99
99
19 September 1799
Stay faij>
VRIJDAG 23 SEPTEMBER 1949
26e JAARGANG No. 37
Verschijnt te Bergen, Bergen aan Zee, Schoorl, Schoorldam, Groet, Camperduin, Egmond aan Zee, Egmond-Binnen en Egmond a. d. Hoef
150 jaar geleden was Bergen het toneel
van een hevige strijd.
rnmm.
Bergen I - Wieringerwaard I
FILMNIEUWS.
SCHOQRl
lnleeHtod
DE DUINSTREEK
Redactie en Adm.C. Oldenburg,
Laanweg 164, Schoorl, Giro 147071
Telefoon 268
Agentschap te Bergen:
De Haan's Boekhandel, Stationsstr.
Telefoon 2452
Agentschap voor Egmond-Binnen
en Egmond aan de Hoef:
P, Smit, Abdijlaan 59
Agentschap voor Egmond aan Zee
P. Jonker, Voorstraat 125
Abonnementsprijsf 3,24 per jaar
f 0,81 per kwartaal
Advertentieprijs: 10 ct. per m,m.
met een minimum van f 1,—
In Bergen, aan het einde van de Russenweg, staat het fraaie
Russische Monument. Een witmarmeren Andreaskruis ver
heft zich op een voetstuk van donker gesteente. Het blanke
kruis steekt mooi af tegen het groene gebladerte der aan-
planting er achter.
Wij weten, dat het monument gesticht is ter nagedachtenis
van de Russische militairen, die in de omgeving sneuvelden,
doch dit valt niet op te maken uit het uitgehouwen opschrift
op het voetstuk, want de vergulde inscriptie is in het ïvussisch
gesteld. Slechts het jaartal 1799 is voor een ieder te lezen.
Dit jaartal voert ons terug naar de tijd, dat de Engelse en Russische
armeeën een inval in Noord-Holland deden. Het was in het woelige tijd
perk, kort na het oplaaien der Franse Revolutie. De nieuwe heersers in
Frankrijk hadden, onder het voorwendsel de nieuwe ideeën der Revolutie
te willen verbreiden, hun expansiedrang botgevierd en ook de eens zo mach
tige Republiek der Verenigde Nederlanden was hieraan ten offer gevallen.
Reeds in 1795 was het land onder de voet gelopen en de Fransen hadden
er hun vazalstaat, de Bataafse Republiek, gesticht.
Coalitie-oorlogen.
De voortdurende veroveringszucht der jonge Franse Republiek, die zich
naar alle zijden uitbreidde, wekte natuurlijk verzet in andere staten van
Europa, die in een dergelijke machtsuitbreiding terecht een groot gevaar
zagen. Dit leidde tot een lange reeks van oorlogen, de z.g. Coalitie-oorlogen.
De eerste begon in 1793 en de zevende en laatste eindigde in 1815 met de
nederlaag van Napoleon. Gedurende die tijd moest Frankrijk zich steeds te
weerstellen tegen een groepering, een coalitie van naties, waarin Engeland
meestal de leiding had. Zo ook in, de Tweede Coalitie-oorlog 1798 1801);
tot welker voorbereiding vooral de Britse Eerste-minister William Pitt zich
beijverde. Hij was het, die de andere deelnemers, Turkije, Rusland en Oos
tenrijk, ertoe bracht, de oorlog te verklaren.
Door de verbonden Mogendheden werd de FranseRepubliek in de jaren
1798 en 1799 op verschillende plaatsen aangetast: in Noord-Italië, in Zwit
serland, in Zuid-Duitsland en in Noord-Holland. Deze laatste inval zou dan
gepaard gaan met het verwekken van een opstand ten gunste van het Huis
van Oranje. Bij de poging tot het laatste blijkt terstond het grote verschil
tussen 1799 en 1944, toen ook de geallieerde troepenmacht in Europa landde
om mede Nederland te bevrijden van een buitenlandse overheersing.
Velen en lang niet de slechtsten, hadden in 1795 de Franse soldaten ver
welkomd als bevrijders. En, inderdaad, de toestand voor de bezetting, toen
onder een zwakke stadhouder, bij de het heft in handen hebbende Regenten-
klieken de meest ergerlijke corruptie heerste, rechtvaardigde het woord „be
vrijder" volkomen. Ondanks het feit, dat de Franse troepen zich vaak zeer
slecht gedroegen; de inwoners van Bergen wisten hiervan mee te praten:
zware inkwartieringen en herhaaldelijk plunderingen en requisities, was voor
velen de Bataafse Republiek te verkiezen boven het stadhouderlijk bewind.
Ten gevolge hiervan had de oproep tot opstand weinig succes.
De aanval.
Op 27 Augustus 1799, nadat de Bataafse vloot onder Story zich had
overgegeven, landden de Engelsen, onder het opperbevel van de Hertog
van York, op het strand tussen Callantsoog en Huisduinen en zij slaagden er
al spoedig in, de Bataafse troepen onder Daendels terug te drijven tot een
linie tussen Alkmaar en Avenhorn, waarna zij zelf in de sterke Zijpelinie
stelling namen.
Noord-Holland gaf in die tijd een geheel ander beeld te zien dan thans.
Het gebied achter de duinen bestond toen grotendeels uit moerassen en
drassige polders, die bovendien op bevel van de opperbevelhebber der Frans-
Bataafse strijdkrachten, generaal Brune, bijna alle onder water waren gezet.
Hierbij kwam nog, dat het in de Herfst van 1799 wel uitzonderlijk slecht
weer was, het was zeer regenachtig en stormen bemoeilijkten de aanvoer
over de Noordzee. Alles werkte wel samen om het de aanvaller, die slechts
de beschikking had over de smalle modderige dijken voor zijn opmars, zo
moeilijk mogelijk te maken. Vooral de op 13 September ontscheepte Russen
hadden van de slechte omstandigheden veel te lijden. Zij hadden gebrek aan
alles; aan paarden, aan voertuigen, aan tenten, aan goed voedsel en zelfs
aan behoorlijk drinkwater, want door de overstromingen was het water in
de putten brak geworden.
Generaal Abercromby, de Engelse bevelhebber, had na zijn eerste succes
sen meermalen de kans zijn overwinningen uit te breiden, hij maakte daar
van evenwel geen gebruik en bleef wachten op versterkingen, daardoor de
verdedigers de tijd gevend zich te versterken.
Na een mislukte poging om op de plaats, waar nu Bergen aan Zee ligt,
troepen te doen landen, besloot de hertog van York op 19 September tot
de aanval over te gaan. Vier grote colonnes zouden naar het Zuiden pp-
rukken, de meest westelijke, bestaande uit 9000 Russen en 2500 Britten,
langs de duinenrand.
I
Op deze oude prent wordt het gevangen nemen van generaal Hermann
weergegeven. De Russische bevelhebber ligt in het centrum van de
afbeelding op de grond, bedreigd door enige Franse grenadiers.
Rechts op de voorgrond wordt een der Russische adjudanten
gevankelijk weggevoerd. Foto Maas
Het Russisch Monument te Bergen
in de buurt waarvan 500 Russische
militairen begraven liggen.
De vertaling van het opschrift op
het monument luidt:
„Eeuwige nagedachtenis aan de
Russische strijders, gevallen onder
Bergen.
Bij zonsopgang zou men oprukken, doch dit mislukte reeds. Ten gevolge
van het feit, dat de troepen in de voorafgaande dagen bijna niets te eten
hadden gehad, waren de Russen reeds om 3 of 4 uur in de morgen voor
waarts gegaan, in de hoop, voedsel te kunnen bemachtigen, terwijl de En
gelse soldaten weigerden te vechten en op uitdeling van voedsel wachtten.
L. C. Vonk beschrijft in zijn in 1801 verschenen boek „Geschiedenis der
Landing van het Engelsch-Russische Leger in Noord-Holland" het eerste
deel der opmars aldus: „den negentienden September in den vroegen mor
genstond begon de vijand den aanval langs onze geheele linie met zeer veel
hevigheid. De Generaal Hermann, aan het hoofd van een verbazend korps
Russen, deed de Fransche voorposten te Kamp en Groet terugdeinzen en
marcheerde voorwaarts."
Na Schoorl genomen te hebben, trokken de Russische grenadiers langs de
voet der duinen op Bergen aan, op welke mars zij vele manschappen ver
loren.
Gevechten te Bergen.
De bevelhebber te Bergen was intussen geheel onkundig gebleven van
het feit, dat de Russen reeds gevaarlijk dich bij waren. De Z.O. wind dreef
al het krijgsrumoer de andere kant uit. Een ordonnans bracht hem de mede
deling slechts kort voordat de terugtrekkende generaal Rostollant en zijn
mannen in het dorp arriveerden. In allerijl moest hij toen zijn troepen op
stellen.
Door de tactiek van de Franse kapitein Leroux mislukte de eerste aanval.
Deze had enig geschut zodanig gecamoufleerd, dat de oprukkende Russen
ze niet bemerkten, voordat zij er een tiental meters van verwijderd waren.
Toen klonk het commando „Vuur" en vijf vuurmonden braakten hun dode
lijke ladingen schroot uit over de niets vermoedende militairen. Deze schoten
in het wilde hun geweren af en maakten zich uit de voeten,' doch niet na
nog een tweede lading in de rug gekregen te hebben.
Een bombardement op het dorp Lad ook niet het gewenste resultaat,
waarna de infanterie weer naar voren kwam, die er na hevige straatgevech
ten in slaagde, het dorp te veroveren.
Het was toen ongeveer 10 uur en de Russen begonnen direct uit te zien
naar middelen om hun hongerige magen tevreden te stellen. Zij plunderden
het legermagazijn, waar zij zich te goed deden aan het aanwezige brood en
jenever. Het laatste was funest. Een lege maag verdraagt geen alcohol en
spoedig lag een belangrijk deel der strijders te snurken. Bovendien was er
niet voldoende voedsel voor allen, zodat velen wegtrokken om te plunderen.
Generaal Hermann bleef in Bergen wachten op de Engelsen, die hem
achterop zouden komen, doch die daartoe niet in staat waren, omdat zij in
hevige gevechten waren gewikkeld met de strijdkrachten van generaal Du-
monceau.
Zo vormden de Russen de weinig weerbare spits van een diep in de
Franse linies gedrongen penetratie.
Generaal van Damme, de Bataafse bevelhebber van deze sector, maakte
intussen toebereidselen tot een tegenaanval. In het Oosten, in de flank
van de Russische troepen, rukte een legergroep op, die er in slaagde, ondanks
hevige tegenstand van de Engelsen, generaal Hermann en zijn soldaten te
isoleren. De van Alkmaar komende manschappen van Van Damme en de uit
het Westen komende soldaten van Rostollant hadden inmiddels het dorp
bereikt, maar generaal Hermann was niet van zins, de behaalde voordelen
prijs te geven en posteerde zijn mannen aan de weg naar Alkmaar, die naar
Schoorl en bij de Ruinekerk.
Na een roffel op de trommen stormden de Bataafse en Franse soldaten
op het dorp toe. De Russen verdedigden zich als razenden. Ze kregen echter
munitiegebrek en moesten hun toevlucht nemen tot geweerkolven, bajonetten
en stenen, waardoor hevige man-tegen-man gevechten ontstonden. Generaal
Hermann, die begreep, dat hij van zijn Engelse bondgenoot geen hulp meer
te verwachten had, poogde met een deel van zijn leger naar de duinen te
ontkomen. Bij het Hof te Bergen stuitte hij echter op de strijdkrachten van
generaal Rostollant. Een hevig gevecht ontstond, waarin velen sneuvelden
en waarin Hermann met enige zijner adjudanten werd gevangen genomen.
Ook de Russen, die in het dorp achtergebleven waren, moesten zich toen
spoedig overgeven.
Na de slag lag Bergen en zijn omgeving bezaaid met de lichamen der doden
en gewonden. Een groep van veertig mannen was gedurende de gehele
daarop volgende week bezig de gevallenen te begraven. Voor de gekwetsten
werden de kerken en de school ingericht tot noodhospitalen, wat tot gevolg
had, dat tot Januari van het volgende jaar geen onderwijs kon worden ge
geven en geen godsdienstoefeningen worden gehouden. De niet gewonde
krijgsgevangenen werden gespijzigd en naar Alkmaar overgebracht.
Door de nederlaag te Bergen was het hele aanvalsplan van de hertog van
York in duigen gevallen en hij zag zich dan ook genoodzaakt, al zijn troepen
terug te nemen op de stellingen in de Zijpe, vanwaar zij die morgen opge
rukt waren.
Volgens Vonk waren toch nog verscheidene Russen na de strijd ontkomen:
„Zij vloden in het hout en in de duinen, en verkozen liever, aan hunne be
komen wonden of door den honger om te komen, dan zich in de armen hun
ner edelmoedige overwinnaars te werpen. Van deze halsstarrigen wierden
echter nog velen bij het leven behouden. Dagelijks maakte men jagt op
dezelven, en het gelukte den Republiekeinen, eenigen dier ongelukkige voor
werpen, door honger en uitgestane ongemakken afgemat, op te speuren en
krijgsgevangen te maken."
Veer gevechten in de Buurt.
Op 2 October trokken de Geallieerden wederom ten aanval. Op het
strand, waar nu Bergen aan Zee ligt, kwam het tot een treffen en later werd
met wisselende kansen slag geleverd bij de Fransman. Ook aan de kant van
Schoorl vonden zware gevechten plaats, doch het dorp zelf werd bij deze
gelegenheid geen slagveld.
Deze opmars slaagde beter dan die op 19 September; over de gehele
breedte van Noord-Holland rukten de Anglo-Russische legers op. Op 6
)ctober vond een veldslag plaats in de buurt van Castricum, waarbij de
;rans-Bataafse legers na veel moeite de overwinning wisten te behalen. Het
gevolg hiervan was, dat de aanvallers zich wederom op hun stellingen in
de Zijpe moesten terugtrekken.
Doordat de weersgesteldheid steeds slechter werd en de opstand der
Orangisten op niets was uitgelopen, besloot de hertog van York op 13
October met gen. Brune in onderhandeling te treden over de ontruiming
van Noord-Holland en reeds op 18 October kwam een dergelijke overeen
komst tot stand.
De aftocht der laatste troepen geschiedde op 29 November; toen was dus
het bewind der Bataafse Republiek volledig hersteld.
Gevolgen van de strijd,
In Bergen had de strijd natuurlijk vele sporen achtergelaten. Vele huizen
en andere gebouwen, zoals het Raadhuis en de R.K. kerk, werden vernield
of beschadigd. De ruine van de Hervormde kerk stamt echter niet uit deze
tijd; deze verwoesting vond reeds plaats in 1574. Doordat van beide zijden
braaf geplunderd en gerequireerd was, hadden de inwoners bijna al hun be
zittingen verloren. Dit had een zeer grote armoede tot gevolg; velen ver
lieten het dorp en anderen moesten maandenlang geheel van staatswege
onderhouden worden. Van de schade, die ruim 172.500.bedroeg, werd
bijna niets vergoed, zodat het lange jaren duurde, eer er weer enige wel
stand in het dorpje achter het duin heerste.
Een blijvende herinnering aan de strijd is het Russische Monument, dat
in 1901 door toedoen van de Russische militaire attaché, kolonel De Mulder,
werd opgericht. Het gedenkteken werd uitgevoerd door de beeldhouwer
Philips. Bij de plechtige inwijding door de aartspriester van Parijs in Sep
tember 1901, waren behalve leden van het Russische gezantschap, o.m. ook
de militaire attachés van Engeland en Frankrijk en Nederlandse militaire
autoriteiten aanwezig. Tot aan de Russische omwenteling in 1917 werd elk
jaar bij het gedenkteken een dienst gehouden, hierna geschiedde het nog een
enkele maal.
Degenen, die meer over de gebeurtenissen uit de geschiedenis van Bergen
willen vernemen, verwijzen wij naar het boekje van M. van ReenenVolter
„de Heerlijkheid Bergen in woord en beeld'.
DE SLAG BIJ BERGEN IN
1799
Heden 19 September is het
150 jaar geleden, dat er bij Bergen
een veldslag woedde tussen Fran
sen en Engels-Russische strijd
krachten, tussen de Fransen die
hier in 1795 op aandringen van
de Patriotten waren gekomen
om ons te „verlossen van de
druk, waaronder wij gebukt
gingen" en de Engelsen en
Russen, die in 1799 in Holland
waren geland met het doel een
poging te wagen om ons te doen
opstaan uit de diepe vernedering,
waarin wij gezonken waren. Zij
hadden geen succes en het zou
nog tot 1813 duren voor wij be
vrijd werden van onze bevrijders.
Ter herdenking van deze wei
nig glorieuze tijd, was er in de ex
positiezaal van De Rustende
Jager een tentoonstelling georga
niseerd van gravures, prenten
en aquarellen, die betrekking
hebben op dit gebeuren, en van
verschillende voorwerpen, zoals
geweren, kogels, trommels enz.,
afkomstig uit de strijd bij Bergen.
Burgemeester Dr. W. Huygens
opende de tentoonstelling, die
werd georganiseerd niet uit waar
dering voor oorlog en veldslagen,
niet om deze glorieuze tijd te ver
heerlijken, maar om het historische
feit aan de vergetelheid te ont
rukken. In zijn openingsrede
schetste spreker in het kort de
geschiedenis van af 1795 toen ons
land een vazalstaat werd, wat
het zou blijven tot 1813 toen we
werden bevrijd van onze bevrij
ders. Spreker eindigde met het
uitspreken van de hoop, dat
oorlog tot het verleden zou
blijven behoren.
Zondag a.s., 2.30 uur:
Terrein Kerkedijk.
SLEUTELDIPLOMA
Kunt U een brief schrijven
zonder fouten? Kunt U een be
hoorlijke sollicitatiebrief opstellen
of reflecteren op een advertentie?
Weet U hoeveel vloerbedek
king U nodig heeft voor uw
kamers? En hoe berekent U de
inhoud van uw kamer om te
zorgen dat uw nieuwe kachel
voldoende warmte geeft voor
dat vertrek?
Welnu, als u op al deze en
meer dergelijke practische vragen
ontkennend moet antwoorden,
maak U deze kennis dan eigen.
Volg een eenvoudige cursus in
taal, rekenen en kennis van ons
land. Na afloop zult U niet meer
verlegen staan! Bovendien kunt
U desgewenst nog een diploma
behalen, het Sleuteldiploma, dat
U een voorsprong geeft bij het
solliciteren naar verschillende be
trekkingen en dat door alle
grote instellingen op het gebied
van handel en industrie als zo
danig wordt erkend
ZONDAGSDIENST
ARTSEN
Zondag 25 September
Dokter van GELDER, telefoon 2027
Vrijdag, Zaterdag en Zondag,
's avonds 8 uur en Zondagmid
dag 2.30 uur draait in „De Rus
tende Jager" de speelfilm (geen
documentatie uit de oorlog)
„Vliegende Tijgers",
een film over roekeloze mannen,
die de overwinning in de lucht
een feit hebben gemaakt.
Hartstocht, liefde, vriendschap
en haat, dat alles is verenigd in
deze film. Leeftijd 14 jaar.
Maandag, Dinsdag en Woens
dag, 's avonds 8 uur en Woens
dagmiddags 2.30 uur wordt ver
toond
„Het lokkende leven"
met Mona Freeman, in de rol
van Ziggie Brennan, die pas tot
bezinning kwam, toen haar kind
haar werd ontnomen en haar
moederhart op de pijnbank was
gelegd. Leeftijd 18 jaar.
SCHOORLSE
BRIDGE CLUB.
Uitslag van de Dinsdag j.l. ge
houden wedstrijd.
1. Pinxter-Diderich 63
2. Mw Arpeau-IJssels 72
3. Dames v. Wijk-Bouman 73'/2
4. Familie Jochems 79^2
5. Familie Repko 831/2
6. Aalders-Haasbroek 84
7. v. d. Lelie-v. Twuyver 84
8. Half Sr.-Jonker 86
9. Mw de Wilde-v. Wijk 90
10. Nieuwland-Bekker 93
11Dames Hoff-Pinxter 97
12. Half Jr.-Jes
102'
Door middel van Esperanto
naar het buitenland
Dit jaar zijn we met drie Es
perantisten de gasten geweest
van een Esperantistengezin in
Denemarken. De reis werd per
Scandinavien-Express afgelegd,
via Duitsland, waar nog vele
ruïnes te zien waren. We kwa
men in Fredericia aan 's nachts
om half één, waar we werden
verwelkomd door vier Esperan
tisten, die ons per tajd naar de
plaats van bestemming brachtten.
We hebben het eiland Fuenen
bezocht, met zijn wereldbekende
brug over de Kleine Belt. Over
deze brug gaat al het verkeer
naar Zweden.
De meren tussen Silkeborg en
Skanderborg, in het midden van
Jutland, zijn werkelijk iets moois.
Drie uur zijn wij op deze meren
geweest en hebben daar tevens
het hoogste punt van Denemarken
beklommen.
Wehebben kennis gemaakt methet
leven op het platteland. Eén dag
zijn we daar geweest, maar zes
maal werd de tafel gedekt, dus
verhongeren doe je daar direct
niet. Vele Esperantisten hebben
we daar ontmoet, zelfs - de om-
roepster van radio Parijs. De
dagen, die wij in Denemarken
hebben doorgebracht, zijn onver
getelijk! Dit alles hebben wij te
danken aan Esperanto. Wilt U
op een goede en goedkope ma
nier iets van het buitenland zien,
leert dan nog deze winter Espe
ranto. (Zie de adv. in „De Duin
streek" van 16 Sept.) W. S.
