De schoone verbeelding
van het Kerstverhaal
1
ij :;P
!l
l G
i
3 i
m i v
I
KERSTFEEST 1946 EN
DE JONGE GENERATIE
De nederige GEBOORTE
PANTOMIMES
v; jr
l
fl
liïi.1
i
Kerstpotten-ldylle
>7: t
„Betrouwbaar ia tiet woord en volle aanneming
waard: dat Christue Jezus in de wereld U ge.
komen, om zondaren te behouden
fc/fEN zou het Christendom kunnen noemen: de gxxladlenet van den
„Komenden God". Want dit, dat God degene la, Die komt, ia een van
de meest fundamenteede noties van den Bjjbei en van de Kerk.
God komt, om het kwade te overwinnen door het goede. Dat ia zoo ZQn
eigen vrije, diep verborgen weg. Aan de oppervlakte IQ kt dit radeloos en
hopeloos^!aar wie het gaat zien met de gezegende helderziendheid van het
„geloof", die ontdekt in een huiver van ontroering, dat de schijnbare oata-
«trophe de hemelsche glorie van een eeuwige en onaantastbare zege verbergt.
Dat is de aanbiddelijke.heerlijkheid van God, dat HQ goed blQft, ook in de
uiterste en meest ontzinde openbaring van het kwaad; dat Hij juist ctyAr
goed blQft, eeuwig goed. Daar kan het kwaad niet tegen op. Daar gaat het
aan te gronde. Dat is Gods aanbiddelijke victorie!
Het „wonder" van Bethlehem is een teeken van dit onberekenbare en
ongedachte komen van God. Want God komt om Zijn heerschappij te vestigen
en om het kwaad te overwinnen. En Hg doet dit op Zgn wgze. Dit beteekeni,
dat Hg het „anders" doet, dan wg ook maar kónden berekenen. Want onze
motieven deugen niet, en daarom falen onze berekeningen.
Maar wie het geheim van Jezus Christus heeft „gezien" en herkend als
het >omen van God, (üe verstaat, dat het zóó moet, zóó, en dat het niet
anders kan! De BQbel noemt dat het Kruis. O, dat is een waarlijk hemelsch
Inzicht: het geheim van het Kruis als waarachtige en onaantastbare Godde
lijke zege. Dat moet je gaan „zien". Daar moeten de oogen van een
menschemklnd voor open gaan. Dan is alles anders geworden.
En het Is reeds het geheim van de nederige geboorte, van het zóó,
onberekenbare, onuitdenkbare, vreemde komen van God. Het is immers, dat
God dAÓJ komt, Juist dóAr, waar wQ alleen maar misère en ontzetting en
doodaschaduwen zien. Het betuigt, dat God toch bezig is te komen, en dat
HQ heel rustig en onbekommerd en souverein ZQn weg gaat, een weg, nat
van bloed en zwart van ellende. Maar God is er! En HQ is goed.
Wie Jezus Christus „kent", die ziet
bet. Want die ls helderziende gewor
den. Die kent Gods „geheim"! En hQ
verheugt zich met een werkelQk heer
lijke en onuitsprekelijke vreugde,
■ooals de .Apostel Petrus.
LQkt het erg wanhopig? Om u
heen? Voor u zelf?
De Kerk weet: God is er in, de
God, Die komt! De God van de nede
rige geboorte. HQ is gekomen om
„zondaren te behouden". En daarom
viert de Kerk het Kerstfeest in de
donkerste dagen, als het feest van
het ondenkbare, zalige, onbereken
bare, GoddelQke komen van God:
O Bethlehem, gQ zflt zoo groot,
Uw naam klinkt door de eeuwen
en is gelijk het morgenrood...
Heer Jezus is geboren...
De memsch is niet verloren!
„Good old
England** zal
nooit
veranderen
WAT op Nieuwjaarsdag de Gys-
brecht voor Amsterdam Is, dat
zijn met Kerstmis de pantomimes
voor Londen. Halt die vergelijking
ls wat scheef, want terwijl Vondel's
drama elk jaar een bepaald soort pu
bliek trekt, Interesseert Iedere En-
g lachman zich voor da Kerstpanto-
mlme.
Het ls een gekke geschiedenis met
dergelijke voorstellingen. Want de
Engelsche pantomime 1 s geen pan
tomime, d.vr.z. een gebarenspel, waar
bij niemand z'n mond mag open doen,
behalve om adem ta halen. Het ls een
revue geworden met grappige sket
ches, liedjes en balletmeisjes. Krach
tens hun titels behooren die patomi-
mes sprookjes uit te beelden, maar of
ze nu Asschepoester. Roodkapje of
Dick Whlttington heeten, van bet
eigenlijke sprookje merk je slechts
te hooi en te gras Iets.
De fameuze Britsche pantomime ls
derhalve alles.... wat Je Je er niet
van had voorgesteld. En onlogisch
dat ze ln elkaar zitten! Sinds Jaren
her heet de hoofdrolvertolkster „prln-
clpa! boy", maar steevast wordt die
rol vervuld door een meisje met
mooie, slanke beenen. De onsympa
thieke vrouwen uit de sprookjes
worden bij voorkeur door mannen ge
speeld. Waarom? Omdat 't altijd zoo
geweest ls.
VOOR den buitenlander is soo'n
pantomime moeilijk te hegrijpen.
In de eerste plaats ben Je al die
sprookjesfiguren ln geen jaren meer
tegen gekomen en bovendien zijn ze
door tientallen jaren tooneellstlsche
behandeling nogal wat veranderd
Maar voor den Brit komt dat er niet
op aan; hij ls met de pantomime op
gegroeid en hij gaat op z'n plaats
zitten met de kinderlijke verwachting:
„Wat voor gekke dingen zal de heks
dit keer uithalen?"
De pantomime ls een stuk Engel
sche traditie. Geen regisseur zal het
in z'n hersens halen het traditloneele
schema van de voorstelling overhoop
te halen. De kerels, die de booze zus
ters van Asschepoester spelen, mogen
(vervolg op pag. J
BIJ DE AFBEELDINGEN
De hier op deze pagina afgebeelde
foto's zQn alle reproducties van be
roemde schilderfl en. De bovenste
foto is een reproductie van het schil
dert) van Jan van Eyk: Verkondi
ging aan Maria; van de twee naast
elkaar geplaatste foto's is de linker
van Pieter Breughe! (de Oude):
Volkstelling, de rechter van een
fragment van het schildert) van D.
Barendsz: De aanbidding van de
herders.
Hans Memilng is op deze pagina
vertegenwoordigd met een foto van
zgn „Aanbidding van de Koningen".
Daaronder plaatsten we een frag-
ment van Pieter Lastmau's: Vlucht
naar Egypte.
lAi'1
van het
rVE beknoptheid
U Kerstverhaal ls mede een
der factoren van zQn schoon
heid omdat deze onze fantasie
alle ruimte laat. WQ zien dan
ook, dat het van de vroegste
christelijke eeuwen af 'n bron
van Inspiratie ls geweest voor
alle kunstenaars. Zoovele kun
stenaars zich hebben bezigge-
houden met de pictureele ver.
tolklng van het Kerstverhaal,
zoovele verschillende wijzen
van voorstelling hebben zich
geopenbaard. Mag (tan al de
stQl van den tijd den daarin
levenden meestere gebonden
hebben tot de Inachtneming
van zekere beginselen in op
vatting en uitbeelding, de daar.
door veroorzaakte kenmerken
zQn meer uiterlijk dan innerlQk
gebleven. Wij blijven hardnek,
klg Van de primitieven spreken,
laten den stQl der middel
eeuwen volgen door die der re
naissance. WQ onderschelden
Spaansche, Itaiiaansche, HoL
landsche en Vlaamse he, Duit.
sche kunst van naturalistische
en realistische strekking, en
toch weet iedere groote kunste
naar zich weer uit te heffen
boven elk etiket en zichzelf te
zQn. En de interessantste figuren zQn zij, die op de grens van tQdperken
leefden en werkten: Pieter Breughel. Jeroen Bosch, Hugo van der
GoeeNiettemin ook onder de anderen, die wel zich voegen laten
binnen de enge grenzen van scholen en tijdperken, schuilen karakters,
die hun opdrachten wisten te bezielen, hun geloof en ontroering tot
uitdrukking wisten te brengen, niet dank zij, doch ondanks hun fabel
achtige technische meesterschap. Hoe vaak werd niet de schilder uit
vroege eeuwen
door zijn opdracht
gever aan strakke
»nden gelegd.
Moest niet de
vooretelling vol
doen aan vaste
nonnen en diende
niet de rQke schen
ker van het doek,
paneel of drieluik
onder de vroom
knielende figuren
te worden afge
beeld, opdat behal
ve den heiligen ook
worden
hulde gebracht
Om dan toch aan
de knellende ban
den van traditie en
nuchtere zakelijk
heid te ontkomen
vereischte inner
lijke bewogenheid
en hoogen artistie-
ken zin. Het ge
lukte een Memilng
en een Rogier van
der Weéden, een
Boots, Van der
Goee en zoovelen
anderen tevens, ai
zullen zQ weinigen
zQn, onder de ve
len, die in den
bloeitQd van de
schilderkunst,
kerk en kloosters en huiskapellen voorzagen van
schilderden.
Br styn ook vele schilderijen gemaakt en nog meer
bQna-goede, die echter toch een functie vervulden.
Want hun eerste en vaak eenige taak was het visua-
lleeeren van het Bijbelverhaal.
4
r
V- G P
om de
AARDIG om een uurtje, zoo van
12 tot 1, wacht te hebben bQ de
Kerstpotten.
Het was niet koud en ook niet
winderig, al stond de Kerstpg£ op
den hoek van een breede straat en
een park.
De Kerstpotten staan in de sfeer
van warme sympathie. Belangstelling
en nieuwsgierigheid vooral bij de
groepjes kinderen die uit school ko
men. Een klein praatje orc
nieuwsgierigheid te. bevredlgen.
Een klein meisje keert zich om en
zegt: „Ik heb een spaarpot thuis
die ga ik halen!" 'n Schatjef
Een bejaard heer blijft aan den
overkant van de straat staan, haalt
zijn beurs te voorschijn en knkt pein
zend naar den inhoud. Aarzeling! HQ
waant zich blijkbaar ongezien. Het
duurt even... voorzichtig steekt hQ
over en offert zQn gave.
Het gebeurt soms, dat iemand van
zijn rijwiel stapt en zich de moeite
geeft Jas los, handschoenen uit,
het rQwiel tegen zich aangeleund
om een gave te geven en een vrien
delijk woord te wisselen met den
«-achter op zijn, naar hQ meent, kou
den post. „De post verwarmt inner
lijk, mQnheer! 'n Toestemmende
Dames zien al op een afstand
waar het om gaat Loopend openen
zQ haar volle tasch, zoeken naar het
handtaschje tusschen de pakjes en
als zQ bQ de kerstpot zijn ls de gift
er ook.
Het Leger maakt zQn saluut en
dankt!
Wat kan de aarde toch lief en
schoon zQn!
Het Kerstfeest nadert!
G. C. PEETERMAN.
En de engel zzide tot haar: Wees niet bevreesd,
Maria; want gij hebt genade gevonden bij God.
(Luc. 1 80).
V
TT h
JP*
1' v
DM VOLKSTELLING.
En het geschiedde in die dagen,
dat er een bevel uitging vanwege
Keieer Augustus, dat het geheéle
rijk moest worden ingeschreven.
En zij gingen allen op reis om
zich te laten inschrijven, ieder naar
zijn eigene stad. (Luc. 2 1 en 8).
'5
1Ï7E gaan weer Kerstfeest vieren! Kerstfeest 1940.
VY „Eindelijk weer ouderwets", vertelt een adver
tentie van een of ander restaurant. Het „ouderwetse"
zit dan in een keur van spijzen, die weer aangeboden
kunnen worden. En inderdaad: wat daar opgesomd
wordt ziet er niet slecht uit. Er is blijkbaar wel weer
van alles, al merken veel huisgezinnen daar niets van.
Is dat misschien onze krampachtigheid: we willen
weer een „ouderwets Kerstfeest"? We organiseren
onze avondjes en gezelligheden. We etaleren vrbluf-
fend bedrieglijk. We slepen de hele romantiek
weer aan.
Het is mogelijk, dat het deze en gene lukt. Maar ik
maak me sterk, dat er onder de Jongeren velen zQn.
die dit niet meer nemen. Dit „ouderwetse" is voorbij.
Deze romantiek wordt doorzien. Dit spel spelen we
niet mee. En Als we het meespelen doen we het niet
meer van harte. Die jongen staat niet alleen, die me
zei: „Ik ben nu bezig voor allerlei Kerstvieringen,
maar het wil niet zoals vroeger. Toen zat ik er veel
meer in, en er kwam stemming over Je, iets milds,
iets gevoeligs." Deze stem ls de stem van een
generatie: het wil niet meer.
Natuurlijk ze zQn er ook nu nog die zich laten
inkapselen door wat gevoeligheid en romantiek. Maar
er zQn er meer die dit niet meer kunnen meemaken.
Niet omdat we zo onromantisch geworden zijn.
Maar onze romantiek ia anders dan de rode Kerat-
romantiek. Het Lb die van de rhythmus, van de felle
lichten, van het gretig spel van sexuele hunkering,
tastend langs de grenzen van eigen spankracht.
En daarachter gaat schuil een verlangen naar
eerlijkheid, naar het leven nemen zoals het ls, dat
vaak wordt tot cynisme. We hebben teveel gezien,
gehoord, beleefd. Misschien „doet" het Kerstfeest hst
nog even, maar dan zal toch de terugslag komen.
„Stille nacht"we willen geen stilte, want dan
ga je denken en daar word je maar ellendig van.
„Ik word gek van die stilte" zei een Amsterdamse
jongen die voor het eerst in de bossen was. „Vrede
op aarde." We geloven er niets van. Op een discussie
kring, waar we samen spraken over de plaats van
de jeugd in de opbouw kwam het bittere vraagje:
„Hoe lang geeft U deze „wapenstilstand" dan?"
Wat was de vrede mooi vóór het vrede was!
Als er in 1946 nog van Kerststemming sprake zal
zijn, dan lQkt de enige mogelijkheid een met wat
goedmoedige verwondering terugzien, hoe mooi het
was. Wat waren we toen anders. Zoiets als die jurist
had, die op de Kerstavond placht te slenteren door de
straten en als hQ ergens een kaarsje door een venster
zag glimmen, altijd een tikje medelijden met zichzelf
had en dat was toch ook een soort Kerstfeeststem
ming. Maar dat willen we liever niet. Dat ontvluchten
we. Swing itl
En zij gingen het huis binnen en zagen het Kind met Maria, Zijne moeder,
en zij vielen neder en bewezen Hem hulde. En zij ontsloten hunne kost-
baarheden en bodem Hem geschenken: goud wierook en mirre.
(Matth. 2 t 9—11).
En hij nam in den nacht het Kind en Zijne moeder, en week uit naar
Egypte, en daar bleef hij tot den dood van Herodes, opdat vervuld zoude
worden hetgeen de Heers door den profeet gesproken heeft, toen hij zeide:
Uit Egypte heb Ik Mijnen Zoon geroepen. (Matth. 2 1415).
Of we bouwen ons eigen leventje, zo safe mogelijk. Of gooien ons fanatiek
tn een politieke of maatschappelijke beweging. Daar laaf het Kerstfeest zich wel
bM Inschakelen. Naar alle kant: is Jezus niet „het Mnd van den arbeider"; ver
tegenwoordigt, belichaamt hQ niet de Westeree geest: de ontdekking van de vrQe
De grooten onder hen slaag
den er in ook te schilderen door
hun kracht van overtuiging
over te dragen op den be
schouwer, dezen te schenken
uit de volheid van hun geloof.
Zoo werden zQ zelf als kun
stenaar wonderen van genade,
toen zQ, als Geertgen tot St.
Jans, het wonder schilderden
van den Kerstnacht of ais Jan
van Eyck, van de Verkondi
ging aan Maria. -Vervuld zijn
van het wonder en het belijden;
het gestalte geven ln een tijd
en onder actueele omstandig
heden, dat verstonden Rubens
en Rem brandt beter dan Bottl-
celli en Correggto.
Dat het Kerst wond er zich
herhaalt lederen dag ln elke
eeuw Breughel wist het zijn
tijdgenooten al te suggereeren,
door het te doen geschieden in
het land van Vlaanderen van
zQn tijd.
Ieder moment van het Kerst
verhaal hebben zQ uitgebeeld
en tal van hun schilderijen zijn
nog heden in staat en zullen
zoolang als zQ het bezit der
menschheid mogen blijven, in
staat zQn, niet alleen om onze
ae«thetische bewondering te
wekken, maar meer dan dat, ons geloof te hernieuwen of te bevestigen.
Zai er een tijd komen, dat weer als voorheen, het Nieuwe Testament,
grondslag zal vormen van denken en doen der menschen en kunste
naars daarin de onderwerpen zullen vinden voor hun scheppingen?
Niettegenstaande den oorlog en daaraan voorafgaande crisisjaren,
of veeleer tengevolge daarvan, heeft er in de wereld geestelijke, reli
gieuze verdieping plaats gevonden.
Bet besef zal le-
vend moeten wor
den dat Kerstmis
niet een gebeurte
nis is welke 1946
het jaar geleden
heeft plaats gevon
den; dat Jezus
lederen dag gebo
ren wordt en lede
ren dag gekrui
sigd, dat steeds
Gods Zoon bereid
is zich te offeren
en den wil Zijns
Vaders te doen;
dat God de wereld
niet en nooit los
laat en de mensch
heid het zonder
God niet af kan.
Geloof bet eekent
rechtvaardigheid
en barmhartigheid.
Geloof beteeken t
liefde tot den naas
te, geloof betee-
kent socialisme en
socialisme wordt
pee levend en le
venwekkend door
het geloof. De tijd
komt, dat een
Christendom van
binnen uit beleefd,
de nieuwe mensch
heid aal doordeesemen en haar levensstijl zal geven.
Dan wordt er weer een cultuur geboren en zal het
den kunstenaars gegeven zQn te scheppen ln reli
gieuzen zin: dan weer zal de heerlijkheid van Chris
tus* geboorte, Zijn omwandeling op aarde, ZQn tra
gische en verlossende dood kunnen worden uitge
beeld, zoo dat t zal worden verstaan door menschen
van den nieuwen tijd.
Voor velen zal het „ouderwets Kerstfeestvieren"
Innerlijk onmogelQk geworden zQn. Maar wil dat
zeggen dat het in 1946 voor de Jonge generatie geen
Kerstfeest zQn kan? Geen sprake van! Maar: dan zal
het ook echt Kerst-feest moeten zQn. WQ kunnen
ln de practQk van onze Kerstvieringen tot de
meest vrome en stlchtelQke toe daar nog zo ver
van afgeraakt zQn, de naam blijft het zeggen:
Kerst-feest ls Christusfeest. Centraal is het Kind in
de kribbe. Dat betekent dat we met het Kerstfeest
niet klaar zQn als het gelukt ls om er een plelzlerige
fuif van te maken. En evenmin als we door onze
vreemdheid tegenover het sentiment en de romantiek
die er „ouderwets" bQ horen het op zQ zetten. In alle
gevallen blQft er uit het midden van het feest een
vraag op ons afkomen: in het Kind in de kribbe.
Neen: geen vréAg alleen, een aanbieding, een ge
schenk. Het geschenk waarvan het oude Bijbelver
haal, zonder romantiek, sober, zakelijk vertelt. Met
een realisme, waaraan wQ, die zo graag eerlijk, des
noods brutaal en onfatsoenlijk eerlijk willen
zQn, niet aan toe komen.
In het Kind komt God tot deze wereld. Midden ln
de verwarring en schuld. In het Kind maakt God een
vrQ en nieuw begin in een wereld, waar nooit Iets
waarlijk nieuws begint In het Kind komt God open
baar, niet als een vaag en ver begrip, een post die
wQ In onze wereldbeschouwing pro memorie uit
trekken, maar adembenemend reëel en persoonlijk.
In het Kind legt die God de hand op ons en zegt:
„Je bent van MQ". Aan een zoekende, cynische,
vluchtende generatie predikt het Kerstfeest de bood
schap, die Blumhardt vervulde: „Ihr Menschen seid
Gottes".
Het k&n en zal toch Kerstfeest zQn, als we het
wonder van het Kind laten spreken. Als we verstaan:
het gaat niet om wat wQ er van maken, maar het
gaat er om dat God hel eens vooral Kerstfeest heeft
gemaakt. Dat we het weten mogen, dat God zich met
het mensenleven verbindt. Het mensenleven, zoals
onze generatie het heeft leren kennen: met alle
schuldverwarring, nood, zoeken, genotzucht, opper
vlakkigheid en kwelling.
Afgezien van alle persooniQke overtuigingen heeft
het Kerstfeest er récht op. dat we ons aan laten
spreken door dat centrum: het Kind in de kribbe.
Wat wQ er ook omheen geprutst hebben: daar gaat
het tenslotte om.
t WonderlQke ls, dat het blQken zal ons juist zó
weer midden in de werkelQkheld neer te zetten. Om
dat, als God dit alles de moeite waard gevonden
heeft, het ook ons de moeite waard mag zQn Zo leren
we weer bewust en verantwoordelQk jong te zQn ln
eigen tQd. Midden er in. Realistisch en toch vol
geloof. G. VAN LEEUWEN.
AANBIDDING DER HERDERS.
En zt) gingen haastig en vonden
Maria en Jozef en het Kind, lig
gende in de Kribbe. (Luc. t 16J.
