Greet en Gerard Groot uit Twisk
bouwen aan hun carrière
August Macke, aspect van
Duits expressionisme
Boerenzoon en -dochter als
operazanger en toneelspeelster
Van de boerderij naar het grote theater
„jij MOEST maar niet meer mee
zingen, je brengt met je gebrom
de hele klasse van de wijs." Zo
heeft eens de bestraffende stem
van meester Nooitgedagt uit Twisk
geklonken, toen de kleine Gerard
Groot in diepe ernst de baspartij
voor zijn rekening wilde nemen.
,Je moet maar niet meer meezin
gen" werd er gezegd tegen de
kleuter, die carrière zou maken als
operazanger, die de boerderij van
zijn vader in de steek zou laten en
de moed zou vinden een bizarre
wereld vol bittere ontgoochelingen
binnen te treden om toe te geven
aan dat diep sluimerende verlan
gen eens de grote podia te mogen
opgaan. Van de boerderij, waarop
de wijdheid van het land en de
omringende stilte een stempel heb
ben gedrukt naar de bonte schitte
ring van het theater. E'n bijna
onvoorstelbare overgang voor
iemand, die gewend was in de
dauwige kilte te luisteren naar het
klagelijk geloei van het vee.
Moeder werkte
stimulerend
Een pond tarwe voor
een concert
Geen problematiek maar verfijning
Ruimtewerking van
de kleur
PUZZLERUBRIEK
De Spitfire buiten dienst
ZATERDAG 87 FEBRUA*" ""H
(Van een onzer redacteuren)
JN het begin was
het eigenlijk al
leen maar liefheb
berij. Greet Groot
speelde nog in het
amateur-toneelge
zelschap uit die
dagen, dat de
schone naam „De
drie leliën" in zijn
banier voerde en
onder regie stond
van dr Ferwerda.
Zij kon toen nau
welijks bevroeden,
dat het toneelspe
len .voor haar een
levenskwestie zou
worden. „Maar la
ter kon ik er niet
meer buiten," zegt
deze artistieke
vrouw. „Als kind
van drie jaar ver
wonderde mijn fa
milie zich er al
over dat ik de
kinderversjes zo
opmerkelijk goed
kon voordragen.
En dat is waar
schijnlijk ook de
oorzaak geworden,
dat ik mij in mijn
loopbaan altijd
sterk tot de voor
drachtskunst aan
getrokken heb ge
voeld."
Gerard Groot heeft de moed ge
vonden, die vertrouwde omgeving,
waarin hij voorbestemd was op te
groeien tot een zelfstandige boer,
vaarwel te zeggen, om zanger te
worden.
De Twiskenaren hebben in die
dagen hun hoofden geschud. Zij
konden zich niet voorstellen, dat
een boer zijn grond de rug toe
keert, omdat hij te zeer vervuld is
van een geheel ander ideaal, dat
hij ten koste van alles wit verwe
zenlijken. Men haalde niet begrij
pend de schouders op, wanneer
men sprak over Greet, de zuster
van Gerard, die aan de toneel-
Greet Groot heeft
de keuze van haar
carrière in feite te
danken aan Frits
Bouwmeester en
Louis Saalborn.
Deze drongen er bij de familie op aan,
dat Greet naar de toneelschaal zou
gaan. „Alles goed en wel", zei moeder
Groot, „maar zij zal ook het naaien le
ren. Per slot van rekening behoort een
huisvrouw ook iets van het huishouden
af te weten". Greet ging dus naar de
naaicursus. Tegen haar zin, want haar
hart trok naar de planken, naar de
plaats, waar de gelegenheid open lag
uitdrukking te geven aan de vreugde
en het verdriet, waardoor het leven van
ieder mens wordt beheerst. „Ik doe het
voor jou. anders begon ik er niet aan",
zei ze tegen haar moeder. Ambities
voor het werken op de boerderij waren
haar vreemd. De repetities bij „De drie
leliën" vormden de hoogtepunten in
haar leventje.
„Z eg kun je me ook vertellen" was
de titel van het liedje, dat moeder
Groot haar zoon heel vroeger liet zin
gen. Intuïtief moet zij toen gevoeld
hebben, dat Gerard over bijzondere
stemmiddelen beschikte. Maar er was
iets wonderlijks. Sinds de dag, dat men
Gerard te verstaan had gegeven, dat hij
beter deed zijn mond te houden, durf
de hij geen toon meer uitbrengen. En
daarom kon het vaak gebeuren, dat de
familie hem aantrof in de kippen-
schuur, gezeten op een omgekeerde
emmer, het hoogste lied zingend. Het
was tenslotte de directeur van het fan
farecorps, de heer B. Koolhaas, die de
knoop doorhakte. „Die jongen moet
zangles nemen" was zijn bescheid. In
diezelfde geest spraken ook Gerard
Boedijn en Sem Dresden.
Niet iedereen was echter overtuigd
van dit veelbelovend talent. In Wijde-
nes verscheen Gerard Groot als 18-
jarige op het podium om mee te din
gen naar een prijs in een reciteerwed-
strijd. Het Russische lied, dat hij zong,
bevatte een couplet in mineur. De
jury besliste: „Je zingt vals" en Gerard
kreeg geen prijs. Het was de eerste van
een reeks teleurstellingen, die gelijke
tred houden met de ontwikkeling van
iedere carrière.
JJEN moeilijke tijd brak aan. Gerard
maakte een laatste rondgang langs
alle vertrouwde plekjes van de boer
derij en vertrok naar Amsterdam. De
eerste aarzelende schrede op weg naar
een glorierijke loopbaan. Voorlopig
kwam dat neer op halve dagen werken
op een atelier en de rest van de tijd
lessen volgen aan de muziekschool. Een
weinig romantisch begin dus. Slechts
de zorg voor het levensonderhoud en
daarnaast de alles vergende studie. In
1940 naar het conservatorium. Drie
jaar lang beet Gerard zich vast in har
monie, contrapunt en de zangmethode
van Berthe Seroen. Toen kreeg hij zijn
kans. Johan Lammen stierf, er viel een
hoofdrol open in de destijds door het
„Theaterbedrijf" ingestudeerde Franse
opera „Felléas et Mélisande", een ra-
Toen Greet en Gerard Groot nog geen artistieke
adspiraties hadden. Hier ziet men beide veelbeloven
de kunstenaars in de jaren, dat zij nog speelden op
het erf van de boerderij van hun ouders in Twisk.
zend moeilijk werk van Debussy. Het
werd een succes. Eenmaal geïntrodu
ceerd liet men Gerard Groot niet meer
los. Rollen volgden in „Traviata", „Tos-
ca", „Der Freischütz" en vele andere
opera's. Het fundament was gelegd, de
bekende sneeuwbal begon te rollen. Na
de oorlog concerten in België en
Duitsland en daarna terug naar de Ne
derlandse opera. Want hij zegt het
zelf: „Ik ben aan dit gezelschap ver
knocht". Gerard Groot heeft gezongen
bij de „Stadtische Oper" in Berlijn, hij
vierde triomphen in Stuttgart en
Mannheim, maar altijd trok hem weer
het kleine theater aan het Leidseplein.
„Wat mijn liefste rol is? Die van Sa-
rastro uit „Die Zauberflöte". Ik voel
me erg tot Mozart aangetrokken".
yAN „De drie leliën" naar de toneel
school betekende voor Greet Groot
een grote stap. Legio moeilijkheden
waren te overwinnen, omdat de omge
ving waarin zij nu werd opgenomen zo
volkomen anders bleek te zijn dan zij
gewend was. Een omgeving van artis-
ten, wier levensbeschouwing op een
geheel ander vlak ligt dan die van de
handelsreiziger, de ambtenaar van de
belastingen of de veehouder. Maar
Frits Bouwmeester en Louis Saalborn
hadden gezegd, dat zij het in de to
neelwereld wel klaren zou, dus beet
zij haar tanden of> elkaar en paste zich
aan de omstandigheden aan. Zij stu
deerde hard, en beloofde, gezien haar
prestaties, een goede kracht te worden.
Na haar eindexamen volgde onmid
dellijk een engagement bij de toneel
groep „Puck". En daar is zij nog. „In
talloze oude en moderne stukken heeft
zij rijke ervaring kunnen opdoen, die
voor elke acteur van fundamenteel
belang is indien hij zich tenminste tot
het eerste plan wil opwerken. Wij be
hoeven niet lang in het onzekere te
verkeren wanneer wij vragen welke
kant van het toneel voor haar preva
leert. Haar atnwoord is beslist: „Het
klassieke toneel". Het zeggen van ver
zen is nog steeds haar sterkste zijde.
Een jonge vrouw met een onmisken
baar talent en een grote dosis zelfver
trouwen heeft de hoogste sport van
de ladder nog niet bereikt. Maar de
weg er naar zal zij zeker vinden. Van
Greet Groot hebben wij in de toekomst
nog veel te verwachten.
Hi
pERARD GROOT trekt een rimpel in
zijn voorhoofd en glimlacht wan
neer wij vragen, wat zijn plannen zijn
voor de toekomst. „U moet me goed
begrijpen, het is niet mijn bedoeling
een grootse carrière op te bouwen. Ik
wil alleen een groot zanger worden,
opera's zingen en spelen. Ik houd van
de opera, omdat hier sprake is van
een combinatie, die men nergens an
ders aantreft. Het is mede een geluk
kige omstandigheid, dat deze muziek
vorm steeds meer belangstelling krijgt.
En nu wat mijn toekomstplannen be
treft. Ik koester het plan me ook te
gaan specialiseren op het lied en het
oratorium. Verder heb ik nog enige
concerten in de Amerikaanse zone van
school ging studeren. Nog vreem
der vond men het, dat moeder
Groot dit alles stimuleerde. Maar
zij was een verstandige vrouw. Zij
wilde het geluk van haar kinderen
niet in de iveg staan en hen de
kans geven hun hartewens in ver
vulling te zien gaan. Greet Groot
is thans een gewaardeerde kracht
bij het toneelgezelschap „Puck".
Haar broer Gerard houdt avond
aan avond als zanger van de Ne
derlandse Opera een geestdriftig
publiek in de ban van de schoon
ste aller muzen. Nu eens als
König Heinrich uit de „Lohen
grin", dan weer als Mephistophe-
les uit „Faust". En niemand zal
bij het horen van zijn prachtige
bas willen geloven, dat meester
Nooitgedagt eens tegen hem zei:
„Je moest maar niet meer mee
zingen. Je bromt te veel."
Duitsland in het vooruitzicht en een
reeks van uitvoeringen van de Neder
landse Opera".
2P is het leven van de optredende
kunstenaar. Een hard leven van rei
zen en trekken, van teleurstellingen
en angst voor critieken. Van de bonte
schittering blijft vaak zo weinig over.
Wie zal in de man of de vrouw, die
diep in de nacht met een koffertje in
de hand naar huis slentert, de lang
durig bejubelde hoofdvertolker van
die avond herkennen? Wie kan zich
een voorstelling maken van de einde
loze repetities in kille lokaliteiten, de
vermoeiende ritten in bussen en 't op
komende verlaten gevoel, wanneer er
niemand is, die na de spanningen van
de voorstelling de terugslag kan op
vangen? Het kunstenaar zijn is geen
kwestie van liefhebberij. Het is een
roeping, waarvoor men zijn gehele
persoonlijkheid moet inzetten. Zulke
kunstenaars zijn Greet en Gerard
Groot uit Twisk.
DE Twiskenaren zijn trots op
hun plaatsgenoten, die het
reeds zo ver gebracht hebben.
Zeer sterk kwam dat bijvoor
beeld tot uitdrukking tijdens de
oorlogsjaren, toen Gerard Groot
met zijn collega's Greet Koeman,
Louise de Vries en vele anderen
op de fiets naar Twisk reed om
voor een uitverkochte zaal opera-
concerten te geven. Het ging er
in die dagen heel wat anders toe
dan thans. Als toegangsprijs moes
ten de bezoekers nl. een half
pond meel, een zak bruine bonen
of andere heerlijkheden inleve
ren, die aan de ingang door va
der Groot werden genoteerd. Deze
concerten in barre nood georga
niseerd vormen voor de solisten
van de Nederlandse Opera een
blijvende herinnering, omdat de
vreugde van het muziekmaken
toen veel sterker werd beleefd,
dan nu. Na de oorlog kwamen
vele Twiskenaren naar Amster
dam om de spruiten van de fa
milie Groot op het podium te be
wonderen en toe te juichen.
Greet heeft zich altijd sterk aangetrok ken gevoeld tot het klassieke toneel. Hier ziet U haar (tweede van rechts
in de rol van moeder Noach in het gelijknamige stuk.
(Van onze redacteur beeldende kunsten)
NAUWELIJKS acht jaar had de Duitse schilder August Macke ge
werkt, toen hij in September 1914 als jongeman van zeven en twin
tig jaar in Frankrijk sneuvelde. Maar in de korte tijd die hem was
gelaten had hij een oeuvre geschapen, dat thans, achteraf, een vol-
komen afgeronde, volgroeide indruk maakt. Zozeer zelfs, dat men
zich afvraagt, hoe een „verder" mogelijk zou zijn geweest, ook als
Macke was blijven leven. Daarmee komen we echter terecht in de
meest onvruchtbare speculaties. We zullen nu eenmaal genoegen
moeten nemen met wat is. En dat stempelt hem reeds tot een der be
langrijkste figuren van het Duitse expressionisme, al is hij misschien
naar de letter van de leer gerekend niet een volkomen zuivere ver
tegenwoordiger van deze stroming.
j^EN is bij de term „expressionisme"
immers geneigd te denken aan een
richting in de schilderkunst, welker
vertegenwoordigers in vorm en kleur
streven naar een uiterste van expres
sie. Zij willen een versterkt gevoel
van geladenheid, van spanning, ont
zetting, angst, bezetenheid oproepen.
Daartoe wordt de kleur vaak tot een
hoogtepunt opgedreven de vorm
der dingen „misvormd" tot er nau
welijks meer enige relatie met de
dingen om ons heen schijnt te be
staan. Het symboolkarakter van de
voorstelling wordt hier versterkt ten
koste van de werkelijkheidsafbeelding.
Lelijk? Waarom eigenlijk? Als middel
voor het oproepen van de door de
kunstenaar verlangde sfeer voor de
overdracht van zijn gevoelens zijn
deze kleurcombinaties en vervormin
gen goed en aanvaardbaar. Een lange
lijst van vooraanstaande expressio
nistische schilders is het bewijs, dat
er met deze middelen van schoon
heid van eigen karakter en van zeer
hoog niveau te scheppen valt. Om
dicht bij huis te blijven: we denken
maar aan landgenoten als Herman
Kruyder, Hendrik Chabot, Henri Jo
nas, Edmond Bellefroid.
in talloze opera's werden de baspartijen door Gerard Groot vervuld. Ook
de rol van Konig Heinrich uit de Lohengrin behoort tot zijn glansstukken
Nu wordt August Macke weliswaar
tot de expressionisten gerekend, maar
er is in zijn werk geen spoor van de
innerlijke spanningen en de zware
problematiek, die in het werk van
velen zijner geestverwanten zijn te
vinden. Macke bemint de sterke,
sprekende kleur en hij weet daar
prachtige resultaten mee te bereiken.
Hij weet er „klank" in te brengen,
wordt soms pralend, soms lyrisch, in
zijn latere werk aan van een verfijn
de, subtiele poëzie. Hij .deformeert"
niet, voert eerder een sterke mate
van stylering door, waardoor de ver
deling van zijn vlak vaak iets meet
kundigs krijgt. Niet zelden wordt
zijn schilderij een samenstel van klei
ne vlakjes, een mozaïek van kleur,
zoals bv. Gestel dat ook in vele
zijner werken heeft geschapen. Toch
wil Macke zijn doeken nimmer deco
ratief laten worden. Hij heeft zeer
nadrukkelijk gezocht naar een ver
sterkte uitdrukking van de ruimte
uitsluitend door de kleur. Ook daarin
is hij geslaagd.
In zekere zin leeft hij op de grens
van twee werelden. Velen zijner
vrienden, zoals Paul Klee, Wassilij
Kandinsky, hebben, toen de gewone
uitdrukkingsmiddelen voor hen te
kort bleken te schieten, die grens
overschreden en zijn abstrakte schil
derijen gaan maken. Macke maakt die
sprong ook af en toe, maar niet, om
dat hij op een andere wijze niet meer
kan zeggen wat hem op het hart ligt.
Integendeel als hij een non-figu
ratieve compositie schept, doet hij dat
uitsluitend om der wille van de com
positie; dan heeft hem een zuiver
technisch probleem beziggehouden,
dat hij op deze wijze oplost. Ook in
een ander opzicht wijkt hij trouwens
van de regel af: zijn werk is niet
alleen nergens zwaar op de hand, het
is zelfs zeer uitdrukkelijk charmant,
en vervuld van een kostelijke humor
en 'n grote levensvreugde. Het is zon
nig en blij van kleur het spreekt
van geluk en zelfbewustzijn.
Pas in zijn laatste schilderijen, om
streeks het begin van de oorlog in de
zomer van 1914 ontstaan, is de blij
heid zoek. Zijn laatste doek, „Af
scheid", is in dat opzicht welsprekend
door zijn donkere bruinen en roden,
met hier en daar een veeg zwart er
door. Het geeft blijk van een zo diepe
mistroostigheid, dat men zich in de
gemoedstoestand van de schilder on
mogelijk kan vergissen. Hier werd
het wereldbeeld van een generatie
verpletterd. Hoop en leven van
Macke van duizenden met hem
vergingen in een hel van vuur, bloed
en modder.
^UGUST MACKE is met zeer vele
gróte schilders bevriend geweest,
onderging van velen hunner de in
vloed zonder ooit zijn onafhankelijk
heid te verliezen. Hij leerde van Klee
en Kandinsky, maar nog meer van de
Franse schilders, met wie hij zich zo
verwant voelde. De sterke kleur en
de brede visie van de Fauves, de bij
zondere aandacht die Seurat en Ma-
tise aan de compositie besteden, de
gestyleerde ruimtelijkheid van een
Delaunay dat alles vindt men bij
hem terug. Met Seurat ziet hij de
menselijke figuur in de eerste plaats
als een element in de compositie; van
het psychologische aspect doet hij
zeer bewust afstand. Maar wat hij
ook in zich opneemt het blijft
alles ondergeschikt aan zijn eigen
persoonlijkheid. Al deze elementen
blijven ondergeschikt aan zijn eigen
visie, die al zijn schilderijen onmid
dellijk herkenbaar doet zijn als van
zijn hand.
Dit alles maakt het volkomen on
begrijpelijk, dat dit werk onder het
regime van Hitier als „ontaard" was
verboden en derhalve verborgen
moest blijven. Het is weliswaar geen
stomme imitatie van de natuur, al
blijft er steeds de relatie met wat wij
met onze ogen kunnen waarnemen,
maar is niettemin volkomen open en
zuiver van karakter.. Hoe het ook
zij het is jarenlang verscholen ge
weest in collecties van familie en
vrienden. Door de bombardementen
op Berlijn is een deel verloren ge
gaan.
Nu kan dit werk weer vrijelijk
worden vertoond. Dank zij de activi
teit van twee musea het Haagse
Gemeentemuseum, dat een grote col
lectie naar ons land haalde, en het
Stedelijk Museum te Amsterdam, dat
er voor een eigen expositie een
scherpe keus uit deed kunnen wij
er ons thans een oordeel over vor
men. Bij rustige beschouwing valt het
op, hoeveel moois er onder zit. Niet
alles is uiteraard even boeiend. Maar
er is zoveel, dat door zijn ontwape
nende gevoeligheid en zijn grote in
nerlijke verfijning aanspreekt, dat
we ons gaarne gewonnen hebben ge
geven. Mackes werk is een zeer
waardevol element in het beeld van
een belangrijke schilderkunstige stro
ming.
VAN WIGCHEREN
(Advertentie, Ing. Med.)
VIA LETTERGREPEN EN OM
SCHRIJVINGEN TOT IETS
FEESTELIJKS
(Oplossing)
De 15 woorden, die voldeden aan de
omschrijvingen en uit de gegeven let
tergrepen gevormd konden worden,
waren in de aangegeven volgorde:
1. Jacoba. 2. Uiterwaarden, 3. Bever
wijk. 4. Interventie. 5. Loppersum. 6.
Edellieden. 7. Ulevel. 8. Medeleven. 9.
Vesuvius. 10. Inpeperen. 11. Ermelo. 12.
Redeneren. 13. Illuminatie. 14. Negotie.
15. Gondelier.
De eerste letters van deze woorden
van boven naar beneden gelezen, vorm
den het woord: Jubileumviering.
Een puzzle, die te oordelen naar het
grote aantal ingezonden goede oplos
singen, zeer in de smaak is gevallen.
Na loting onder de inzenders van
een goede oplossing is de wekelijkse
prijs van f 5 ditmaal ten deel geval'en
aan: Mej. T. Waiboer, Belkmerweg
D 136, Sint Maartensbrug.
En nu onze nieuwe opgave.
PUZZLE 26.
VAN WOORDSTUKKEN TOT
WOORDEN (Serie '53—'54)
Vierde Februari-opgave
Hieronder vindt men in alphabetische
volgorde 52 woordstukken (dus geen
lettergrepen). Daarvan kunnen 13 woor
den gevormd worden, elk bestaande uit
vier van die woordstukken. Heeft men
deze woorden gevonden, dan moet men
ze in zodanige volgorde onder elkaar
zetten, dat de eerste letters van boven
naar beneden gelezen, iets opgewekts
te lezen geven.
De woordstukken zijn: (in alphabeti
sche volgorde):
AC AD ANGST ATS BEL
DA DAM DEN —DER DSTR
EKB EL ELLI EN EN EN
ER ES ESWE EV FGE
GBL GBO GEMA HO I IE
IMI INT IT KER I.A
LAD MED NAM NG NTE
NTEN NTER OP OR PO
RFA RLO SI SWE TEPLA
TIE UAT IJ IJ IJDEN.
Welke woorden zijn bedoeld en in
welke volgorde zendt u ze in, zodat de
eerste letters te lezen geven....?
Oplossingen (per briefkaart) tot en
met Donderdag 4 Maart aan de Redac
tie van dit blad.
(Onder de inzenders van een correc
te oplossing wordt weer een prijs van
f 5.- verloot).
De vliegtuigen van het type Spitfire
van de Britse luchtmacht zijn officieel
buiten dienst gesteld. Het laatste squa
dron Spitfires, een verkenningseenheid
in het Verre Oosten, is nu vervangen
door Meteoor-straaljagers.
De Spitfire is het vliegtuigtype, dat
in 1940 het voornaamste Britse verde
digingswapen uitmaakte en dat in dat
jaar de luchtslag om Engeland won.