„De opstand van Guadalajara", een klein boek van grootse allure H Jacob Cats werd 375 jaar geleden in Brouwershaven geboren Terugkeer naar Gorter: als een wandeling in de lente BOEKENNUMMER ZATERDAG 22 NOVEMBER Pseudo Messias brengt Mexicanen tot een zinloze opstand Fascinerend proza op internationaal peil Hoop op wonder De imposteur Streven waarheid naar absolute en schoonheid Tragisch einde Een late nabloei van Tachiig ROLIEN en ralien In het raadhuis worden zijn werken zorgvuldig bewaard KLEUN AVONTUUR De Enge Poort DE STILLE MAN Weinig bekende roman van Slauerhoff herdrukt CT IS NIET GEBRUIKELIJK, uitvoerige besprekingen Ie wijden aan herdrukken van boeken, maar van lijd lot lijd is dat toch zeker verantwoord, zoals thans, nu een tweede druk verschenen is van Slauwerhott's roman „De Opstand van GuadalajaraDe eerste druk dateert uit 1937, één jaar na Siauerhoffs dood. Waarom dit kleine boek ven grootse allure zó onbekend gebleven is dat men er slechts zelden een vermelding van aantreft, is onbegrijpelijk want deze roman vertoont al de prachtige kwaliteiten van Siauerhoffs kunnen en hij lijdt stellig niet meer dan zijn ander proza onder de enkele gebreken, die men de schrijver aan kan rekenen sterke lijnen de achtergrond en plaats van zijn tragische en tegelijk absurde handeling. Enkele geldmagnaten en in stellingen houden de massa van het meegaande, weerloze volk onderdrukt. Dat verbasterde volk heeft het geloof in de oude, Indiaanse goden verloren en het kan ook het voor hen te dee moedige Christendom moeilijk aan- LIET IS OVERIGENS n ken (de beruchte met die gebre- „slordigheden") van Slauerhoff zo gesteld, dat zij zijn werk nauwelijks schaden. Hetgeen Slauerhoff ons te zeggen heeft is steeds zó belangrijk dat men zijn wel eens onverzorgde stijl en taal op de koop toe neemt. Wat een schrijver van ge ringer formaat zou kunnen breken, doet Siauerhoffs grootheid wonderlij kerwijs te sterker uitkomen. Men rea liseert zich: wat een slecht gebouwde zin, wat een lelijk anglicisme of ger manisme; en tegelijkertijd voelt men zich bijna beschaamd om die school meesterachtige gedachte, daar diezelf de gewraakte zin een mededelende kracht bezit zoals men die zelden in Nederlands proza aantreft. Want al is Slauerhoff als dichter on getwijfeld nog groter dan als roman cier en novellist, toch staat ook al zijn prozawerk op internationaal peil iwat men van het oeuvre van maar heel weinig Nederlandse schrijvers bewe ren kan). Daarvan is het voor het eerst na 15 jaren nog eens afzonderlijk her drukte „De opstand van Guadalajara" een prachtig voorbeeld. Zoals bekend was Slauerhoff zelf een onbevredigd, rusteloos zwerver, die de wereld en de gebieden van de geest eenzaam doortrok. Hij plaatste zijn romanfiguren graag in troosteloze, le ge, onmetelijke en ruwe gebieden on der een wrede hemel en een vreemd volk. Zijn twee bekendste werken spe len in China en het heden besproken boek heeft zijn plaats van handeling in het hart van Mexico. rUADALAJARA is de hoofdstad van de staat Jalisco. Slauerhoff be schrijft deze stad als een dood, verge ten oord, waarvan de bestaansreden <il lang is verdwenen. Maar de bevolking leeft er voort, een zwak en bleek ge degenereerd mengelmoes van India nen en blanken. Een triestig, uitge doofd geslacht dat nog slechts hoopf op een wonder, om het levenloze even wicht van het bestaan te verbreken. Elke zwerver, elke vreemdeling die over de stenige, onvruchtbare hoog vlakten de stad nadert, zou dat wonder kunnen bewerkstelligen. Daardoor vormt de stad voor de zwerver een groot gevaar: als hij te zwak is voor zijn „beroep", ais hij innerlijk ergens haakt naar rust en zekerheid in een sa menleving en dus verraad pleegt aan zijn zwerflust, dan gaat hij er verlo ren. Want de bewoners van dat dode oord wensen dat hij hun het leven brengt en als ze merken dat hij slechts rust verlangt, dan jagen ze hem weg of brengen ze hem om. Zo schetst Slauerhoff met enkele vaarden. De oude bisschop (een vol bloed blanke), die zich vergeten voelt komt steeds meer onder de invloed van zijn idéé fixe, dat er een Verlos ser, een Profeet in Gua neer zal dalen, en hij maakt een eerzuchtige, schran dere, maar perfide Indiaanse priester Tarabana, deelgenoot van zijn ver wachtingen. Tarabana gelooft in het geheim in de wederopstanding van zijn oude ras. QP EEN ZEKERE avond nadert een zwerver de stad. Het is een glazen- zetter en op zijn rug torst hij een groot kruisvormig houten stellage vol ruiten, die veelkleurige vonken schieten in de ondergaande zon. Van verre gezien Hikt hij een bovenaardse verschijning met het door een lichtau eool omgeven kruis en Tarabana neemt aan dat hij de profeet, de' verlosser moet zijn, waarvan de bisschop hem zo vuak heeft gesproken. Hij trekt hem met een klein gezelschap tegemoet en de ver baasde ruitenzetter ziet zich opeens een Messias-rol opgedrongen, die hem be angstigt, maar toch ook wel vleit. De stad heeft de zwakke plek in zijn zwervershart getroffen en hij is verlo ren. De niets-ontziende Tarabana heeft weldra door, dat deze eenvoudige zwer- Zijn fenomenale verscheidenheid ireedt verzamelde werken duidelijk naar voren in mate op de hoogte wil blijven van de literaire bewegingen in ons land en die daarnevens een inzicht wil houden in de opkomst van de socialistische ge dachte, een verheugenis zijn deze ver zamelde werken te bezitten. Niet om dat hij ze vaak ter hand zal nemen, maar omdat het hem zal vergaan als ons: de terugkeer naar Gorter is als de wandeling door een tuin in de lente. H. M. K. ver totaal geen Profeet, laat staan een Messias is, maar hij denkt de man te kunnen misbruiken, om zelf aan de macht te komen en hij weet allerlei belanghebbenden, o.a. een schatrijke grondbezitter, voor zijn plannen te winnen. Het volk komt op hun hand doordat men het gouden bergen be looft en hun rasbewustzijn weer wordt gewekt. Uiteindelijk weet Tarabana tot een volksopstand aan te zetten, die met een tijdelijke overwinning wordt bekroond. De opstandelingen hebben dus de macht in handen. Doch wat nu? Ze weten helemaal niet wat ze er mee beginnen moeten en weldra ontstaat dan ook onderling misnoegen. Van de pseudo-Messias is geen heil te ver wachten: de arme man een tragi sche, niet onsympathieke figuur, die dit alles helemaal niet heeft gewild heeft al verscheidene malen de vlucht willen nemen om zijn zwerversleven te hervatten. Hij is echter de muis in de klauwen van de kat Tarabana, die hem bewaakt. Hij ontkomt zijn lot niet meer. MATUURLIJK is de machtspositie van de opstandelingen slechts tijdelijk. Op een zeer ongunstig moment, als de kansen gekeerd zijn, probeert de rui tenzetter toch nog ontvluchten. Tr'i wordt voor de verbitterde Tarabana en de zijnen als zondenbok gruwelijk terechtgesteld: in een ve-vallen, in on bruik geraakte kerk, waar de grond bedekt is met uilenmest en het Chris tusbeeld al lang van het crucifix is gehaald, wordt de man op dat lege kruis gespijkerd. Slechts met één band en met één voet, omdat hij ook inazr een halve verlosser geweest was, vol gens de satanische Tarabana. Medelijdende handen maken hem 's nachts los van het kruis en iemand geeft hem dan een baantje, dat hij met één hand kan doen, omdat de door boorde hand voorgoed verminkt blijft. De stad Guadalajara vegeteert voort als voorheen: een dode, troosteloze op eenhoping van hutten, huizen en men sen. Soms bezoeken vreemdelingen de „verlosser" om zijn zegen te ontvan gen en zich met hem te laten fotogra feren. Het tragische einde van deze roman (die overigens geen bepaalde moraal predikt.) illustreert op treffende wijze de doelloosheid en het absurde van het leven, zoals Slauerhoff het zag en niet temin groots wist uit te beelden. HANS WARREN. Nimmer Dralend Reeks No. 35. J SLAUERHOFF ■het absurde leven.. HET VOOR HAAR omgeving vreem- r.„. ,en d°or niemand begrepen meisje nonen, haar wilde fantasieën en dag- °m™; haar dualisme en gemis aan eanteitszin, worden door Josepha O ®ls 'n deze roman (verschenen in salamanderreeks) op voortreffelijke de behandeld. De lezer ondergaat Vrn„ ntw'kkeling van het meisje tot d» n™,.en beseft, dat haar Tweede Ik, leiden n in baar, tenslotte zal moeten ea,.„ '°t een onvermijdelijke onder- ciner „?sel>tla Mendels heeft zich fas- stronl na.ar l,eze naderende cata- cen 2gericht. Even is er in Parijs veelheiti breking als Rolien door de overhan iV,an..<'e n'luwc indrukken de Ralien Ü£t, maar ook dan is het bezielt TThaar gehele wezen sterk aar cinde decreteert. Een 6 schreven verhaal. HERMAN GORTER naar de hoogste top TAMMER IS HET geweest, dat wij de J verzamelde werken van Herman Gorter te laat ontvingen om ze nog tij dig vóór de herdenking van zijn sterf dag te bespreken. Het is uiteraard van de uitgeverijen Van Dishoeck en Querido een daad van grote piëteit ge weest tegenover deze steunpilaar van de Tachtigers, om zijn werken compleet in acht delen te brengen. Op zichzelf hebben wij bezwaar tegen deze en andere verzamelde werken. Wij hebben namelijk de ervaring, dat een verzameld werk hoogstens als naslag bibliotheek wordt gebezigd en dat het nauwelijks voorkomt, dat de minnaar van het boek een deel van zulk een verzameling ter hand neemt om nog eens te genieten van wat jaren geleden werd geschreven. Liever doet hij dit aan de hand van een speciale uitgave, die reeds in zijn bezit was. Niettemin is liet degene, die het voorrecht heeft kennis te nemen van het complete oeuvre van Herman Gor ter duidelijk geworden, dat dit alge meen geldende bezwaar tegen de com plete uitgave, in dit geval eigenlijk niet opgaat, omdat juist Herm'an Gorter in zijn werk van zo'n fenomenale ver scheidenheid heeft blijk gegeven, van zuik een wijdheid van belangstelling, dat de acht delen eigenlijk als aparte, op zichzelf staande boeken kunnen worden gezien. MEN NEME ONS niet kwalijk, dat wij in Herman Gorter altijd in de eer ste plaats de dichter zullen blijven eren en op een veel lager vlak met veel ster ker zin voor crifiek zullen lezen wat hij cp het gebied van de socialistische s'rijdliederen en als essayist heeft ge schreven. Er loopt niettemin door dit gehe^is werk een rode draad. Gorter heeft zijn leven lang naar de hoogste top van het menselijk bereikbare ge- s reefd: er was in hem altijd de drang naar de grootste schoonheid, de abso lute waarheid en naar de genialiteit. Uit dit streven is het lever van Her man Gorter eigenlijk gebeeldhouwd. Het is de mens nu eenmaal niet gege ven het absolute te bereiken. Ook Gor ter niet. Maar in zijn beste momenten is hij erin "eslaagd een poëzie te schrij ven, die bijna etherisch aandoet, en was hij tegeliikertiid de man. die als geen ander altijd heftig voor ziin over tuiging durfde uit te komen. Wie al thans enigermate thuis is in dit door de beid» uitgevers uitgegeven indrukwek kende werk, zal er het leven van deze dichter als het ware in getekend vin den. Gorter is misschien wel geweest het centrum van de vernieuwingsbewe ging, die zich rond de Nieuwe Gids beeft afgespeeld. Ziin critiek on de literaire beweging van 1880 in Hol land getuigde van een zo enorm scherp i,.zicht in de noden van die tiid, dat zij een monument is geworden in de lite- r ire geschiedenis in Nederland. Voor ons vooral onvergankelijk bliift zün „Mei". Hierbij valt ieder ander gedicht, met name ook Pan, in het niet. Het moet voor hem, die althans enige IN EEN HUISJE achter de machtige Brouwerhavense kerk 1 werd op 10 November 1577 Jacob Cats geboren, latei- vermaard dichter en staatsman, van wiens werken gezegd wordt, dat zij in menig gezin een vaste plaats innamen naast de Statenbijbel. Nu heeft de lijvige foliant, waarin zijn gedichten werden gebundeld, uiterlijk wel iets van een Statenbijbel weg: hij heeft dezelfde fraaie Ieren hand en dezelfde kloeke sloten, althans het exemplaar, dat men te Brouwershaven in het stadhuis zorgvuldig bewaart. Men is daar zuinig op dit zware hoek, vooral omdat zich hierin een speciale opdracht van de dichter aan het stadsbestuur bevindt: „Uw stad was doch mijn eerste gront Daer ick op swacke beenen stont, Daer ick mijn eersten adem blies, En tot mijn ellif jaren wies" Door vele Oran/es gesigneerd DURGEMEESTER Gast van Brouwershaven heeft ons onlangs het boek getoond, waarin op 30 September lo55 Cats op zijn buiten Sorgh- vliet de opdracht tekende ,,'t Is maer een gifte van pa pier" zo schreef de toen 77- jarige dichter, maar - en het is alsof men' een oude gerim pelde vinger omhoog ziet gaan - dit mag men niet vehgeten: „Het sal noch le ven in de tijd, als ick en ghij begraven sijt Vader Cats heeft gelijk gehad: eeuwen zijn sinds dien voorbijgegaan, baljuw, schepenen en andere stads bestuurders van Brouwers haven zijn voor ons onbe kenden uit een reeds ver verleden, de dichter zelf is een begrip zonder veel in houd geworden, maar nog altijd ligt in de raadszaal van zijn geboortestad die „gifte van papier" en houdt nog enigszins de herinne ring aan hem levend. KAMPERENDE PRINSES OET WAS in een stadhou- derloos tijdperk, dat Cats dit geschenk aan Brouwers haven zond, een periode zon der Oranje - hetgeen de oude dienaar van dit vor stenhuis zonder twijfel ver droten zal hebben. Daarom is het merkwaardig, dat het zelfde boek, waarin de oude Cats op 30 September 1655 op Sorgh-vliet zijn handte kening zette, eeuwen later door Oranjes werd gesig neerd. Burgemeester Gast sloeg een bladzijde terug en daar shmd in forse letters, ver meld: op 30 Mei 1862 zette Willem III ter gelegenheid van zjjn bezoek aan Brou wershaven zijn naam in dit Cats-geschenk. En weer ja ren later: 5 Augustus 1924 is het Koningin Wilhelmina die met prins Hendrik en de toen 15-jarige prinses Julia na de „gifte van papier" te kent. Prinses Juliana heeft met kleine letters geschre ven („Ik herinner me nog, dat prins Hendrik tegen haar zei, dat ze grotere letters moest maken" zei burge meester Gast). En nog weer later buigt zich opnieuw een Oranjetelg over het oude boek: prinses Beatrix, die met haar vriendinnen in Haamstede kampeert. Als de meisjes het lijvige werk be keken hebben tekenen zij het gastenboek der gemeen te, ook de prinses: Beatrix van Oranje, Baarn, 11-7-1952- MORAAL ALS VADER CATS dat al- les nog eens geweten had, welk een schone moraal had hij daaruit kunnen puren een gedicht zonder moraal zou er wel niet afgekund hebben! Daarin was hij sterk: in het opdissen van een verhaal, liefst met be trekking tot de verhouding man-vrouw, om er tenslotte een toepassing aan te ver binden. Als geen van de dichtersbent uit die dagen weet hij de volkstoon te treffen, omdat hij niet in luchtkastelen vertoeft, maar heel gewoontjes op de grond blijft. Hij was niet in de eerste plaats kunstenaar, maar burger, die naast zijn „gewone" werk verzen In een huisje achter deze machtige, uit 1293 dateren de kerk te Brouwershaven „blies" Jacob (Vader) Cats in 1577 „zijre eerste adem". maakte. Geen nieuwe we relden schept hij, maar legt vast, wat iedereen ziet, wijst op 't deugdzame van dit en van dat en verheerlijkt bo vendien het goede huwelijk. Hij schildert het echter ook wel eens als een fuik en schudt het hoofd over de voortvarende bruidegom: „raeckt hij in de fuyck, syn hitte sal verkoelenHij wordt in korte tijdt gans an ders van gevoelen". INPOLDERINGEN MIET ALLEEN als dichter heeft Cats verdiensten gehad: in Zeeland heeft hij vooral belangrijk werk ver richt met inpolderingen, waarmede hij overigens een fortuin verdiende. In Mid delburg was hij pensionna ris van de stad en in 1623 werd hij als zodanig in Dordrecht benoemd. Hij aar zelde echter de betrekking te aanvaarden. „Mijn gezin scheen vast daer op te staen. Dat ver het beste was uyt Zeeland niet te gaanIn 1636 werd hij raadspension- naris van Holland, hetgeen hij tot de vijftiger jaren bleef. Daarna trok hij zich op zijn buiten terug, waar hij in 1660 overleed. In het Haagse gemeentemuseum is geruime tijd geleden eens een ten toonstelling gehouden waar (met het doel de schrijvers nader tot het publiek te brengen) foto's en ma nuscripten van auteurs geëxposeerd werden. Twee van onze befaam de poëten A. Roland Holst en M. Nijhoff vonden dit dermate dwaas, dat zij slechts bovenstaande foto, welke zij lang geleden in een malle bui hadden laten maken, inzonden. „Met de hartelijke groeten van deze late nabloei van Tachtig" stond er aan de ommezijde. De foto werd hét succes van de expositie! DE SALAMANDER-REEKS onder de aandacht brengen van de minnaars van het goede boek staat gelijk met water naar de zee dragen. Van tijd tot tijd de schijnwerper der publiciteit te richten op de romans welke tot deze populaire reeks behoren, zien wij daarentegen als een prettige plicht tegenover lezer, auteur en de N.V. Em. Querido's Uit geversmaatschappij te Amsterdam. Nu wü Top Naeff's „Klein Avontuur" ter recensie ontvingen, valt de taak van het beoordelen ons dubbel licht. De warm menselijke verteltrant van deze in zo ru.ime kring geliefde schrijfster is bekend. Haar serie verhalen, ver schenen onder de titel „Klein Avon tuur", nog eens te lezen, deed ons veel genoegen. TN DE Salamanderreeks van N.V. Em. Querido's Uitgeversmaatschap pij begroeten we voorts een herdruk van de roman „De Enge Poort", van André Gide. Hoewel de hoofdpersoon van dit verhaal, de jonge vrouw, Alissa, calviniste is en daarin waar schijnlijk veel belichaamt van Gide's eigen opvoeding, is de geest van het boek kenmerkend voor de schrijver. Als in zo veel van zijn werk keert hij zich consequent tegen elk dogma en herziet hij voortdurend zijn eigen op vattingen. De voortreffelijke vertaling is van M. Nijhoff. Liefde en Goudvissen IN dezelfde boekenreeks verscheen dit boekje van Jacques Gans, waar in de liefde een heel wat grotere rol speelt dan de goudvissen. Het is de geschiedenis van een jonge schrijver, die in Parijs een meisje uit Kopenha gen ontmoet. Liefde is in deze roman een voorname factor, maar de ware liefde groeit uit tot een broos plantje als zij altijd in de schaduw der geldzor gen staat. Er komen dan plannen voor moord en .elfmoord, maar het verhaal eindigt heel prozaïsch als het meisje ten slotte haar verstand in plaats van haar gevoel laat spreken, een rijke be schermer zoekt en afscheid neemt van haar geliefde, die dat ten slotte zonder bitterheid kan aanvaarden. DIT BOEK van Albert van Hogen- bemt is eveneens in de Salamanderserie verschenen. Het is het verhaal van een Vlaming, die op rijpere leeftijd ziin ge storven vader herdenkt. Hij geeft in drukken uit zijn ouderlijk huis en laat in het bijzonder het licht op de figuur van ziin vader vallen. Als hij een bun deltje brieven in handen krijgt welke zijn moeder eertijds aan haar zuster schreef, ziet hij zijn vader plotseling in een geheel ander licht! Deze is niet de heilige op wie hij heeft geleken, maar zowel moeder als zoon zijn verslagen bij zijn plotseling overlijden. Een ge voelig geschreven verhaaL

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Alkmaarsche Courant | 1952 | | pagina 13