GROOTEBROEK - WEL NIJVER, NIET MOOI
Van oude siede ioi florissant dorp
i.fi.s.
Overbevolking schept problemen
Lutjebroek is niet
dichtgeplakt
Pionier van de
walvisvaart
Pieter Janszoon Jong - Zouaaf
r
Concurrentie voor P/sa
ZATERDAG 26 APRIL 1952
Grootebroek ls ongetwijfeld niet wat men een mooi dorp noemen kan. Van
natuurschoon is het vrijwel gespeend en wat de bouwtrant betreft is oud en
nieuw, is mooi en lelijk zodanig dooreen gemixed, dat er vrijwel geen sprake
kan zijn van een harmonieus geheel. Hiermede wilien wij niet zeggen, dat
Grootebroek geen levend dorp zou zijn. Integendeel, wat het aan schoonheid
mist, wordt weer vergoed door de activiteit van zijn volk. Met ruim vijfdui
zend zielen en met een rijk ontwikkelde tuinbouw bekleedt deze gemeente
In de rij van Westfriese dorpen een vooraanstaande plaats.
Constateren wij dus, dat bij een wan
deling door Grootebroek ons aesthe-
tisch gevoel niet bepaald wordt ge
streeld, laten wij er dadelijk aan toe
voegen, dat een goede oplossing hier
vrijwel onmogelijk was. Grootebroek is
oud, zeer oud. Reeds in de oudste re
keningen van de Graven van Holland
anno 1311 komt men de naam „de srede
Grootebroek" tegen. Maar het is ook
nieuw, dat wil zeggen vol van nieuw
leven; een sterk overwegend katholieke
bevolking, een zich steeds uitbreidend
kindertal en een zich tot de hoogste
trap ontwikkelde tuinbouw hebben
het gemeentebestuur de laatste tiental
len jaren voor problemen gesteld, die
men het dorp duidelijk kan aanzien.
De oude Streekweg met z'n uitge
sproken lintbebouwing was bijzonder
1N&A.N O GSR.BF. V/EE£HUl£
Een onderzoek naar de reden, waar
om het uitspreken van de naam „Lutje
broek" steeds een glimlach rond de lip
pen van de naieve toehoorder weet te
toveren, zou ongetwijfeld een diep
gaande studie verge.n. De massa krijgt
bij het beluisteren van deze misschien
niet zeer imponerende plaatsnaam ge
woonlijk visioenen van een dun be
volkt oord in primitieve staat, waar
men in beestenvellen gehuld rondwaart
en waar vlak achter de wereld met
vergeelde kranten is toegeplakt. Niets
is echter minder waar dan deze dwa
ze veronderstelling.
In dit Streek-dorp, dat tezamen met
Grootebroek één kloeke gemeente
vormt, wonen een paar duizend men
sen ,die grotendeels van de tuinbouw
leven. Lutjebroek telt een zichzelf res
pecterend ziekenhuis en is bovendien
een te"huis voor ouden van dagen" als
mede een gecombineerde jongens- en
meisjesschool rijk. Ook bestaan er plan
nen om in dit dorp een ULO-school tc
stichten.
Wij hebben niet kunnen navorsen,
Waarom Lutjebroek over het alge
meen in de volksmond zulk een min
der vleiende klank heeft. Phonetisch
heeft het ongetwijfeld een minimum
aan schoonheid en het verleidt niet
licht tot poëtische ontboezemingen. An
derzijds heeft de zaak ook psycholo
gische aspecten: Lutje (Kleine) broek
als tegenhanger van het trotse Groote
broek, dat toch waarlijk zelf ook geen
metropool is. Maar wie weet, welke
graver in de historie nog met geschied
kundige oorzaken voor de verguizing
van de goede naam Lutjebroek komt
aandragen.
Hoe het ook zij, wij wilden u slechts
Verzoeken de naam van dit nijvere
dorp in de toekomst met groter tact
en meer voorzichtigheid in de mond te
hemen....
nauw en de huizen stonden er pal aan.
Het moderne verkeer ging z'n eisen
stellen en men bouwde verder van de
weg; men deed wat men kon, doch de
situatie geheel redden kon men niet.
Momenteel wordt er expansie in de
buitenwijken gezocht en wat daar thans
verrijst wettigt het vertrouwen, dat het
aanzien van Grootebroek er zelfs in
de nabije toekomst met sprongen op
vooruit zal gaan.
Een bijzondere schepping
Of er dan geen mooie gebouwen zijn?
Ongetwijfeld en we behoeven hier
voor slechts te wijzen op het fraaie
raadhuis, een schepping van de vorige
burgemeester, de zeer kunstzinnige heer
Jo Schrijnder, wiens naam door de be
volking nog steeds met ere wordt ge
noemd. Hij was niet slechts de ont
werper, doch ook voor een niet onaan
zienlijk deel de uitvoerder van het
plan. Deze burgemeester was een zo
veelzijdig man en hij verenigde zo veel
kwaliteiten in zich, dat hij zonder
meer duizend-kunstenaar kan worden
genoemd. Schilder van naam zijn
werk, dat het raadhuis siert, levert het
bewijs beeldhouwer, glazenier, dichter
en wat niet al, verwoed jager en min
naar van de kolfsport, burgemeester
tevens, het is maar geen kleinigheid.
De zinnebeeldige voorstellingen in glas
en lood, het beeldhouwwerk van lam-
brizering. en raadszetels en vele dingen
meer zijn werk van zijn geest en hand;
hij heeft met dit moderne raadhuis.een
monument geschapen van blijvende
waarde.
Een tegenhanger
Grootebroek telt nog een gebouw
dat er wezen mag: het Gereformeerde
Weeshuis, dat er reeds eeuwen staat.
Heel vroeger is het een klooster ge
weest, doch in de woelige dagen van
de Hervorming is het overgegaan en
naderhand kreeg het de bestemming,
die het thans nog heeft. Dit Weeshuis,
een instelling die wordt beheerd door
In het jaar 1612 werd door enige on
dernemende burgers van Hoorn en Am
sterdam de Groenlandsche of Noord-
sche Compagnie opgericht, welke van
de Staten een octrooi kreeg om de wal
visvaart te beoefenen in de wateren
van de Noordelijke IJszee, van Nova
Zembla tot Straat Davis toe. Door de
ondernemingsgeest der Hollanders werd
de walvisvaart in de bloeitijd der repu
bliek van grote betekenis. Vooral de in
1596 door Barendsz ontdekte eilanden
groep Spitsbergen was gunstig gelegen
voor dit bedrijf. De Hollanders richt
ten er hun traankokerijen op en bouw
den er een nederzetting, welke de
nuchtere naam Smeerenburg kreeg.
Grootebroek bewaart thans nog met
trots de herinnering aan Outger Ja-
cobz., een der oudste pioniers van de
walvisvaart, en eens een burger van
deze Streekgemeente. Outger Jacobsz.
bracht het tot commandeur van een
groep walvisvaarders en stierf, of lie
ver sneuvelde in de strijd tegen de
ijzige koude van de poolnacht. Op een
van zijn verre reizen, toen nog gewaagd
door de gebrekkige middelen die hem
ten dienste stonden, overwinterde hij
op het Jan Mayen-eiland, gelegen in
de Noordelijke IJszee tussen IJsland en
Spitsbergen, en kwam hierbij om het
leven. Als pionier voor de grootheid
van de lage landen mag hij worden
genoemd naast Jan Pieterszoon Coen,
die andere vermetele Westfries, die op
het hete Java de stad Batavia stichtte,
en de Enkhuizenaar Jan Huygen van
Linschoten, die in Portugese dienst
naar Indie voer en met zijn boek
„Itinerario" de grondslag legde voor de
Hollandse handel op de Gordel van
Smaragd.
meerdere kerkelijke gemeenten, is nog
het toonbeeld van oud-Hollandse de
gelijkheid. Onder vriendelijk geleide
van weesvader De Boer hebben we de
regenten- en regentessenkamer aan
schouwd, waar nog de sfeer heerst van
vóór honderd jaar, we hebben door de
lange gangen en ruime vertrekken ge
dwaald en we hebben overal ver
geefs naar een stofje gespeurd. Het
Weeshuis is wat men noemt rijk; het
heeft o.m. een omvangrijk grondbezit
van bijna 150 hectaren, dat zijn reve
nuen afwerpt en het aantal wezen is
slechts gering. Hier staat tegenover,
dat aan de opvoeding van de jongens
en meisjes, die eerst na hun 21ste jaar
op eigen benen komen te staan, alles
ten koste wordt gelegd en, zo zij een
bepaalde graad wensen te halen, de
studie en alles wat daar bijkomt, door
het weeshuis bekostigd wordt. Boven
dien worden beduidende bedragen
voor andere doeleinden beschikbaar ge
steld.
Waan Grootebroek het land is van de
z.g. grove tuinbouwcultuur, heeft het
met zijn sterk groeiend bevolkingscij
fer reeds jaren geworsteld met het
landhongerprobleem. Iets verder op.
in Zwaag en De Bangert, heeft men de
glascultures, die een bestaan waar
borgen op een kleiner oppervlak, doch
in de Streek en Andijk is men aan hel
einde van de expansie-mogelijkheid en
't is volkomen logisch, dat door steeds
meerderen en het betreft hier voor
namelijk de jongere generatie heil
in de emigratie wordt gezocht. Wel
tracht men onder de voortvarende lei
ding van burgemeester P. J. Cramwin-
ckel het roer te wenden en is er thans
een r.k. ambachtsschool gesticht, wel
ke voor de opgroeiende mannelijke
jeugd nieuwe perspectieven openen
moet
Zo leeft en streeft Grootebroek, dat
eenmaal, mocht de combinatie van
Noordhollandse gemeenten een feit
worden, voorbestemd zal zijn als cen
trum van één der belangrijkste tuin
bouwstreken van ons land, een grote rol
te spelen. Al heeft 't dan geen stedelijke
rechten méér, die het in de loop der
historie zo taai heeft verdedigd, zo lang
aardappelen en kool nog mede tot het
belangrijkste volksvoedsel worden ge
rekend, heeft het zijn rol niet uitge
speeld.
Toen de Italiaanse vrijheidsheld en ligerscorps, dat was opgericht, toen in
unificator Guiseppe Garibaldi, na een de wereld bekend werd, dat opstande-
mislukte veldtocht in 1862, in 1867 voor lingen de Kerkelijke Staat bedreigden,
de tweede maal poogde met zijn troe- Uit alle delen van de aardbol kwamen
pen de Kerkelijke Staat van Rome te trouwe katholieken naar Rome om dit
veroveren, vond hij bij Monterotondo stuk gewijde grond te helpen verde
en Montelibretti de pauselijke Zouaven digen.
van Pius IX tegenover zich. Deze Ook ln Lutjebroek vond de nood-
Zouaven boden fel verzet en brachten klok, welke Paus Pius IX luidde,
Garibaldi's leger aanzienlijke verlie- weerklank. De 25-jarige Pieter Jans
zen toe, maar desondanks werden zij zoon Jong nam een moedig besluit,
door de fanatieke vrijbuiters bloedig reisde naar Italië en voegde zich bij 't
verslagen. De strijd der pauselijke troe- vrijwilligerscorps der Zouaven. Op 13
pen was er echter een der oorzaken October 1867 sneuvelde deze jonge Hol-
van, dat de opstandelingen enkele we- lander als een held in de wrede veld-
ken later bij Mentona een zware ne- slag bij Montelibretti
derlaag leden tegen een Frans expe- De inwoners van Lutjebroek hebben
ditiecorps onder generaal Failly en Ga- zijn nagedachtenis willen eren en heb-
ribaldi zich moest overgeven. Ook de ben in een nis in de voorgevel van de
tweede aanslag op de Kerkelijke Staat r.k. kerk een standbeeld doen oprich-
was mislukt
Deze dappere
pauselijke
vormden destijds tezamen een vrijwilf Zouaven....
ten van deze Pieter Janszoon Jong,
Zouaven gekleed in de eervolle uniform der
PiCTEr^SPJOwe LUTJEBROEK
Ges. e." fe&. is^2. den Heldendood
Gestorven -re. montelibretti
ra octo&er. i6>67
tz
Pisa heeft z'n scheve toren, maar
Grootebroek heeft die ook, name
lijk die van de Nederlands Her
vormde Kerk. Uiteraard is de
toren niet scheef gebouwd, maar
de ondergrond is een tikje slap
"en ook de tijd spreekt een woordje
mee.
Op een gegeven ogenblik moeten
de Grootebroekers tot de conclusie
zijn gekomen, dat er iets niet in
orde was. Of ze waren zelf scheef,
of de toren was uit z'n lood ge
slagen. Sinds jaar en dag staat
thans vast, dat de Grootebroekers
vrij uit gaan en dat de toren
vreemde neigingen vertoont. Het
proces verloopt overigens kalmpjes
aan, men zou om het te volgen
moeten rekenen met millimeters
en jaren, wat wil zeggen, dat er
voorlopig geen kans op instorten
bestaat. Maar hoe dan ook
Grootebroek cn Pisa kunnen ln één
adem worden genoemd.
oa scheve, touen vam GR-ooTe broek».
X\\WU"
•JU
s\
Bovenstaand teken prijkt boven de
huisdeuren van tal van woningen in
De Streek en het trekt de aandacht
van de vreemdeling, omdat men het
elders in den lande niet tegenkomt.
Over de herkomst hiervan hebben
wij geïnformeerd bij de gemeente
secretaris, de heer P. Noordeloos, te
vens historicus van naam, van wiens
hand tal van publicaties het licht heb
ben gezien.
Hij gaf er de volgende verklaring
van:
Dit I.H.S. zou verband houden met
de verbastering van de middeleeuwse
schrijfwijze van het woord Jezus en
het gebruik hiervan in De Streek
zou dateren uit de tijd van de
Hervorming, toen de verhoudingen tus
sen rooms en niet-rooms nogal behoor
lijk waren toegespitst. In deze dagen
kwamen rondtrekkende priesters, vaak
als schippersknecht vermomd, naar dit
land, zonder te weten, waar ze wel en
waar ze niet welkom zouden zijn. Dit
téken nu was hun een wegwijzer. Von
den ze dit boven de deur, dan zat de
zaak safe en konden zij er op aan, met
die égards te worden ontvangen, die
men tegenover een priester in acht
pleegt te nemen.
Sindsdien zijn de huistekens geble
ven, waarvan thans ook de predikant
profijt kan trekken.
Er zijn evenwel nog verschillende
andere verklaringen voor dit teken bo
ven de Grootebroeker deuren. Zo wil
len velen de letters I.H.S. zien als de
eerste drie letters van het antieke
Griekse woord IHMUS (Jezus), zodat
de H de Griekse hoofdletter hêta voor
stelt. Bovendien kunnen de drie letter»
de Initialen vortnen In Hoe Signo vin-
cit (In dit (kruis) teken zult gij over
winnen), In Hoe Salus (Hierin ligt de
zaligheid) of Jezus Hominum Salva-
tor (Jezus, de Heiland der mensen).
Men zou zo natuurlijk nog kunnen
doorgaan
Er is nog een oud gebruik in Groo
tebroek. Sterft een van de leden van
een katholiek gezin, dan wordt zo
lang het stoffelijk omhulsel boven de
aarde verblijft op het straatje voor
het sterfhuis een zwart houten kruis
geplaatst. Bij de protestanten bond men
eertijds in zo'n geval een zwart lint
voor de deur, dat door het Weeshuis
tegen een kleine vergoeding beschik
baar werd gesteld. Dit gebruik sleet
echter met de jaren uit en thans kan
het worden gerekend tot een stukje
verdwenen folklore.
P NOOR.DELOOS
I A kirt X/AK.I A A nr\ A nnn r k l Pk.1 natlonaaI' ia internationaal peil werken, de asbak staat: Importation-Exporta- leden, thans zijn er 1643, voornamelijk
I A IN IJ V AÏN AAK JAr rr PlN I~ IN In het moderne, in 1934 tot stand tlon- Op de andere kant: Pommes de uit de Streek, Andijk en Wervershoof.
5_f T#»|-S h II a_u.k_lT fc-.IT gekomen kantoorgebouw van de tuin- terre de semence et de consommation, De belangrijkste producten zijn hier
p\ I i ji/ /-v I bouwveiling, dat is gelegen precies op legumes, fruits.... vroege aardappelen en bloemkool, doch
K| )|-|V|K H 11 de grens van Grootebroek en Boven- De heer Willebrants vertelt ons wat de aanvoer van late aardappelen, po-
u 1 11 v V-f t— karspel, zetelt ook de penningmeester, over c;e geschiedenis van de veiling ters en UIen ls met gering. Van vroege
de heer P. Willebrants, een jonge, die op 6 Mei haar zestig-jarig jubileum aardappelen wordt thans per jaar on-
Aan De Tuinbouw rekent men met millioenen blauwogige, nuchtere Noord-Hollander. gaat vieren In 1892 begon „De Tuin. geveer 20 jmllioen kilogram aange-
Zijn werkvertrek is sober en zakelijk, houw" te draaien met een man of vijf voerd, van bloemkool ongeveer 10 mil-
1MIDDEN in dit goede Westfriese land mag wel zeggen uithoek van Wesit- doch aan de muur hangen als contrast personeel, welk aantal nu is uitge- boen stuks. De bijproducten beginnen
de Streek, ligt gunstig gesi- Friesland een zo belangrijke veiling te warmgetinte reproducties van Rem- groeid tot over de dertig. In dat eerste steeds meer te verdwijnen. Bovendien
tueerd bij het station van Grootebroek vinden, die vorig jaar een aanvoer brandts Nachtwacht en Staalmeesters. jaar werd in totaal aangevoerd voor jf 'n de afgelopen vier jaar voor een
de bloeiende veiling „De Tuinbouw" boekte van f 7.300.000, en enkele, mij- Op een tafel getuigt een reclame-as- een bedrag van f 37.354. In het jaar bedrag van f 760.000 aan fust aange-
als een symbool en als een manifesta- len verder, in Bovenkarspel, bovendien bak van een handelaar in tuinbouw- 1950, 't jaar van de hoogste aanvoer kocht.
tit van de werklust, het streven cn het een bollenveiling met een jaarlijkse producten stilzwijgend van het inter- tot dusver was dit bedrag f 7.473.000! .Enkele jaren geleden, toen de voor-
vakman^-' van de hier'levende tuin- omzet van ongeveer acht millioen gul- nationale peil, waarop hier in de Streek En om nóg wat vergelijkende cijfers mtzlchten voor de veiling gunstig
ders. liet is verrassend in deze, men den, twee grote instellingen, die op wordt gewerkt. Op de ene zijde van te noemen: in 1892 had de veiling 205 schenen, heeft het veilingbestuur een
gedurfd, doch verstandig gebleken be
sluit genomen en is op grote schaal
gaan uitbreiden: er werd een nieuw
veilingterrein aangekocht met een op
pervlakte van 850 are, en hierop wer
den twee grote fustloodsen en twee po
terbewaarplaatsen gebouwd, er werden
omroep- en telefoon-installaties aange
bracht en los- en laad-terreinen aange
legd voor vervoer te land en te water,
alles uiterst efficiënt, eenvoudig en
modern.
Hoog bezoek
Op 6 Mei, wanneer de veiling „De
Tuinbouw" haar 60-jarig bestaan her
denkt, zal de Commissaris der Konin
gin in de provincie Noord-Holland, ba
ron de Vos van Steenwijk, te Groote
broek de nieuwe Industrieweg, het
industrieterrein en de nieuwe terrei
nen en gebouwen van de veiling offi
cieel openen.
Deze uitbreiding kostte meer dan een
millioen gulden, waarmee wij maar
willen zeggen, dat het veilingbestuur
er wel van overtuigd moet zijn geweest,
dat deze enorme uitgaven verantwoord
waren en dat de toekomst slechts het
allerbeste vóór heeft met „De Tuin
bouw". Hetgeen ook wij van harte ho
pen en gelo'-en.....
*2
De vetLlN/<? XE óg£>OTE.[3R£>E.K_
