Regering Mossadeq verdreven
door revolte in Teheran
Toenemende spanning in
Frans-Marokko
Arbeiders bezoeken zeer
weinig concerten
Driehonderd doden bij gevechten
Dramatisch eind van een familievete
DAGBLAD VOOR ALKMAAR EN OMSTREKEN
Monarchisten beheersen geheel Perzië
Oude kabinetsleden
in arrest
„Dit is geen opstand"
Ook Oost-Duitsland
dreigt
Nauwere aansluiting bi]
Sovjet-Rusland
Van persoonlijke botsing tot
internationaal conflict
De goede gulden
Vrijwel openlijke opstand in het Zuiden
De Arabische landen doen
protest horen
De Franse stakingen
verlopen
Regering wacht nog af
WEERBERICHT
Rapport Prins Bernhardfonds
Matige belangstelling
voor de HOV
Directie:
J. BIJLSMA en C. KRAK
Hoofdredacteur:
H. M. KOEMANS
Redactie:
Achterdam 18, Pel. 5541
ADVERTENTIES
en ABONNEMENTEN:
Voordam 11 - Tel. 3320
Postgiro 187294
Donderdag 20 Aug. 1953 VERENIGDE NOORDHOLLANDSE DAGBLADEN
150e Jaargang No. 195
AIKMAARSCHE COURANT
TARIEVEN:
Advertenties 16 ct p. mm
Vraag en Aanbod
(alleen 2e hands goederen)
tot 15 woorden S 1-
elk woord meet 5 cent
Uitsluitend contant
Abonnementsprijs:
bij vooruitbetaling t 2.02
per mnd; 6.05 per kwar
taal, plus incassokosten
Weekabonnementen t 0.49
De sjah van Perzië en zijn ge
malin, keizerin Soraya, bij hun
aankomst in Rome. Inmiddels
is de sjah, na de onverwachte om
verwerping van de regering-
Mossadeq, reeds weer naar
Teheran teruggeroepen.
RET IS NOG steeds niet goed mogelijk, een duidelijk beeld te krijgen
van wat er zich gisteren in Teheran, de hoofdstad van Perzië, heeft
afgespeeld. Vast slaat echter, dat een plotseling losgebarsten revolte een
eind heeft gemaakt aan het regime van dr Mohammed Mossadeq. Er
is de gehele dag verbitterd gevochten tussen aanhangers van de sjah en
volgelingen van de premier, waarbij een vrij aanzienlijk aantal slacht
offers is gevallen. Mossadeq is spoorloos verdwenen op het moment, dat
een grote menigte betogers zijn om zijn ambtswoning samengetrokken
lijfwacht onder de voet liep en zijn huis in brand stak. Zijn minister
van buitenlandse zaken, Fatemi, is door de razende massa in stukken
gescheurd. Generaal Zahedi is te Teheran aangekomen en heeft de macht
in handen genomen. Reeds is ér een telegrafisch verzoek naar de te
Home verblijf houdende sjah uitgegaan, om zo spoedig mogelijk naar
Perzië terug te keren. De vorst zou hedenmorgen aan dat verzoek gehoor
geven. Alle leden van de oude regering zijn gearresteerd. Ook elders
in het land hebben de aanhangers van de vorst het heft in handen
genomen. Zo in Isfahan, de grote industriestad ten Zuiden van Teheran,
dat zich aanvankelijk voor Mossadeq verklaarde, en in Azerbeidsjan.
In Teheran heerste gisteren, toen de revolte was geslaagd, een zeer
feestelijke stemming.
nE STAATSGREEP ontwikkelde zich
bliksemsnel. De eerste tekenen van
grote onrust vielen 's morgens in de
vroegte op te merken,toen groepen
jongelieden aanvallen deden op plaat
selijke bureaux en gebouwen van re
geringsgezinde bladen. Tot grote ver
bazing van het publiek reageerden po
litie en leger op geen enkele manier
op deze gewelddaden en weldra kozen
velen de zijde van de monarchistische
partijgangers. Militairen bezetten snel
de gebouwen van radio-Teheran en
legen de middag begon de omroep aan
iet land mede te delen, dat de rege-
ring-Mossadeq was omvergeworpen.
Omstreeks het middaguur werd er in
de stad stevig gevochten.
Enige honderden betogers deden een
aanval op de ambtswoning van de pre
mier, Mossadeq, en werden daar door
het hem trouw gebleven deel der
strijdkrachten afgeslagen. Enige malen
herhaalde zich deze aanval, echter
zonder resultaat. Toen werden in snel
tempo koningsgezinde troepen aange
voerd. Dezen slaagden er na een ver-
j bitterd gevecht in, het gebouw te be
zetten. Er waren toen meer dan drie-
honderd doden gevallen. Als gevolg
van de strijd stond het huis in
i brand. Eatemi, de minister vanBuiten-
1 landse Zaken, was tijdens de strijd
door de woedende menigte verscheurd,
de andere ministers werden achtereen
volgens gevangen genomen. De pre
mier was echter spoorloos verdwenen.
Aanhangers van de sjah plunderden
j voorts tal van gebouwen, welke in ge
bruik waren bii vreemde mosendhe-
UET NIEUWS van de revolte in
Teheran werd gisteren aan de
sjah medegedeeld, terwijl hij met
zijn echtgenote in zijn hotel te
Rome de lunch gebruikte. Het ge
zicht van de vorst trok wit weg,
toen hij de eerste berichten van
radio-T'eheran doorlas. Met van
opwinding trillende handen pak
te hij elk nieuw bericht aan, dat
hem werd overhandigd, en las dat
nauwkeurig door. Koningin Soe-
raja las oiier zijn schouder mee.
•,Zou het waar zijn?" riep de
vorst uit, terwijl hij de laatste
stukjes papier van de telex op
de grond liet vallen.
..Wat op windend", voegde de Ko
ningin er aan toe, haar hand op
de arm van haar echtgenoot leg
gend.
..Dit is geen opstand", verklaarde
de sjah. „Wij hebben nu een
wettige regering. Generaal Zahe
di is de premier die ik heb aan
gewezen Ik ben blij te horen,
dat dit alles tijdens mijn afwezig
heid is geschied. Hieruit blijkt
de houdtng van het volk".
De Oostduitse regering heeft onoffi-
'hci laten weten dat de banden tussen
Je Sovjet-Unie en Oost-Duitsland nog
nauwer zullen worden aangehaald, als
ne Westelijke mogendheden de jongste
Ssl e voorstellen inzake Duitsland
erwerpen. in cjat geval zou iedere
"ans oo hereniging van Oost- en West-
u'tsland teniet worden gedaan.
van de eerste doelen van de
delegatie, die voor een be-
Lf\aan Moskou is uitgenodigd, is
niii overleggen welke maatregelen
worden genomen, ingeval het
-ten de Russische voorstellen rond-
«w verwerpt.
Premier Mossadeq, enkele dagen
voordat hij ten val werd gebracht.
Wat er sedert de omwenteling met
hem is geschied was vannaclst nog
steeds niet bekend.
den. Zo werden een Russische winke'l
en het bureau van de Amerikaanse
technische hulp vernield, alsmede een
communistische bioscoop. Post-, tele
graaf- en telefoonkantoren werden be
zet. evenzo kranten en propaganda-
bureaux, alle ministeries en andere be
langrijke gebouwen en punten.
ANGZAMERHAND echter slaagden
leger en politie er in. de toestand in
handen te krijgen. Zo kon tegen de
avond worden omgeroepen, dat de rust
was weergekeerd. Er werd een uil-
gaansverbod afgekondigd. Wie het
overtrad werd onmiddellijk beschoten.
Demonstraties werden verboden, poli
tieke gevangenen vrijgelaten. Premier
Zahedi deed via de radio een beroep
op de bevolking, om zich kalm te hou
den en de bevelen van de wettige re
gering on te volgen. Hij stelde loons
verhogingen en gratis medicijnen voor
de arbeiders in het uitzicht en beloof
de verder een niet nader omschreven
urogram van hervormingen. Ook heeft
Zahedi de politie in de hoofdstad geïn
specteerd en verschillende nieuwe hoge
functionarissen benoemd.
De sjah zou hedenmorgen met een
üintoestel van Rome naar Bagdad vlie
gen en vandaag met een speciale ma
chine naar Teheran terugkeren.
Koningin Soeraia is te Rome geble
ven. Zij gaat eerst met vacantie naar
Noord-Italië of Zwitserland.
Gisteravond laat ging in Cairo het
gerucht dat Mossadeq eveneens zou
ziin gearresteerd. Bevestiging was er
vannacht niet van te krijgen.
De berichten over de gebeurtenissen
in Perzië hebben geleid tot een flinke
koersstijging voor de aandelen Anglo-
Iranian op de Londense beurs.
TjE REVOLUTIE in Perzië heeft een eind gemaakt aan een
sinds lang bestaande bittere vete tussen de sjah en zijn
eerste minister, Mohammed Mossadeq. In feite is deze vete
een familiegeschil, dat reeds twee generaties duurt. Het is
echter bijzonder dramatisch geworden, sinds Mossadeq twee
jaar geleden als opvolger van de vermoorde generaal Ali
Razmara, die de sjah ondersteunde, premier werd. Herhaal
delijk traden de meningsverschillen aan de dag; telkens ech
ter werden ze weer gecamoufleerd. Het bleek de sjah niet
mogelijk, zijn premier, wiens politiek hoe langer hoe minder
zijn instemming had, aan de kant te zetten. Voor het land is
het geschil zeer schadelijk geweest. Het heeft het volk in
twee scherp gescheiden kampen verdeeld. Mossadeqs beleid
heeft bovendien het aanzien naar buiten en het economisch
evenwicht van Perzië zeer geschokt. Kan men op zichzelf
weinig bezwaren hebben tegen de nationalisatie van de Per
zische olie-industrie, de volmaakt starre houding die de pre
mier in het geschil met Engeland over de olie 'heeft aange
nomen, heeft zijn land ettelijke onmisbare millioenen aan in
komsten gekost en het als olieleverancier vrijwel uitge
schakeld.
Herhaaldelijk zijn de ge
schillen tussen de sjah en
zijn premier wereldkundig
geworden. Voor de eerste
maal geschiedde dat in 1952,
toen Mossadeq aftrad om
dat de sjah hem niet te
vens tot minister van Oor
log wilde benoemen. Drie
dagen lang werd er in de
straten van Teheran verbit
terd gevochten, toen moest
Ghavam es Soeltaneh ver
dwijnen en nam Mossadeq
het bewind opnieuw in
handen. Hij kondigde een
reorganisatieprogram aan,
dat grote bijval verwierf.
TN FEBRUARI deed de
sjah een poging, om de
geschillen met Mossadeq
uit de weg te ruimen, en
met name over de uitgaven
van het hof en het beheer
van de kroondomeinen met
hem tot 'n accoord te komen.
Zonder enig resultaat ove
rigens. Voor de sjah was
deze ontwikkeling zo te
leurstellend. dat hij tegen
het eind van de maand aan
het parlement mededeelde,
naar het buitenland te wil
len vertrekken. Felle de
monstraties tegen de rege
ring volgden. Mossadeq
moest, ter wille van zijn
persoonlijke veiligheid, zijn
intrek nemen in het parle
mentsgebouw, waarop de
sjah besloot, in het land te
blijven.
Mossadeq was hierover
zo verbitterd, dat hij enige
tijd later het hof ervan be
schuldigde, hem naar het
leven te staan, hiermee el
ke nieuwe verzoeningspo
ging onmogelijk makend.
Hij ging nog verder: nadat
de sjah in Mei al zijn per
soonlijke bezittingen, als
landerijen e.d. aan de staat
had overgedragen, poogde
hij een wet door te drijven,
welke de bevoegdheden van
de vorst te zijnen gunste
uitermate beperkte. Kenne
lijk streefde Mossadeq naar
een dictatuur ter bevesti
ging van zijn eigen positie,
want hij zond het parle
ment naar huis en hield
een zeer eenzijdige volks
stemming, teneinde goed
keuring vSn zijn besluit tot
ontbinding van de Majdlis
te verkrijgen. Hij beweer
de een meerderheid te heb
ben verkregen, maar Kas-
jani, voorzitter van het
parlement en felle tegen
stander van beperking der
vorstelijke voorrechten,
noemde de gehele procedu
re ongrondwettig, wat ze
in feite ook was.
UET CONFLICT nam toen
een nationale omvang
aan. Vant op 5 Augustus
jl. zonden negen leden van
de oppositie een telegram
aan de Verenigde Naties,
waarin zij de premier
brandmerkten als het hoofd
van een „rebellenregering
en hem ervan beschuldig
den, een hardvochtig, dic
tatoriaal. en communistisch
regime .te willen vormen.
Geheel ten onrechte was
deze beschuldiging niet.
Want de premier, volko
men verblind door zijn
haat jegens de Westelijke
mogendheden en de Wes-
ters-gezinde sjah, bleek van
zins te zijn, de sjah geheel
uit te schakelen, zich van
de steun van de communis
tische Toedeh-partij te ver
zekeren en een Russische
koers te gaan varen.
Hier greep de sjah op
nieuw in. Zondag jl. maak
te hij het ontslag van Mos
sadeq en de benoeming van
generaal-majoor Zahedi,
een voormalig minister, tot
premier bekend, en vloog
daarna met zijn echtgenote
naar Bagdad. Een eerste
poging van de royalistisch
gezinde officieren in het
Perzische leger om de re
gering omver te werpen
mislukte, maar thans is,
met steun van leger, politie
en jongeren, een nieuwe
revolte ontketend, die tot
het verlangde resultaat
heeft geleid.
LIET is voor het buitenland beslist
geen geheim meer, dat onze goede
Nederlandse gulden niet meer een arm
zalige, door niemand graag aanvaarde
valuta is, doch dat hij thans tot de
krachtige, in Europese valuta-kringen
graag geziene bekenden behoort. Iet
wat technischer gezegd: onze valuta
is niet meer zwak doch sterk.
Die stijging in aanzien weerspiegelt
zich elke week in de verkorte balans
van De Nederlandsche Bank (die des
Woensdags wordt gepubliceerd), voor
wat betreft de posten goud en buiten
landse valuta.
Op 1 Januari 1952 hebben wij van
deze betaalmiddelen waarmee wij
dus onze netto aankopen in het bui
tenland kunnen betalen 1659 mil-
lioen; jp 1 Januari 1953 was deze rijk
dom aangegroeid tot 3707 millioen,
terwijl de balans van 10 Augustus j.l.
een bezit van 4201 millioen laat
zien. Onze centrale bank zit dus be
hoorlijk in haar (buitenlandse) slappe
was.
Doch ook op andere wijze dan alleen
uit de weekstaat worden wij gewaar,
dat wij buitenlandse valuta hamsteren.
Ieder die een reisje naar het buiten
land wil maken, kan zóveel geld krij
gen, dat hij het niet eens kan opma
ken (nl. 1000 per persoon). En ten
slotte is daar nog de jongste, in ge
heimzinnige taal gestelde verklaring
van de Nederlandsche Bank bij geko
men, die voor onze handelaren van
belang is.
Heel in het kort gezegd komt zij
hier op neer, dat ieder die vorderin
gen op het buitenland krijgt, deze niet
meer aan de centrale bank behoeft af
te staan. Hij die zo'n vordering heeft,
b.v door verkoop van ham aan Enge
land of van zeep aan Duitsland, moet
deze wel innen doch de opbrengst in
ponden, marken dan wel guldens kan
hij storten op een speciale rekening,
op zijn naam, luidende. Deze rekening
kan de koopman na een machtiging
dan weer gebruiken om betalingen te
doen, als hij in het buitenland goede
ren e.d. gekocht heeft.
Het voordeel ten opzichte van vroe
ger zit nu hierin, dat onze hahdelaar
met minder rompslomp te maken
heeft en dat hij minder bankkosten
heeft te betalen.
De banken beschikken dus geleide
lijk aan over buitenlandse betaalmid
delen, die door de kooplieden en fabri
kanten bij haar zijn gestort. Die mid
delen gingen voorheen naar De Neder
landsche Bank, doch thans mogen, de
banken die gelden in het buitenland
beleggen, zodat zij hiervoor rente kun
nen maken.
De koopman, die zijn ontvangen
buitenlandse valuta bij een bank stort,
krijgt echter zo is althans in het
algemeen de bedoeling geen rente
voor de gestorte gelden, waaruit wij
kunnen concluderen, dat de nieuwe
regeling in principe voor de banken
een nieuwe bron van inkomsten vormt.
Wij zeggen in principe, omdat alles
zal afhangen van de vraag, of het
aantal en de omvang der rekeningen
behoorlijk zullen oplopen. In bank-
kringen betwijfelt men dit, omdat de
koopman toch geen rente ontvangt en
hij bovendien een eventueel koers-
risico loopt (als nl. de betrokken
valuta in waarde daalt).
Wij zullen op dit alles niet dieper
ingaan. Genoeg zij, dat de banden van
het deviezenregiem steeds meer wor
den geslaakt, hetgeen voor het
herstel van een normaal econo- ryn
misch verkeer alleen maar is toe 1 A-l
te juichen.
HET ZIET er naar uit, dat de toestand in Frans-Marokko zich toe
spitst. In het Zuiden van het land schijnen de stammen die worden
geleid door de pasja van Marrakesj vrijwel openlijk in opstand te zijn
tegen de sultan. Verwacht wordtdat er een laatste poging zal worden
gedaan om de pasja. El Glaoui, af te houden van verdere acties. Vóór
morgen moet er een verzoening tot stand zijn gebracht, omdat er licht
ongeregeldheden kunnen ontstaan, wanneer aan het begin van een
groot mohammedaans feest, in de moskeeën wordt gebeden voor twee
verschillende leiders der gelovigen. In Parijs acht men het bovendien
niet onmogelijk, dat de bergbewoners van Spaans Marokko de sultan
te hulp zullen komen. Naar verluidt heerst er in de Franse regering
onenigheid over de vraag of men de sultan moet steunen of afzetten.
Twee ministers. Faure en Mitterand, zullen aftreden wanneer Frankrijk
de sultan niet bijstaat.
CEN groot aantal Chorfas (afstamme-
lingen van de profeet) heeft zich
Dinsdagavond naar het paleis van de
pasja van Marrakesj begeven, om hem
trouw te betuigen.
De Arabische landen hebben aan
Amerika, Frankrijk en Engeland een
protest doen toekomen ten aanzien
van de jongste gebeurtenissen in Ma
rokko. Reeds eerder heeft de Arabisch-
Aziatische groep van landen in de
Verenigde Naties doen weten, dat zij
behandeling van de kwestie-Marokko
in de Algemene Vergadering zal vra
gen. Frankrijk ontzegt thans aan de
VN elk recht om zich met deze aange
legenheid te bemoeien. Wordt Frank
rijk schuldig verklaard aan de huidige
toestand in dit gebied, zo verklaarde
men gisteravond te Parijs, dan „zal de
Franse regering zeer ver gaan".
De situatie in Marokko is gister
avond laat nog verscherpt doordat er
een soort „papieren" oorleg uitbrak
tussen aanhangers van de sultan en
medestanders van de pasja.
Zie verder elders in dit blad.
Een zeer vergiftige spin, de zwarte
weduwe, oefent op het ogenblik een ware
terreur uit in het kustgebied van de
Tyrrheense Zee ten zuidwesten van Rome
Een jonge rr.an van vierentwintig jaar is
reeds aan het dier ten offer gevallen.
TJE STAKINGEN in Frankrijk begin
nen thans, naar het zich laat aan
zien, te verlopen. Overal is thans weer
gas en electriciteit, de telefoonverbin
dingen zijn voor het merendeel hersteld
en de postbestelling komt steeds meer
op gang. Steeds meer stakers bij de
openbare diensten hervatten het werk.
De Franse regering wil eerst afwach
ten. in hoeverre alom het werk wordt
hervat, alvorens zij overgaat tot be
spreking van de eisen, welke haar ge
wettigd voorkomen er de commissie
voor de collectieve arbeidsovereen
komsten bijeenroept. Weigeringen om
aan gedane vordering te gehoorzamen,
worden strafrechtelijk vervolgd. Over
de dagen waarop gestaakt is wordt
geen loon uitbetaald.
Engeland zal het volgende jaar geen
bezettingskosten meer van Oostenrijk
verlangen. Amerika heeft reeds in 1947
algezien van de heffing hiervan.
Verwachting van Donderdagavond
tot Vrijdagavond:
ENKELE BUIEN
Veel bewolking met plaatselijk
enkele buien, maar in het Oosten
van het land vanavond nog regen.
Matige, aan de kust tijdelijk
krachtige Zuidwestelijke wind.
Dezelfde of iets lagere tempera
turen.
Vrijdag: Zon op 5.33, onder 19.52
uur. Maan op 18.11, onder 0.35 uur.
„J)E ZO GROTE bevolkingsgroep
der arbeiders heeft weinig of geen
deel aan concerten. Pogingen om
hierin verandering te brengen zijn
slechts van recente datum en nog
zeer fragmentarisch. Van de catego
rieën personeels-, bedrijfs- en vak-
bonds-concerten trekken de laatste
de meeste arbeiders", aldus luidt
een der conclusies uit het vierde
rapport van de commissie voor cul-
tureel-sociologisch onderzoek van
het Prins Bernhardfonds over „het
orkestwezen in Nederland".
J-JET RAPPORT acht speciaal in de
grote steden de verticale cultuur
spreiding van groot belang, daar de
gevaren van het vervlakkend vermaak
hier het grootst ziin.
De tekorten, waarmee de orkesten
moeten werken, aldus het rapport, be
moeilijken verhoging van het aantal
concerten in plaatsen, waar dat gezien
actuele of potentiële belangstelling mo
gelijk zou moeten zijn. In die plaatsen
ziin immers veelal kleine zalen en lage
toegangsprijzen.. Het wordt dan een
kwestie van subsidie of anders ver
mindering van het aantal concerten.
Als voorbeeld van een dergelijke plaats
noemt het rapport o.m. Den Helder.
Ten aanzien van de Haarlemse Or
kest Vereniging zegt het rapport, dat
deze Binnenkort, zoals reeds bekendis,
ook de nieuwe beheersvorm van stich
ting zal hebben. De provincie verhoogt
dan haar bijdrage, terwijl een groot
aantal gemeenten ook aan de subsidië
ring deelneemt, waardoor het oikest
een gewestelijke basis heeft gekregen.
Het niet zeer grote aantal uitvoe
ringen van de HOV wordt thans opge
voerd, vooral door meer te begelei
den. Het concertbezoek wordt in het
rapport matig genoemd.
Van het Concertgebouworkest zegt
het rapport o.m.. dat het geringe aan
tal concerten buiten Amsterdam het
van weinig betekenis doet ziin voor de
ruimtelijke concertsoreiding en dat het
orkest zich voor verticale spreiding
weinig moeite geeft, minder dan het
Residentie- en het Rotterdams Philhar-
monisch Orkest. Het enige orkest met
gunstige exploitatie-uitkomsten (en wel
dank zii een reputatie voor begelei
dingen) is het Utrechts Stedelijk Or
kest. waarvan de verticale concert-
spreiding belangrijk wordt genoemd.
De premiers van Pakistan en India.
Mohammed Ali en Nehroe, zijn overeen
gekomen, dat in April 1954 een volks
stemming in Kasjmir zal worden gehou
den. Een speciale functionaris wordt be
last met de voorbereiding.