Regering Mossadeq verdreven door revolte in Teheran Toenemende spanning in Frans-Marokko Arbeiders bezoeken zeer weinig concerten Driehonderd doden bij gevechten Dramatisch eind van een familievete DAGBLAD VOOR ALKMAAR EN OMSTREKEN Monarchisten beheersen geheel Perzië Oude kabinetsleden in arrest „Dit is geen opstand" Ook Oost-Duitsland dreigt Nauwere aansluiting bi] Sovjet-Rusland Van persoonlijke botsing tot internationaal conflict De goede gulden Vrijwel openlijke opstand in het Zuiden De Arabische landen doen protest horen De Franse stakingen verlopen Regering wacht nog af WEERBERICHT Rapport Prins Bernhardfonds Matige belangstelling voor de HOV Directie: J. BIJLSMA en C. KRAK Hoofdredacteur: H. M. KOEMANS Redactie: Achterdam 18, Pel. 5541 ADVERTENTIES en ABONNEMENTEN: Voordam 11 - Tel. 3320 Postgiro 187294 Donderdag 20 Aug. 1953 VERENIGDE NOORDHOLLANDSE DAGBLADEN 150e Jaargang No. 195 AIKMAARSCHE COURANT TARIEVEN: Advertenties 16 ct p. mm Vraag en Aanbod (alleen 2e hands goederen) tot 15 woorden S 1- elk woord meet 5 cent Uitsluitend contant Abonnementsprijs: bij vooruitbetaling t 2.02 per mnd; 6.05 per kwar taal, plus incassokosten Weekabonnementen t 0.49 De sjah van Perzië en zijn ge malin, keizerin Soraya, bij hun aankomst in Rome. Inmiddels is de sjah, na de onverwachte om verwerping van de regering- Mossadeq, reeds weer naar Teheran teruggeroepen. RET IS NOG steeds niet goed mogelijk, een duidelijk beeld te krijgen van wat er zich gisteren in Teheran, de hoofdstad van Perzië, heeft afgespeeld. Vast slaat echter, dat een plotseling losgebarsten revolte een eind heeft gemaakt aan het regime van dr Mohammed Mossadeq. Er is de gehele dag verbitterd gevochten tussen aanhangers van de sjah en volgelingen van de premier, waarbij een vrij aanzienlijk aantal slacht offers is gevallen. Mossadeq is spoorloos verdwenen op het moment, dat een grote menigte betogers zijn om zijn ambtswoning samengetrokken lijfwacht onder de voet liep en zijn huis in brand stak. Zijn minister van buitenlandse zaken, Fatemi, is door de razende massa in stukken gescheurd. Generaal Zahedi is te Teheran aangekomen en heeft de macht in handen genomen. Reeds is ér een telegrafisch verzoek naar de te Home verblijf houdende sjah uitgegaan, om zo spoedig mogelijk naar Perzië terug te keren. De vorst zou hedenmorgen aan dat verzoek gehoor geven. Alle leden van de oude regering zijn gearresteerd. Ook elders in het land hebben de aanhangers van de vorst het heft in handen genomen. Zo in Isfahan, de grote industriestad ten Zuiden van Teheran, dat zich aanvankelijk voor Mossadeq verklaarde, en in Azerbeidsjan. In Teheran heerste gisteren, toen de revolte was geslaagd, een zeer feestelijke stemming. nE STAATSGREEP ontwikkelde zich bliksemsnel. De eerste tekenen van grote onrust vielen 's morgens in de vroegte op te merken,toen groepen jongelieden aanvallen deden op plaat selijke bureaux en gebouwen van re geringsgezinde bladen. Tot grote ver bazing van het publiek reageerden po litie en leger op geen enkele manier op deze gewelddaden en weldra kozen velen de zijde van de monarchistische partijgangers. Militairen bezetten snel de gebouwen van radio-Teheran en legen de middag begon de omroep aan iet land mede te delen, dat de rege- ring-Mossadeq was omvergeworpen. Omstreeks het middaguur werd er in de stad stevig gevochten. Enige honderden betogers deden een aanval op de ambtswoning van de pre mier, Mossadeq, en werden daar door het hem trouw gebleven deel der strijdkrachten afgeslagen. Enige malen herhaalde zich deze aanval, echter zonder resultaat. Toen werden in snel tempo koningsgezinde troepen aange voerd. Dezen slaagden er na een ver- j bitterd gevecht in, het gebouw te be zetten. Er waren toen meer dan drie- honderd doden gevallen. Als gevolg van de strijd stond het huis in i brand. Eatemi, de minister vanBuiten- 1 landse Zaken, was tijdens de strijd door de woedende menigte verscheurd, de andere ministers werden achtereen volgens gevangen genomen. De pre mier was echter spoorloos verdwenen. Aanhangers van de sjah plunderden j voorts tal van gebouwen, welke in ge bruik waren bii vreemde mosendhe- UET NIEUWS van de revolte in Teheran werd gisteren aan de sjah medegedeeld, terwijl hij met zijn echtgenote in zijn hotel te Rome de lunch gebruikte. Het ge zicht van de vorst trok wit weg, toen hij de eerste berichten van radio-T'eheran doorlas. Met van opwinding trillende handen pak te hij elk nieuw bericht aan, dat hem werd overhandigd, en las dat nauwkeurig door. Koningin Soe- raja las oiier zijn schouder mee. •,Zou het waar zijn?" riep de vorst uit, terwijl hij de laatste stukjes papier van de telex op de grond liet vallen. ..Wat op windend", voegde de Ko ningin er aan toe, haar hand op de arm van haar echtgenoot leg gend. ..Dit is geen opstand", verklaarde de sjah. „Wij hebben nu een wettige regering. Generaal Zahe di is de premier die ik heb aan gewezen Ik ben blij te horen, dat dit alles tijdens mijn afwezig heid is geschied. Hieruit blijkt de houdtng van het volk". De Oostduitse regering heeft onoffi- 'hci laten weten dat de banden tussen Je Sovjet-Unie en Oost-Duitsland nog nauwer zullen worden aangehaald, als ne Westelijke mogendheden de jongste Ssl e voorstellen inzake Duitsland erwerpen. in cjat geval zou iedere "ans oo hereniging van Oost- en West- u'tsland teniet worden gedaan. van de eerste doelen van de delegatie, die voor een be- Lf\aan Moskou is uitgenodigd, is niii overleggen welke maatregelen worden genomen, ingeval het -ten de Russische voorstellen rond- «w verwerpt. Premier Mossadeq, enkele dagen voordat hij ten val werd gebracht. Wat er sedert de omwenteling met hem is geschied was vannaclst nog steeds niet bekend. den. Zo werden een Russische winke'l en het bureau van de Amerikaanse technische hulp vernield, alsmede een communistische bioscoop. Post-, tele graaf- en telefoonkantoren werden be zet. evenzo kranten en propaganda- bureaux, alle ministeries en andere be langrijke gebouwen en punten. ANGZAMERHAND echter slaagden leger en politie er in. de toestand in handen te krijgen. Zo kon tegen de avond worden omgeroepen, dat de rust was weergekeerd. Er werd een uil- gaansverbod afgekondigd. Wie het overtrad werd onmiddellijk beschoten. Demonstraties werden verboden, poli tieke gevangenen vrijgelaten. Premier Zahedi deed via de radio een beroep op de bevolking, om zich kalm te hou den en de bevelen van de wettige re gering on te volgen. Hij stelde loons verhogingen en gratis medicijnen voor de arbeiders in het uitzicht en beloof de verder een niet nader omschreven urogram van hervormingen. Ook heeft Zahedi de politie in de hoofdstad geïn specteerd en verschillende nieuwe hoge functionarissen benoemd. De sjah zou hedenmorgen met een üintoestel van Rome naar Bagdad vlie gen en vandaag met een speciale ma chine naar Teheran terugkeren. Koningin Soeraia is te Rome geble ven. Zij gaat eerst met vacantie naar Noord-Italië of Zwitserland. Gisteravond laat ging in Cairo het gerucht dat Mossadeq eveneens zou ziin gearresteerd. Bevestiging was er vannacht niet van te krijgen. De berichten over de gebeurtenissen in Perzië hebben geleid tot een flinke koersstijging voor de aandelen Anglo- Iranian op de Londense beurs. TjE REVOLUTIE in Perzië heeft een eind gemaakt aan een sinds lang bestaande bittere vete tussen de sjah en zijn eerste minister, Mohammed Mossadeq. In feite is deze vete een familiegeschil, dat reeds twee generaties duurt. Het is echter bijzonder dramatisch geworden, sinds Mossadeq twee jaar geleden als opvolger van de vermoorde generaal Ali Razmara, die de sjah ondersteunde, premier werd. Herhaal delijk traden de meningsverschillen aan de dag; telkens ech ter werden ze weer gecamoufleerd. Het bleek de sjah niet mogelijk, zijn premier, wiens politiek hoe langer hoe minder zijn instemming had, aan de kant te zetten. Voor het land is het geschil zeer schadelijk geweest. Het heeft het volk in twee scherp gescheiden kampen verdeeld. Mossadeqs beleid heeft bovendien het aanzien naar buiten en het economisch evenwicht van Perzië zeer geschokt. Kan men op zichzelf weinig bezwaren hebben tegen de nationalisatie van de Per zische olie-industrie, de volmaakt starre houding die de pre mier in het geschil met Engeland over de olie 'heeft aange nomen, heeft zijn land ettelijke onmisbare millioenen aan in komsten gekost en het als olieleverancier vrijwel uitge schakeld. Herhaaldelijk zijn de ge schillen tussen de sjah en zijn premier wereldkundig geworden. Voor de eerste maal geschiedde dat in 1952, toen Mossadeq aftrad om dat de sjah hem niet te vens tot minister van Oor log wilde benoemen. Drie dagen lang werd er in de straten van Teheran verbit terd gevochten, toen moest Ghavam es Soeltaneh ver dwijnen en nam Mossadeq het bewind opnieuw in handen. Hij kondigde een reorganisatieprogram aan, dat grote bijval verwierf. TN FEBRUARI deed de sjah een poging, om de geschillen met Mossadeq uit de weg te ruimen, en met name over de uitgaven van het hof en het beheer van de kroondomeinen met hem tot 'n accoord te komen. Zonder enig resultaat ove rigens. Voor de sjah was deze ontwikkeling zo te leurstellend. dat hij tegen het eind van de maand aan het parlement mededeelde, naar het buitenland te wil len vertrekken. Felle de monstraties tegen de rege ring volgden. Mossadeq moest, ter wille van zijn persoonlijke veiligheid, zijn intrek nemen in het parle mentsgebouw, waarop de sjah besloot, in het land te blijven. Mossadeq was hierover zo verbitterd, dat hij enige tijd later het hof ervan be schuldigde, hem naar het leven te staan, hiermee el ke nieuwe verzoeningspo ging onmogelijk makend. Hij ging nog verder: nadat de sjah in Mei al zijn per soonlijke bezittingen, als landerijen e.d. aan de staat had overgedragen, poogde hij een wet door te drijven, welke de bevoegdheden van de vorst te zijnen gunste uitermate beperkte. Kenne lijk streefde Mossadeq naar een dictatuur ter bevesti ging van zijn eigen positie, want hij zond het parle ment naar huis en hield een zeer eenzijdige volks stemming, teneinde goed keuring vSn zijn besluit tot ontbinding van de Majdlis te verkrijgen. Hij beweer de een meerderheid te heb ben verkregen, maar Kas- jani, voorzitter van het parlement en felle tegen stander van beperking der vorstelijke voorrechten, noemde de gehele procedu re ongrondwettig, wat ze in feite ook was. UET CONFLICT nam toen een nationale omvang aan. Vant op 5 Augustus jl. zonden negen leden van de oppositie een telegram aan de Verenigde Naties, waarin zij de premier brandmerkten als het hoofd van een „rebellenregering en hem ervan beschuldig den, een hardvochtig, dic tatoriaal. en communistisch regime .te willen vormen. Geheel ten onrechte was deze beschuldiging niet. Want de premier, volko men verblind door zijn haat jegens de Westelijke mogendheden en de Wes- ters-gezinde sjah, bleek van zins te zijn, de sjah geheel uit te schakelen, zich van de steun van de communis tische Toedeh-partij te ver zekeren en een Russische koers te gaan varen. Hier greep de sjah op nieuw in. Zondag jl. maak te hij het ontslag van Mos sadeq en de benoeming van generaal-majoor Zahedi, een voormalig minister, tot premier bekend, en vloog daarna met zijn echtgenote naar Bagdad. Een eerste poging van de royalistisch gezinde officieren in het Perzische leger om de re gering omver te werpen mislukte, maar thans is, met steun van leger, politie en jongeren, een nieuwe revolte ontketend, die tot het verlangde resultaat heeft geleid. LIET is voor het buitenland beslist geen geheim meer, dat onze goede Nederlandse gulden niet meer een arm zalige, door niemand graag aanvaarde valuta is, doch dat hij thans tot de krachtige, in Europese valuta-kringen graag geziene bekenden behoort. Iet wat technischer gezegd: onze valuta is niet meer zwak doch sterk. Die stijging in aanzien weerspiegelt zich elke week in de verkorte balans van De Nederlandsche Bank (die des Woensdags wordt gepubliceerd), voor wat betreft de posten goud en buiten landse valuta. Op 1 Januari 1952 hebben wij van deze betaalmiddelen waarmee wij dus onze netto aankopen in het bui tenland kunnen betalen 1659 mil- lioen; jp 1 Januari 1953 was deze rijk dom aangegroeid tot 3707 millioen, terwijl de balans van 10 Augustus j.l. een bezit van 4201 millioen laat zien. Onze centrale bank zit dus be hoorlijk in haar (buitenlandse) slappe was. Doch ook op andere wijze dan alleen uit de weekstaat worden wij gewaar, dat wij buitenlandse valuta hamsteren. Ieder die een reisje naar het buiten land wil maken, kan zóveel geld krij gen, dat hij het niet eens kan opma ken (nl. 1000 per persoon). En ten slotte is daar nog de jongste, in ge heimzinnige taal gestelde verklaring van de Nederlandsche Bank bij geko men, die voor onze handelaren van belang is. Heel in het kort gezegd komt zij hier op neer, dat ieder die vorderin gen op het buitenland krijgt, deze niet meer aan de centrale bank behoeft af te staan. Hij die zo'n vordering heeft, b.v door verkoop van ham aan Enge land of van zeep aan Duitsland, moet deze wel innen doch de opbrengst in ponden, marken dan wel guldens kan hij storten op een speciale rekening, op zijn naam, luidende. Deze rekening kan de koopman na een machtiging dan weer gebruiken om betalingen te doen, als hij in het buitenland goede ren e.d. gekocht heeft. Het voordeel ten opzichte van vroe ger zit nu hierin, dat onze hahdelaar met minder rompslomp te maken heeft en dat hij minder bankkosten heeft te betalen. De banken beschikken dus geleide lijk aan over buitenlandse betaalmid delen, die door de kooplieden en fabri kanten bij haar zijn gestort. Die mid delen gingen voorheen naar De Neder landsche Bank, doch thans mogen, de banken die gelden in het buitenland beleggen, zodat zij hiervoor rente kun nen maken. De koopman, die zijn ontvangen buitenlandse valuta bij een bank stort, krijgt echter zo is althans in het algemeen de bedoeling geen rente voor de gestorte gelden, waaruit wij kunnen concluderen, dat de nieuwe regeling in principe voor de banken een nieuwe bron van inkomsten vormt. Wij zeggen in principe, omdat alles zal afhangen van de vraag, of het aantal en de omvang der rekeningen behoorlijk zullen oplopen. In bank- kringen betwijfelt men dit, omdat de koopman toch geen rente ontvangt en hij bovendien een eventueel koers- risico loopt (als nl. de betrokken valuta in waarde daalt). Wij zullen op dit alles niet dieper ingaan. Genoeg zij, dat de banden van het deviezenregiem steeds meer wor den geslaakt, hetgeen voor het herstel van een normaal econo- ryn misch verkeer alleen maar is toe 1 A-l te juichen. HET ZIET er naar uit, dat de toestand in Frans-Marokko zich toe spitst. In het Zuiden van het land schijnen de stammen die worden geleid door de pasja van Marrakesj vrijwel openlijk in opstand te zijn tegen de sultan. Verwacht wordtdat er een laatste poging zal worden gedaan om de pasja. El Glaoui, af te houden van verdere acties. Vóór morgen moet er een verzoening tot stand zijn gebracht, omdat er licht ongeregeldheden kunnen ontstaan, wanneer aan het begin van een groot mohammedaans feest, in de moskeeën wordt gebeden voor twee verschillende leiders der gelovigen. In Parijs acht men het bovendien niet onmogelijk, dat de bergbewoners van Spaans Marokko de sultan te hulp zullen komen. Naar verluidt heerst er in de Franse regering onenigheid over de vraag of men de sultan moet steunen of afzetten. Twee ministers. Faure en Mitterand, zullen aftreden wanneer Frankrijk de sultan niet bijstaat. CEN groot aantal Chorfas (afstamme- lingen van de profeet) heeft zich Dinsdagavond naar het paleis van de pasja van Marrakesj begeven, om hem trouw te betuigen. De Arabische landen hebben aan Amerika, Frankrijk en Engeland een protest doen toekomen ten aanzien van de jongste gebeurtenissen in Ma rokko. Reeds eerder heeft de Arabisch- Aziatische groep van landen in de Verenigde Naties doen weten, dat zij behandeling van de kwestie-Marokko in de Algemene Vergadering zal vra gen. Frankrijk ontzegt thans aan de VN elk recht om zich met deze aange legenheid te bemoeien. Wordt Frank rijk schuldig verklaard aan de huidige toestand in dit gebied, zo verklaarde men gisteravond te Parijs, dan „zal de Franse regering zeer ver gaan". De situatie in Marokko is gister avond laat nog verscherpt doordat er een soort „papieren" oorleg uitbrak tussen aanhangers van de sultan en medestanders van de pasja. Zie verder elders in dit blad. Een zeer vergiftige spin, de zwarte weduwe, oefent op het ogenblik een ware terreur uit in het kustgebied van de Tyrrheense Zee ten zuidwesten van Rome Een jonge rr.an van vierentwintig jaar is reeds aan het dier ten offer gevallen. TJE STAKINGEN in Frankrijk begin nen thans, naar het zich laat aan zien, te verlopen. Overal is thans weer gas en electriciteit, de telefoonverbin dingen zijn voor het merendeel hersteld en de postbestelling komt steeds meer op gang. Steeds meer stakers bij de openbare diensten hervatten het werk. De Franse regering wil eerst afwach ten. in hoeverre alom het werk wordt hervat, alvorens zij overgaat tot be spreking van de eisen, welke haar ge wettigd voorkomen er de commissie voor de collectieve arbeidsovereen komsten bijeenroept. Weigeringen om aan gedane vordering te gehoorzamen, worden strafrechtelijk vervolgd. Over de dagen waarop gestaakt is wordt geen loon uitbetaald. Engeland zal het volgende jaar geen bezettingskosten meer van Oostenrijk verlangen. Amerika heeft reeds in 1947 algezien van de heffing hiervan. Verwachting van Donderdagavond tot Vrijdagavond: ENKELE BUIEN Veel bewolking met plaatselijk enkele buien, maar in het Oosten van het land vanavond nog regen. Matige, aan de kust tijdelijk krachtige Zuidwestelijke wind. Dezelfde of iets lagere tempera turen. Vrijdag: Zon op 5.33, onder 19.52 uur. Maan op 18.11, onder 0.35 uur. „J)E ZO GROTE bevolkingsgroep der arbeiders heeft weinig of geen deel aan concerten. Pogingen om hierin verandering te brengen zijn slechts van recente datum en nog zeer fragmentarisch. Van de catego rieën personeels-, bedrijfs- en vak- bonds-concerten trekken de laatste de meeste arbeiders", aldus luidt een der conclusies uit het vierde rapport van de commissie voor cul- tureel-sociologisch onderzoek van het Prins Bernhardfonds over „het orkestwezen in Nederland". J-JET RAPPORT acht speciaal in de grote steden de verticale cultuur spreiding van groot belang, daar de gevaren van het vervlakkend vermaak hier het grootst ziin. De tekorten, waarmee de orkesten moeten werken, aldus het rapport, be moeilijken verhoging van het aantal concerten in plaatsen, waar dat gezien actuele of potentiële belangstelling mo gelijk zou moeten zijn. In die plaatsen ziin immers veelal kleine zalen en lage toegangsprijzen.. Het wordt dan een kwestie van subsidie of anders ver mindering van het aantal concerten. Als voorbeeld van een dergelijke plaats noemt het rapport o.m. Den Helder. Ten aanzien van de Haarlemse Or kest Vereniging zegt het rapport, dat deze Binnenkort, zoals reeds bekendis, ook de nieuwe beheersvorm van stich ting zal hebben. De provincie verhoogt dan haar bijdrage, terwijl een groot aantal gemeenten ook aan de subsidië ring deelneemt, waardoor het oikest een gewestelijke basis heeft gekregen. Het niet zeer grote aantal uitvoe ringen van de HOV wordt thans opge voerd, vooral door meer te begelei den. Het concertbezoek wordt in het rapport matig genoemd. Van het Concertgebouworkest zegt het rapport o.m.. dat het geringe aan tal concerten buiten Amsterdam het van weinig betekenis doet ziin voor de ruimtelijke concertsoreiding en dat het orkest zich voor verticale spreiding weinig moeite geeft, minder dan het Residentie- en het Rotterdams Philhar- monisch Orkest. Het enige orkest met gunstige exploitatie-uitkomsten (en wel dank zii een reputatie voor begelei dingen) is het Utrechts Stedelijk Or kest. waarvan de verticale concert- spreiding belangrijk wordt genoemd. De premiers van Pakistan en India. Mohammed Ali en Nehroe, zijn overeen gekomen, dat in April 1954 een volks stemming in Kasjmir zal worden gehou den. Een speciale functionaris wordt be last met de voorbereiding.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Alkmaarsche Courant | 1953 | | pagina 1