„De opstand van Guadalajara", een klein
boek van grootse allure
H
Jacob Cats werd 375 jaar geleden in
Brouwershaven geboren
Terugkeer naar Gorter: als een
wandeling in de lente
BOEKENNUMMER ZATERDAG 22 NOVEMBER
Pseudo Messias brengt Mexicanen
tot een zinloze opstand
Fascinerend proza op
internationaal peil
Hoop op wonder
De imposteur
Streven
waarheid
naar absolute
en schoonheid
Tragisch einde
Een late nabloei van Tachiig
ROLIEN en ralien
In het raadhuis worden zijn
werken zorgvuldig bewaard
KLEUN AVONTUUR
De Enge Poort
DE STILLE MAN
Weinig bekende roman van Slauerhoff herdrukt
CT IS NIET GEBRUIKELIJK, uitvoerige besprekingen Ie wijden
aan herdrukken van boeken, maar van lijd lot lijd is dat toch
zeker verantwoord, zoals thans, nu een tweede druk verschenen
is van Slauwerhott's roman „De Opstand van GuadalajaraDe
eerste druk dateert uit 1937, één jaar na Siauerhoffs dood. Waarom
dit kleine boek ven grootse allure zó onbekend gebleven is dat
men er slechts zelden een vermelding van aantreft, is onbegrijpelijk
want deze roman vertoont al de prachtige kwaliteiten van Siauerhoffs
kunnen en hij lijdt stellig niet meer dan zijn ander proza onder
de enkele gebreken, die men de schrijver aan kan rekenen
sterke lijnen de achtergrond en plaats
van zijn tragische en tegelijk absurde
handeling. Enkele geldmagnaten en in
stellingen houden de massa van het
meegaande, weerloze volk onderdrukt.
Dat verbasterde volk heeft het geloof
in de oude, Indiaanse goden verloren
en het kan ook het voor hen te dee
moedige Christendom moeilijk aan-
LIET IS OVERIGENS
n ken (de beruchte
met die gebre-
„slordigheden")
van Slauerhoff zo gesteld, dat zij zijn
werk nauwelijks schaden. Hetgeen
Slauerhoff ons te zeggen heeft is steeds
zó belangrijk dat men zijn wel eens
onverzorgde stijl en taal op de koop
toe neemt. Wat een schrijver van ge
ringer formaat zou kunnen breken,
doet Siauerhoffs grootheid wonderlij
kerwijs te sterker uitkomen. Men rea
liseert zich: wat een slecht gebouwde
zin, wat een lelijk anglicisme of ger
manisme; en tegelijkertijd voelt men
zich bijna beschaamd om die school
meesterachtige gedachte, daar diezelf
de gewraakte zin een mededelende
kracht bezit zoals men die zelden in
Nederlands proza aantreft.
Want al is Slauerhoff als dichter on
getwijfeld nog groter dan als roman
cier en novellist, toch staat ook al zijn
prozawerk op internationaal peil iwat
men van het oeuvre van maar heel
weinig Nederlandse schrijvers bewe
ren kan). Daarvan is het voor het eerst
na 15 jaren nog eens afzonderlijk her
drukte „De opstand van Guadalajara"
een prachtig voorbeeld.
Zoals bekend was Slauerhoff zelf een
onbevredigd, rusteloos zwerver, die de
wereld en de gebieden van de geest
eenzaam doortrok. Hij plaatste zijn
romanfiguren graag in troosteloze, le
ge, onmetelijke en ruwe gebieden on
der een wrede hemel en een vreemd
volk. Zijn twee bekendste werken spe
len in China en het heden besproken
boek heeft zijn plaats van handeling in
het hart van Mexico.
rUADALAJARA is de hoofdstad van
de staat Jalisco. Slauerhoff be
schrijft deze stad als een dood, verge
ten oord, waarvan de bestaansreden <il
lang is verdwenen. Maar de bevolking
leeft er voort, een zwak en bleek ge
degenereerd mengelmoes van India
nen en blanken. Een triestig, uitge
doofd geslacht dat nog slechts hoopf
op een wonder, om het levenloze even
wicht van het bestaan te verbreken.
Elke zwerver, elke vreemdeling die
over de stenige, onvruchtbare hoog
vlakten de stad nadert, zou dat wonder
kunnen bewerkstelligen. Daardoor
vormt de stad voor de zwerver een
groot gevaar: als hij te zwak is voor
zijn „beroep", ais hij innerlijk ergens
haakt naar rust en zekerheid in een sa
menleving en dus verraad pleegt aan
zijn zwerflust, dan gaat hij er verlo
ren. Want de bewoners van dat dode
oord wensen dat hij hun het leven
brengt en als ze merken dat hij slechts
rust verlangt, dan jagen ze hem weg
of brengen ze hem om.
Zo schetst Slauerhoff met enkele
vaarden. De oude bisschop (een vol
bloed blanke), die zich vergeten voelt
komt steeds meer onder de invloed
van zijn idéé fixe, dat er een Verlos
ser, een Profeet in Gua neer zal dalen,
en hij maakt een eerzuchtige, schran
dere, maar perfide Indiaanse priester
Tarabana, deelgenoot van zijn ver
wachtingen. Tarabana gelooft in het
geheim in de wederopstanding van zijn
oude ras.
QP EEN ZEKERE avond nadert een
zwerver de stad. Het is een glazen-
zetter en op zijn rug torst hij een groot
kruisvormig houten stellage vol ruiten,
die veelkleurige vonken schieten in de
ondergaande zon. Van verre gezien Hikt
hij een bovenaardse verschijning met
het door een lichtau eool omgeven
kruis en Tarabana neemt aan dat hij
de profeet, de' verlosser moet zijn,
waarvan de bisschop hem zo vuak
heeft gesproken. Hij trekt hem met een
klein gezelschap tegemoet en de ver
baasde ruitenzetter ziet zich opeens een
Messias-rol opgedrongen, die hem be
angstigt, maar toch ook wel vleit. De
stad heeft de zwakke plek in zijn
zwervershart getroffen en hij is verlo
ren. De niets-ontziende Tarabana heeft
weldra door, dat deze eenvoudige zwer-
Zijn fenomenale verscheidenheid ireedt
verzamelde werken duidelijk naar voren
in
mate op de hoogte wil blijven van de
literaire bewegingen in ons land en die
daarnevens een inzicht wil houden in
de opkomst van de socialistische ge
dachte, een verheugenis zijn deze ver
zamelde werken te bezitten. Niet om
dat hij ze vaak ter hand zal nemen,
maar omdat het hem zal vergaan als
ons: de terugkeer naar Gorter is als
de wandeling door een tuin in de lente.
H. M. K.
ver totaal geen Profeet, laat staan een
Messias is, maar hij denkt de man te
kunnen misbruiken, om zelf aan de
macht te komen en hij weet allerlei
belanghebbenden, o.a. een schatrijke
grondbezitter, voor zijn plannen te
winnen. Het volk komt op hun hand
doordat men het gouden bergen be
looft en hun rasbewustzijn weer wordt
gewekt. Uiteindelijk weet Tarabana
tot een volksopstand aan te zetten, die
met een tijdelijke overwinning wordt
bekroond. De opstandelingen hebben
dus de macht in handen. Doch wat nu?
Ze weten helemaal niet wat ze er mee
beginnen moeten en weldra ontstaat
dan ook onderling misnoegen. Van de
pseudo-Messias is geen heil te ver
wachten: de arme man een tragi
sche, niet onsympathieke figuur, die
dit alles helemaal niet heeft gewild
heeft al verscheidene malen de vlucht
willen nemen om zijn zwerversleven te
hervatten. Hij is echter de muis in de
klauwen van de kat Tarabana, die hem
bewaakt. Hij ontkomt zijn lot niet
meer.
MATUURLIJK is de machtspositie van
de opstandelingen slechts tijdelijk.
Op een zeer ongunstig moment, als de
kansen gekeerd zijn, probeert de rui
tenzetter toch nog ontvluchten. Tr'i
wordt voor de verbitterde Tarabana
en de zijnen als zondenbok gruwelijk
terechtgesteld: in een ve-vallen, in on
bruik geraakte kerk, waar de grond
bedekt is met uilenmest en het Chris
tusbeeld al lang van het crucifix is
gehaald, wordt de man op dat lege
kruis gespijkerd. Slechts met één band
en met één voet, omdat hij ook inazr
een halve verlosser geweest was, vol
gens de satanische Tarabana.
Medelijdende handen maken hem
's nachts los van het kruis en iemand
geeft hem dan een baantje, dat hij met
één hand kan doen, omdat de door
boorde hand voorgoed verminkt blijft.
De stad Guadalajara vegeteert voort
als voorheen: een dode, troosteloze op
eenhoping van hutten, huizen en men
sen. Soms bezoeken vreemdelingen de
„verlosser" om zijn zegen te ontvan
gen en zich met hem te laten fotogra
feren.
Het tragische einde van deze roman
(die overigens geen bepaalde moraal
predikt.) illustreert op treffende wijze
de doelloosheid en het absurde van het
leven, zoals Slauerhoff het zag en niet
temin groots wist uit te beelden.
HANS WARREN.
Nimmer Dralend Reeks No. 35.
J SLAUERHOFF
■het absurde leven..
HET VOOR HAAR omgeving vreem-
r.„. ,en d°or niemand begrepen meisje
nonen, haar wilde fantasieën en dag-
°m™; haar dualisme en gemis aan
eanteitszin, worden door Josepha
O ®ls 'n deze roman (verschenen in
salamanderreeks) op voortreffelijke
de behandeld. De lezer ondergaat
Vrn„ ntw'kkeling van het meisje tot
d» n™,.en beseft, dat haar Tweede Ik,
leiden n in baar, tenslotte zal moeten
ea,.„ '°t een onvermijdelijke onder-
ciner „?sel>tla Mendels heeft zich fas-
stronl na.ar l,eze naderende cata-
cen 2gericht. Even is er in Parijs
veelheiti breking als Rolien door de
overhan iV,an..<'e n'luwc indrukken de
Ralien ܣt, maar ook dan is het
bezielt TThaar gehele wezen
sterk aar cinde decreteert. Een
6 schreven verhaal.
HERMAN GORTER
naar de hoogste top
TAMMER IS HET geweest, dat wij de
J verzamelde werken van Herman
Gorter te laat ontvingen om ze nog tij
dig vóór de herdenking van zijn sterf
dag te bespreken. Het is uiteraard van
de uitgeverijen Van Dishoeck en
Querido een daad van grote piëteit ge
weest tegenover deze steunpilaar van
de Tachtigers, om zijn werken compleet
in acht delen te brengen.
Op zichzelf hebben wij bezwaar tegen
deze en andere verzamelde werken. Wij
hebben namelijk de ervaring, dat een
verzameld werk hoogstens als naslag
bibliotheek wordt gebezigd en dat het
nauwelijks voorkomt, dat de minnaar
van het boek een deel van zulk een
verzameling ter hand neemt om nog
eens te genieten van wat jaren geleden
werd geschreven. Liever doet hij dit
aan de hand van een speciale uitgave,
die reeds in zijn bezit was.
Niettemin is liet degene, die het
voorrecht heeft kennis te nemen van
het complete oeuvre van Herman Gor
ter duidelijk geworden, dat dit alge
meen geldende bezwaar tegen de com
plete uitgave, in dit geval eigenlijk niet
opgaat, omdat juist Herm'an Gorter in
zijn werk van zo'n fenomenale ver
scheidenheid heeft blijk gegeven, van
zuik een wijdheid van belangstelling,
dat de acht delen eigenlijk als aparte,
op zichzelf staande boeken kunnen
worden gezien.
MEN NEME ONS niet kwalijk, dat wij
in Herman Gorter altijd in de eer
ste plaats de dichter zullen blijven eren
en op een veel lager vlak met veel ster
ker zin voor crifiek zullen lezen wat hij
cp het gebied van de socialistische
s'rijdliederen en als essayist heeft ge
schreven. Er loopt niettemin door dit
gehe^is werk een rode draad. Gorter
heeft zijn leven lang naar de hoogste
top van het menselijk bereikbare ge-
s reefd: er was in hem altijd de drang
naar de grootste schoonheid, de abso
lute waarheid en naar de genialiteit.
Uit dit streven is het lever van Her
man Gorter eigenlijk gebeeldhouwd.
Het is de mens nu eenmaal niet gege
ven het absolute te bereiken. Ook Gor
ter niet. Maar in zijn beste momenten
is hij erin "eslaagd een poëzie te schrij
ven, die bijna etherisch aandoet, en
was hij tegeliikertiid de man. die als
geen ander altijd heftig voor ziin over
tuiging durfde uit te komen. Wie al
thans enigermate thuis is in dit door de
beid» uitgevers uitgegeven indrukwek
kende werk, zal er het leven van deze
dichter als het ware in getekend vin
den. Gorter is misschien wel geweest
het centrum van de vernieuwingsbewe
ging, die zich rond de Nieuwe Gids
beeft afgespeeld. Ziin critiek on de
literaire beweging van 1880 in Hol
land getuigde van een zo enorm scherp
i,.zicht in de noden van die tiid, dat zij
een monument is geworden in de lite-
r ire geschiedenis in Nederland. Voor
ons vooral onvergankelijk bliift zün
„Mei". Hierbij valt ieder ander gedicht,
met name ook Pan, in het niet.
Het moet voor hem, die althans enige
IN EEN HUISJE achter de machtige Brouwerhavense kerk
1 werd op 10 November 1577 Jacob Cats geboren, latei-
vermaard dichter en staatsman, van wiens werken gezegd
wordt, dat zij in menig gezin een vaste plaats innamen
naast de Statenbijbel. Nu heeft de lijvige foliant, waarin
zijn gedichten werden gebundeld, uiterlijk wel iets van een
Statenbijbel weg: hij heeft dezelfde fraaie Ieren hand en
dezelfde kloeke sloten, althans het exemplaar, dat men te
Brouwershaven in het stadhuis zorgvuldig bewaart. Men is
daar zuinig op dit zware hoek, vooral omdat zich hierin
een speciale opdracht van de dichter aan het stadsbestuur
bevindt: „Uw stad was doch mijn eerste gront Daer ick
op swacke beenen stont, Daer ick mijn eersten adem blies,
En tot mijn ellif jaren wies"
Door vele Oran/es
gesigneerd
DURGEMEESTER Gast van
Brouwershaven heeft ons
onlangs het boek getoond,
waarin op 30 September lo55
Cats op zijn buiten Sorgh-
vliet de opdracht tekende
,,'t Is maer een gifte van pa
pier" zo schreef de toen 77-
jarige dichter, maar - en het
is alsof men' een oude gerim
pelde vinger omhoog ziet
gaan - dit mag men niet
vehgeten: „Het sal noch le
ven in de tijd, als ick en
ghij begraven sijt
Vader Cats heeft gelijk
gehad: eeuwen zijn sinds
dien voorbijgegaan, baljuw,
schepenen en andere stads
bestuurders van Brouwers
haven zijn voor ons onbe
kenden uit een reeds ver
verleden, de dichter zelf is
een begrip zonder veel in
houd geworden, maar nog
altijd ligt in de raadszaal
van zijn geboortestad die
„gifte van papier" en houdt
nog enigszins de herinne
ring aan hem levend.
KAMPERENDE
PRINSES
OET WAS in een stadhou-
derloos tijdperk, dat Cats
dit geschenk aan Brouwers
haven zond, een periode zon
der Oranje - hetgeen de
oude dienaar van dit vor
stenhuis zonder twijfel ver
droten zal hebben. Daarom
is het merkwaardig, dat het
zelfde boek, waarin de oude
Cats op 30 September 1655
op Sorgh-vliet zijn handte
kening zette, eeuwen later
door Oranjes werd gesig
neerd.
Burgemeester Gast sloeg
een bladzijde terug en daar
shmd in forse letters, ver
meld: op 30 Mei 1862 zette
Willem III ter gelegenheid
van zjjn bezoek aan Brou
wershaven zijn naam in dit
Cats-geschenk. En weer ja
ren later: 5 Augustus 1924
is het Koningin Wilhelmina
die met prins Hendrik en de
toen 15-jarige prinses Julia
na de „gifte van papier" te
kent. Prinses Juliana heeft
met kleine letters geschre
ven („Ik herinner me nog,
dat prins Hendrik tegen haar
zei, dat ze grotere letters
moest maken" zei burge
meester Gast). En nog weer
later buigt zich opnieuw een
Oranjetelg over het oude
boek: prinses Beatrix, die
met haar vriendinnen in
Haamstede kampeert. Als de
meisjes het lijvige werk be
keken hebben tekenen zij
het gastenboek der gemeen
te, ook de prinses: Beatrix
van Oranje, Baarn, 11-7-1952-
MORAAL
ALS VADER CATS dat al-
les nog eens geweten had,
welk een schone moraal had
hij daaruit kunnen puren
een gedicht zonder moraal
zou er wel niet afgekund
hebben! Daarin was hij
sterk: in het opdissen van
een verhaal, liefst met be
trekking tot de verhouding
man-vrouw, om er tenslotte
een toepassing aan te ver
binden. Als geen van de
dichtersbent uit die dagen
weet hij de volkstoon te
treffen, omdat hij niet in
luchtkastelen vertoeft, maar
heel gewoontjes op de grond
blijft. Hij was niet in de
eerste plaats kunstenaar,
maar burger, die naast zijn
„gewone" werk verzen
In een huisje achter deze
machtige, uit 1293 dateren
de kerk te Brouwershaven
„blies" Jacob (Vader) Cats
in 1577 „zijre eerste adem".
maakte. Geen nieuwe we
relden schept hij, maar legt
vast, wat iedereen ziet, wijst
op 't deugdzame van dit en
van dat en verheerlijkt bo
vendien het goede huwelijk.
Hij schildert het echter ook
wel eens als een fuik en
schudt het hoofd over de
voortvarende bruidegom:
„raeckt hij in de fuyck, syn
hitte sal verkoelenHij
wordt in korte tijdt gans an
ders van gevoelen".
INPOLDERINGEN
MIET ALLEEN als dichter
heeft Cats verdiensten
gehad: in Zeeland heeft hij
vooral belangrijk werk ver
richt met inpolderingen,
waarmede hij overigens een
fortuin verdiende. In Mid
delburg was hij pensionna
ris van de stad en in 1623
werd hij als zodanig in
Dordrecht benoemd. Hij aar
zelde echter de betrekking
te aanvaarden. „Mijn gezin
scheen vast daer op te staen.
Dat ver het beste was uyt
Zeeland niet te gaanIn
1636 werd hij raadspension-
naris van Holland, hetgeen
hij tot de vijftiger jaren
bleef. Daarna trok hij zich
op zijn buiten terug, waar
hij in 1660 overleed.
In het Haagse gemeentemuseum is
geruime tijd geleden eens een ten
toonstelling gehouden waar (met
het doel de schrijvers nader tot het
publiek te brengen) foto's en ma
nuscripten van auteurs geëxposeerd
werden. Twee van onze befaam
de poëten A. Roland Holst en M.
Nijhoff vonden dit dermate dwaas,
dat zij slechts bovenstaande foto,
welke zij lang geleden in een malle
bui hadden laten maken, inzonden.
„Met de hartelijke groeten van
deze late nabloei van Tachtig"
stond er aan de ommezijde. De foto
werd hét succes van de expositie!
DE SALAMANDER-REEKS onder de
aandacht brengen van de minnaars van
het goede boek staat gelijk met water
naar de zee dragen. Van tijd tot tijd de
schijnwerper der publiciteit te richten
op de romans welke tot deze populaire
reeks behoren, zien wij daarentegen
als een prettige plicht tegenover lezer,
auteur en de N.V. Em. Querido's Uit
geversmaatschappij te Amsterdam.
Nu wü Top Naeff's „Klein Avontuur"
ter recensie ontvingen, valt de taak van
het beoordelen ons dubbel licht. De
warm menselijke verteltrant van deze
in zo ru.ime kring geliefde schrijfster
is bekend. Haar serie verhalen, ver
schenen onder de titel „Klein Avon
tuur", nog eens te lezen, deed ons veel
genoegen.
TN DE Salamanderreeks van N.V.
Em. Querido's Uitgeversmaatschap
pij begroeten we voorts een herdruk
van de roman „De Enge Poort", van
André Gide. Hoewel de hoofdpersoon
van dit verhaal, de jonge vrouw,
Alissa, calviniste is en daarin waar
schijnlijk veel belichaamt van Gide's
eigen opvoeding, is de geest van het
boek kenmerkend voor de schrijver.
Als in zo veel van zijn werk keert hij
zich consequent tegen elk dogma en
herziet hij voortdurend zijn eigen op
vattingen.
De voortreffelijke vertaling is van
M. Nijhoff.
Liefde en Goudvissen
IN dezelfde boekenreeks verscheen
dit boekje van Jacques Gans, waar
in de liefde een heel wat grotere rol
speelt dan de goudvissen. Het is de
geschiedenis van een jonge schrijver,
die in Parijs een meisje uit Kopenha
gen ontmoet. Liefde is in deze roman
een voorname factor, maar de ware
liefde groeit uit tot een broos plantje
als zij altijd in de schaduw der geldzor
gen staat. Er komen dan plannen voor
moord en .elfmoord, maar het verhaal
eindigt heel prozaïsch als het meisje
ten slotte haar verstand in plaats van
haar gevoel laat spreken, een rijke be
schermer zoekt en afscheid neemt van
haar geliefde, die dat ten slotte zonder
bitterheid kan aanvaarden.
DIT BOEK van Albert van Hogen-
bemt is eveneens in de Salamanderserie
verschenen. Het is het verhaal van een
Vlaming, die op rijpere leeftijd ziin ge
storven vader herdenkt. Hij geeft in
drukken uit zijn ouderlijk huis en laat
in het bijzonder het licht op de figuur
van ziin vader vallen. Als hij een bun
deltje brieven in handen krijgt welke
zijn moeder eertijds aan haar zuster
schreef, ziet hij zijn vader plotseling in
een geheel ander licht! Deze is niet de
heilige op wie hij heeft geleken, maar
zowel moeder als zoon zijn verslagen
bij zijn plotseling overlijden. Een ge
voelig geschreven verhaaL