Uit een chaos kwam een modern bedrijf
Lijdenstijd
Amerikanen staken bewondering niet
onder stoelen of banken
LTrcMoiieTus Ontmoeting in Jodphoer
De Artillerie Inrichting bij de Hembrug
Een buitengewoon geslaagd
industrialisatie-object
Mach ine fabriek
Ter Overdenking
Verantwoordelijkheid is
het parool
In vogelvlucht
ZATERDAG 6 MAART 1954
waaraan zoals bekend, hoge eisen van
nauwkeurigheid en uitwisselbaarheid
worden gesteld. De gereedschapswerk
tuigenproductie van de Artillerie-In
richtingen kan, zoals gezegd, als een
geslaagd industrialisatie-object worden
beschouwd. Een geconsolideerde afzet
in het binnenland wordt aangevuld
door een niet onaanzienlijke export
naar West-Europese landen en andere
werelddelen.
De personeelsvoorziening aan de
Artillerie-Inrichtingen vraagt dage
lijks dg aandacht van de leiding.
Geschoolde en ongeschoolde werk
krachten kunnen er aan de slag.
Maar dit wil niet zeggen, dat
iedereen maar aangenomen wordt.
Er is een vrij scherpe keuring met
het gevolg, dat van de 7 sollicitan
ten er maar één wordt aangenomen.
Dit geeft, vooral nu er in de Zaan
streek practisch geen werkloos
heid heerst, wel eens moeilijk
heden, maar uiteindelijk betekent
deze scherpe selectie een tvinst
voor het bedrijf, omdat zij, die er
werken, open staan voor de geest
van saamhorigheid en zich bewust
zijn van hun verantwoordelijkheid
tegenover het bedrijf in iijn ge
heel, maar tegenover hun mede
arbeider in het bijzonder.
Nog witgloeiend worden de stukken ijzer onder een machine gezet waarna
met grote kracht er een gat in geslagen wordt.
Behalve over de aan de Hembrug
gevestigde werkplaatsen beschikt het
bedrijf over een Optiek- en Instrument
makerij te Rijswijk terwijl ook de ex
ploitatie van de nieuw ingerichte La-
boreerwerkplaats te Rijswijk door de
Minister van Oorlog aan de directie
van de Art.-Inrichtingen is opgedragen.
We verklappen geen geheim, wan
neer we vertellen, dat zowel de mili
taire als de burgerlijke productie zich
in stijgende lijn bevindt. De fabriek
voor munitie voor handvuurwapenen
werd in 1950. die voor artillerie-muni
tie in het najaar 1952 in werking ge
steld. Voor de laatste fabriek werd
in grote mate gebruik gemaakt van
door Nederland uit Amerika verkre
gen werktuigen volgens het Economi
sche en Militaire Hulpprogramma.
^fANNEER we tenslotte nog iets ver
tellen over de machinefabriek, dan
is dit omdat dit onderdeel van het gro
te bedrijf zeker niet het onbelangrijk
ste genoemd behoeft te worden. Het
productie-programma van deze fabriek
bestaat uit de vervaardiging van ge
reedschapswerktuigen en de centrale
gereedschapvoorziening van het ge
hele bedrijf. Deze tak van bedrijf vindt
zijn oorsprong in de oorlogsjaren, toen
de wapenfabricage naar een product
zocht, dat op het aanwezige machine
park met de beschikbare technische
kennis en mankracht kon worden ver
vaardigd. Technisch is deze productie
evenwaardig aan de wapenfabricage,
\yOENSDAG jl. was de Aswoensdag,
het begin van de jaarlijkse Lijdens
tijd, tijdens welke de Kerk en de Chris
tenen het lijden en sterven van Jezus
Christus herdenken. Bij de Roomska-
tholieken is dit begin van de Lijdens
tijd scherp gemarkeerd, doordat op As
woensdag opeens de carnavalsherrie
zwijgt; bij de Protestanten begint de
lijdensherdenking vrij ongemerkt, maar
al spoedig worden er van deze her
denking toch allerlei symptomen merk
baar. In de kerkdiensten wordt over
het lijden en sterven van Christus ge
predikt en gezongen. Openbare feeste
lijkheden worden beperkt. In kerken
en concertzalen en voor de radio wor
den de Matthauspassion en de Johannes-
passion van Bach en andere muziek
werken over het lijdensverhaal uitge
voerd.
Wat is de zin van deze herdenking?
Waarom vinden de Kerken, waarom
vinden zoveel mensen het belangrijk en
nodig, met zoveel aandacht stil te staan
bij de dood van een man van tweedui
zend jaar geleden? Wat is de betekenis
van deze lijdensweg en dit sterven, dat
zij zoveel eeuwen later nog met zoveel
nadruk en toewijding worden herdacht
en gevierd?
Een kleine twintig eeuwen terug
werd een Joodse timmerman uit het
stadje Nazareth door de bestuurders
van zijn land gearresteerd en ter dood
veroordeeld. Hij werd uitgeleverd aan
de Romeinse bezettingsautoriteiten met
het verzoek het doodvonnis te bekrach
tigen en ten uitvoer te leggen. Hoewel
de Romeinse landvoogd deze Jezus van
Nazareth niets ten laste kon leggen, gaf
hij onder zware pressie toe en liet de
veroordeelde martelen en kruisigen.
Het slachoffer stierf de gruwelijke
kruisdood, eenzaam en bespot. Goed,
dit alles was zeer onrechtvaardig, en
zielig misschien, maar er zijn in de
loop der geschiedenis tallozen onrecht
vaardig en zielig om het leven ge
bracht, gerechtelijk vermoord. Waarom
staan wij nu nog stil bij het lijden en
de dood van deze man? Wat is de bij
zondere betekenis van het sterven van
deze Jezus Christus, dat daaraan elk
jaar een lijdenstijd van anderhalve
maand wordt gewijd?
Voor iedere gelovige, voor de Kerk is
deze herdenking vanzelfsprekend. Voor
hen is deze dood van deze mens de be
langrijkste gebeurtenis van de ganse
wereldgeschiedenis, die voor ieder mens
van alle tijden een volstrekt unieke be
tekenis heeft. Dat staat voor elk Chris
ten vast, maar elk Christen weet ook,
dat het „waarom?" niet zo gemakkelijk
onder woorden te brengen is.
Het is nauwelijks mogelijk, precies te
zéggen wat je gelooft en zeker wéét,
nl. waarom het lijden en sterven van
Jezus van Nazareth zo absoluut belang
rijk is en blijft.
Misschien mag ik er zo iets van pro
beren te zeggen. Op 4 Mei, op 11 No
vember en op enkele andere data her
denken wij de gevallenen van de beide
wereldoorlogen, voor ons Nederlanders
in het bijzonder van de laatste oorlog.
Onze gedachten gaan dan terug naar
het leed, dat zij hebben moeten door
staan, militairen en strijders van het
ondergrondse verzet, naar de martelin
gen en de pijn, die zij hebben moeten
verdragen op de slagvelden, in de hospi
talen en in de martelkamers van de ge
heime politie, en naar hun dood. Dan
zeggen we tegen elkaar; dank zij hun
strijden, hun lijden en hun dood mogen
wij nu in vrijheid leven.
Iets dergelijks zeggen de gelovigen
tegen elkander, èn tegen allen die luis
teren willen, in deze lijdenstijd: Dank
zij de smart en de smaad, het lijden en
de dood van Jezus Christus mogen wij
allen, mensen van alle tijden en alle
landen, nu in vrijheid leven. In vrij
heid van het kwaad, dat de wereld on
bewoonbaar maakt; in vrijheid van de
schuld, die ons leven en onze vreugde
verduistert. Deze arrestatie van Jezus
geeft ons de vrijheid. Dit lijden geeft
ons de vreugde. Dit sterven geeft ons
het leven. Dit kruis betekent voor ons:
nieuwe gemeenschap met God en men
sen.
Zo staan wij langs de weg der smar
ten en op de kruisheuvel van Hem, die
zijn leven gaf als een losprijs voor ve
len. 't Is al voor èns geschied,
J. I.
(Van één onzer redacteuren)
JsJOG GEEN HALVE EEUW GELEDEN bestond de burgerij van
Zaandam uit Zaankanters en Delftenaren. De laatste categorie was
omstreeks de eeuw-wisseling naar Zaandam gekomen, toen de werk
plaatsen en fabrieken van de in 1679 te Delft opgerichte Artillerie-
Inrichtingen naar de terreinen aan het juist gereed gekomen Noord
zeekanaal werden overgebracht. De Delftenaren zijn Zaankanters ge
worden en de personeelsbezetting van de Artillerie-Inrichtingen wordt
thans gevormd door Zaankanters en Amsterdammers. Het zijn de
„Hembruggers", die bij honderden dagelijks van en naar dit nog steeds
groeiende bedrijf gaan. Een bedrijf, waarvan de Zaankanters met een
tikkeltje trots vertellen, dat het een grote Zaandamse zaak is. Vooral
een grote zaak, want thans heeft dit bedrijf niet minder dan 2650 men
sen in dienst, waarvan 400 beambten. En nog steeds wordt er personeel
aangenomen, omdat aan het na-oorlogse groei-proces van de Artillerie-
Inrichtingen nog geen einde is gekomen. Gelukkig geen einde is ge
komen, zouden we haast zeggen, omdat de Artillerie-Inrichtingen een
belangrijke rol spelen op het klavier van het Nederlandse industriali
satie-proces en bij dit spel een harmonisch geheel weten te ontwikke
len. dat het grootste respect afdwingt in binnen- en buitenland. Het
is nog niet zo lang geleden, dat Amerikaanse deskundigen na een be
zoek aan de bedrijven bij de Hembrug hun bewondering niet onder
stoelen of banken staken en de Yankees ronduit verklaarden, dat de
fabrieken van de Artillerie-Inrichtingen in vergelijking met de mo-
dernste Amerikaanse bedrijven glansrijk de toets der critiek konden
doorstaan.
artikel zal dan ook een bezichtiging in
vogelvlucht kunnen zijn.
Het bedrijf van de Art-Inrichtingen
bestaat uit de volgende fabrieken: Mu
nitiefabrieken, tw. de hulzen- en kogel-
fabriek, de projectielenfabriek, muni-,
tiesamenstellingswerkplaatsenverder
vinden we er de wapenfabriek, onder
verdeeld in een fabriek van onderde
len voor draagbare wapenen en een
afdeling voor revisie van draagbare
wapenen en geschut; een machinefa
briek voor vervaardiging van gereed
schapswerktuigen en een centrale ge
reedschapsmakerij. vervolgens de warm-
bedrijven, bestaande uit ijzergieterij,
harderij en smederij en ten slotte de
verschillende hulpdiensten, omvatten
de constructie-bureaux, werkvoorbe
reiding, keuringdienst, laboratorium,
meetkamer, bedrijfsdienst, expeditie en
magazijndienst, opleidingsschool voor
vaklieden, administratie, inkoopafde
ling en personeelszaken.
JJIT de ruïnes, die de bezetters In 1945
achterlieten is in enkele jaren een
hypermodern bedrijf uit de grond ge
stampt, dank zij een deskundige lei
ding en een eendrachtige samenwer
king van alle personeelsleden van hoog
tot laag.
Het zijn niet de directie-leden, die
met de duimen tussen hun vest als
pauwen zo trots rondlopen, maar het
zijn de buitenlanders, die hun bewon
dering en waardering gepaard lieten
gaan met een fikse goedkeurende klop
op de schouders van de Hollanders, die
iets groots tot stand brachten.
De kranteman, die een artikel over
de Artillerie-Inrichtingen schrijft,
loopt de kans het verwijt te horen, dat
hij min of meer propaganda maakt
voor een oorlogsbedrijf. Het verwijt is
onjuist; sterker nog, we durven de
stelling te poperen, dat de Artillerie-
Inrichtingen in hun geheel een waar
borg zijn voor de handhaving van de
vrede en onze duur gekochte onafhan
kelijkheid.
We stipten reeds aan, dat 1945 ook
voor de Art.-Inrichtingen het jaar van
de vrijheid, maar tevens van de vol
komen chaos was. Betonnen vloeren,
rijkelijk voorzien van gaten, waarin
eens machines waren verankerd en
daarom heen vier muren, al of niet
voorzien van kapotte ruiten. Verder
was er niets, behoudens dan het per
soneel.
Dat eerste jaar na de bevrijding
is beslissend geweest voor de Artil
lerie-Inrichtingen. Het jaar, dat
stond in het teken van het puin
ruimen. Want wanneer men van
daag de dag vraagt hoe het ter
wereld mogelijk is, dat in nog geen
tien jaren een bedrijf ontstaan is,
dat met name ten aanzien van
de gereedsehapswerktuigenprodue-
tie als een buitengewoon geslaagd
industrialisatie-object beschouwd
kan worden, dan is bier maar één
antwoord op: Verantwoordelijk
heidsgevoel.
In feite is het onjuist, dat er bij de
Hembrug te Zaandam een bedrijf op
Amerikaanse wijze is herbouwd en
uitgebreid. Typische Hollandse eigen
schappen; nuchtere zakelijkheid en een
onverwoestbaar doorzettingsvermogen,
die alleen vruchten konden afwerpen,
omdat het verantwoordelijkheidsbesef
voor alle werkers van hoog tot laag
als het ware een wet van Meden en
Perzen was.
Dit komt wel heel sterk naar voren,
wanneer men een ongedwongen gesprek
heeft met de president-directeur ir F.
G. Jüngeling, die de taak van iedere
arbeider in het bedrijf, geschoold dan
wel ongeschoold, ziet als een verant
woordelijk werk en dit zijn mensen
dag-in-dag-uit dan ook voor, houdt.
Het merkwaardige is, dat bij de Ar
tillerie-Inrichtingen het probleem van
de Ondernemingsraden in het geheel
geen rol speelt, omdat men sinds 1937
al een college van overleg, dus een on
dernemingsraad heeft. Een college, dat
vooral na de bevrijding uitstekend werk
heeft verricht en dat foij de ontwikke
ling van de laatste jaren een belang
rijke rol heeft gespeeld. Een bezoek
aan de Artillerie-Inrichtingen geeft de
schrijver zo'n overvloed van indruk
ken, dat het ondoenlijk is alle facet
ten van dit bedrijf in één kranten-arti
kel te belichten.
Om slechts één punt te noemen.
Evenals in tal van andere bedrijven
heeft men ook aan de Art-Inrichtin
gen een ideeën-bus. Ieder idee wordt
door de chef van de indiener, zonodig
met de directie, beoordeeld. Indien
het voorstel in de practijk bruikbaar
is, wordt het beloond. Maar niet met
een tientje of f 25.als een vaststaand
tarief. De indiener krijgt in het alge
meen de winst welke door zijn voor
stel aan het bedrijf ten goede komt.
Dit betekent, dat er ideeën zijn be
loond met f 100 tot f 250.
J7EN BEZOEK aan de verschillende
fabrieken van de Art.-Inrichtingen
vergt uren, zo niet enkele dagen. Een
bezoek door middel van een kranten-
De heer P. Klijwegt uit Zaandam kent niet alleen de moderne machines die
bij de Artillerie-inrichtingen worden vervaardigd, maar als lid van de
Commissie van Overleg is hij ook op de hoogte van de vele problemen die
zich dagelijks in het bedrijf voordoen.
Stukken gezaagde ijzeren palen worden in een roterende oven verhit. Het
is het begin van de fabricage van een granaat.
JODPOER is een vorsten
dom ten Zuiden van het
Himalajagebergte. De oude
K.L.M.-route leidde in vroe
ger jaren over dit halte
station. Ik was er zesmaal.
In de naaste omgeving van
het vliegveld bevindt zich
het State hotel.
In de avonduren, wan
neer we wat zijn opgeknapt
van de doordringende
kracht, die het tropenzon
netje nu eenmaal kan uit
oefenen, vlijen we ons
neer in de luie stoelen, die
op het mooie, groene gras
veld vóór het hotel zijn
neergezet. We zijn moe, de
onderlinge gesprekken heb
ben weinig levendigs meer.
De ijskoude whisky smaakt.
Smirnoff rookt zijn zoveel
ste Abdullah-sigaret, Viruly
kauwt op zijn pijp, een
ander verwerkt zijn uit
Holland medegenomen si
gaar. De groene grasma.t,
prachtig onderhouden, in
de vroege avonduren rijke
lijk besproeid, doet ons
reeds een weinig opfleuren.
De donkergroene bladeren
van een der weinige bo
men op deze grasmat rich
ten zich als het ware een
weinig op. Vanuit de verte
hoort men de ietwat mys
tieke muziek weerklinken
uit de stad. Op de brede
weg, welke langs het hotel
loopt, schuifelen mannen
en vrouwen huiswaarts. Ze
hebben geen haast, ze kun
nen ook niet vlugger, ze
leven in een omgeving,
waar het onbarmhartig
warm kan zijn.
Plotseling hoor ik iets
vlak bij mij. Een vrij lang
gerekt lichaam beweegt
zich langs de stam van de
boom en boven ons de
merkwaardige wiekslag van
een gierachtige vogel, die
blijkbaar op weg is naar
huis, naar een van de to
rens van de zo overbeken
de citadel van Jodpoer, het
kasteel op de vrij hoge
berg, dat als het ware wa
kend neerziet op de bevol
king van een land, dat ge
regeerd werd door een der
rijkste vorsten van het
Britse imperium.
Deze vorst was een groot
vriend van de K.L.M.; aan
zijn initiatief had de K.L.M.
veel te danken.
Na de volgende whisky
werd het sein van opbreken
gegeven en verdwenen we
in onze slaapkamers. De
mijne was een salon van
min of meer reusachtige
afmetingen. Mijn bed
eveneens van groot formaat
stond pal onder een enorme
fan. Een goed onderhouden
houten vloer, een eenvou
dig doch smaakvol bureau,
luchtige stoelen, ruime kas.
ten en een zeer fraaie bad
kamer, gaven niet de in
druk van overdreven luxe,
maar wel van nuttige aan
passing bij de omstandig
heden, waaronder men daar
als luchtvaartpassagier
moet leven. Het gebruik
van een dikke pyama past
daar in die tijd van het
jaar, toen ik er was zeer
zeker niet. Naast mijn bed
lag een bediende van het
hotel, heel eenvoudig op
een rieten matje. Met be
wondering heb ik deze fi
guur bekeken; een pracht-
man, fonkelende zwarte
ogen, die nog extra uitko
men door het witte randje,
waarin ze als het ware ge
vat zijn, maar bovenal be
viel mij het mooie pikzwar
te haar. En toch vond ik
het geheel ook weliswaar
vreemd, maar niet grieze
lig. Ik voelde me als het
ware bewaakt. En waarom?
Ik kon daarvoor aanvanke
lijk geen verklaring vinden.
Op mijn luchtig bed kreeg
ik het warm; ik ging woe
len en wentelde mij van de
ene op de andere zijde.
Plotseling zag ik in het
schemerduister mijn waker
kaarsrecht overeind staan.
Op voortreffelijke wijze
voegde hij mij toe: „What
do you want Sir? Straw
berry, pineapple, ice-cream
soda, ham and eggs?" etc.
En dat in de nachtelijke
uren. Welk een dienstbe
toon. Maar de keuken in
het State hotel was dag en
nacht open.
En toen we 's morgens
vroeg onze reis gingen
voortzetten langs de rivier
de Ganges naar Calcutta,
spreidden de pauwen hun
prachtige waaier-staarten -
de pauw is er heilig -, lie
pen de witte ossen - even
eens heilige dieren - rustig
rond en zagen we de Jod-
poerse vrouwen, met de
grote gevulde waterkruiken
op hun hoofd, trekkend in
de richting van hun dik
wijls zo uiterst primitieve
woningen.
Bittere armoede naast
onbeschrijfelijke rijkdom;
tegenstellingen, waarvan
men zich in ons land geen
of nauwelijks een voorstel
ling kan maken.
Van tijd tot tijd hunker
ik er naar Jodpoer terug te
zien.
De eeuwenoude vesting van jodphoer.
