Achtergrond van de strijd in Durban AKKERTJE Hef best bewaarde geheim van de wereld Amerikaans verzei tegen demontage van Duitse industrie Marshall-plan in botsing met politieke veiligheid DAMPO Mihara-Yama, de krater des doods Halvering van afbraak voorgesteld Vestigingseisen ook ge wenst voor de landbouw? Hei nieuwe boek Verkoudheid Klassieke .harakiri" heeft afgedaan De rassenpolitiek veroorzaakt tegenstellingen Is er koersverandering op komst? Chartreuse-recept ging zelfs de neus van Adolf Hitler voorbij GEEN ELIXER „dat het hart van een man goed maakt," heeft een meer romantische geschiedenis gehad dan de beroemde amber-groen gekleurde wijn, die gedistilleerd wordt door de gewijde monniken van het Franse klooster „La Grande Chartreuse". Eeuwenlang werd het kostbare geheim angstvallig be waard door opeenvolgende generaties monniken en zelfs door krijgslisten van Hitiers troepen, toén zij in de tweede wereldoorlog door Frankrijk trokken, is het niet gelukt er achter te komen. (Van onze diplomatieke medewerker) MA WERELDOORLOG NR. 1 lieten de geallieerden Duitsland in het on gestoord bezit van zijn industrie en verplichtten het tot lang niet malse herstelbetalingen uit de lopende productie. Na vijftien lange jaren was slechts een fractie van het verschuldigde betaald en zelfs dit zou niet gebeurd zijn, wanneer de Duitsers geen enorme leningen voor de uitbreiding van hun industrie hadden gekregen, in het bijzonder van de Amerikanen, maar bij voorbeeld ook van de Nederlanders. Daarvan is nooit een cent terugbetaald. In 1933 loste Hitier het probleem der herstelbetalingen op eenvoudige wijze op, door kort en bondig te verklaren, dat de schuldeisers verder naar hun geld konden fluiten. Later bleek, dat de buitenlandse eredieten in hoofdzaak waren gebruikt om een allergevaarlijkste Duitse oorlogsindustrie op te bouwen. QM EEN HERHALING van dit drama te voorkomen, besloten de overwin naars in Wereldoorlog nr. H, dat her stelbetalingen niet uit de lopende pro ductie zouden worden genomen, maar betaald dienden te worden door over dracht van fabrleksinstallatles. Op deze manier, zo dacht men, kon men twee vliegen In een klap vangen. In de eer ste plaats zouden hierdoor aan de Duitse industrie de giftanden worden uitgetrokken en in de tweede plaats zou men het probleem vermijden van een overstroming der markten met goedkope Duitse waren. De eerste overeenkomst spande de boog echter al te strak: zij doemde de Duitsers jarenlang honger te lijden. De gevaren daarvan inziende, beBloot het Westen, nadat Duitsland door de ob structie der Russen reeds in twee delen uiteengevallen was, tot milder voor waarden en stond aan de Westelijke zones een verhoging der staalproductie van bijna 7 tot ruim 11 milliaen ton toe. Dit peil is al weer bereikt en de Duit sers dringen nu aan op een verdere ver hoging tot 14 mlllioen ton. Met dat al is echter het vraagstuk der herstelbetalingen op het ogenblik, dus bijna vier jaren na de oorlog, nog steeds niet opgelost. Het is ontmoedigend dit te moeten vaststellen. Want terwijl enerzijds de slachtoffers van de nazi- terreur bij het opstellen hunner econo mische herstelplannen gehandicapt worden door het feit, dat zij niet weten, waaraan zij precies toe zijn, vertonen anderzijds de Duitsers steeds minder nijging gewillig afstand van een deel van hun productie-apparaat te doen, heel begrijpelijk overigens, daar met het verstrijken van de tijd het toch al nooit bijzonder sterk ontwikkelde Duit se politieke verantwoordelijkheidsge voel kleiner wordt. Kalm-aan politiek ^AN EEN POGING om tot een oplos sing te komen, heeft het niet ontbro ken. Vele maanden geleden hebben de Westelijke geallieerden een „defini tieve" lijst opgesteld van ruim 300 fa brieken, welke nog gedemonteerd of zoals men het ook wel noemt ont manteld zouden worden. In het bijzon der de Britten en de Fransen zijn toen Is het gewenst en noodzakelijk, dat ook aan de mogelijkheid van vestiging in de landbouw bepaalde eisen worden gesteld? De landbouw is thans nog vrij wel de enige tak van het economische met bekwame spoed aan het werk ge gaan, om dit programma af te werken, maar toen kwam Paul Hoffman, de di recteur van de E.C.A. (het orgaan, dat de Amerikaanse hulp aan het buiten land leidt) op de proppen met een voorstel tot een „kalm-aan-politiek". Nu West-Dultsland in het plan-Marshall was opgenomen, zo betoogde Hoffman, moest nu eerst eens aan de hand van een deskundig onderzoek worden vast gesteld, welke fabrleksinstallatles men met het oog op een algeheel slagen van het Europese Herstelprogramma toch maar beter in Duitsland kon laten. Amerikaanse garantie Economisch gezien had Hoffman na tuurlijk volkomen gelijk. Verplaatsing van fabrieken is altijd on-economisch. Jef Last heeft dat in zijn onlangs in dit blad verschenen serie artikelen over Duitsland nog eens duidelijk aange toond. Anderzijds staat het echter wel vast, dat de Duitsers in ieder geval ge durende lange tijd om allerlei redenen niet in staat zullen zijn, ten volle van de hun ter beschikking staande produc tiecapaciteit te profiteren. Eigenlijk ligt de oplossing dus voor de hand: in elk afzonderlijk geval moeten experts be slissen, of een bepaalde fabriekslnstal- latie in het kader van het Europese Herstelprogramma productlever zal zijn, wanneer zij in Duitsland gelaten wordt, dan wel indien zij naar een an der land wordt overgebracht. DOLITIEK DAARENTEGEN is de zaak veel ingewikkelder. Het ver leden immers heeft maar al te zeer be wezen, wat men van een Duitsland met een oppermachtige industrie verwach- ten kan. Engeland en in nog sterker mate Frankrijk waren daarom ook niet bijzonder happig om op Hoffmans suggestie in te gaan. Zijn economische argumenten en de belofte, dat Amerika wel op een of andere wijze afdoende garanties tegen Duitse herbewapening zou bieden, deden echter Hoffman het dispuuut winnen en een aantal Ameri kaanse experts, de zo genaamde Hum- phrey-commissie, vertrok naar Duits land. Daar reisde men zes weken lang van fabrolek tot fabriek en ten slotte stel de de commissie eert rapport op, waar in wordt aanbevolen van de ongeveer 300 fabrieken, welke op de demontage- lijst staan, maar nog niet ontmanteld zijn, er tussen de 100 en 150 in Dnits- Iand te laten. Dit rapport is nog steeds een onderwerp van studie, of beter ge zegd var» debat, van Amerikanen, Brit ten en Fransen. De laatsten namelijk achten het Amerikaanse voorstel onaanvaardbaar en vragen op grond van politieke over wegingen meer dan van een zuiver economisch standpunt gerechtvaardigd is. Benelux gepasseerd Moeilijke onderhandelingen liggen daarom in de lijn van het waarschijn lijke. Helaas zijn de Benelux-landen, die bij dit vraagstuk tot ook het aller grootste belang hebben, bij deze bespe kingen niet betrokken. Het ziet er zelfs naar uit, dat de overige belanghebbenden, zodra de Grote Drie tot een definitief besluit zijn gekomen, vla het Internationale Bureau voor Herstelbetalingen in Brussel voor een voldongen feit zullen worden gesteld. Dezerzijds moet daar om worden volstaan met het uitspre ken van de hoop, dat de in wezen des tructieve en negatieve operaite der herstelbetalingen thans met grote spoed zal worden uitgevoerd, opdat West- Europa zich met alle energie zal kun nen gaan wijden aan het constructieve werk van het herstel. K. F. "urzv Vrouw Bertina. Uit gave Zuidhollandse Uitgeversmij. Den Haag. In het Nederlands vertaald door Henk Cornellssen. Ze hebben iets eenvoudigs en onge dwongens die Noorse boeken, vooral als ze over het leven gaan van mensen uit eenj kleine stad, van pachtboeren, die met hun knechten en meiden in een verweerde hoeve wonen en al hun ar beidskracht inzetten om hun bedrijfjes zo vruchtdragend mogelijk te maken. Dit is de geschiedenis van de vrouw Bertina, de knappe, mystieke dochter van de pachter Asbjörn, het meisje, dat naar de herenplaats Kongshaugen komt om aan de jonge meneer Erling te ver tellen, dat haar vader de pacht niet kan betalen. Meneer Erling vindt dat hele maal niet erg. Hij denkt aan geen pacht meer als hij Bertina ziet en rust niet tot zij bereid is in zijn huis te ko men wonen. Hij wil haar overladen met geschenken, maar Bertina is alleen maar gekomen om hem te dienen en als het noodlot de heer van Kongshaugen tot een bedelaar gemaakt heeft en hü naar het Zuiden trekt om opnieuw zijn geluk te beproeven, wacht Bertina in een afgelegen boshut de tijd af, dat haar zoon Einar zal geboren worden. Het duurt een dik boek lang eer me neer Erling terugkeert. Dan is Bertina dood en vrijwel allen, die hij gekend heeft. Er is in al die jaren heel wat vreugde en verdriet in hun leven en dat van hun kinderen geweest, ook in dat van Einar, de jongen zonder naam en fortuin, die langs doornige paden tot een gelukkig en welgesteld man is ge worden. Met zijn vader koopt hij Kongshaugen terug zodat de oude men zijn laatste levensdagen kan doorbren gen in het huis waarin hij met Bertina, de mysterieuze dochter van zijn pach ter Asbjörn, gelukkig is geweest. Een boek waarin op sobere maar boeiende wijze van het leven van een voudige mensen verteld wordt. van neus, keel of borst, snuift en wrijft U weg met Riskante tocht van leven, waar iedereen een bedrijf kan miui> beginnen zonder gebonden te zijn aan en bouwde er een hotel, waarvan alle dagbladredacteur £EN JAAR OF VIJFTIEN geleden woonden er niet meer dan enkele duizenden mensen op het eiland Os- hima by Tokio, voor het merendeel arme handwerkslieden en boeren. Het eiland werd beroemd in Februari 1933 toen een studente van 19 jaar, Kiyto Matsumoto ten prooi aan liefdes smart, besloot een einde te maken aan haar „nutteloos leven" en zich in de krater van de vulkaan Mihara-Yama wierp. Onmiddeliyk liep heel Japan warm voor deze nieuwe manier van zelfmoord, die radicaal afweek van de klassieke methode van het „harakiri". Journalisten ondervroegen pe meest vooraanstaande Japanners, om te we ten te komen, of zij deze manier, het springen in een vulkanische krater, even waardig achtten als harakiri en de meesten antwoorden bevestigend. Duizenden „gevoelige zielen" wilden de weg afleggen, die het jonge meisje gelopen had, even velen wilden zich naar Oshima begeven, waar men de bootdiensten moest vervijfvoudigen. Een zakenman met een vooruitziende blik kocht onmiddeliyk een lap grond vestigingsregellngen. Dit heeft meer dan theoretische betekenis, al ïykt dit op het eerste gezicht niet het geval, zo vernemen wij van de zijde der Stich ting voor de Landbouw. Er heerst im mers een ontstellend gebrek aan grond, zodat zelfs de jonge boeren, die de beste kansen hebben, niet of nauwelijks aan een bedryf kunnen komen. Hoe zal het dan mogelijk zyn, dat volkomen vreemden zich indringen in de land bouw en daar een bestaan trachten te verwerven? By het beschouwen van dezo aangc legenheld moet men echter meer het oog richten op die grote groep, die leeft in het overgangsgebied tussen landbouw en andere beroepen. Het is vaak zeer moeiiyk hier een scherpe scheidingslijn te trekken. In tüden van Voorspoed is een groot deel van deze groep werkzaam in andere beroepen dan de landbouw, maar zodra de con junctuur omslaat komen velen terug. Men tracht dan door het houden van een varken en van een aantal kippen in zijn onderhoud te voorzien, maar op deze wijze worden dezulken dan in vele gevallen do ernstigste concurrenten van de kleine boeren, die juist op varkens en kippen zijn aangewezen en die in tijden van tegenspoed het toch al zwaar genoeg te verantwoorden hebben. Wil zulk een kleine boer zich bijverdienste verwerven in andere beroepen, dan vindt hij deze voor zich gesloten. Zo kan b.v. elke vrachtrijder een boeren- bedrijfje beginnen, maar practisch geen enkele kleine boer kan vrachtrijder worden. De Directie van de landbouw heeft nu aan de commissie Grondgebruik v. de Stichting voor de landbouw een aantal vragen toegezonden omtrent 't stellen van vestigingseisen in de land bouw. Daar het hier een zaak betreft van principiële aard, heeft het hoofd bestuur in zijn vergadering van 19 Januari besloten deze vragen voor te leggen aan de samenwerkende organi saties. Deze vragen zullen vergezeld zijn van een nota, welko als handlei ding bij de besprekingen in eigen kring kan dienen. Deze handleiding zal wor den opgesteld door de commissie Grondgebruik in overleg met enige ander commissies van de Stichtng. kamers uitzagen op de vulkaan. QRIE-EN-DERTIG DAGEN na de zelfmoord van Kiyoto Matsumoto kreeg de Mihara-Yama een tweede slachtoffer deze keer een ongenees lijk zieke jongeman, de volgende dag gevolgd door een grijsaard en acht dagen later door een jonge vrouw, die ontroostbaar was over de dood van haar kind. Een dagblad in Tokio kreeg toen het Amerikaanse idee, een prys in geld beschikbaar te stellen voor hem ,dle voor het eerst in de krater zou durven afdalen, zonder het oog merk, zich van het leven te beroven. Om de taak voor de liefhebbers te vergemakkelijken, werd een soort gondel geconstrueerd, evenais die van professor Piccard, die met een katrol kon worden bewogen. Helaas bood zich niemand aan voor het experiment hoewel de prys enige honderdduizen den guldens bedroeg. Ten slotte be sloot de hoofdredacteur van het blad, Tokusa Iwata, zelf af te dalen. Vijftig minuten in de krater, QP DE VASTGESTELDE DAG, die door strooibiljetten was aange kondigd en waarop duizenden zich naar het eiland begaven, schreef Iwata enkele regels ten afscheid, zette zyn gasmasker op, kroop in het schuitje en gaf het teken hem te laten zakken. Toen hy op 300 meter diepte was ge komen, klonk een ontzaglijke explosie, die de gondel oplichtte en hem met een gaswolk omgaf. Men dacht niet anders dan dat de gondel verloren zou zijn,» doch niets gebeurde. De afda ling ging verder. Op een diepte van 500 meter bespeurde do journalist het eerste lichaam van een der zelfmoor denaars en nog lager, verschillende anderen, te pletter geslagen tegen de rotswand. Hij kon afdalen tot een diepte van ongoveer 900 meter, toen de gondel op een rotspunt stootte en niet verder omlaag wilde. De ontplof fingen in de krater volgden elkaar met korte tussenpozen op, de wanden sidderden en stenen vlogen in 't rond. In het reservoir van het zuurstof apparaat kwam een scheur en Tiwata had nog juist de tyd aan het koord teken was, hem zo snel mogelijk weer op te halen. Hy kwam gezond en wel uit de krater, maar hy had het be- wustzy'n verloren. De afdaling had vijftig minuten geduurd. De dokters verklaarden, dat de journalist na een verdere vijf minuten zeker zou zijn gestorven. Zyn daad deed de oplage van zyn blad met meer dan een mll lioen exemplaren stygen maar tezelf dertijd brak een nieuw golf van zelf moorden los. Tot het begin van de jongste oorlog hebben meer dan 400 personen zich in de krater geworpen, ondanks het feit, dat men rond de „krater des doods" een hek heeft ge plaatst. 1943: Nieuw recordjaar. QEDURENDE DE EERSTE MAAN DEN na Pearl Harbor is de stroom van zelfmoorden geheel opgehouden, en pas weer begonnen in Juli of Aug. 1942, toen een aantal oorlogsweduwen zich in de krater wierp, om de man nen in de dood te volgen. Toen heb ben de autoriteiten een beroep gedaan op de andere vrouwen en hen erop gewezen, dat het land meer belang had by vrouwen, die zich aan hun taak konden wyden, dan aan vrouwen, die de dood verkozen. En toen kende het eiland Oshima weer drie jaren van rust. Dank zij zyn vele hotels werd het een toeristencentrum voor de be woners van Tokio en een herstellings oord voor zieke en gewonde militai ren. In de herfst van 1945, de dag vol gende op die van Japans capitulatie overstroomde een niéuwe ontzaglijke golf zelfmoorden het land. Militairen, diplomaten, particulieren, verkozen de vrywllllge dood boven de eerloosheid. Het merendeel pleegde eenvoudig ha rakiri, maar velen herinnerden zich de Mihara-Yama, verbraken de af sluiting en strotten zich in de diepte. Ondanks het opnieuw afsluiten van de versperring en het plaatsen van schildwachten rond „de krater van de dood", heeft de reeks zelfmoorden nog drie jaar voortgeduurd. Zelfs heeft de krater een Ameri kaans slachtoffer geëist, een jonge soldaat, die in 1947 zelfmoord pleeg de, toen hy vernam, dat zijn verloof de, moe van het wachten, een van zyn mededingers had getrouwd. Sedert de terechtstelling van gene raal Tojo en zyn medewerkers, hebben de autoriteiten, zowel de Japanse als de Amerikaanse een nieuwe toevloed van honderden van zijn bewonderaars en vroegere ondergeschikten gevreesd. (Van onze correspondent te Kaapstad) Qe strijd om Afrika is begonnen. En de eerste slag, de strijd in Durban, is geëindigd met ruim honderd doden, duizend gewonden, dertigduizend ge- evacueerden en grote materiële schade. Volgens de officiële berichten is de rust in Durban thans volledig terug gekeerd, maar in de harten van het Afrikaanse volk is de onrust en de strijdlust wakker geworden. Officiële regeringsvertegenwoordigers verklaren, dat er geen tekenen van onrust In an dere delen van het land zUn. Doch de fabrieksbazen en ploegbazen, die met negerarbelders werken, vertellen ande re verhalen. De onderworpen gewillig heid van vele negers begint plaats te maken voor een soort koppige weer spannigheid. Er worden bezwaren ge maakt tegen het werk, tegen de werk tijden en tegen het loon en soms ver laat een hele ploeg als één man het werk of de werkplaats. Communisti sche agitatoren houden overal geheime toespraken, waarin ze de arbeiders tot verzet opwekken. Het is daarom niet uitgesloten, dat de ontstoken vlam van het verzet plot seling overslaat op een ander deel van de Unie of zelfs door de millioenen zwarten van Afrika wordt overgeno men. De Westeuropese mogendheden, in het bijzonder Engeland, hebben thans grootse plannen om het rijke Afrikaanse continent tot ontwikkeling te brengen. Doch deze plannen kunnen vernietigd worden door het optreden van een handvol blanken in Zuid- Afrika, die thans bezig zijn hun droom van een witte dictatuur in Afrika te verwezenlijken. Want de verantwoordeiykheld voor het gebeurde ligt voor een groot deel bij de blanke regeerders van Zuid- Afrika. De aanleiding was onbeteke nend, zoals altyd in dergelijke geval len. Een neger-jongetje was door een Indiër zodanig mishandeld, dat hij la ter aan de gevolgen overleed. Mis schien zou dit nog als een gewone rechtszaak zyn geëindigd, wanneer het niet gebeurd zou zijn aan het eind van een langdurige periode van ondrage- ïyke hitte, en kort na de Kerst en Nieuwjaarsvacanties, waarin door de meeste negers niets Was verdiend en door vrijwel ieder ander massa's geld waren stuk geslagen. Plotselinge uitbarsting Plotseling kwam het jarenlang op gekropte verzet tot uitbarsting. De woede van de negers richtte zich van zelfsprekend tegen de rasgenoten van de mishandelaar van het negerjonge tje, de Indiërs, de handelaars en woe keraars, van wie sommigen ryk ge worden waren van de schamele neger- lonen. Talrijken moesten hun woede met de dood bekopen, maar wat kwam het er voor hen eigeniyk op aan. Rondom Durban wonen 160.000 negers In de schamelste krotten. Moeders moeten mee uit werken, omdat de va ders niet genoeg kunnen verdienen om hun gezin te onderhouden. Kinderen worden aan hun lot overgelaten, om dat er op de negerscholen niet vol doende plaats voor hen is. Honderden raken verdwaald en zij leven van be delarij en roof en slapen 's nachts in de rioolbuizen. Wat komt er van deze kinderen terecht als zy opgroeien? NatuurUjk kan niemand de huidige Zuidafrikaanse regering alleen voor dze toestanden verantwoordeiyk stel len. Vroegere regeringen zijn schrome- ïyk nalatig geweest om hierin tydig verbetering te brengen. Maar zolang de vooruitstrevende Jan Smuts aan het hoofd van de regering stond, zo lang de grote liberaal Jan Hofmsyr nog leefde, bestond er voor de negers een redeiyke hoop, dat zy uitbreiding van politieke vertegenwoordiging zou den krijgen, dat zy hun grieven zou den kunnen uiten en verbetering van de wantoestanden zouden kunnen ver- wezeniyken. Een uitbarsting van massa-haat, zoals thans plaats heeft ge vonden, zou door de blanken welge zinde leiders van beide groepen on- onmiddeliyk met geweld de kop zyn in gedrukt. Gekrenkt rechtsgevoel Maar onder de huidige regering heb ben de niet-bianken niet veel hoop meer. De voorgestelde politieke verte genwoordiging van de Indiërs is in getrokken. De vertegenwoordigende naturellenraad is opgeheven en de drie blanke parlementsleden die de ne gers moeten vertegenwoordigen, zitten op het vinkentouw. En by gebrek aan enig ander middel om een het rechts gevoel bevredigende oplossing van hun problemen te verkrijgen, hebben zij thans gegrepen naar het primitieve middel van het brute geweld. Er is thans inderhaast een regerings commissie benoemd, welke de oorza ken en de omstandigheden van de op stand grondig moet onderzoeken. Doch wat ook het rapport van deze commis sie moge zijn, Zuid-Afrika kan niet langer met trots verklaren, het enige land ter wereld te zijn, waar vele ver schillende rassen vreedzaam met el kaar samenwerken. Misschien zal men na het gebeurde wat minder zelfbe wust worden en wat meer luisteren naar mannen als George Duhamel, die opmerkte, na zijn bezoek aan Zuid- Afrika: „Dit is het enige land ter we reld waar men bediend wordt door niet-blanken met haat in hun ogen." Of naar Generaal Smuts, die aan de vooravond van de nieuwe parlements- zitting nog verklaarde „De koers van de huidige regering zal tot omstandig heden leiden, die door toekomstige generaties diep zullen worden be treurd." Het is in dit verband teke nend, dat de roep om terugkeer van de grijze generaal, na het gebeurde in Durban welke wordt aangeheven door een' vooraanstaand blad als de New York Herald Tribune, verstaan wordt in alle democratische landen, die bij de ontwikkeling van Afrika zijn geïnte resseerd, behalve in Zuid-Afrika zelf. De komende parlementszitting in Kaap stad en de provinciale verkiezingen in Maart kunnen echter tot een veran dering leiden van de huidige koers, welke gericht is op de gevaarlijke klip pen en rassenstrljd. Een koersverande ring, die niet alleen in het belang van Zuid-Afrika zelf zou zyn, maar in het belang van het gehele Afrikaanse con tinent én van de wereld. neem een QP EEN MIDDAG in de herfst van 1941 bonsde een bulderende Gesta- po-officier op de deur van het be scheiden gebouw te Voirons, waar de likeur nu gemaakt wordt en beval, dat men de aanwezige voorraad da- deiyk moest overgeven, evenals het kostbare recept. „Natuurlijk," zei de Fransman, „als Herr Major nog een papier kon tonen, getekend door het requisitie-bureau in Parijszal de beschikbare voor raad te zijner beschikking worden gesteld. Waarop de nazi verdween. Maar de Duitse begerigheid kon niet lang weerstand bieden aan zo'n bui tenkansje en een paar weken later werd nog een poging gewaagd om de fabriek te plunderen. Deze keer kwamen de Nazi's te staan tegenover de opzichter van de dlstilleerdery, die na veel gevlei en handigheid beloofde hen te zullen voorzien van alle likeur, die zy wen sten. Het ongeluk was nu, dat zy eerst alle ingrediënten zouden moeten ver schaffen, dat betekende, dat zy 150 200 verschillende soorten kruiden en van zyn signaalbei te trekken, dat het planten zouden moeten leveren, ver volgens zouden zy ook vrachtauto's moeten laten komen om de alcohol te vervoeren naar Voirons en een grote voorraad benzine. En dan zou het nog een jaar of 4, 5 duren, voordat de li keur voor gebruik geschikt was. Dat was te veel voor de Nazi's en zy maakten zich gereed te vertrekken, maar dreigden, dat zy zouden terug keren en het gebouw verbanden. Vermaard recept. In 1935 had een aardverschuiving het oude Karthuizer gebouw, dat toe behoorde aan de Pères Chartreux, ver nield, waar de likeur gedurende vele generaties gemaakt was. Een nieuwe distllleerdery werd ten slotte begonnen te Voirons, in de buurt van Grenoble, de oude hoofdstad van de Dauphiné. Geen enkele aanduiding had men ooit gevonden, wie de vermaarde for mule had samengesteld waarschijniyk omstreeks de 16e eeuwmaar hy moet een uitgebreide kennis hebben bezeten van pharmacio door Franse cognac als basis te gebruiken en meer dan 100 planten en kruiden. Het is bekend dat de onvindbare uit vinder zyn geheim mededeelde aan een lid van de oude Franse familie d'Es- trées en dat het kostbare recept in 1605 te Parijs aan de Pères Char treux aangeboden werd door Mar shal Frangois d'Estrées, de 21-jarige Bisschop van Noyons. Ongeveer 150 jaar later overhan digde de prior van deze vesting de formule aan zqn kloostervoogd, het hoofd van de Grande Chartreuse. Aan een monnik werd opgedragen de likeur te vervaardigen en nadat hij een paar proeven voor zichzelf geno men had, stelde hy de formule vast, die bekend zou worden als het „ge- zondheidsellxer" en dat tot op van daag onveranderd is gebleven. Voor de veiligheid werd er een af schrift van de definitieve formule toevertrouwd aan de Eerwaarde Vader van de Orde, met de toevoeging, dat het nooit uit zijn bezit mocht raken. Omzwervingen. yiJDENS de Frans revolutie echter werden de Pères Chartreux van al hun bezittingen beroofd en het ge heim kwam op de een of andere on verklaarbare manier in handen van een zekere Don Sebastian PallluS, die in de buurt van Grenoble woonde. Na vervolging en gevangenneming tydens het schrikbewind, werd Pallius in 1795 overgebracht naar Guyenne, waar hy stierfmaar niet voordat hij het kostbare manuscript aan een andere monnik, Basile Nantas, had doorgegeven. Om er zeker van te zyn, dat vhet geheim niet verloren zougaan, maak te ook hy een afschrift en zond het naar de Vader Overste van het kloos ter te Desert, waar het na veel avon turen veilig aankwam. In 1817 begon men weer likeur te maken. Maar de oude Orde van de Char treuse werd ontbonden, en, overtuigd dat zy nooit weer zou herryzen, gaf Don Basile een afschrift van de for mule aan een apotheker in Grenoble, Frangois Liotard. Teleurgesteld door het geringe voordeel, dat het hem bracht, pro beerde- hij het geheim te verkopen aan de Staat, Hy stuurde zelfs een af schrift nafflr de minister van Binnen landse Zaken, die het niet op de hoog te-van de waarde ervan, terugstuurde met de opmerking „geweigerd". Na de dood van Liotard stuurde zijn weduwe in 1835 de papieren naar de Grande Chartreuse, maar men hoor de niets meer over de likeur tot dat de wonderbare kwaliteiten er van ont dekt werden door een groep pelgrims, die toevallig langs kwamen. Ze werd echter pas weer werkeiyk beroemd in het jaar 1848, toen een groep officieren van Franse troepen op zekere dag by het klooster kwam, om voedsel vroeg en daarby de be roemde likeur dronk. Enige maanden later kwam een reiziger schryiings op een muilezel gezeten het nauwe pad op, dat naar de kloosterherberg leidde en deed de monniken versteld staan door ze te vragen om 8 liter van het „Elixer". Een ongehoorde bestelling voor die tyd. De vragen om de likeur begon nen binnen te stromen, totdat de naam Chartreuse ten slótte over de gehele wereld bekend werd, Toen de nieuwe wet ter regeling van godsdienstige „Broederschappen" in 1903, in Frankrijk van kracht werd, was de orde gedwongen het klooster, dat zij 800 jaar bewoond had, te ver laten. Enkele monniken zochten een heenkomen naar Tarragona in Spanje, waar zy een nieuwe distllleerdery op richtten. Ondertussen deed de Franse rege ring, elndeiyk doordrongen van de fi nanciële mogeiykheden van de zaak vergeefse pogingen om beslag te leg gen op de formule. De regering be lastte een analist met het onderzoek. Deze beweerde, dat hy in de likeur de aanwezigheid had ontdekt van op z'n minst 13 plantenmaar verder kwam hy nooit. Ten slotte kregen een paar verban nen monniken toestemming naar Frankryk terug te keren om te Voi rons toezicht te houden op het ver vaardigen van de likeur onder eon- tröle van do „Compagnie Frangalee de la Grande Chartreuse". Toch be waarden de monniken de meest waar» devolle gegevens van het geheim. ■BÉÈ

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Alkmaarsche Courant | 1949 | | pagina 6