S®iIiP*2
v -
De mooiste wandelingen!
De historie van de Kerkruïne
K- r-<^
Perspectieven en mogelijkheden
Een lesje in locale geschiedenis
door P. BEYNEVELD.
(I)
- *JÜ «sHeira
,01! KEK! SCICES IV t-JÏK't» TEX BEK.» «MSTBH».
„Wat de Kaasmarkt voor Alkmaar
is, dat is de Ruïnekerk voor Bergen",
zou men kunnen zeggen, immers, beide
vormen een aantrekkelijke beziens
waardigheid en genieten steeds ten
volle de belangstelling der vreemde
lingen.
Niet ieder, die de Kaasmarkt be
zocht, zal weten dat het Waaggebouw
vroeger een kapel was, maar wie zijn
oog laat gaan over het eigenaardige
Berger kerkje, moet wel aanstonds de
vraag' stellen, wat toch de gebeurte
nissen geweest kunnen zijn, die hier
zo'n schilderachtig plekje van hebben
gemaakt.
Wanneer men bij de dorpsbewoners
informeert uit welke tijd hun kerkje en
de muurbrokken dateren, dan blijken
weinigen er eenzelfde idee op na te
houden.
De een veronderstelt, dat het kerk
gebouw er al stond in de t^jd van de
Noormannen en later door de Span
jaarden, dan wel ten gevolge van
brand in een ruïne werd veranderd.
Volgens anderen werd de kerk pas
gebouwd in 1595 (zie het jaartal op de
gevel der consistoriekamer, zegt men)
en is de Engels-Russische invasie met
de daarop volgende Slag bij Bergen
debet aan de verwoestingen.
De vreemdelingen, die voor 't eerst
in ons dorp vertoeven, binken meer
unaniem in hun oordeel. Zij spreken
van de in „de oorlog" gebombardeerde
kerk (en doelen daarmee natuurlijk op
de achter ons liggende bezettingstijd)
net zo goed als sommigen hunner
menen, dat de Ronde Kom een bom-
trechter is, waaromheen men maar
een rustiek hekje gezet heeft.
Lezers van de Badbode, wij zijn niet
de eersten, die iets schrijven over
Bergen's oudste, nog bestaande ge
bouw, maar geheel overbodig schijnt
dit niet!
De kleine hoogte, waarop zich thans
nog de overblijfselen van het eens zo
trotse kerkgebouw verheffen, van
ouds centrum van het dorp speelde
wellicht al een rol in de tijd van onze
heidense voorvaderen.
Overblijfselen van dieren werden
aan het begin dezer eeuw ontdekt bij
het uitgraven der fundamenten van het
oude rechthuis, dat tegenover de kerk
stond, op dezelfde plaats van het thans
bestaande gemeentehuis. In het Mu
seum bewaart men een tand van een
wild zwijn, opgegraven bij de kerke-
muur.
Is hier dus een offerplaats geweest?
Niemand die het zeker weet, maar de
dierresten zouden in die richting
wijzen
Reeds vóór het jaar 1000 stond er
op dezelfde plek een kleine, waar
schijnlijk houten kapel, die evenals
thans nog de R.K.. kerk was gewijd
aan de H.H. Petrus en Paulus. Een
50-tal jaren geleden vond men de vloer
ervan'terug onder de fundamenten van
de tegenwoordige kerk. Omstreeks
1350 schijnt de kapel wegens bouw
valligheid te zijn afgebroken.
Het is nadien, dat de bouw ter hand
werd genomen van de grote stenen
kerk, waarvan nog heden ten dage de
afmetingen zijn te herkennen uit de
overgebleven fragmenten. Het gothi-
sche bouwwerk moet zijn voltooid tus
sen de jaren 1350 en 1420 in elk
XïSE TUt BlJt'3tV, VKMMiT
Het verheugt ons hierbij aan
het woord te laten komen de
heer P. Beyneveld, dorpson
derwijzer van Bergen, die een
beschouwing wijdt aan het
oudste nog bewaard gebleven
Bergense bouwwerk: de Ruïne-
kerk. Dit is een precair onder
werp, aangezien de meningen
hieromtrent nogal verdeeld zijn.
Gaarne ontvangen wij, na
plaatsing der artikelenreeks,
waarvan dit het eerste is,
commentaar.
geval ten tijde dat de Heren van
Haemstede het bewind over de Heer
lijkheid Bergen voerden (1285—1438).
Dit kon men afleiden uit de aanwe
zigheid van een familiewapen der
Haemstedes, hetwelk nog niet lang ge
leden, hoewel in beschadigde en ver
weerde toestand, zichtbaar geweest
moet zijn aan de oude Zuider-ingang.
Het bestond uit drie liggende balkjes
met kruisjes.
Hoe de Kerkedijk aan
zijn naam komt.
Voordat nu „Bergen's trots en eer"
gereed kwam, ging men vermoedelijk
ter kerke naar een waarschijnlijk al
bestaande kapelaan de Kerkedijk!
Dat dit een noodkapel is geweest,
lijkt mij niet aannemelijk; immers hij
stond geheel buiten het eigenlijke dorp.
In 1915, toen bij de aanleg van de
nieuwe begraafplaats tevens de Ker
kedijk werd rechtgetrokken, stuitte
men ongeveer halverwege (vlak bij
hot plantsoentje) op de overblijfselen
van deze, geheel vergeten kapel. Fun
damenten, stenen, leien, dakpannen
en resten van pilaren werden uitge
graven; een en ander is thans te be
zichtigen in het Museum.
De fraaie parochiekerk, welke dus
zo ongeveer in de 14e eeuw is ge
bouwd, had als grootste sieraad een
toren van wel 70 m. hoogte, die ge
plaatst was aan de Westeringang bin
nen de kerk. Twee uitkijkposten aan
de spits ter Z.W. zijde maakten het
mogelijk in zee te zien. Omgekeerd
deed de toren overdag dienst als ba
ken voor de schepen.
Aan weerszijden van het priester
koor bevonden zich twee zijvleugels:
de Noorderkapel en de Sacristij. Deze
laatste, welke dus dienst deed als
bergplaats der priestergewaden en
kerksieraden, is thans niet meer in
wezen.
In 1595 werd de consistoriekamer,
thans herkenbaar aan het rechthoekige
venster, gebouwd. (De lezer zal nu de
betekenis van het jaartal in cijferan-
kers op de gevel wel begrijpen).
Vermoedelijk vertoont deze Zuider
vleugel veel overeenkomst met de
vroegere sacristij.
Het Koor en de Noorderkapel zijn
in oorspronkelijke vorm bewaard ge
bleven.
De grafkelder....
geheimzinnig en duister.
Onder deze Noordelijke uitbouw ligt
een grafkelder, welke even oud schijnt
te zijn als de kerk zelve.
De kelder is afgedekt door een zeer
zware steen, zonder inscriptie of
ornament. Om de steen af te lichten,
Bij de uitvoeringen van „De Paradijsvloek"
Zondag- en Vrijdagavond werd voor een groot publiek hei
driebedrijvig treurspel van Alphons Laudy „De Paradijsvloek"
opgevoerd in het Bergense Openluchttheater en tot tweemaal
toe is er sprake geweest van een manifestatie van voortreffelijk
openluchttoneel.
Het verheugt ons buitengewoon dit te mogen vaststellen.
Niet vanwege het feit, dat twee van de drie vóórgaande uit
voeringen volstrekt van nul en gener waarde waren, en thans
een schitterende revanche werd gegeven (door een ander ge
zelschap overigens). Ook niet omdat hiermede een moreel
winstpunt is geboekt door het gezelschap en de Bergense VVV.
En evenmin vanwege het feit dat de organisatoren er finan-
tieel wel „uitgekomen" zullen zijn.
De voornaamste reden van onze verheugenis is dat hiermede
op overtuigende wijze bewezen is dat men voor dergelijke ar
tistiek hoogstaande kunstuitingen in geen enkel opzicht is aan
gewezen op het openlucht-b er oep s toneel. Zonder een zweem
van chauvinisme stellen Wij vast, dat beide avonden is aange
toond dat Bergen en omgeving toneelkrachten kunnen leveren,
wier prestaties, dank zij inspiratie, energie en een zó kundige
leiding als die van de heer Haakman, 't openlucht beroèps-
toneel niet alleen evenaren doch in belangrijke mate in kunst
zin overtreffen.
Dit feit vast te leggen is van het grootste belang. En het lijkt
ons aan weinig twijfel onderhevig of de Bergense VVV, en alle
instanfies met wie zij samenwerkt, zullen met die wetenschap
hun voordeel doen. Hier liggen kansen en mógelijkheden braak
die nauwelijks te overzien zijn.
Anthony van Kampen.
Jan Ivangh schrijft ons:
Ziehier, gasten van Bergen, een
aantal wandelingen en fietstochten,
uitgeschreven door een der Bonds-
gidsen A. N. W. B.
I. Naar de „Bokkenweidjes".
Eerst naar Ruïnelaan Bree-
laan Duinvermaak, Waterlei-
dingsweg tot Bergerpaadje
Nokweg naar de Nok, dan terug
tot Bergerpaadje, doch nu in
W. richting via Waterleidings-
weg naar Blijdesteinweg. Volg
die tot Lovinklaan en zoek dan
langs de enkele tuinen de mooie
open grasvelden, waar men
heerlijk kan spelen. Via de
grensweg kan men dan weer te-
moet men gebruik maken van een
dommekracht. Een Stenen trapje ver
leent toegang tot d$ grafruimte. (Laten
we haastig er even aan toe voegen,
dat de kelder voori het publiek niet
toegankelijk is).
Of de Heren van Haemstede hier
hun laatste rustplaats hebben gevon
den, is niet met zekerheid bekend. Wel
staat vast, dat.er in zijn bijgezet de
Heren Studler van Surck en de Gra
ven van Nassau-Bergen (resp. bezitters
van Bergen in de 17de en 18de eeuw)
met hunne familieleden.
Een. zestal kisten, waarvan één met
glas in het deksel, zijn nog aanwezig.
Het zijn de stoffelijke resten der gra
felijke familie van Nassau-Bergen, die
hier Verblijven.
Twee kisten dragen een volledige
inscriptie; op de overige zijn meest
alléén initialen en sterfjaar in koperen
spijkertjes aangebracht.
Tijdens de achter ons liggende be
zettingsjaren bleek de grafkelder een
veilige bergplaats voor de zware
koperen kronen uit de kerk,' die buiten
het bereik van de moffen, anders ze
ker tot munitie waren versmolten.
Volgens een oude en mondelinge
overlevering bestond er een onder
aardse doorgang, die leidde van de
grafkelder naar de Oude Prins (wel
eer woning van Bergen's geestelijk
heid). Sommigen beweerden zelfs dat
hier een klooster heeft gestaan en
spraken in dit verband van een kloos
tergang. Hoe het ook zij, al in de 18e
eeuw liet men er vergeefs naar gra
ven. Het zou tot omtrent 1881 duren
eer de volksmond (gedeeltelijk) gelijk
kreeg door een toevallige gebeurtenis.
In die tijd werd aarde weggehaald
van het oude Ruïne-kerkhof, teneinde
de tuin van de in 1881 gebouwde pas
torie op te hogen. Het was bij deze
gelegenheid, dat de grond instortte en
het bestaan van de onderaardse gang
dus geen fabeltje bleek
(Wordt vervolgd).
rug naar de waterleiding.
II. Vanaf de Nok kan men ook via
Waterleidingsweg Staring-
weg Randweg Verl. Rand
weg Klimweg langs de Bos
wachterswoning. Men komt dan
in 't centrum van Schoorl en
kan langs de mooie duinkant
terug.
III. Dorpswandeling:
Ruïne Ruïnelaan St. v.
Surcklaan Meerwijklaan,
Lijtweg Meerweg terug tot
Sluislaan bij 't eerste brug
getje t.o. nieuwe asphaltweg
links, rechtsaf naar 't Oude Hof,
dan weer terug naar Sluislaan
via boerderij 't Sluisje naar
de Voert Wiertdijkje Vin
cent v. Goghweg Buerweg te
rug tot aan de poort van villa
„de Mospan" door 't gekapte
hout, een leuk bospaadje, dat
op de Eeuwigelaan uitkomt.
Dan kan men terug via Hoflaan
óf bij voldoende tijd dóór via
J. Willemlaan naar de hoge bo
men, vroegere reigerkolonie,
rechts om via Duinvermaak even
vóór 't speelduin omhoog op
zoek naar „de drie banken".
Langs de witte paaltjes en ste
nen kunt U dan weer links aan
houden, terug komen via het
duin en enkele bospaden naar
de Sparrenlaan, Kerkelaan, Ber-
kelaam achter de Ruïne om
huistoe.
IV. Dagwandeling (met kaart van
de „Verbrande Pan".)
Ruïne Hoflaan Eeuwige
laan Mosselenbuurt Voert
'tWoud Hereweg tot Café
Zwaan, vlak naast de speeltuin
loopt de verharde weg dwars
door de duinen naar Bergen aan
Zee.
(Deze tocht is ook op één mid
dag te fietsen).
V. Duinwandeling.
Ruïne Hoflaan Sparren
laan Duinvermaak (kaarten
halen voor Waterleidingsterrein)
dan naar 't Speelduin, links er
van klimmen naar de watertoren.
Dan langs het pompstation en
de kanalen naar de Uilenvan-
gersweg, die men volgen kan tot
aan de Fransman. Langs de
trambaan terug,.
VI. Fietstochtje:
Alkmaar Zes Wielen St.
Pancras, vraag daar naar 't Daal-
meer pad een écht gezellig
paadje door de koolvelden met
hoge houten bruggetjes. Vanaf
het kerkje in Koedijk rechtsom
naar Schoorldam over de brug
via Laanweg naar Schoorl. Duin
kant terug.
