Stoen^NNBÉH;
Scherpe nota aan Joego-Slavië
Wordt de Veiligheidsraad ingeschakeld
Illegaal werker beschuldigd
verraad
van
Maanzieke sadist biedt
excuses aan
Euwe speelt remise tegen Lundin
Weersverwachting, geldig van Don
derdagavond tot Vrijdagavond:
Zwaar bewolkt met tijdelijk enige
lichte regen of motregen. Meest matige
Wind, aanvankelijk uit Zuidelijke
richting, later ruimend naar West of
Noord-West. Weinig verandering ln
temperatuur.
DONDERDAG AT7GUSTUS
4e Jaargang No. 240-434.
Directeur: HL 3. Roggeveen.
Hoofdredacteur: O. B. de Winter.
BAOBVAP XOQg MHKAAX E* OMGEVING
UITGAVE: N.V. NOORDHOLLANDSE PERS 1945 LO.
actie «ti Adm.t AchteTdam 20, teL 2274. Advertentie-*!d. i Lindestraat 15, tel. SWl.
De gemeentepolitie van Hoorn heeft
in samenwerking met de Rijkspolitie d#
roofoverval tot klaarheid weten te
brengen. 6 personen uit verschillende
plaatsen ln West-Friesland zijn in ver
band hiermede gearresteerd en de
buit, is volledig teruggevonden. Naar de
motieven van de daders, onder wie zich vs
enkele politieambtenaren bevinden,
wordt een onderzoek ingesteld.
Een wereld
VORT na de bevrijding meldde de
K. L. M., onze Nederlandse lucht
vaartmaatschappij, zich weer present.
Feitelijk zijn haar vliegtuigen nooit
Uit de lucht geweest. Tussen Londen en
Lissabon hebben zij gedurende de ge
hele oorlog heen en weer gevlogen. En
jn het nimmer bezette deel van het
rijksgebied op het Westelijk halfrond
Werd zelfs een zeer grote activiteit ont
wikkeld en een omvangrijk luchtnet op
gebouwd.
UA de oorlog begonnen de K. L. M.-
vogels echter weder vanuit het
moederland hun vleugels uit te slaan.
Een aantal lijnen voor binnenlands ver
keer werd eveneens Ingesteld. De
Vliegtuigen op deze lijnen zijn vaak
reeds weken tevoren volgeboekt, waar
door het element snelheid en tijdsbe-
fiparing enigszins ln het gedrang komt.
In Europa werden in korte tijd de
Verbindingen hersteld met de verschil
lende hoofdsteden en werden de dien-
èten van vóór 1940 weer zo goed moge
lijk uitgevoerd.
De geregelde vluchten naar Indië
Hjn reeds geworden tot een gebeurte
nis, die met de stiptheid van de klok
Wordt uitgevoerd. Het vertrek van een
indië-vliegtuig veroorzaakt niet méér
sensatie, dan het vertrek van het boe-
tneltje van Alkmaar naar Hoorn of van
Üitgeest naar Beverwijk.
EEN nieuw nummer op hef naoorlogse
K. L. M.-programma is de ge
kegelde dienst Amsterdam—New-York.
Wij herinneren ons allen de tijd van
Lindbergh nog, de eerste die slaagde
over de oceaan te vliegen, nadat vóór
hem velen de tocht gewaagd hadden,
ionder ooit terug te keren. Ook na hem
verdwenen er nog velen spoorloos boven
de oceaan. Nu echter" ls een vliegdienst
over de oceaan een peuleschilletje.
Duizenden en duizenden vliegtuigen zijn
tijdens de oorlog over de Atlantische
Oceaan visa versa Engeland Amerika
gevlogen. Het moet er soms drukker
geweest zijn, dan ln de Kalverstraat ln
'Amsterdam op Zaterdagmiddag.
Na deze dienst op New-York zal de
fe. L. M. eerlang ook de dienst op Zuid-
Amerika openen. De proefvlucht ls
freeds naar volle tevredenheid verlopen.
En zo zal dan straks van ons land uit
Het net weer verder over de aarde zijn
gespannen.
t
QAT Is ongetwijfeld belangrijk voor
het economisch verkeer. Wij die
hen daarbij wel te bedenken, dat niet
kil een Nederland aan het internationaal
luchtverkeer deelneemt, maar dat er
door de verschillende landen een dicht
luihtnet over de aarde ls geegd. Wij
keiden het reeds, dit is ln economisch
Opzicht van niet te overschatten beteke-
his: zakenlieden kunnen elkaar gemak
kelijker en sneller bereiken, het post
verkeer wint aan snelheid (je kunt
thans weer een brief posten in het be-
feef, dat hij eerder in Londen en Parijs
Wordt bezorgd, dan in Bourtangerveen),
het vrachtvervoer van daarvoor ge-
fcchlkte goederen versnelt het handels
leven. Zo gezien is reeds voldoende het
belang van het internationaal lucht
verkeer aangeduid.
T)IT vliegverkeer kan echter een nog
veel belangrijker rol spelen. Het
Verkleint afstanden- Het brengt de
mensen steeds dichter hij elkaar. Daar
om ls het luchtverkeer, althans kan het
fcijn. een factor bij het tot elkander
brengen der volkeren.
Ongetwijfeld zult U zeggen: het lied
Op deze wijs heb ik vóór de tweede
Wereldoorlog zo vaak gehoord! En wat
ls er van terecht gekomen?
Ik versta dit scepticisme! Wij hebben
het er inderdaad ln vele opzichten lelijk
bij laten zitten. En niemand zal durven
beweren, dat het aspect van de huidige
Wereldtoestand reden geeft tot over
matig optimisme. Wij doen beter en ver
standiger blijk te geven van een dosis
gezond realisme.
Daarbij hebben wij echter tocfi ons
Idealisme te bewaren. Honderd malen
mag de mensheid struikelen. De honderd
eerste maal zal zij het gestelde doel be-
feiken
De mensheid kan niet meer bestaan
hls zij niet bereid Is als één eenheid
samen te werken, let wel: ik zeg n|et,
dat zij een eenheid moet worden; dat
ficht ik volkomen illusoir.
Op deze weg naar internationale sa
menwerking kan de luchtvaart mede het
tempo bepalen, kan de K. L. M. haar
dienst bewijzen. Dan echter moeten wij
deze organisatie niet zien als een na
tionaal pronkstuk, dat enig chauvinisme
rechtvaardigt, maar als een bescheiden
middel, van een ln zijn werkingssfeer
beperkt volk, om een bijdrage te leve
ren aan het geluk der mensheid.
Opdat wij elkander beter zullen be
grijpen. Opdat oorlog, misverstand en
machtswellust tot het verleden zullen
behoren. Wij hebben met vereende
krachten een oorlog gewonnen. Zou het
nu ónmogelijk zijn de vrede te winnen?
En zoals in de oorlog de betekenis
Van het vliegtuig materieel technisch
groot was, zo kan deze ook thans niet
ronder betekeenis zijn bij de consoli
datie van een meer vreedzame samen
leving.
v DEWI.
De Chinese communisten hebben een
algehele mobilisatie afgekondigd.
Een fascistische organisatie heeft men
te Turijn (Italië) ontdekt.
Amerika wil geen bases van Portugal
kopen, aldus een woordvoerder te
Washington naar aanleiding van het be
zoek van Amerikaanse vertegenwoordi
gers aan Lissabon,
AmerikaanoHengiel op de Balkan
Tifo breekt met Griekenland
|JE Amerikaanse en Joegoslavische regeringen zfjn beide een dipomatlek
offensief begonnen. De regering van de V. S. heeft naar aanleiding van
het neerschieten van twee Amerikaanse vliegtuigen door Joegoslavische jagers
aan Joegoslavië een nota doen toekomen, volgens welke zö binnen 48 uur een be
vredigende verklaring eist voor het neerschieten van de Amerikaanse vliegtuigen.
Indien binnen 48 uur na de ontvangst van deze nota door.de Joegoslavische
regering aan de eisen ls voldaan, zal de regering van de V. S. handelen volgens de
door haar verkregen bewijzen en de haar door de Joegoslavische "egering gegeven
verklaring.
Zo niet, dan zal Amerika de Veiligheidsraad verzoeken onmiddellijk bijeen te
komen en de nodige maatregelen te nemen, aldus de nota.
De Joegoslavische regering heeft daarnaast haar ambassadeur te Athene,
Tsjangar, teruggeroepen wegens Griekse beledigingen te Parijs en in de pers aan
maarschalk Tlto.
Joego-Slavische premier zag
neerschieten van V S.-
toestellen
•piTO heeft verklaard zelf de gedwon-
1 gen landing van een der Ameri
kaanse vliegtuigen te hebben bijge
woond. Volgens den Joegoslavischen
president waj dit toestel wel gewaar
schuwd.
,,Elke dag", aldus Tito, „vliegen niet
alleen toestellen van de burgerlijke
luchtvaart, maar ook militaire ma
chines in gehele groepen boven ons
grondgebied".
Ingaande op de „zonderlinge" hou
ding van zekere staten besloot hij met
de woorden:
„Ik heb het niet over die landen in
hun geheel, ik heb slechts het oog op
een minderheid, welke haar wil op
legt aan de volksn van die landen. Het
probleem van thans ls de controverse
tussen werkelijke democratie en re
actie. In geen geval ia er sprake van
een worsteling tusöen Oo6t en West".
Degrelle heeft nog acht dagen
de tijd
Aan dan voormaligen Belgischen
Rex-leider León Degrelle is acht
dagen tijd gegeven om Spanje te
verlaten. Daartoe is hem beperkte
bewegingsvrijheid verleend.
Men neemt te Madrid aan, dat
hem niets anders overblijft dan
naar België terug te gaan.
De Belgische regering heeft er
zich bij de Verenigde volken in Mei
van dit jaar over beklaagd, dat
Spanje Degrelle niet wilde uitleve
ren. In December 1944 is hij by
verstek ter dood veroordeeld.
De anti-honger-Iord op Java
DE bijzondere Britse commissie
voor Zuid-Oost-Azië, Lord Killearn
wordt dezer dagen te Batavia ver
wacht. Hy zal contact opnemen en
besprekingen voeren met Britse, Ne
derlandse en republikeinse autori
teiten. Speciaal zullen zijn onder
handelingen de rijstkwestie betref
fende.
In een radiorede heeft Lord Kil
learn bekend gemaakt, dat in Z.O.-
Azia een „plaatselijke tegenslag" in
de strijd tegen de honger veroor
zaakt was.
Egypte weigert
Ismail Sidky Pasja, de Egyptische
minister-president, heeft gisteren
officiëel medegedeeld, dat Egypte
d® jongste Britse voorstellen terzake
de verdragsherziening verworpen
heeft.
De mogelijkheid tot nieuwe ge-
dachtenwisseling blijft bestaan. Men
zou dan „misschien nog" tot een
voor beide partijen aanvaardbare
oplossing kunnen komen.
DE JUISTE TIJD
op een half aar nauw-
keurig.
Een nieuw artikel verscheen kort
geleden ln de zwaarbeschadigde win
kels van Berlijn. Het was een zonne
wijzer in zakformaat. Het Rüter-
horloge, zo genoemd naar zijn uit
vinder, bestaat uit een metalen
schijfje met opstaande randen, be
dekt met onbreekbaar glas. In dit
doosje is een magnetische wijzer
plaat, die automatisch naar het
Noorden wijst. Een koperen naaldje
in het midden van de wijzerplaat
werpt zijn schaduw op twee rijen
cijfers (een voor de zomer en een
voor de winter) en geeft de tijd
aan tot op een half uur nauwkeurig
Aangezien gewone horloges op de
zwarte markt pl.m. 7500 mark kos
ten, betalen de Berlijners graag de
25 Mark, die dit surrogaat uurwerk
kost.
In tegenstelling tot de antieke
zonnewijzer met het motto „Horas
non numero nlsi serdnas" (ik tel
slechts de wolkeloze uren), wijst dit
„horloge" ook op zonloze dagen de
tijd aan. G.Time").
Pieter 't Hoen over de republiek
GEEN PLUNDERING, GEEN MOORDEN.
De Nederlandse journalist F. 3. Goed
hart, (Pieter 't Hoen), heeft btfzijn be
zoek aan DJocjakarta ter gelegenheid van
de verjaardag van de republiek tegen
over de pers verklaard, dat het onwaar
was, dat de toestand ln het binnenland
ongeregeld was.
„Ik heb zelf de omstandigheden gezien.
Kr hebben noch schietpartijen noch plun
dering van hulzen, noch moordpartijen,
noch wanordelijkheden plaats". Op een
vraag over de kansen op een vreedzame
regeling van de politieke geschillen tus
sen de Nederlanders en de Indonesiërs,
Antwoordde Goedhart, dat een vreedzame
regeling op dit .ogenblik hem enigszins
moeilijk toescheen. Hij legde er de na
druk op, dat de Nederlanders alles moes
ten doen wat zij konden, om een oorlog
te verhinderen. Met nadruk verklaarde
hij verder: „Wij Nederlanders wensen
hier meesters noch voogden te zijn; wij
willen beproefde bondgenoten van Indo
nesië zijn. Ik hoop, dat men aan belde
kanten een realistisch standpunt zal in
nemen en dat men al het menselijk mo
gelijke zal doen een militaire beslech
ting van onze geschillen te voorkomen".
Sigaretten blijven nog schaars
Reeds enige tijd ls er een tekort aan
sigaretten, terwijl nu ook de vraag naar
shag niet geheel kan worden voldaan.
Deze moeilijkheden vinden hun oorzaak
vooral tn de achterstand van de Industrie
die slechts geleidelijk kan worden inge
haald. Wanneer ln de bonnenlljst een bon
voor twee rantsoenen „tabaksartikelen
naar keuze" aangewezen wordt, wil dit
dan ook niet zeggen, dat men ln alle
gevallen datgene op zijn bon kan kopen,
wat men graag heeft.
Voor dit feit stelle men niet den win
kelier verantwoordelijk, doch men tone
begrip voor de huidige moeilijkheden. Het
regelmatig kopen van wat thans voorra
dig ls, ls voorwaarde voor een vlotte dis
tributie ln de toekomst.
Een zeiltocht rond de wereld
Vijf Nederlanders hebben Bou-
logne (Frankrijk) verlaten om in
een 42-voets zeilboot, de „Vliegende
Hollander" een tocht rond de we
reld te maken. Zij verwachten hier
voor een jaar nodig te hebben. De
reis gaat over Lissabon, Dakar en
Panama. Het schip is uitgerust met
een motor van 4 p.k.
Volgens Reuter zijn de namen van
de opvarenden: Janssen, Klappe-
burg, Sandig, Van Bergen en Harts.
Bijzonder Gerechtshof
Handelde hij onder pressie?
Over en weer beschuldigden gister
morgen voor het Bijzonder Gerechts
hof te Amsterdam leiders van de ver
zetsorganisatie „Vrij Nederland" en
Duitse ambtenaren van"~de Sicherheits-
polizei elkaar van het afleggen van
valse getuigenverklaringen in de zaak
tegen den 34-jarigen verdachte J. W.
Brouwer uit Amsterdam.
Brouwer stond terecht onder be
schuldiging van het opgeven van wa
pendepots der illegaliteit aan de be
ruchte SD-ers Viebahn en Rhul, het
geen hij erkende." Daar Brouwer zelf
éen zeer verdienstelijk lid geweest was
van ,,Vrij Nederland" draaide de vraag
De doodstraf voor Sonei
.You don 't remember..."
Wie zou verwacht hebben, dat het gedweëe, zeer bedeesde Japanse man
netje, dat een dezer dagen voor de krijgsraad te Batavia terechtstond, eens
een beruchte beul was? Kapitein Sonei: zijn ogen houdt hij steeds ter neerge
slagen, zijn stem fluistert de antwoorden. Maar hij was de man, die talrijke
krijgsgevangenen en geïnterneerden, mannen, vrouwen en kinderen tijdens het
schrikbewind, dat hij over het 10e bataljon en het Tjldeng-vronwenkamp op
Java uitoefende, heeft blootgesteld aan de schrijnendste lichamelijke en gees
telijke pijnen, die een mens kan onder gaan.
0P iedere vraag van den rechter over
zijn misdaden komt uit zijn mond
het stereotype antwoord: „Ik herinner
het mij niet meer", waarop even«tereo-
type de president, mr. Peters, glimla
chend zegt: „You don't remember
S-nel scheen het vooral op Nederlan
ders begrepen te hebben. Het verhaal
hoe een Nederlandse officier met een
stuk ijzerdraad door den man, die „al
tijd het beste voor had met de aan zijn
hoede toevertrouwde krijgsgevangenen"
het gelaat werd opengescheurd en de
ogen werden verwond, is ijselijk om aan
té horen.
Heel bezwarend zijn voorts de veiv
Sfqnnlon-SchanKoufnool
Botwinnik handhaaft zich
APNIEUW heeft dr. Euwe ln het Staun-
tontournool te Groningen een veer
gelaten: gisteren speelde hij remise met
den Zweed Lundin. Zijn concurrent Bot
winnik verrichtte de prestatie Boleslafs-
klej te verslaan. De overige uitslagen van
gisteren lulden: Gulmard—Tartakower
0—1; Denker—Vidmar O'Kelly—
Stelner 0—I; Bernsteln—Smlslov
Stoltz—Szabo 0—1; Flohr- Najdorf
Kotov—Chrlstoffel 0—1; Yanofsky—Kott-
nauer 01.
De stand na de 7e ronde ziet er als
volgt uit: Botwinnik 6«/t punt; Euwe 8
punten; Denker, Smlslov en Tartakower
5 punten; Stoltz en Flohr 4V» punt; Naj
dorf 4 punten; Szabo en Kottnauer leder
3'/i punt; Kotov en Bernsteln leder 3 pun
ten; Boleslafsklej, Yanofsky. Lundin en
Chrlstoffel leder 2V» punt; O'Kelly 2 pun
ten; Gulmard, Vidmar en Stelner leder
l1/# punt.
Smlslov: no. 8 voor Euwe.
Do achtste tegenstander van dr. Max
Euwe ls de Rus Smlslov, oud 25 Jaar. Hij
is dit jaar afgestudeerd aan een hogere
onderwijsinstelling voor vliegtulgbouw-
Twnde. Natuurlijk debuteert hij tegen
Euwe met w)|j
SMISLOV
LUNDIN
Schaken In Rusland
De leider van het Russische team.
Weresow, kampioen van Wit Rusland,
heeft gisteren verteld hoe men ln de
Sowjet-Unle schaakt. Alvorens ln wed
strijden te mogen spelen moet men een
diploma behalen. Er zijn vijf nor
male klassen, een adspirant-meester- en
één meesterklasse. Iedere school en iedere
fabriek heeft voorts zijn schaakclub. Het
wedfitrij dieven bloeit als nooit tevoren.
klaringen van den Nederlandsen marine
officier Dieckerhof, die melding maakt
van gevallen, dat de mensen van zes
tot vierentwintig uur in het gelid moes
ten staan, waarbij de gebruikelijke mis
handelingen natuurlijk niet ontbraken.
De heer Dieckerhof zelf werd eens aan
beide handen opgehangen.
Hij kon er niet bulten.
Sonei kon, naar hij zelf heeft ver
klaard. niet buiten ranselen: „het zit ln
mijn bloed". Daarenboven was deze man
maanziek: bij volle maan ging hij te
keer als een duivel.
Het meest onterende was ongetwij
feld de straf van het haar afknippen
en scheren bij vrouwen.
er bijna uitsluitend om of hij dit vrij
willig, dan wel onder dwang van de
ze SD-ers zou hebben gedaan. Volgsns
de verklaringen van Viebahn en Ruhl,
die als getuigen werden gehoord, was
enige pressie geen sprake geweest.
„Wij kondsn niets tegen hem bewij
zen", aldus Rhul, „en hebben hem
daarom natuurlijk weer op vrije voeten
gesteld". Enkele weken later zou Brou
wer uit eigen beweging bij Ruhl terug
zijn gekomen en hem hebben medege
deeld, dat in een boerderij in de Gro
te IJpolder en in 't Oude Entrepotdok
wapens van de illegaliteit lagen ver
borgen.
Verklaring van Brouwer.
Brouwer zelf gaf het volgende ver
slag van de gang van zaken:
Tijdens zijn verhoor hadden de SD-
ambtenaren gedreigd zijn gehele fa
milie, inclusief zijn vrouw en kinde-
rsn, te zullen oppikken, indien hij er
niet voor zorgde de adressen van de
wapendepots, waarvan zij wisten dat
hij op de hoogte was, bij hen in te
Aanvulling bonnenlljst
Voor de tweede helft van de 9de
periode 1946 (18 t/m 31 Aug.) geeft
elk der volgende bonnen recht op het
kopen van:
Bonkaarten LA, LB, LC 608:
A 77 melk 2 liter melk
B 77, C 77 melk liter melk
Bonkaarten LD, LE 608:
D 77. E 77 melk 6 liter melk
Tabakskaarten
T 44 2 rantsoensn tabaksartikelen,
De bonnen voor tabak zijn reeds op
Vrijdag 23 Augustus geldig.
Op de bonnen voor aardappelen, die
nader zullen worden aangewezen, kan
eerst met ingang van Maandag 26 Aug,
gekocht worden.
VOORLOPIG GEEN
HUISHOUDZEEP.
„Wat een strop, de bon voor huis
houdzeep is uitgesteld. Dat wordt
woekeren met wat we hebben".
„Ja, 't is wel naar. Als de mensen
nu maar zo verstandig zijn geen
zeep te gebruiken, als het met VIM
even goed kan. Laten we daar toch
goed aan denken!"
leveren. Weliswaar hadden zij hem
losgelaten, maar uitdrukkelijk hadden
zij hem er voor gewaarschuwd geen
poging aan te wenden om onder te
duiken. „Drie dagen later", aldus B-.
„werd ik alweer bij Ruhl ontboden.
Ik heb gedaan wat ik kon om de za3k
te rekken. Tenslotte heb ik de berg
plaatsen opgegeven, nadat de SD mij
te kennen had gegeven uitsluitend in
de wapendepots geïnteresseerd te zijn
en niet in de mensen, die ze verbor
gen hadden".
Eis: zes jaar.
H. M. van Randwijk, hoofdredac
teur van T.Vrij Nederland", die als
getuige gedagvaard was, bevestigde
dat de mensen, die de wapens ver
borgen hadden, niet lastig gevallen
waren. Van Randwijk verklaarde
voorts, dat de SD hem destijd had
voorgesteld met bepaalde groepen
uit de illegaliteit samen te werken
bij de bestrijding der communisten,
analoog aan wat Dönitz in Duits
land had willen doen.
In zijn requisitoir nam de Advocaat-
Fiscaal mr. M. H. Gelinck niet aan dat
verdachte vrijwilïTjf verraad zou heb
ben gepleegd. Angst heeft hem waar
schijnlijk parten gespeeld maar een
illegale werker, die wapens verbergt
moet ook weten, dat daaraan conse
quenties zijn verbonden.
Mr. Gelinck eiste 6 jaar gevangenis
straf.
De verdediger mr. H. Spoor sprak
over de „idylle" die RufiT en Viebahn
hier hadden geschilderd. Hij achtte wel
degelijk bewezan, dat Brouwer onder
overmacht had gehandeld en vroeg
vrijspraak.
Excuses.
Op de laatste dag legt Sonei plot
seling een merkwaardige verklaring
af. Hij biedt zijn verontschuldigingen
aan, ook tegenover zijn slachtoffers,
voor alles wat hij misdaan heeft.
Tegen dezen Japanees werd tenslotte
de doodstraf geëist.
Grepen uit het Radio
programma
VRIJDAG 23 AUGUSTUS.
HILVERSUM I. 7.00 en 8.00 Nieuws. 8 20
Pluk de dag. 11.45 Familieberichten uit
Indië. 13 00 Nieuws. 15.00 Voor de vrouw.
10 30 Voor de Ned. Strijdkrachten. 19 00
Nieuws. 19.20 Plano. 19.45 Reportage 20.00
Nieuws. 20.15 Kurhausconcert. 22.00 Nieuws
22 20 Avondgebed. 22.35 „De Ricardo's"
23.15 Reportage Staunton Schaaktournoo'
HILVERSUM IL 7,00 en 8.00 Nieuws. 8.50
Voor de huisvrouw. 10.00 Morgenwijding
11.30 Eddy Walls. 13 00 Nieuws. 14.20 Ka
mer-orkest. 15.35 Hoorspel. 17.00 Kon. Mi
litaire Kapel. 18.00 Nieuws. 19.30 Lezin
gen. 20.00 Nieuws. 20.05 Chopin-program-
ma. 20.30 VPRO. 21.15 Reportage Euro
pese Athletlekkamploenschappen te Os
lo. 22.15 Jazz-programma. 22.40 Avondwij
ding. 23.00 Nieuws. 38.16 Zon en zang.
DE DARDANELLEN
f\E Middellandse Zee heeft sinds eeuwen
u een bijzondere bekoring uitgeoefend op
de machtige staten der wereld. Vooruit
ziende Engelse staatslieden wisten reeds
lang geleden de Juiste waarde te schat
ten van de sleutels tot deze oude we
reldzee en legden Gibraltar middels een
militaire bezetting en het Suez-kanaal
door een Britse meerderheid ln de aan
delen van de Kanaalmaatschappij vast
aan hun imperium. Hoe deze Engelsen
thans over deze kwestie zouden denken,
heeft hun erfgenaam Winston Churchlll
getoond ln zijn redevoeringen over het
terugtrekken der Britse troepen uit Egyp
te: dit kwam z.1. namelijk neer op (Im
periale) zelfmoord.
Op de derde zeeëngte, die toegang gaf
tot de Middellandse Zee, de Dardanellen,
vestlgendet ln de 19e eeuw de Russische
tsaren het oog. Een uitgang naar een
„warme zee" was, is en zal steeds zijn.
voor Iedere Russische regering een zeer
belangrijk doel; thans ls deze zeestraat
voor haar niet alleen de enige weg om
in Europa uit een geïsoleerde haven-positie
te komen, doch de Dardanellen verschaf
fen ook toegang tot belangrijke en kwets
bare Russische en in Russische Invloeds
sferen gelegen gebieden, zoals de Roe
meense en Kaukaslsche olievelden en het
Donetz-lndustriebek-
ken. Wat de andere
Russische Europese
zeeën betreft: de
Witte Zee en de
Oostzee zijn meer
dere maanden van
het jaar bevroren.
De Sowjets zijn daarbij echter niet blind
voor het feit, dat de Zweden en Denen
de Sont beheersen. Nog verleden week
oefende Radio-Moskou critiek uit op de
aanwezigheid van Britse en Amerikaanse
troepen in Denemarken, daar deze troe
pen, aldus de Russische zender, het po
litieke en economische leven van dit land
zouden beïnvloeden, d.w.z. aan de Oost-
zccpoort, de Sont, een eigenaardige „nlet-
Russlsche kleur" kunnen geven.
F\E belangrijkste bepalingen van het ver-
drag van Montreux van 20 Juli 1936,
waarbij door Rusland. Engeland, Frank
rijk, Japan en Turkije de Dardanellen-
kwestie werd „opgelost", waren de ar
tikels 19 en 29.
Volgens het eerstgenoemde artikel kon
Turkije de doorgang van alle oorlogs
schepen ln oorlogstijd en ln „dergelijke
omstandigheden" door de Dardanellen
verbieden: art. 29, vastgesteld op 9 .Nor
1938, hield in dat eens ln de vijf Jaar de
betrokken landen drie maanden voor deze
datum het recht hadden een verzoek tn
te dienen om de Montreux-voorwaarden
te wijzigen. De Sowjet-Unie paste op de
laatste dag, 9 Aug., art. 29 toe om art. 19
te trachten to veranderen
Hoewel de V. S. niet tot de onder
tekenaars van het verdras behoorden,
besloten Truman. Stalln en Attlee vel
leden jaar te Potsdam, enkele maanden
na de opzegging ln Maart 1946, van het
Russisch-Turkse verdrag van 1925, de
overeenkomst te wijzigen. De Sowjet-
rcgering hield zich stipt aan Potsdam en
zond haar nota over de Dardanellen, be
halve aan Turkije, aan de V. S. en aan
Engeland, doch niet aan Frankrijk.
Maandag JJ. heeft het Amerikaanse
ministerie van Buitenlandse Zaken de
Sowjet-voorstellen verworpen. Wel ver
klaren de V. S. zich accoord met de vol
gende drie Russische suggesties: de Dar
danellen moeten altijd open zijn voor
koopvaardijschepen van alle landen en
voor oorlogsschepen van de Zwarte
Zee-mogendheden, terwijl de doortocht
voor oorlogsschepen van landen, die niet
rond deze zee liggen, verboden ls, be
halve ln bijzondere gevallen; maar de
punten 4 en 5 schijnen lijnrecht in te
druisen tegen de Amerikaanse belangen.
Zij behelsen n.1. dat alleen de Zwarte-
Zeestaten de verantwoordelijkheid voor
de zeeëngte zullen dragen en dat alleen
de Sowjet-Unle en Turkije de verdedi
ging van de zeestraat op zich zullen ne
men. De Amerikanen en ook de Engelsen
en Fransen wijzen er op, dat dit laatste
Inhoudt, dat de Sowjet-Unie het recht
zou krijgen bases in Turkije aan te
leggen.
o—
¥\E politieke doeleinden veranderen met
de technische middelen. Beoogde men
vroeger met bezette sleutelposities een
handelsweg te beschermen, thans, nu de
grote oorlogsschepen niet meer aangetrok
ken worden door nauwe zeestraten, nu
de handelsweg sinds lang door verande
ring van sociale ideën d. 1. tenslotte
van de techniek van minder belang
is dan het politiek beïnvloede land, thans
moet zo'n gebied uitgebreid dan wel ver
sterkt worden. De Russen zijn ontegen
zeggelijk ln het offensief, de Britten
in do verdediging. De eersten wensen
uitbreiding van hun Invloed ln do Mid
dellandse Zee (Molotov's voorstel om Tri
polis onder Sowj et-trusteeschip te plaat
sen!), de Engelsen leggen zich toe op sta
bilisatie van hun invloed in dit gebied
door middel van veel compromissen,
waarbij de Britse oliebronnen ln de Ara
bische staten geen ogenblik uit het oog
wordea verloren.
Men heeft bij de beoordeling van de
Dardanellen-kwcstie rekening te houden
met het reële feit, dat de spil de Turkse
regering la: staat deze regering vijandig
tegenover de Sowjet-Unle, dan kan dit
kleine land deze grote mogendheden ge
ducht hinderen. Vandaar het Russische
wantrouwen.
De meeste rigoureuze oplossing ie om
alle sleutelposities (Gibraltar. Suez, de
Dardanellen, de Sont, Aden, Panama en
straks de Noordpooldoorvaart) onder su
per-nationale contröle, d.t. onder de UNO
te stellen. Dat de UNO daarbij speciale
politionele volmachten moet krijgen, wil
zij effectief kunnen werken, ls vanzelf
sprekend, -i» A.
