmiddels het voorschrift van den
Minister bereids toegepast. Het verdient
echter aanbeveling de door den Minister
gewenschte regeling op te nemen in de
Verordening tot regeling der salarissen
an het ondervvijzenc. personeel aan de
Handelsavondschool.
B en W. stellen ten slotte voor vast te
stellen een Verordening tot wijziging
van de Verordening voor de Handels
school te Alkmaar er. een Verordening
tot wijziging van de Verordening voor
do Handelsavondschool voor handels- en
kantoorbedienden te Alkmaar; benevens
een Verordening tot wijziging van de
van het onderwijzend personeel aan de
Verordening tot regeling der salarissen
Middelbare Handelsavondschool voor
handels- en kantoorbedienden te Alk
maar.
Men schrijft on
De demonstratieve vergadering, die Zon
dag door de verschillende anti-mi litairistische
organisaties hier ter stede in de Harmonie
was georganiseerd bij de thuiskomst uit de
gevangenis van vijf dienstweigeraars uit
Noord-Holland, zou om twee uur beginnen.
Om kwart voor twee was de groote zaal van
de Harmonie reeds tot den nok toe gevuld en
nog steeds stroomden groote drommen toe
Verschillende ocgenblikken werd het gedrang
in hall en ingang benauwend, toen alle paden
en de geheele foyer met menschen waren op
gevuld moeten er nog tientallen worden
teruggestuurd. Hieruit blijkt wel, hoe de
dienstweigeringsbeweging om zich heen heeft
gegrepen in Noord-Holland en hoeveel sym
pathie er is onder breede volksmassa's voor
de moedige daad van deze jongens.
De voorzitter opende de vergadering met
een woord van welkom, speciaal tot de vijf
dinstweigeraars. Jullie hebt thans tien maan
den in de gevangenis tegen het militairisme
gestreden, maar zoo sprak de voorzitter
thans begint eigenlijk jullie strijd pas. Ver
der hekelde hij het optreden van de gevange-
nisbeamtoten, die zich niet hadden ontzien de
jongens met gummistokken te ranselen.
Vervolgens gaf hij het woord aan den heer
W. L. van Warmelo te Blaricum, die gedu
rende 36 jaar als officier in het Nederland-
sche leger had gediend, maar door den
wereldoorlog tot e ei! fel anti-militairisme
was gekomen.
Spr. kon het niet anders dan als een voor
recht beschouwen, dat hij was uitgenoodigd
om een woord van hulde te spreken tot die
vijf jonge mannen, die thans weer is de maat
schappij zijn teruggekeerd na hun offer, ge
bracht te hebben.
Zien wij aan den eenen kant, dat de regee
ringen plechtig namens hun volk het Kei-
logg-pact onderteekenen en daarmede voor
het oog van de wereld officieel beloven nim
mer meer hun toevlucht tot oorlog te nemen,
waarmee zij den oorlog officieel buiten den
wet gezet en tot misdaad verklaard hebben,
daar zien wij aan den anderen kant, dat zij
ondanks die belofte, ondanks hun arbitrage
verdragen, ondanks het Int. Gerechtshof toch
voortgaan zich sterker te bewapenen; dat zij
voortgaan de zonen van hun volk onder de
v apenen te roepen om hen te bekwamen in
het moordwerk, dat zij zoo plechtig hebben
afgezworen.
Dat is een onhoudbare toestand.
Een volk, dat zulk een dubbelzinnigheid
van hacr regeering toelaat, houdt daardoor
op een beschaafde natie te zijn en daartegen
moet geprotesteerd worden.
Maar met schande moeten wij erkennen,
dat nog een groot deel van ons volk zich zon
der protest bij zulk een handelwijze neer
legt en wij schrijven dat toe zoowel aan on
kunde als aan onverschilligheid geboren uit
eigenbelang.
Maar ons volk zou niet het fiere vrijheids
lievende Nederlandsche volk zijn, als het
geen zonen voortbracht, die zich aan den
spits van het protest durfden te stellen, die
bereid zijn te lijden en zich op te offeren voor
wat zij noemen hun persoonlijke eer, die in
dit geval tevens is de nationale eer, die open
lijk aan ons volk durven zeggen: ik verkies de
gevangenis boven het prijsgeven van mijn hei
ïigste overtuiging; die tevens door de regee
ring is uitgesproken als zijnde de overtuiging
van het geheele Nederlandsche volk.
Dat protest is een daad, die gepaard gaat
met zelfopoffering en daarom van groote
raoreele beteekenis is; een beteekenis zoo
groot, dat zij spreken zal en spreken moet to
de harten van al die andere jongelieden, rue
nog Nederlandsch bloed in hun aderen e -
ben, maar die door hun opvoeding, de gr
misleiding, waaraan zij stelselmatig b g
staan hebben, nog niet beseffen waar
Wij begrijpen ook, dat zulke kinderen nog
niet beseffen de ware beteekems va
logg-pact en nog niet doorzien de leuge. d.e
achter zulke fraaie leuzen 0 1 8 d
Zeker, er was een tijd, dat deze woora n
waarheid bevatten. Dat was toen de Fransche
revolutie door bijna alle staten werd aange-
vallen en men het Fransche volk de rechten
weer wilde ontnemen, die het zoo juist met
ongeloof lijk veel leed en ellende veroverd
had. Toen trekken de Fransche zonen uit om
met hun leven de Fransche toekomst te ver
dedigen.
Maar dat is 150 jaar gelden en in dien
tijd is veel veranderd.
Thans worden de volken gekneveld door
het Groot-Kapitaal en de Groot-Industrie.
Dat wordt thans nog bewezen, door de ellen
de van de massa ook van hen, die den oorlog
gewonnen hebben. Dat zien wij aan die 28
millioen werkloozen, die met hun gezin ge
brek hebben aan alles in een wereld van over
vloed.
Wat heeft de oorlog ons niet duidelijk ge
leerd, dat al die volken, die met enthousiasme
uitgetrokken zijn om te strijden, belogen en
bedrogen zijn.
Heeft de oorlog ons niet geleerd, dat de
mensch alle rechten verloren had, zoodra hij
in den greep was van het militairisme, dat
thans ontaard is in de meest ergerlijke en ver
nederendste vorm van slavernij.
Heeft de oorlog ons niet geleerd, dat hij
spot met alle wetten van moraliteit en men-
schelijkheid.
Wij aar7:lene geen oogenblik het afslach
ten van weerlooze krijgsgevangenen, het I
vergiftigen in massa van een burgerbevol-
king, van vrouwen en kinderen, van zieken en
ijrsaards, met torpedeeren van onbewapende
passagiersschepen nog heel veel meer, aan te
klagen als methoden die in strijd zijn met alle
wetten v.~'t r-r-r'pn menecheliikheid. Eu
dat is het wétk, dat u.ans geëischt worcil
van menschen, die zich Christenen noemen.
En dan te weten dat er nog priesters en
voorgangers zijn, die zich daar nog niet open
lijk tegen verzetten.
Spr. herinnerde aan de toestanden beschre
ven in het boek van Réau.
Heeft de oorlog ons niet geleerd, dat ter
wijl de bloem van hef volk op de slagvelden
gegast, aan flarden gereten, afschuwelijk
verminkt wordt, de kooplieden thuis aan de
vijanden al dat oorlogstuig verkochten, dat
zij noodig hadden om hun eigen broeders af
te slachten.
Dat is gebeurd met medeweten van de
regeeringen en de Generale Staven. Dat zijn
dezelfde regeeringen, die het Kellogg-pact
onderteekenen, den oorlog voor misdaad ver
klaren en tegelijkertijd de wapenen voor den
volgenden oorlog laten aanmaken en de
dienstweigeraars in de gevangenis stoppen.
Het is raad in deze wereld en nog is het
protest van de volken zoo zwak.
Maar het slachtvee begint te ontwaken
Steeds meer begint men in te zien, dat het
bloed niet vloeit voor hooge idealen.
De protesten beginnen weerklank te vin
den. Eindelijk begint het nationale geweten
te ontwaken. Wij zien dat hier aan deze
stampvolle zaal.
Wij zien, dat aan de enthousiaste ovatie
gebracht aan deze vijf jonge mannen, die in
plaats van te genieten van hun jeugd zich
hebben laten opsluiten tusschen de muren van
de gevangenis, omdat zij liever leed en ver
nedering ondergingen dan te transigeeren
met hun geweten en met de stem van hun
hart.
Nimmer hebbe matelaren voor niets ge
leden.
Uw leed, Uw daad, Uft krachtig standhou
den voor het hoogste ideaal der menschheid,
de wereldvrede, moet en zal spreken tot de
harten en hoofden van al diegenen, wier
oogen nog niet open zijn en die nog niet zoo
stevig in hun schoenen staan, dat zij dur
ven en kunnen lijden voor de menschheid
Maar eens zal die daad door allen erkend
en gewaardeerd worden. Eens zullen de jon
ge moeders, die thans haar zuigelingen in de
armen geklemd houden, begrijpen wat zij aan
U te danken hebben. Dat zal zijn op het
oogenblik, dat de volker. wakker geworden en
de ontwapening zullen doorvoeren, dat on
kunde zal plaats maken voor inzicht, dat
lauwheid en karakterloosheid zullen hebben
laats maken voor inzicht, dat lauwheid en
arakterloosheid zullen hebben plaats ge
maakt voor den ontembaren wil om den vrede
te verkrijgen ten koste van alles.
Wij van onzen kant, belooven U daarvoor
te werken met alle macht die in ons is.
Hierna kwam de heer Wim Wiese aan het
woord.
Hij herinnerde er aan, dat de jongeren tot
hun meerderjarigheid in alles van hun
ouders afhankelijk waren volgens de wet, en
dat de verantwoordelijkheid voor hun daden
wettelijk eveneens bij de ouders berust. Ech
ter maakt de wet een uitzondering en wel
voor de militaire dienst. Want daarbij wordt
nog aan de jongeren, noch aan de ouderen de
vrijheid gelaten over het al of niet deelnemen
te beslissen en dus wordt aan de jongens de
zware taak in handen gelegd zelf de verant
woordelijkheid op zich te nemen.
Spr. wees er op, dat als de dienstplicht bijv.
op 23 jaar in plaats van op 18 jaar zou in
gaan, er zeker wel tien maal zooveel dienst
weigeraars zouden zijn.
Spr. ging uitvoerig in op de behandeling,
die de jongens in de gevangenis hadden moe
ten ondergaan. Het is, zei hij, voor ons heel
moeilijk om ons te realiseeren wat dat is, op
gesloten te zijn. Wij weten niet welke stem
ming en welke sfeer daar heerschen. Het is
geen wonder, dat zij met hun jeugd en met
hun enthousiasme licht komen tot daden, die
zij later zouden veroordeelen tot daadwerke
lijk verzet tegen het gevangenisregime. U
begrijpt, daar zijn ook andere kanten aan.
Wij moeten ook de houding der gevangenen-
bewaarders bespreken. Er zijn bijv. verschil
lende socialisten onder de jongens. En als
daarnaast dan bewakers aanwezig zijn, van
een geheele andere richting, en zij gaan de
jongens dan door vele kleinigheden het leven
moeilijk maken, dan maken ze het daardoor
wel heel moeilijk. Het is bijv. voorgekomen,
dat een bewaker spottend zei; „Ik colporteer
ook met gebroken geweertjes", daarmee de
jongens in hun beginselen treffend. Maar
overigens is de behandeling vrij goed. Anders
maakte men ze tot martelaars en dat zou
daadwerkelijke propaganda zijn voor de anti-
militairistische gedachte. Hier zijn de jon
gens geen menschen, maar nummer zooveel
uit dat en dat hokje. Het is geen wonder, dat
dit tot verzet prikkelt, al is dat verzet dan
niet moreel goed te praten.
Het feit, dat de jongens worden opgesloten,
is moord van de ziel. Het is voorgekomen,
dat een jongen een gillettemesje inslikte, om
dat hij dan naar het hospitaal moest en uit
de cel weg kon komen.
Het begon met 1 Mei. Dit was voor de jon
gens een feestdag, die gevierd moest worden
in de gemeenschap die dertig jongens met
elkaar gevormd hadden. Zij zagen kans van
een stok en wat roods een roode vlag te ma
ken en deden die van de gevangenis wappe
ren. Natuurlijk waren de gevangenbewaar
ders daarom kwaad.
Er zijn verschillende schermutselingen ge
weest, maar het hoogtepunt kwam op 31 Mei.
Er was die dag een anti-militairistische
demonstratie en er werd gezongen. De jon
gens hebben toen teruggezongen en ge
schreeuwd. De gevangenisdirecteur en ook de
plaatsvervangende directeur waren er toeval
lig niet en de leiding was in handen van den
directeur der strafgevangenis, die meende nu
eens extra streng te moeten optreden. Negen
van de jongens zijn (oen stuk voor stuk uit
hun cel gehaald en door bewakers van de
strafgevangenis met gummistokken afgeran
seld. Daarna werden zij onderworpen aan
een zeer strenge regime. Er zijn jongens, die
2 V, maand in de cel in de strafgevangenis
hebben doorgebracht. Anderen moeten, als ze
door de gang liepen, een gevangenenkap dra
gen met twee kijkgaten, alsof ze schurft had
den. En weer anderen werden als straf ver
schillende malen opgesloten in een cachot
Dit is een ijzeren kooi van twee maal twee
maal twee meter, die i n de cel wordt ge
plaatst. Op doktersvoorschrift mogen de jon
gens er maar een paar uur inzitten ..om te
kalmeeren", maar sommigen zaten er vijf
dagen in.
Hoe het mogelijk was, dat berichten hier-
V.. N jiUJcVsen? Op alle brieven staat
censuur en wat niet doorgelaten mag, wordt
onleesbaar gemaakt. Bij bezoek van ouders
ed. is een bijzitter aanwezig, die in den eer
sten tijd na de mishandeling het speciale
consigne kreeg, dat er niet over gevangenis
toestanden mocht worden gepraat! Juiste be
richten konden eerst doorlekken, toen sommi
ge dienstweigeraars vrij kwamen. Hij is ver
der naar de soc.-dem. regent van de gevan
genis, ds. van der Heide, gegaan, doen deze
maakte zich er af. Toen ging spr. naar dc
directeur van de bijzondere strafgevangenis.
Die ,.had geen tijd".
Toen de verklaringen van de dienstweige
raars verzameld waren, was er de moeilijk
heid een vereeniging te vinden, die de publi
catie op zich zou nemen. Eindelijk werd con
tact bereikt met ds. Hugenholtz te Ammerstol
en ds. Frits Kuiper te Krommenie. Deze laat
ste nam in „Kerk en Vrede" over, wat Wiese
reeds in „De Jonge Gids" over de mishan
deling had gepubliceerd en via ds. Kuiper
kwam het in de kringen der Tweede Kamer
De so:.-dem Duys hield een interpellatie,
doch de minister ontkende alles. Hij had 7
dienstweigeraars ondervraagd, doch die wis
ten van niets. Maar wie garandeert, dat dit
de zelfde jongens waren? Ook de bewakers
ontkenden en de directeur. Maar thans weten
wij, dat het de directie van de strafgevange
nis geweest en niet van de bijzondere, en dat
cok de bewaarders uit een andere gevangenis
de ranseling hebben toegediend.
Thans moeten de jongens naar Veenhui-
zen. In hoeverre dit 'n verbetering is, kunnen
wij thans nog iet nagaan. Maar wei weten
we, dat tegenover het waarschijnlijke voor
deel van te mogen werken in de open lucht,
voor de jongens verschillende nieuwe moei
lijkheden zijn gekomen. Zoo mogen zij geen
Sinterklaaspaketten ontvangen, en zij kregen
geen vegetarisch voedsel, zooals in Schevenin-
gen. Twee jongens zijn thans uit protest in
hongerstaking gegaan.
Spr. wekte op tot een protest tegen de on-
menschelijke behandeling van jongens, die
de stem van hun geweten hebben gevolgd.
Hierna kreeg de heer Kees Kracht het
woord, als vertegenwoordiger der dienstwei
geraars, die in hoofdzaak de door Wiese ge
noemde feiten bevestigde.
Rede ds. Schermerhorn.
Na een korte pauze kwam de veteraan der
vredesbeweging, ds. N. J. C. Schermerhorn,
aan het woord.
„Het is mij, zeide deze, als oude strijder te
gen het militairisme een groote ontroering
te mogen spreken in een zaal waarin enkele
jongeren aanwezig zijn, die den moed hebben
gehad hun overtuiging te volgen. En ook
dat er zoo overweldigend veel menschen zijn
gekomen om hen te ontvangen.
Dit bewijst wel dat er iets verandert in de
mentaliteit van de menschen. Er vindt een
ommekeer plaats in de hoofden en de harten
van een groot deel van het Nederlandsche
volk. En het kan ook niet anders, of in een
uur als dit, waarin wij, door een enkele ge
dachte bezield, bijeen zijn, wordt het geloof
versterkt, dat onze strijd tegen het militairis
me geen wanhoopsstrijd is, maar dat het een
strijd is, waarvan wij kunnen verwachten,
dat daarop eens de overwinning zal volgen
Een uur als dit geeft ons nieuwe kracht,
nieuwen moed, om te blijven vechten voor de
groote idee, waaraan wij allen ons hebben
gewijd.
Wanneer ik over deze idee van het anti-
militairisme enkele woorden tot U zal spre
ken, dan voelt U wel, dat er in de allereerste
plaats uiting moet worden gegeven aan wat
er leeft in mijn hart, een gevoel van dank
baarheid tegenover de jonge mannen, die
hebben getoond te zijn geen menschen van
theorie, maar mannen van de daad, die wi]
noodig hebben om eindelijk bevrijd te kunnen
worden van het gevaar van het militairisme.
Wanneer ik spreek over de verandering in
de geestelijke gesteldheid van den mensch,
dan kan ik niet nalaten U een heel klein
stukje voor te lezen uit een krant, die mij
zooeven in handen kwam, een berichtje
uit Nieuwe Niedorp. Zooals U weet heb ik
daar het grootste deel van mijn leven door
gebracht en U zult begrijpen, wat in mij is
omgegaan bij het lezen van dit, ik zou' haast
zeggen, heerlijke bericht. Het luidt als volgt;
„Vrijdagmorgen kwamen alhier twee mili
taire politiemannen aan om den dienstplich
tige Arts, die geen gehoor had gegeven aan
de oproeping om voor de herhalingsoefenin
gen op te komen, als dienstweigeraar in te
tekenen. Er was van den kant van het pu
bliek groote belangstelling en op een oogen
blik nam dit zelfs een dreigende houding
aan tegenover de militaire politie, waarbij de
toestand tenslotte zoo gespannen werd, dat
de loco-burgemeester, de heer Pluister, advi
seerde, om eventueele ernstige gevolgen te
vermijden, de inrekening van Arts heden niet
te doen plaats vinden en te wachten totdat
de kalmte was teruggekeerd. De militaire
politie ging aldus onverrichterzake naar
huis". (Donderend gejuich en applaus, dat
minuten lang aanhoudt)
Dat zijn dingen, die ons moed geven, te
hopen, dat de anti-militairistische idee veld
wint en dat er eindelijk een eind komt aan
de laksche houdng van de groote massa der
menschen, omdat er een ander besef Saa*
doordringen. En is het eigenHik niet volko
men natuurlijk dat dit gebeurt? Laten wij
anti-militairisten toch tot in ons diepste over
tuigd zijn, dat wij met onzen strijd open te
genover de wereld kunnen optreden en ons
voor niemand hebben te schamen, fier ons wit
te vredesvaandel omhoog kunnen houden, om
dat wij vechten voor hei belang der mensch
heid zelve. Dat moet de gedachte zijn, die
diep in ons allen leeft. Een hoog en heerlijk
doel staat ons voor oogen. Een afwijzing
van de barbaarschheid, die nog altijd in onze
barbaarsche maatschappij bestaat.
Wanneer daar ooit een tijd is geweest,
waarin dit zeer sterk door ons gevoeld
wordt, dan ongetwijfeld in dezen tijd, dien wij
thans doormaken. Wij leven in een fieriode
van crisis. De toestand verscherpt zich.
Iedereen die zijn oogen open heeft, kan ook
dit weten, dat op dit oogenblik een nieuwe
oorlog in voorbereiding is. Dat die oorlog
feitelijk al is uitgebroken, in den vorm van
den economischen oorlog, die door de ver
schillende staten gevoerd wordt. Een econo
mische oorlog, van zoo'n groote hevigheid
als wij dien thans zien, kan ieder oogenblik
veranderen in een oorlog, die gevoerd wordt
met andere wapenen dan tarieven en tolmu
ren en uit- en invoerverboden, die gevoerd
wordt met de wapenen der barbaren. Wij
menschen, wij kunnen niet anders dan met
huivering en met angst en beven denken
aan wat er aan ellende gebracht zal worden
over de wereld, als weer de waanzin zal ko
men over de volkeren, wanneer weer de re
geeringen den brutalen durf hebben om de vol
keren tegen elkaar op te jagen in een ver
nietigingsoorlog. Wij kunnen huiveren als
wij er aan denken, wat er dan over de wereld
zal worden gebracht. Vernietiging van mil-
lioenen menschenlevens. De meest moderne
hulpmiddelen zullen worden aangewend, om
toch maar dien moord zooveel mogelijk te per
fectionneeren, om zooveel mogelijk offers te
maken, om de menschen weg te gassen, die
millioenen, jonge, hoopvolle levens. En dan
vragen wij: Is nu nog niet de tijd gekomen,
waarop de volken gaan nadenken? Waarop
de volkeren als één man opstaan en zeggen:
„Wij willen strijden.... voor het leven!" Wij
willen strijden voor een waarachtige bescha
ving. Wij willen strijden opdat de wereld
een woonplaats voor de menschheid worde,
waarin ieder mensch kan voorzien in zijn be
hoeften naar lichaam en naar geest
De tijd is gekomen, waarop de volkeren
gaan begrijpen: Zoo kan en zoo mag het niet
langer doorgaan. Wij zijn hier in zoo groo-
ten getale bijeen. Dat is een uiting van wat
er groeiende is in de harten der menschen.
Wij kunnen dat gelukkig ook zien in andere
landen, bijv. in België, waar nu ook de idee
van de dienstweigering hoe langer hoe meer
doordringt. Er is pas weer zoo'n jonge kerel
veroordeeld. Toen stond zijn moeder, die in
de rechtszaal aanwezig was, op, en riep tot
de rechters: „Gij kunt 't lichaam van mijn
jongen opsluiten, maar aan zijn geest kunt
gij niet raken." (Donderend applaus).
Als dat zoo is, dan voelen wij welk een
ontzagwekkende macht er kan schuilen in
den geest van den mensch, wanneer die
waarachtig anti-militairistisch en anti-oor-
logsgezind wordt. Geen macht ter wereld is
in staat om dien geest te dooden, die Zich
baan breekt door de gevangenismuren heen.
Wij allen hebben in ons een onverwoest
baar geloof in den mensch. Wij zijn ervan
overtuigd, dat, ten laatste, die mensch zich
genoodzaakt zal zien te aanvaarden wat
goed is en wat redelijk en zedelijk is.
En wanneer wij kunnen opmerken, dat op
het oogenblik mannen als vertegenwoordi
gers der exacte wetenschappen en dus niet
van een wetenschap die men „sentimenteel"
zou kunnen noemen als wij opmerken, dat
een van de allergrootste wetenschappelijke
figuren als ongetwijfeld de geleerde Éinstein
is, den moed heeft om overal waar hij komt,
o.a. op een serie lezingen in Amerika, te wij
zen op de noodzakelijkheid van de dienstwei
gering, dan jubelt er toch wel iets in ons en
dan voelen wij dat wij den goeden kant uit
gaan.
Het is natuurlijk buitengewoon verheu
gend, wanneer op een vergadering als deze
zooveel menschen in belangstelling bijeen
zijn gekomen. Maar Uw vredesgezindheid
mag niet alleen bestaan in het optrekken naar
een vergadering. Wanneer gij inderdaad de
verlossende daad /an de dienstweigering zijt
toegedaan, dan verwachten wij van U, dat U
ook in den strijd tegen 't militairisme naast
ons zult staandat gij, diep begrijpend, dat
wij voor een heeriijk en groot ideaal opkomen,
ook voor dat ideaal zult willen vechten. Dat
gij mede zult helpen, r,m in de wereld te ver
breiden die zuiver humane begrippen, die
met het militairisme onvereenigbaar zijn. Dat
gij ook zult willen medeheljren de menschen
de oogen te openen voor de feiten, waarom
eigen ijk oorlog gevoerd wordt. En ziet ge,
wanneer ik dat zeg, dan komt bij mij onwille
keurig de gedachte op: Hoe is het mogelijk
dat daar nog altijd de groote massa voort
leeft, alsof zij er niets van begrijpt, dat het
militairisme en de oorlog alleen in stand
worden gehouden voor de belangen van een
bepaalde groep menschen in onze maat
schappij. Het militairisme is niet in het be
lang van het volk. Er wordt in den oorlog,
ten spijt van alle leuzen en leugens, niet ge
streden voor het belang van het volk, maar
voor dat van de kapitalistengroep, die het
volk gebruikt om haar belangen te dienen.
En daarom te meer dringen wij er bij de
menschen op aan: Ban toch uit Uw hart alles
wat er misschien nog in leeft aan sympathie
voor het militairisme. Durft de naakte werke
lijkheid te zien, dat de oorlog slechts één
doel heeft: in dienst te staan van een be
paalde klasse, van kapitalisten.
Het wezen van het militairisme is de ver
moording van den mensch. Niet alleen van
zijn stoffelijke lichaam maar ook van zijn
zedelijkheid. Over het Hoffelijke behoef ik niet
te spreken. Wanneer het militairisme actief
optrekt, dan is het om het stoffelijke van den
mensch te vermoorden. Maar wanneer het mi
litairisme niet actief optrekt, dan maakt het
de menschen niet alleen klaar voor den moord,
dan maakt het den mensch eerst zedelijk
kapot. Er kan geen oorlog gevoerd worden
