Het lied van het IJselmeer,
lied van Hollands trots
Grond voorwerp van schaarste-economei
Een donkere streep: begin
van een nieuwe polder
De dijk van de
Oosterpolder in
1956 klaar?
Meeuwen trekken kringen boven dijkmassief
De Speragromt
De diik
Met iedere vierkante meter moet
gewoekerd worden
Planologisch werk is
belangrijker dan ooit
DONDERDAG 13 SEPTEMBER 1951
JN de restaurants aan de haven, op de plezierboten, op de visafslag en in de
straten wordt het gehoord. Dag en nacht klinkt het rhythme even fel, even
melodieus: het lied van het IJselmeer. De Hardewijkers hebbe.i het van
jongsaf gehoord en ze zijn er vertrouwd mee geraakt. Harderwijk en de zee:
ze kennen eikaars geheimen. Ze zijn door de eeuwen heen nauw met elkaar
verbonden geweest. Hebben de Harderwijkers niet honderden jaren geleefd
van wat er in de Zuiderzee aan zilverkleurig banket verscholen was? De
Zuiderzee is niet meer. De kinderen op school slaan hun boekjes open en zien
grote zwarte letters dwars door een lichtblauwe plek: IJselmeer heet nu de
plaats, waar hun vaders dikwijls hun leven waagden voor het dagelijks brood.
Maar het lied van het IJselmeerders is de Harderwijkers ook dierbaar ge
worden. Soms wandelen ze op de boulevard en turen naar de horizon, ver-
weg, een tere, grijze lijn, als getrokken door een meesterhand. Ergens is die
Jijn onderbroken door een donker massief: de dijk, die is het, waarover de
Harderwijkers praten. Hjj ligt een eind van de kust, donker en imposant.
Silhouetten van draglines en zuigers steken scherp af tegen de hemel. Ook
dSar klinkt het lied van het IJselmeer, gezongen door motoren en meeuwen.
Een donkere streep: begin van een nieuw werk, waarop ons volk trots kan
zijn!
Liet dijkgedeelte, dat voor de kust van
Harderwijk in zee ligt, vormt, met
een drietal andere percelen, die elders
op het IJselmeer zijn te vinden, het
begin van een nieuwe landaanwinning:
de Oosterpolder. Op de kaarten van de
Dienst der Zuiderzeewerken staat dit
deel aangegeven als perceel S. Een heel
eind verder in zee ligt een tweede
perceel, en in de nabijheid van Kam
pen vindt men de beide laatste perce
len. Op deze vier punten rijst een dijk
gedeelte boven zee uit, overal even in
drukwekkend en massief: de pijlers
van een nieuwe polder, de voorposten
in Neêrlands vreedzame strijd om uit
breiding van ons grondgebied, dat ve
len nu reeds geen waarborgen meer
biedt voor een behoorlijke toekomst.
De Noord-Oostpolder is gereed geko
men en biedt talrijke landbouwers be
vredigende perspectieven. Maar de
schare van hen, die de aarde willen
bebouwen, zoals ook hun vader en
grootvaders dat deden, lijkt niet te tel
len. Daarom is het zovelijn een vreug
de, te turen naar de horizon, als ze op
de Harderwijker boulevard staan. Niet,
dat de Oosterpolder in een handom
draai gereed zou zijn Voor het zo
ver is, zullen de bladeren nog vele ma
len van de bomen zijn gevallen. Maar
het begin is er. En er wordt hard, heel
hard gewerkt.
Het was in de maand Maart van dit
jaar, dat de Harderwijkers bemerkten,
dat er grote dingen op til waren.
De Dienst der Zuiderzeewerken
sloeg er zijn „tenten" op, het aanzien
van de haven veranderde. Drukte en
bedrijvigheid heersten alom, toen met
de aanleg van de werkhaven werd be
gonnen, de basis van de werkzaam
heden in perceel S.
De „Eendracht" en de „Gorinchem",
twee baggermolens van de Z.Z.-combi-
natie, maakten een aanvang met het
baggeren van een geul, die van de ha
ven leidt naar een punt, twaalf kilo
meter in zee. Die geul was daar zeker
niet overbodig, wanneer men let op de
diepgang van de schepen, die bij de
aanleg van de dijk betrokken zijn. De
vaargeul kreeg een breedte van 35 m.
De diepte is 3% m. Dat is voldoende
voor alle benodigde vaartuigen. Het
waren trouwens niet alleen de beide
baggermolens, die ijverig aan het ploe
teren waren geslagen. De aannemers
(de Z.Z.-combinatie: Van de Hoeve en
Zanen-Verstoep en Van Oordt en De
Klerk) hadden hun handen vol met de
aanleg van een werkhaven, vlak bij de
Harderwijker haven.
Vaklui
„J7en beetje bij Evert
Aannemer De Klerk uit Werkendam
staat wijdbeens op de „helling" van de
werkhaven, in dat gedeelte, waar de
zinkstukken gemaakt worden. Met zijn
rechterhand onderstreept hij zijn aan
wijzingen, die bestemd zijn voor de
schipper van de sleepboot „Urk", die
langszij komt en manoèuvreert meteen
boot, waarin een lading basalt is ge
stort, en een zinkstuk. Even komt er
een machtig gegrom uit het binnenste
van de „Urk", dan draait de boot in de
gewenste positie en het verslepen van
de materialen kan beginnen.
Van 's morgens vroeg tot 's avonds
laat is het een drukte van jewelste in
de werkhaven. Wie de slagboom bij de
flats met hun stoere namen is gepas
seerd, merkt dat direct.
Stevige kerels met opgestroopte mou
wen zijn er aan de arbeid: de rijswer-
kers uit het Zuiden. De meesten komen
uit Werkendam.
„Vaklui.,." verklaart aannemer De
Klerk. Je kunt het zien aan de wijze,
waarop ze met hun materiaal, rijshout
en rietmatten, omgaan. Stevig en snel
gaan hun gespierde handen door het
hout, dat in elkaar gevlochten wordt
tot weer een nieuw zinkstuk, dat straks
naar de dijk zal gaan, om daar, met
stenen beladen, ter weerszijden tot zin
ken te worden gebracht. Vrolijke jon
gens zijn het, die Werkendammers. Bij
na allemaal heten ze Bakker, of Beens,
of Plezier Dat kon nog wel eens
verwarring geven, ware het niet, dat
hun voornamen nogal verschillen.
J?lk zinkstuk wordt, zodra het gereed
is, van de helling losgemaakt, waar
na de „tewaterlating" een kwestie van
een ogenblik is. Op elk kraagstuk zit
een zestal proppen, waaraan de kabels
worden bevestigd, wanneer de stukken
versleept worden. De stukken hebben
-A m
Twee arbeiders uit Werkendam
bezig met de vervaardiging van
een rietmat. Deze rietmatten wor
den opgenomen in een zgn. kraag
stuk, dat ter weerszijden van de
dijk, met stenen verzwaard, tot
zinken wordt gebracht.
een lengte van ruim dertig en een
breedte van zeven acht meter. Hoe
veel er per dag gemaakt worden? De
opzichter schuift zijn hoed achter op
zijn hoofd en denkt even na. Tja, vol
gens plan vier of vijf per dag. Maar
dat verschilt nog wel eensEen
ploeg van twaalf man werkt ongeveer
drie uur aan één zinkstuk.
„Sinds begin Juni zijn er hier 75
zinkstukken weggesleept" vertelt hij.
„Voor dit perceel zijn er ongeveer dui
zend nodigEr is voor de rijswer-
kers uit Werkendam dus nog wel even
werk aan de winkel.
„Nouzegt rijswerker P. Visser,
die zo'n twintig jaar ervaring heeft met
dit werk. Hij heeft al heel wat zink
stukken onder handen gehad. Bij de
werkzaamheden aan de N.O.-polder en
in Zeeland. Hij noemt nog veel meer
namen. Schouwen-Duiveland. „Kent U
Rammekes bij Vlissingen Daar
heeft Visser ook nog gewerkt.
Er is veel te zien in de werkhaven.
Enorme hoeveelheden hout en riet zijn
er opgestapeld. En damwand. Aan de
overzijde stapelen zich grote steen
massa's op, die straks zullen dienen
voor de bescherming van de dijk.
Daartoe gebruikt men ook de zgn.
Koreaanse zakken, waarvan grote hoe
veelheden vertegenwoordigd zijn.
Driehonderd man
p^Jiet ver van de werkhaven staat een
groen geschilderd houten huisje com
msndopost in deze strijd om 'tland de
directiekeet. „Neemt U maar een
stoel nodigt H. Olofsen uit Urk
ons uit. Deze gastvrije tijdschrijver
werkt met zijn collega, W. Blokland uit
Lemmer, aan een geheel ander onder
deel van het goede „raderwerk". Deze
heren controleren het aantal man-urep.
Ze rekenen met een doorzettingsver
mogen, dat respect afdwingt. Ze maken
een kostprijsberekening van de dijk.
In totaal zijn er bij de werkzaam
heden in perceel S. zo'n driehonderd
man betrokken, die allen 's avonds
worden ondergebracht in barakken of
aan boord van de schepen -slapen.
Ieder zorgt zelf voor zijn brood, maar
elke ploeg brengt een kok mee voor
het warme eten. Dat moet ook wel,
want al die mannen kunnen moeilijk
's avonds een kip roosteren boven hun
kampvuurtje
jyjen hoopt de Oosterpolder in 1956
klaar te hebben. Begrijp me goed:
dan is alleen de dijk dicht. Voor het
uitpompen van het water kunt U wel
een jaar rekenen
Ingenieur J. Middelburg, de man, die
de verantwoordelijkheid draagt voor
de werkzaamheden in perceel S. staat
op de achtersteven van de directieboot
„Spera", en tikt in gedachten met eet»
stok op het dak van de kajuit. Op rus
tige sympathieke wijze vertelt de jonge
ingenieur, die drie jaar geleden uit
Delft kwam, een en ander over de dijk
en over de toekomstige Oosterpolder.
„De nieuwe polder heeft een opper
vlakte van ongeveer 50.000 H A., dus
nagenoeg gelijk aan die van de N.O.-
polder".
„Komt er een weg van Harderwijk
naar Flevostad, de toekomstige hoofd
stad der poldercomplexen?"
„Dat ligt inderdaad in de bedoeling.
Die weg zal dan over de dijk gaan.
Maar misschien komt er later ook een
weg door de polder
Dan maakt de „Spera" plotseling een
scherpe bocht. Reusachtige gevaarten
doemen voor ons op Draghnes en zui
gers. En daarachter ligt de dijk.
jyjeeuwen trekker grote kringen bo
ven de dijk, die thans over 'n lengte
van ruim een kilometer boven water
uitsteekt en aan weerszijden gestoken
is in een keurslijf van steen. Aan de
Noordzijde is de bekleding van basalt,
aan de andere kant van klinkers.
Ergens is een dragline bezig de zand-
kern van de dijk te bekleden met een
laag kleileem, dat gebaggerd wordt Dij
Urk. Mannen lopen over de dijk, c.e
meesten hebben een pet op en alle
maal dragen ze stevige laarzen.
Midden op de dijk is een verhoging
van zand aangebracht, waarover de
toekomstige weg zal lopen, die een
breedte zal hebben van ruim vijf me
ter. Op een flinke afstand van de dijk
ligt een zuiger, de „Casper Robles".
„Die zuigt zand op voor de „Corrie",
die hier aan de dijk ligtlegt inge
nieur Middelburg uit. „De „Corrie"
spuit het zand dan weer op de dijk
Dat zandspuiten is een fascinerend
schouwspel, dat zelfs de mannen daar
boven op de dijk nu en dan nog boeit.
De „Hoek van Holland II', die aan de
andere zijde ligt, is niet alleen zuiger,
maar ook „spuiter". Dat gaat dus nog
vlugger.
Schipper Cornelis Visser uit Marken
is dan ook wel een beetje trots op die
schuit, die de hele werkweek het
„home" is van de bemanning. Alleen
met de weekeinden gaan de mannen
naar huis. Naar Marken, naar Urk, of
naar het Zuiden. Op de dijk werken,
behalve veel Hollanders, ook arbeiders
uit Polen. Frankrijk is vertegenwoordigd
door twee studenten, die wat practische
ervaring willen opdoen.
Een fijne motregen legt een sluier
over zee en land. In de verte vaart een
passagiersboot voorbij. Het gezoem van
de machines vermengt zich met het
gekrijs van meeuwen.
Het lied van het IJselmeer. Het lied
van Hollands trots.
pi: NEDERLANDER IS TROTS OP ZIJN BODEM, want die is voor een belang
rijk deel zijn eigen werk. Natuurlijk schuilt er enige overdrijving in, wat een
Fransman eens heeft gezegd: „God schiep de wereld, met uitzondering van
Nederland, dat werd geschapen door de Nederlanders zelf". Maar niettemin
blijft het een feit, dat grote stukken van onze huidige bodem de vrucht zijn van
onze eeuwenlange strijd met het water en dat een nog groter deel van ons land
slechts door een kunstig samenstel van waterkeringen en een zorgvuldige water
huishouding bewoonbaar kan worden gehouden. Dit alles zou niet zoveel proble
men opleveren, als daar niet bijkwamen de dichtheid en de ongelijkmatige ver
deling van de bevolking.
Nederland behoort nu eenmaal tot
de dichtst bevolkte gedeelten van
Europa en staat zelfs in West-Europa
aan de spits. Deze dichte bevolking in
Nederland is ontstaan door een onaf
gebroken en nog steeds onverzwakte
groei (1829 2,6 millioen inwoners, 1899
5 millioen, 1949 10 millioen). En, ter
wijl in de meeste landen het tempo van
de groei is vertraagd, neemt de Neder
landse bevolking ook thans nog snel
toe. Als de verwachtingen niet bedrie
gen, is nog een verdere belangrijke
groei van de Nederlandse bevolking in
het vooruitzicht.
Waar moet deze terecht komen? De
ze vraag wordt gesteld in de brochure
„Ruimtelijke Ordening in Nederland",
uitgave van de Regeringsvoorlichtings
dienst. Het is frappant, welk een belang
rijk deel van de bevolking in het lage
polderland in het Westen is samenge
trokken. Inderdaad woont daar bijna
de helft van alle Nederlanders op een
gebied, dat slechts 2/9 van het gehele
land beslaat. Daar liggen ook onze
grote steden, onze grote zeehavens,
het zwaartepunt van onze industriële
ontwikkeling en dat van ons handels
verkeer. Het is dan ook een dringende
eis, de ontwikkeling van de andere
lancJ 'dclen zoveel mogelijk te bevorde
ren en daarmede een verdere verzwa
ring van de moeilijkheden in het Wes
ten te voorkomen. In deze omstandig
heden draagt de ruimtelijke ordening
in^ Nederland zeer sterk het karakter
van afweging der tegenstrijdige belan
gen bij het grondgebruik. De grond is
't voorwerp geworden van een schaar-
ste-economie, die naar alle schijn bij
voortdurende toeneming van de bevol
king alleen maar erger zal worden.
Vandaar, dat de ruimtelijke planning
allereerst tot taak heeft, de aanspra
ken op de bodem uit dit oogpunt met
elkaar te confronteren en zo mogelijk
tot een vruchtbare coördinatie te bren
gen.
Afzonderlijke facetten.
DIJ deze coördinatie komt het er na
tuurlijk op aan zo gunstig mogelijke
voorwaarden te scheppen voor de mil-
lioenen Nederlanders, die in de ko
mende decennia zullen vragen om een
woning, om voedsel, om werk, om ont
spanning. Dit betekent, dat het vraag
stuk van de bestaansmiddelen voorop
staat.
Duidelijk spreekt hierbij de beteke
nis van "3e industrie. In 'de naaste
toekomst zal dit nog zwaarder gaan
wegen. Inderdaad ligt voor Nederland
thans de keus tussen een verdere ster
ke industrialisatie enerzijds en aan de
andere kant een grote emigratie of een
gevoelige verlaging van de levensstan
daard. Daarom wordt dan ook bij de
ruimtelijke ordening zoveel mogelijk
voorrang gegeven aan de plannen voor
het stimuleren van industrie op de
daarvoor gewenste plaatsen.
Bij de tegenwoordige opbrengsten
van de grond zou er eigenlijk voor een
bevolking van ongeveer twaalf mil
lioen, zoals die tegen 1970 wordt voor
zien, ca. 520.000 ha. meer landbouw
grond nodig zijn. Een dergelijke op
pervlakte kan onmogelijk door landaan
winning alleen worden verkregen.
Daarom zal het ontbrekende moeten
worden gevonden door, verdere produc
tie-verhoging van de aanwezige cul
tuurgrond, door betere ontzilting, voor
koming van watervervuiling e.d.
Zuinig met landbouwgrond
'pE GELIJKERTIJD dringt zich
uiteraard de noodzaak op de
beschikbare landbouwgrond, vooral
die van goede kwaliteit, zoveel moge
lijk te bewaren voor de voedselpro
ductie. Een speciaal probleem vormen
hierbij de tuinbouwgronden, die zich
in het uitbreidingsplan van menige
stad bevinden en voortdurend conflic
ten tussen de belangen van de voed
selvoorziening en van de woningbouw
doen ontstaan.
Het is geen toeval, dat de volks
huisvesting pas in de derde plaats
wordt genoemd. De omstandigheden
in Nederland brengen mede, dat dit
van ouds zo belangrijke aspect niet
meer als vanzelf voorop kan gaan. De
noodzakelijke zuinigheid met de grond
speciaal met landbouwgrond, maar
eveneens met de natuurruimte
dwingt tot hernieuwde bezinning op
de aanspraken, die de woningbouw
naar redeiykheid op de bodem mag
doen gelden.
Meer hoogbouw
Tot dusver was in ons land het een
gezinshuis regel, ook nog in de mees
te kleinere en zelfs enkele middel
grote steden. Thans is in vrijwel alle
steden een kentering waar te nemen.
In toenemende mate gaat men over tot
de bouw in meer woonlagen en ook
de toepassing van een grotere dicht
heid van bebouwing is overal aan de
orde. Ook voor de dorpen komt de
vraag op, of de daar gewoonlijk toe
gepaste zeer ruime verkaveling nog
langer kan worden gehandhaafd. In
het kader van de ruimtelijke orde
ning is het een hoogst actuele en be
langrijke vraag, hoe de stedebouw
kundigen er in zullen slagen by het
ontwerpen van hun plannen het even
wicht te vinden tussen de thans zo
sterk sprekende beperkingen en de
eisen van sociaal en aesthetisch ver
antwoorde woonwijken, die ook voor
de toekomst hun waarde behouden.
Soortgelijke spanningen doen zich
voor bij de recreatie en de natuurbe
scherming, zoals' de noodzaak tot ont
zien van waardevolle cultuurgrond en
van de schaarse natuurgebieden
dwingt tot een zorgvuldige beoorde
ling bij de aanleg van nieuwe land
en waterwegen.
Op grond van al deze overwegingen
dient de planologische arbeid meer
dan tot dusverre aanspraak te maken
op aller belangstelling. De betekenis
daarvan behoort in steeds breder
kring beseft te worden, want het is
het planologische werk waarvan af
hangt of Nederland goed bewoonbaar
blijft. Oók in de komende tijd waarin
als het ware om iedere vierkante me
ter grond strijd zal worden gevoerd.
Kamerleden bezochten
Twentse industrie
De grote groep leden van Eerste en
Tweede Kamer, die op het ogenblik 'n
rondreis langs de Nederlandse industrie
maakt, heeft gisteren verschillende be
drijven in Twente bezocht. Tijdens een
lunch in de cantine van een der be
zochte bedrijven in Enschede heeft de
voorzitter van de Twentse Kamer van
Koophandel, de heer H. van Heek
Hzn., een uiteenzetting gegeven van de
vraagstukken, waarvoor de industrie
in dit gebied thans staat.
Russen nalatig Noorse
houtboot ie beialen
In de Zaandamse haven wordt mo
menteel een internationale betalings
kwestie uitgevochten tussen een Noorse
houtboot en de Russische afzender van
de voor Nederlandse houthandelaren
bestemde lading. Het conflict bereikte
zijn hoogtepunt, toen de Noorse rederij
gistermiddag door een deurwaarder be
slag liet leggen op het laatste gedeelte
van de houtlast van het schip.
De moeilijkheden worden veroorzaakt
door het ingebreke blijven van de Rui
sen, om de vracht in Engelse ponden
te voldoen: De Nederlandse importeurs
hadden reeds tijdig de prijs van de la
ding en de vracht in Engelse ponden
aan Rusland overgemaakt.
DE ENGELSE LEAGUE.
De Woensdag gespeelde wedstrijden
voor de Engelse League luiden: Eerste
divisie: Charlton AthleticManchester
United 22, FulhamStoke City 50.
Liverpool—Arsenal 0—0.
Staking bij kleine rederij in
Oost-Berlijn
Het Oostduitse persbureau ADN
heeft, voor het eerst sinds vele maan
den, melding gemaakt van het uitbre
ken van een staking in Oost-Berlijn.
De staking brak uit bij een kleine,
in particulier eigendom zijnde scheep
vaartmaatschappij in 't district Lich
tenberg. Volgens ADN wilden de arbei
ders gebruik maken van hun recht om
toezicht te houden op de zakelijke
transacties der maatschappij, „doch de
eigenaar", aldus het persbureau, „ver
zette zich hiertegen".
In Westberli.'nse vakverenigingskringen
is men van mening dat de staking door
de communisten op touw is gezet, met
het doel een motief te scheppen voor
onteigening van de firma door de Oost
duitse communistische autoriteiten.
SRP-leiders mogen niet
spreken te Bremen
De gemeenteraad van Bremen heeft
bepaald dat het aan acht met name
genoemde leden der socialistische
rijkspartij (nieuwe partij op nazi
grondslag) verboden is in het openbaar
te Bremen te spreken. Het spreek
verbod geldt onder meer voor de
partij-voorzitter Dorls en ex-generaal
Remer.
Barricades langs Sowjet-
sector van Berlijn
De Oostberlijnse autoriteiten hebben
bij 63 van de 90 doorgangsplaatsen tus
sen Oost- en West-Berlijn barricades
opgericht. Men gelooft, dat deze ten
doel hebben de controle van het ver
keer over de sectorgrens door de Oost
berlijnse politie doelma iger te maken.
schaarde de dreumes zich vo
enthousiame onder de dansers.
De kleine vierjarige Agnes Spe\rs
is reeds een echte Schotse. Op de
Highland Games te Breamer
Frans vliegtuig vermist
Een „Dakota" van de „Alpes de Pro
vence", een kleine plaatselijke lucht
vaartmaatschappij, is Woensdag op een
vlucht van Perpignan (Franse Pyrenee-
i ën) naar Oran, in Noord-Afrika, ver-
mist. Er bevonden zich 23 passagierrs
aan boord. Het toestel is het laatst bo
ven Valencia waargenomen. Het vol
bracht een vlucht in de geregelde
luchtverbinding tussen Perpignan en
Oran.
