SAXON
UteuUleton
De gemeenten in hun strijd tegen het P. E. N.
23
oooé.
De gemeenten verdedigen het
behoud van hun bedrijven.
KEULEN, 456 M. 5.50 Concert.
BRUSSEL, 322 en 484 M. 322 M.J
DEUTSCHLANDSENDER, 1571
M. 7.30 Trioconcert. 8.20 Concert
mmv. solisten, koor en orkw 9 20
Ber 9 50 Concert. 10.05 Weerber.
10.20—11.20 Dansmuziek.
GEMEENTELIJKE RADIO
DISTRIBUTIE.
Lijn 1: Hilversum I.
2225 G. P. BAKKER
if.»oo©©© JiadiopzcgcaMMia,
Dinsdag: 26 November.
HILVERSUM, 1875 M. (K.R.O-
uitz.) 8.Gr pl. 9.Hoogmis.
10.30 Gr.pl. 11.30—12.— Godsd.
halfuur. 12.15 Orkestconcert en
gr.pl. 2.Vrouwenuur. 3.Mode
cursus. 4.Gr.pl. en orkestcon
cert. 6Schlagermuziek. 6 40 Le
zingen. 7.35 Gr.pl. 8.Ber. 8.03
Koor- en orkestconcert. 9.05 Toe
spraak minister Gelissen. 9.15
Causerie. 9.30 Orkestconcert. 10.10
Interview. 10.35 Ber. 10.40 Schla
germuziek. 11.4012.Gr.pl.
HILVERSUM, 301 M. (A.V.R.O.-
nitz.) 8 Gr pl. 10.— Morgen
wijding en Gewijde muziek. 10.30
Viool- en piano-recital. 11.Huis
houd. wenken. 11.30 Populair con
cert. 1.—Omroeporkest. 1.50 Zang
en piano. 2.10 Omroeporkest mmv.
pianosolist. 3.Knipcursus. 4.—
Trioconcert. 4.30 Kinderkoorzang.
5.Kinderuur. 5.30 Causerie 6.—
Trioconcert. 6.30 Psychologische
causerie. 7.Voor de kinderen.
7.05 Vocaal concert. 7.30 Engelscho
les. 8.— Ber. en gr.pl. 8.15 Kerst-
oproep Leger des Heils. 8.30 Om
roeporkest m.m.v. solisten. 9.25
Hoorspel. 10.15 Kwintetconcert.
(10.45 Verslag schaakmatch). 11.
Ber. 11.10—12.— Dansmuziek.
DROITWICH, 1500 M. 11.20
11.50 Orgelspel. 12.10Gr.pl. 12.35
Trioconcert. 1.202.20 Schotsch
Studio-orkest mmv. bariton. 3.10
3.55 Gr.pl. 4.20 Lezing. 4.40 Trio-
concert en zang. 5.35 BBC-Militair-
orkest. 6.20 Ber. 6.50 Zangvoordr.
7.15 Fransche les. 7.50 Lezing.
8.20 Piano-recital. 8.50 Gev progr.
9 50 Ber. 10.20 Voordr. 10.40 Ka
mermuziek 11.3512.20 Dansmu
ziek.
RADIO PARIS, 1648 M. 7.20 en
8.20 Gr.pl. 12.35 Kamermuziek.
4.20 Orkestconcert. 5.50 en 6.50
9.05 Gr.pl. 9.20
Kamermuziek.
Symph.-concert.
11 20 Orkestconcert mmv. solisten.
135 Or.pl. 3.30 Solistenconcert.
4 20 Düsseldorfsch concert-orkest.
7 30 Gev. progr. 10.20—11.20
kwartetconcert.
12 20 Gr.pl. 12.50 Salon-orkest.
1 50—2.20 en 5.20 Gr.pl. 6 35 Sa
lonorkest. 7.35 Gr.pl. 8.20—11.20
Gevar. progr. 484 M.: 12 20 Or.pl.
1250 Omroeporkest. 1.50_2$0
Grpl 5 20 Salon-orkest. 6 50 Gr.
pl 7 Zang. 8.20 Symph. concert.
10.30—11-20 Or.pl.
Lijn 2: Hilversum II.
Li n 3: Brussel VI. 8.05—9 20,
Keulen 9.20—11.20, Kalundborg
1120—12 20, Brussel VI. 12.20—
1420, Kalundborg 14.20—15.10,
Droitwich 15.10—15.55, D.sender
15.55—16.20, Keulen 16.20—17.20
Brussel VI. 17.2019.20, Keulen
19 20—21 20, Parijs Radio 21.20
-24.—.
Lijn 4: Parijs R- 8.0510 05,
D.sender 10.05—10.35, Lond. Reg.
10.35—13.35, Droitwich 13.35—
14.20, Lond. Reg. 14.20—17.35,
Droitwich 17.35—18.20, Luxem
burg 18.20—18.50, Droitwich 18 50
—19.20, Lond. Reg. 19.20—20.20,
Droitwich 20 2021.50, Leipzi]
21.50—22.20 en Lond. Reg
-24.-.
16, Bussum 17.50, Alkmaar 16.80,
P. E. N. 23.28;
groote arbeiderswoningen: Hilversum
24, Bussum 27, Alkmaar 26.40,
P. E. N. 38.40;
middenstandswoning: Hilversum 33,
Bussum 36.60, Alkmaar 36, P. E. N.
39.12;
ruime villa: Hilversum 78, Bussum
87, Alkmaar 81.60, P. E. N. 91.32.
Locale distributie moet goedkooper zijn
dan de gecentraliseerde. Het spreekt van
zelf, dat de zooveel kemakkelijker be-
reikbiarheid van de directie en van den
technischen dienst een besparing aan
kosten van transport en dergelijke te
weeg brengt.
De concurrentiestrijd met de
gemeentelijke gasfabriek.
Ook met het oog op den concurrentie
strijd tusschen het Prov. Electrisch be
drijf en het gemeentelijk gasbedrijf, ach
ten adressanten de centralisatie van de
stroomlevering noodlottig. De ervaring
in tal van gemeenten heeft reeds duide
lijk bewezen, welke nadeelen de gasbe
drijven ondervinden, zoodra de provin
cie de distributie ter hand neemt.
Adressanten oordeelen dit een ernstig
feit, omdat thans ten laste van de ge-
meente-financiën uit de gasbedrijven
groote winst gemaakt kan worden. Zij
vreezen ook, dat door centralisatie een
ongewenschte verhouding tusschen het
proviciaal en het gemeente-bestuur in
het leven wordt geroepen.
De geldelijke gevolgen voor de
gemeenten.
Onder de op het oogenblik heerschen-
de uiterst precaire omstandigheden zijn
adressanten van oordeel, dat derving
van de winsten uit de electrische bedrij
ven voor de gemeenten de genadeslag
beteekent. Toepassing van allerlei dras
tische belastingverhoogingen, salaris
kortingen en andere op zichzelf onge
wenschte bezuinigingen op subsidies
voor nuttige instellingen, zijn reeds
thans noodig om de begrootingen slui
tend te maken.
Adressanten achten het haast niet
aanneembaar, dat Gedep. Staten, wan
neer het op de eindbeslissing aankomt,
zich niet zullen laten weerhouden door
de doorzetting van hun wenschen, een
ng veal verder gaande ontreddering van
de geldmiddelen hunner gemeenten voor
hun verantwoording te nemen.
Mochten desalniettemin de plannen
tot stopzetting van onze gemeentelijke
distributie-bedrijven doorgang vindien,
dan zullen wij ons genoodzaakt zien, met
alle middelen rechtens op te komen voor
de gerechtvaardigde aanspraken van
onze gemeenten op een volledige schade
loosstelling voor de daardoor Intredende
derving van inkomsten.
Adressanten vertrouwen er op, dat,
wanneer dit noodig mocht zijn, een be
roep van hun gemeenten op de landare-
geering niet te vergeefs zal worden ge
daan. i- tf
Conclusies.
Concludeerende, zijn zij van oordeel,
dat een provinciale bedrijfspolitiek, wel
ke er toe leidt contracten met de ge
meenten inzake de levering van electri-
citeit en gros, bij afloop niet weer te
verlengen en vervolgens dwingend op
treedt tot afstand van gemeentelijke
dis tributiebedrijven
a. het rechtsgevoel kwetst, gelet op
de nadrukkelijke toezegging, welke de
vertegenwoordigers van de provincie en
het provinciaal bedr%f bij het aangaan
van die overeenkomsten hebben gegeven
b. de gemeentelijke autonomie op
grievende wijze aantast;
c. de gemeente-financiën op zulk een
ernstige wijze schaadt en dat nog wel
gedwongen zullen worden elke tot dus-
in deze crisistijden dat de gemeenten
ver nog gehandhaafde sociale voorzie
ning te staken en een onvermijdelijk tot
noodlijdendheid zullen worden gebracht;
d. op technische gronden niet als een
noodzakelijke eisch voor een behoorlijke
electriciteitsvoorziening in de provincie
Noordholland kan worden verdedigd.
Adressanten spreken ten slotte de
hoop uit erin te zijn geslaagd, de positie,
waarin hun gemeenten verkeeren, dui
delijk te hebben gemaakt.
Op hoogen prijs zullen wij het stellen,
zoo zeggen zij, indien ons te zijner tijd
Door de gemeentebesturen van Hil
versum, Bussum en Alkmaar is aan de
leden van Provinciale Staten van N. H.
inzake de overneming van de electrici-
teitsbedrijven dier gemeenten door het
P. E. N. in brochurevorm een vertoog
gericht, dat wij belangrijk genoeg achten
om in hoofdtrekken ter kennisse van
onze lezers to brengen.
De beschouwing vangt aan met een
historisch overzicht waarin wordt uit
eengezet dat vóór de stichting van het
P. E. N. de stroomvoorziening van de
N. H. gemeenten verzorgd werd door
eigen stroomopwekking en distributie
of door geconcessioneerde electriciteits-
levering door particuliere ondernemin
gen, welke ondernemingen in 1917 en
1918 door de provincie werden overge
nomen.
De opzet van de provincie was zorg
te dragen voor het beschikbaar stellen
van de electrlciteit en gros in elke ge
meente .terwijl de gemeenten zorg
moesten dragen voor de distributie Zeer
duidelijk komt dit tot uiting in een
schrijven van 14 Nov. 1919, door het P. E.
N. aan de gemeenten gericht, waarin be
toogt wordt dat aan de stroomlevering
°an huis door het P. E. N. een einde
moet komen. Deze brief is als bijlage in
de brochure opgenomen.
Onder den invloed van het gedeligeerd
lid van den raad van toezicht op de pro
vinciale bedrijven Dr. Ir. Th. van der
Waerden en den directeur van het P. E.
N., den heer F. A. Smit Kleine, zag Hil
versum af van het stichten van een
eigen centrale en ging deze gemeente er
toe over den stroom van het P. E. N. te
betrekken.
Dit besluit werd vooral daarom geno
men, omdat in den Hilversumschen
raadsvergadering van 9 April 1918 Dr.
v. d. Waerden met nadruk had ver
klaard, dat op grond van de praktijk in
Noordholland geen ander stelsel aanbe
veling verdient dan één, waarbij de
provincie den stroom levert aan de ge
meente en de groot-idustrieën en de ge
meenten de belangen van de distributie
in het klein verzorgen.
Ook de heer Smit Kleine deelde dit
standpunt.
De gemeente Alkmaar zag af van het
stichten van een eigen bedrijf op grond
van dezelfde motieven al6 Bussum.
Deze drie gemeenten hebben dus hun
electriciteitsbedrijven bij de stichting
gebaseerd op den inkoop van stroom en
gios en verkoop van stroom en detail.
Daarom hebben zij aanzienlijke kapi
talen in gebouwen, toerusting, kabelnet
enz. vastgelegd, waaraan destijds een
aanzienlijk risico was verbonden.
De beginjaren waren moeilijk en wer
den eerst na geruimen tijd door gunsti
ger tijden gevolgd. Door samenvoeging
van de leiding met de administratie der
gasfabrieken en de radiodistributie-be-
drijven werd een zoo voordeelig mogelijk
beheer verkregen, terwijl de electrlci
teit binnen het bereik van de geheele
bevolking werd gebracht.
Hoewel de provincie zich voor de le
vering engros aan de gemeenten voor-
loopig niet langer dan voor 25 jaar wil
de verbinden, wezen de besprekingen er
op, dat de provincie tot in lengte van
dagen de zorg van de levering van
stroom aan huis bij de gemeenten wilde
laten berusten.
De overeenkomsten werden later voor
5 jaar gesloten met stilzwijgende verlen
ging voor een jaar, dit omdat de provin
cie om de vijf jaar de goedkeuring van
haar tarieven van het Rijk behoef le.
De gemeenten bevroedden allerminst
dat deze regeling van het Rijk door de
provincie zou worden aangegrepen om
terug te komen op haar bedoelingen om
trent den opzet en den duur van de
regeling.
Stellig zouden de gemeenten in de
verkorting van de verbintenistijd niet
hebben toegestemd, als zij dit hadden
kunnen vermoeden.
Zij hebben daaraan zelfs niet gedacht,
omdat dit twijfel aan de goede trouw bij
de provincie zoude insluiten.
v WW Wwwm'wW WW
58)
Een lange man stond met den rug naar
hen toe, een groote teekening voor zich,
aanwijzingen te geven, eenige sappeurs
stonden om hem heen.
Toen hij Saxon met den meester en de
anderen hoorde spreken, draaide hij zich
eensklaps om.
„Kapitein Govaerts", sprak Saxon vol
verwondering.
„Juist, generaal". Govaerts ging naar
hem toe. Ze schudden elkander krachtig de
hand.
„Een landgenoot, Marion!" stelde Saxon
voor. „Ingenieur Govaerts, die mij in het
allerellendigste uur van mijn leven een
hart onder den riem heeft gestoken".
„De man van de reigerveer", lachte Ma
rion.
De ingenieur beantwoordde den lach, die
haar mooi gezicht vervroolijkte en het hart
van eiken man veroverde. „In mijn leven
bracht het ook een ommekeer", vertelde hij.
„Ik begreep, dat ik den keizer niet meer
kon dienen en besloot naar Holland terug
te keeren. Maar mijn oude vriend, de mees
ster, haalde mij over, den koning mijn dien
sten aan te bieden En nu ziet u mij hier
bezig schansen te graven. We zullen ze zoo
Het historisch overzicht wordt beslo
ten met de mededeeling dat in 1934 Hil
versum, Alkmaar en Bussum tezamen
van het P. E. N. hebben ingekocht
18.411.100 K.W.U. stroom voor een be
drag van 870000.—.
Deze cijfers, zoo wordt betoogd, mogen
wel strekken ten bewijze, dat de ge
meentebesturen haar taak op uitnemen
de wijze hebben verricht en dat zij daar
bij in niet onbelangrijke mate hebben
bijgedragen tot de ontwikkeling van den
bloei van het P. E. N.
De afgedwongen opheffing van distri
butiebedrijven zouden ook wel een roem
loos einde zijn van een epxloitatie. die
zoo duidelijk heeft aangetoond, dat bij
een beleidvol gevoerd beheer de belan
gen van de ingezetenen sterk worden
bevorderd, de gemeentefinanciën zear
zijn gebaat en daarnaast krachtig aan
het welvaren van het provinciale bedrijf
kan worden medegewerkt.
Eigen distributie door de
provincie.
Onder dit hoofdstuk wordt uitvoerig
betoogd, dat de verlenging van de over
eenkomsten aanvankelijk nimmer moei
lijkheden heeft opgeleverd. Langzamer
hand had echter de gewijzigde bedrijfs
politiek naar voren en zeer duidelijk
kwam deze tot uiting bij de schriftelijke
en mondelinge behandeling van de be
grooting van het P. E. N. voor 1932, toen
Ged. Staten er op wezen, dat het streven
er op gericht moest zijn de levering aan
huis door de provincie zooveel mogelijk
te bevorderen.
De gemeentebesturen kregen een
wenk, dat de stroomlevering door het
P. E. N. rechtstreeks aan huis zou wor
den ter hand genomen en dus het ge
meentelijk electrisch bedrijf eerlang zou
ophouden te bestaan.
Deze frontverandering wekte bij de.
bcsvuren van de desbetreffende N. H
gemeenten groote onrust en zij benoem
den een commissie bestaande uit de
burgemeesters van Hilversum en Bus
sum, die bij Ged. St. uiteen zette met
welke groote zprg de gemeentebesturen
kenmis hadden genomen van dat voor
nemen.
Dit had echter geen succes. De ge
meenten worden gedwongen haar be
drijven af te staan op grond van het
motief, dat centralisatie van de electri-
citeitsdi6tributie een algemeen provin
ciaal belang zou zijn, waarbij echter ge
heel uit het oog werd verloren, dat als
gevolg van de eigen stroomopwekking
door Amsterdam en Haarlem niet meer
dan circa 37 van de ingezetenen van
N. H. door het P. E. N. worden bereikt,
zoodat hier toch bezwaarlijk van een
algemeene provinciale voorziening ge
sproken kan en mag worden.
Wanneer het als een provinciaal be
lang wordt beschouwd, de electriciteits
voorziening ook in de meest afgelegen
streken van de provincie door te voeren
(adressanten zijn van oordeel dat dit uit
een sociaal oogpunt valt toe te juichen,
doch niet met een gezonde economie is
overeen te brengen) dan gaat het niet
aan de daaraan verbonden kosten bui
ten bezwaar van de algemeene provin-
cia e kas te houden en die geheel door
het P. E. N. te doen dragen, met het ge
volg, dat de druk van die oneconomische
provinciale voorziening op slechts ten
hoogste 37 van dè ingezetenen wordt
gelegd.
Beleidskwestie.
Adressanten zijn van oordeel, dat de
gedwongen afstand van de gemeente
lijke electriciteitsbedrijven bezwaarlijk
als een algemeen provinciaal belang kan
worden verdedigd en betoogen, dat het
niet aangaat om de gemeentelijke auto
nomie op te offeren om de belangen van
een door de provincie in het leven ge
roepen bedrijf te bevorderen.
Hoe nuttig en praktisch het gebruik
van electriciteit ook moge zijn, de inge
zetenen en namens haar het gemeente
bestuur, zulle.i in de eerste plaats heb
ben te beslissen, wat voor de gemeente
nuttig en noodig is.
sterk maken, dat geen tiendubbele over
macht het kamp kan nemen".
„Het is een pak van mijn hart, dat we
niet meer aan tegenovergestelde kanten
staan", meende Saxon.
„Heeren", zei Marion. „U werkt hier zoo
hard, dat ik gaarne zou willen dat u mii 't
genoegen deed vanavond met ons net
avondmaal te nuttigen. Er is nog zooveel
te vertellen".
„Gaarne, prinses", antwoordde de schans-
meester. „Maar u moet er rekening mede
houden dat wij, de meester, Praxiteles,
Mercurius en ik slootgravers zijn". Hij
boog zich voorover om Marion de handkus
te geven.
„Charmante man", meende Marion.
„Charmante vrouw", zei Saxon. „Altijd
weet jij de juiste snaar te treffen. Maar,
vroeg hij. „zou jij het goed vinden dat we
voor van avond ook de andere vrienden uit-
noodigden. mijn officieren Von Holm, Mel-
chior en de anderen en dan Edzke ook
nog?-'
„Dat zal een heel feest worden", zei ze
lachend.
In den nacht van den vierden Augustus
werden een aantal individuen gevangen ge
nomen, die rondsloopen bi, de kanonnen
Zoo in het geheim speelde zich alles af en
zoo streng werd wacht gehouden, dat geen
spion de stad kon verlaten.
Den vijfden Augustus verscheen Tilly met
zijn geheele macht voor Werben. Hij rukte
op tot een kwartmijl, nauwelijks een mus
ketschot afstand van het kamp, en bood den
slag aan.
Het op 25 Juli 1934 genomen staten
besluit, waarbij een crediet van
1.000.000.— ten b*A van het P. E. N.
is verleend voor den bouw van nieuwe
laagspanningsnetten met t-oebehooren
in die gemeenten waarin in verband
met het afloopen der strcomleverings-
contracten de provincie tot stroom
levering rechtstreeks aan huis overgaaf
en waarmede onverhoopt geen tijdige
O' reen6temming mocht wrden bereikt
omtrent overneming harer netten met
toebehooren, zouden; indien dat effect
zou sorteeren, de rechteloosheid van de
gemeenten nog vergrooten.
Dit besluit beoogt z.g. onwillige ge
meenten te dwingen en onder eenigs-
zins anderen vorm hebben Ged. St. thans
in het ontwerp van de begrooting van
het P. E. N. voor 1936 een bedrag van
3.000.000.— voor deigelijken aanleg
een uitrusting van eigen netten, in die
onwillige gemeenten, opgenomen.
20 Sept. 1934 verzocht de vereeniging
van hoofden van stroom-distributiebe
drijven aan H. M. de Koningin de goed
keuring van het Statenbesluit om
1.000.000 beschikbaar te stellen, te
onthouden en adressanten zijn van oor-
deeld, dat het voor zich zelf spreekt, dat
het Statenbesluit van Juli 1934 nog
steeds niet werd goedgekeurd.
Practische bezwaren.
Adressanten wij»en er voorts op, dat
vrij algemeen wordt aangenomen, dat er
ernstige bedenkingen bestaan tegen het
in één hand leggen v»n overheidsmacht
en groote economische macht. Zij zijn
van oordeel dat Ged. -St. die tot taak
hebben als rechter op te treden bij ge
schillen tusschen gemeenten onderling
en de gemeente en haar ingezetenen er
voor heeft te waken, dat de gemeente
besturen met hun geschillen, welke zich
op het terrein van de electriciteitedistri-
butie voordoen, niet bij een college be
hoeven te komen, waarmede zij, van
wege de gevoerde bedrijfspolitiek, prin
cipieel en practisch in zoo sterke mate
van meening verschillen.
Bü een conflict tusschen de gemeenten
en de provincie is strikte onpartijdigheid
eisch en in strijd daarmede is dat Ged.
St. optreden als rechter in eigen zaak en
dit i6 het geval, wannéér de gewestelijke
distributiebedrijven njet vrijwillig over
gaan, doch eenvoudig* worden genaast.
Als een voordeel van een gemeentelijk
distributiebedrijf wordt genoemd het
geregeld contact tusschen een gemeen
tebestuur en zijn ingezetenen, waardoor
het mogelijk is met plaatselijke belangen
en de financieele draagkracht van de
verbruikers rekening te houden.
Ook zijn adressanten van oordeel dat
de algemeene „Service" ter plaatse bij
een gecontroliseerd bedrijf nimmer zoo
goed en deugdelijk kan zijn als bij ge
meentelijke voorziening. De hulpverlee
ning bij stoornissen, alsmede de voo>
lichting omtrent aansluitingen zullen
er onder moeten liidëh.
Ook de soepelheid sdpor de gemeenten
bij het innen der, verschuldigde rechten
kan bij de gemeente grooter zijn dan bij
een lichaam als het P. E. N.
De economische zijde.
Van het vraagstuk wórdt mede in het
adres onder de loupe genomen. Ontkend
wordt dat door de distributie van den
e'ectrischen stroom door de provincie
in het geheele gebied den voordeelig-
sten bedrijfsvorm oplevert. De cijfers,
zoo betoogen zij, wijzen uit, dat de locale
distributie in netten van eenigszins
grooten omvang het minst kostbaar is
en deze netten nu op te offeren teneinde
met de daaruit voortvloeiende prijsver-
hoogingen de nadere, rechtstreeks door
de oprichtings-centrale bediende of te
bedienen gebiedsdelen, op voordeeliger
voet van stroom te kunnen voorzien,
komt neer op een onbillijkheid, waaraan
men het oordeel van adressanten ne
mend weloverwogen zal mogen mede
werken. 3 3
In 1934 bedroeg de gemiddelde prijs
welke het P. E. N. aan zijn afnemers be
rekende voor licht en huishoudelijke
doeleinden, met uitzondering van nacht-
stroom, 15.31 cent per K.W.U. In Hilver
sum was <Jeze prijs, 14.19, in Bussum
13.62 en in Alkmaar 1508 cent per
K.W.U. Een vergelijking van het vast
rechttarief valt uit in het nadeel van de
provincie.
kleine arbeiderswoningen: Hilversum
Om een schermutseling uit te lokken, liet
hij een gedeelte van zijn ruiters vooruit ruk
ken, gevolgd door meerdere troepen. Eeni
ge honderden kanonschoten liet hij op
werben afvuren.
Ofschoon de koning zijn artillerie in een
zeer voordeelige positie had opgesteld, ant
woordde hij slechts met eenige armzalige
schoten en op hetzelfde oogenblik werden
groote vuren in Werben ontstoken. Geheel
Werben stond in lichtelaaie. Er scheen in de
stad de grootste verwarring te heerschen.
Tilly, overtuigd dat zijn slim plan gelukt
was, beval onmiddellijk den aanval, zeker
dat hij de Zweden zou vernietigen. Hij
trachtte met zijn troepen de buitenste bar
ricades binnen te dringen. Regiment na re
giment rukte voorwaarts. De koning wacht
te tot hij den vijand binnen het bereik van
zijn kanonnen zag. Toen klonk zijn com
mando: Vuur. Een algemeen salvo donder
de in de lucht, talrijke kogels vielen telkens
weer in de keizerlijke troepen, zoodat gehee
le rijen werden weggemaaid, als gras voor
de zeis.
Tilly's avantgarde bestond niet meer.
De koning en zijn generaals hadden hun
troepen met zorg opgesteld. Begunstigd door
den rook, die over geheel Werben hing, viel
hij plotseling in het front en van beide zij
den met zijn ruiters, gesteund door mus
ketiers, op den vijand aan, met zoo'n groo
te woede en kracht, dat de dichtbijzijnde es-
cadrons volkomen werden vernietigd en de
andere in wilde haast hun verschansingen
tiachtten te bereiken. Zesduizend dooden
.'5vfP °P het slagveld achter. Gustaaf
Adolf had bijna geen verliezen geleden.
Als Tilly niet zulk een groot veldheer
geweest was, die altijd de orde wist te her
stellen, zou het keizerlijke leger in groot
gevaar verkeerd hebben de volslagen neder
laag te lijden, de nederlaag, die deze leger
macht ruim een maand later, den 17den
September bij Leipzig (Breitenbach) bijna
geheel van den aardbodem deed verdwij
nen
Dit was de eerste tegenslag, die Joannes
de Tserdaes, graaf van Tilly, de veldheer,
die nooit een slag verloren had, ondervond.
Was het de straf voor de onmenschelijke
verwoesting en het uitmoorden van Maag
denburg? Zeker is, dat deze overwinning
van grooten invloeg was op het vervolg van
den strijd. Saxon was niet tevergeefs op in
lichtingen uitgegaan.
Een paar dagen later trok Tilly af in de
richting van Saksen.
Eenige dagen na de overwinning werd in
de Groote Kerk te Werben het huwelijk
voltrokken tusschen Saxon en Marion. In
de kerk waren ter herinnering van het be
leg een groot aantal vijfentwintigponders
opgestapeld, die Tilly in de stad had ge
schoten.
Talrijk waren de gasten, die naar Wer
ben getrokken waren om getuige te zijn van
de huwelijksplechtigheid. Zelfs uit Berlijn
waren een groot aantal reiskoetsen aange
komen.
Het kerkplein, de markt en de straten van
Werben, versierd met vlaggen en slingers
van groen, wemelden reeds vroeg in den
morgen van een duizendkoppige menigte
Spanheim. Le soldat suédois etc.
Allen waren op hun Zondagsch uitgedost en
allen droegen de Zweedsche kleuren, het
geel en het blauw. Toen men den met span
ning verwachten stoet rijtuigen, die heel
lang was, voorafgegaan door de koets van
den hofmaarschalk, zag aankomen en de
koninklijke statiekaros, getrokken door zes
paarden, langs den weg reed, die afgezet
was door kurassiers in blinkende harnassen
als zilver schitterend in de felle zon, weer
galmde de lucht van een oorverdoovend en
geestdriftig gejubel. Men wilde den over
winnaar eeren, die uit het verre noorden
was gekomen om de vrijheid te brengen en
die had bewezen opgewassen te zijn tegen
den onoverwinnelijken Tilly.
Toen de hofmaarschalk de stampvolle
kerk betrad, begon het orgel te spelen. Allé
aanwezigen stonden van hun zetels op, een
stille indrukwekkende hulde.
Zijne Majesteit zelf, in paarsche feest-
kleedij, geleidde Marion aan de hand naar
den preekstoel. Prinses Marion was mooier
dan ooit in haar wit satijnen gewaad; een
lange sluier lag over haar zwarte haren en
om haar hoofd droeg ze een krans van
oranjebloesem.
Jonge meisjes strooiden bloemen aan hun
voeten. Vier blonde Zweedsihe page?, even
eens in het wit, droegen de lange sleep der
prinses. Dan volgde een viertal bruidsfreu
les, aanvallige edelvrouwen, gekleed als de
bruid in wit satijn, de kortere slrep gedra
gen door ren page.
(Wordt vervolgd
