WIJ GEDENKEN
^onn ej loten
MEER VERPLEEGSTERS, MEER
RUIMTE, MEER GELD NOODIG
FILMVERMINKING
UIT WINZUCHT
In één jaar 24 maal naar de M
aan
BULLETIN der Letterkunde
t\\ aar in een sfeer
van opgewekt
heid en vertrou
wen de zware
strijd tegen de
t.b.c. met succes
wordt gevoerd.
Het Sanatorium
9*
(Van onzen specialen verslaggever.)
Bi) wijze van décor zouden tok) op den achtergrond van
dit vraaggesprek met den geneesheer-directeur van ^Zon
negloren", het sanatorium voor tuberculose-patiënten te
Socstduinen, de opgewektheid van de patiënten en de
groote toewijding van het verplegend personeel willen
plaatsen. Eigenschappen, die de verhoudingen eymboli-
seeren welke hier geschapen zijn en die t'n de eerste plaats
het onderwerp vormen van ons gesprek.
„WU doen hier alles was in ons
vermogen ligt." zegt dr. Berghauser
Pont. de geneesheer-directeur, en hg
vertelt ons van de modernste mid
delen welke in dit sanatorium voor
onderzoek worden toegepast.
uberculoseNog altijd zyn de
consultatiebureaux In Nederland te
druk bezocht en het is noodig ge
bleken het consultatiebureau-wezen
uit te breiden. Een groot aantal
tbc-lhders wacht nog op plaatsing.
Er zijn menscheu die reeds een jaar
op de wachtlijst staan, maar het
vooruitzicht is, dat binnen enkele
jaren het probleem van het wachten
za' zijn opgelost.
':"en opzichte van het tekort aan
verplegingsruimte is al veel bereikt
in ons land, maar het blijft nog woe
keren met de ruimte. De toeneming
van de tbc in den oorlog is frappant
geweest; we beschikken nog niet
over alle cijfers, maar een enkel voor
beeld is te geven: sterfte (tbc adem.
ba mgsorganen) in Amsterdam 2.52
op de 10.000 in 1939. In 1945 bedroeg
di' aantal 7,44'
Gelukkig is de sterfte onder de
tbc-patiënt en sterk verminderd en
zei.s vrijwel op vooroorlogsch peil
teruggekomen. Het is echter thans
bog niet bekend hoeveel menschen
aan tbc lijden omdat wij geen wet
telijk verplichte opgave kennen in
ons land.
TEKORT AAN VER
PLEGEND PERSONEEL
..Maar", zegt dr. Berghauser Pont,
k.om op het ruimteprobleem terug
te komen, dit Is momenteel niet meer
en probleem van de eerste orde. Dat
van het tekort aan verpleegkrachten
is van veel grootere beteekenis. Dit
is een wereldprobleem waarin Neder
land niet eens het slechtste figuur
maakt."
Ontstellend is het tekort aan
dienstmeisjes en leerling-verpleeg
sters in de sanatoria. De geneesheer
directeur is van meening. dat het te
kort algemeen is. De salarissen zijn
reeds aanzienlijk verhoogd, maar de
meisjes worden gelokt door andere
functies die o.m. tegemoet komen
aan de verlangens (na den oorlog
zeer sterk) om iets van de wereld te
zien. naar vrijen tijd enz. Bovendien
werken nog altijd duizenden meisjes
op verschillende overheidsinstellin-
fen en distributiediensten die voor
en oorlog niet bestonden.
Er wordt dan ook aandacht ge
schonken aan nieuwe mogelijkheden
van hulsvesting en aan het vraag
stuk van het gezond houden van de
meisjes, die zien aan dit werk geven.
Er dient voor de meisjes die ziek
werden een voortreffelijke regeling
te komen. In ..Zonnegloren" is deze
goed, want zij krijgen verpleging tot
zij beter zijn (wat lang niet overal
geschiedt). De tbc onder het perso
neel dient als beroepsziekte te wor
den aangemerkt, zegt dr. Berghauser
Pont. hetgeen dan neer komt op ge
neeskundige behandeling en het door.
betalen van salaris. Zij toch brengen
een offer en dit is van bijzonder oe-
lang voor ons volk.
In „Zonnegloren" zijn natuurlijk
ook moeilijkheden ontstaan door het
verpleegstersprobleem. Tijdelijk min
der menschen opnemen en honderden
nog op de wachtlijsten.
Het ligt In de bedoeling tot
een verbouwing over te gaan
om aan 50 patiënten meer een
plaats te kunnen geven.
Dan zgn er ook wenschen ten op
zichte van de huisvesting van de zus
ters. Het zusterhuis van „Zonne
gloren" is veel te klein en hier moet
zelfs het uit woonsysteem worden
toegepast. Er is maar één oplossing:
een nieuw zusterhuis De vraag is
echter hoe lang zal het duren voor
dat dit gebouwd kan worden?
FINANCIEELE
MOEILIJKHEDEN
Hier raken wij een gevoelige
snaar, want we hebben reeds gemeld
dat ..Zonnegloren" in financieel
moeilijke omstandigheden verkeert,
ontstaan doordat de kosten voor ver-
Seging. instrumenten. linnengoed,
andstof e.d. na den oorlog belang
rijk zgn gestegen terwijl de verpleeg-
prijs niet dienovereenkomstig ver
hoogd kon worden. Gevolg: tekort
op de exploitatie. Vandaar de lande-
lgke actie om dit tekort van het be
kende Hervormde Sanatorium te
dekken. De actie in Amsterdam ver
loopt uitstekend en de directeur laat
geen twgfel over zijn blijdschap. Het
i cok van het grootste belang dat
..Zonnegloren" geholpen wordt, niet
ln de laatste plaats omdat een van
de beginselen is iedereen op te nemen,
die opneming noodig heeft, onafhan
kelijk van de vraag of hij den vollen
verpleegprijs wel kan betalen. Er
word* ook niet gevraagd naar het lid
maatschap van een kerk. al is Zon
negloren dan ook een Hervormde in-
rienting.
hans worden in Soestduinen 360
tï.'enten verpleegd waaronder 20
ln deren. En dan te bedenken dat het
cop;plex in 1939 was ingericht voor
183 patiënten. Er moet dus met de
ruimte gewoekerd worden: elk plekje
Is Han ook benut.
Er zijn menschen die denken: „Wat
Is er nu te doen", de patiënten liggen
maar en het Is een kwestie van af
wachten
Een wandeling door het gebouw
en le toelichting van Dr. Pont zul
len hen spoedig tot andere gedach.
teii Sro' n Rij het onderzoek gaat
men hiei niet over een nacht y.s.
DE MODERNSTE
MEDISCHE TOESTELLEN
Met behulp van de modernste
doorlichtingsapparaten (w.o. de pla-
nigraaf voor diepte-foto's, een won-
der-apparaat dat des menschen bin
nenste .ngewand tot in de kleinste
details fotografeert) wordt hier de
acieve behandelingsmethode toege
past. De Röntgenafdeeling is zeker
een van de beste in ons land. Daar
naast wordt groote aandacht besteed
aan de conservatieve behandeling van
de patiënten, d.w.z. door toepassing
van de streng doorgevoerde bedrust.
In een eenvoudig vertrek nemen
we plaats achter een ellipsvormige
tafel met opstaande ruitjes. De
entourage doet even aan een postkan
toor denken en ge verwacht ieder
oogenblik dat een der „loketraamp
jes'' wordt opgeschoven en iemand
om een postzegel vraagt.
Maar als lichten worden ontstoken
en Dr. Pont met een stapel röntgen
foto's aan komt dragen, wordt de
bedoeling duidelijk: we maken ken
nis met de interessante resultaten
van de doorlichtingsapparaten en
zien nu hoe nauwkeurig kan worden
nagegaan op welke plaats in het
menschelijk lichaam van een Lb.c.
aandoening sprake
zoowel long. als
patiënten behandeld.
Hier worden
wervel-t .b. c.-
UITBREIDING
NOODZAKELIJK
Een film van barmhartigheid, ge
duld, toewijding, opgewektheid, zorg,
wetenschap en levensernst rolt zich
dan verder voor onze oogen af: we
zien hoe noodzakeiyk de uitbreiding
is, want in verscheidene zalen staan
de bedden in dubbele rijen, wat vroe
ger niet voorkwam. Een gediplo
meerd verpleegster huist in een hok
je dat juist groot genoeg is om de
neus niet tegen het plafond te stoo-
ten en de „groote recreatiezaal" ln
het zusterhuis, een aardig vertrek
voor een klein gezelschap, moet ruim
120 zusters herbergen. In een voor
malige directiekeet staan ook veld
bedden voor leerling-verpleegsters:
gebrek aan ruimte spreekt hier wel
het sterkst. Men moet bewondering
hebben voor de meisjes, die hier de
niet gemakkelijke taak met groote
opgewektheid volbrengen.
Enkele zijn zelf slachtoffer van de
ziekte, die hier bestreden wordt: de
ziekenzaal voor zusters is zelden
ontvolkt. Maar binnen de muren van
dit sanatorium zijn geen klaagmuren
en als we den man, die reeds ruim
twee jaar in het gips ligt, vragen
„hoe gaat het" en deze antwoordt
opgewekt „uitstekend, het gaat goed
vooruit"dan weten wy op dat
moment met ons figuur zoo gezond
als het mag zijn .eigenlijk geen raad
"en bedenken hoe onbillijk het eigen
lijk is tegenover het leven, dikwijls
te mopperen over futiliteiten, zich te
ergeren aan dingen, die in wezen
geen beteekenis hebben of te klagen
over omstandigheden die nog altijd
duizendmaal gunstiger zgn dan die
waarin dergelgke patiënten zich kun
nen schikken.
„Zonnegloren": hier lijdt en ligt
een deel der menschheid, maar het
licht ontbreekt niet. Aan ons, gezon
den, om te zorgen dat het kan blij
ven schijnen, zoodat nog velen zich
in de stralen van deze geneeskundige
barmhartigheid en barmhartige ge
neeskunde. kunnen koesteren.
EENHEID VAN
HET WERK
GEWELD AANGEDAAN; FILMCRITIEK
IN WEZEN ONMOGELIJK CEMAAKT
Stel dat sommige buitenl&ndscbe
boeken voor het Nederlandsche pu
bliek slechts in zeer verkorten vorm
zouden worden geïmporteerd. zeg
een boek van 500 bladzijden besnoeid
tot 300 bladzijden omdat onze
boekenkasten niet op zulke dikke
deelen berekend zijn, dan zou men
dit terecht belachelijk vinden
Wat echter in de wereld der
sohoone letteren ondenkbaar is. is
zoo nu en dan op filmgebied een heel
gewoon verschijnsel.
In bovenstaande zin behoeven
slechts een paar woorden te worden
gewijzigd en er is geen sprake meer
van verondersteling. maar wel van
een feit aldus: sommige buitenland-
sche films worden voor het Neder
landsche publiek in zeer verkorten
vorm geïmporteerd, omdat de pro-
gramma's onzer bioscopen op lange
lms niet berekend zijn.
MEER SHOW DAN SHAW
Een recent voorbeeld levert „Cae.
sar en Cleopatra", een grootsoh op
gelette kleurenfilm naar het too-
neelstuk van G. B. Shaw. Deze film
heeft een oorspronkelijke vertoo-
ningsduur van ruim 3 uren. In onze
theaters duurde de vertooning hoog
stens 7 kwartier. Het is duidelijk dat
er duchtig in deze film geknipt moet
zijn om haar in het raam van
onze programma's te doen passen.
Wie goed oplette heeft de gevolgen
daarvan kunnen opmerken. De film-
critiek vond er veel show, maar
weinig van Shaw in. Maar wat kan
er op deze wijze van een Juiste be
oordeeling terecht komen?
Over de film Symphonie Pastorale
(Gertrude) ls nog al wat te doen
geweest. De een bewonderde dit
werk, de ander verguisde het. De
tegenstanders vonden dat de predi
kant geen oogenblik blijk gaf van
ook maar het geringste besef, dat de
verboden liefde tot zijn leerlinge in
strijd was met zijn ambt, geweten
of geloof.
wij lazen een Fransche beoordee-
llng waarin de recensent gewaagt
van „bet machtige schouwspel van
een menscfa, die heen en weer ge
slingerd wordt tusschen geestelijke
liefae en erotiek, tusschen gehoor
zaamheid en zonde." Dit machtige
schouwspel van een geestelijke wor
steling is nu juist wat velen in deze
film en niet ten onrechte heb
ben gemist. Maar hoe komt dan de
Fransche beoordeelaar, die toch wel
onderscheiden kan, aan zijn tegen
gesteld oordeel Het is mogelijk, dat
Hy de film gezien heeft met ae ken
nis van het boek dat die wetenschap
aanvulde of deed samensmelten. Of
is ook deze film om utiliteitsover
wegingen gecoupeerd?
OOK „DE IDIOOT-
VERKORT?
Er ls nog een Fransche film van
den laatsten tijd: De Idioot, naai den
roman van Dostojewaki. Deze roman
behoort tot de lijvigste van de wer
ken van den Russisch en schrijver. Er
komen vele afdwalingen, uitweidin
gen, betoogen in voor, die zich niet
leenen tot filmische vormgeving.
Dostojew8ki geeft in een bnef aan
een vriend trouwens toe, dat het ver
haal wel erg „ln die L&nge ist ge
zogen". De hoofdwerken van Dosto.
Ïewski zijn nu eenmaal uit roman-
echnisch oogpunt niet bepaald even
wichtig; ze zijn vaak topzwaar, al
zouden wij van dezen grooten Rus
niets uit zijn werk wulen missen.
Het is duidelijk, dat een filmscena
rio niet klakkeloos het boek kon vol
gen en dat samenvatting, besnoei
ing en desnoods verschuiving en in
een schuiving van tafreelen noodig
was. Maar de hoofdlijn, de kern,
dient behouden te blijven, al zou ook
d&n de film nog van grooten omvang
hebben moeten zijn. Wat wij echter
te zien hebben gekregen was een
zeer summiere liefdesgeschiedenis:
Rogoshin en Myschkin als concur
renten in den minnestrijd om Nas-
tasja. Of is ook deze film wellicht
in verkorten vorm tot ons gekomen?
Er ls wel eens groot misbaar ge
maakt over de coupures, welke de
Rijksfilmkeuring aanbracht alvorens
een film voor vertooning vrjj te
geven. Vergeleken bij de besnoeiing,
welke Oaesar en Cleopatra moet
hebben ondergaan, is het ingrijpen
van onze officiëele keuringscommis
sie maar kinderspel.
WIE ZIJN DE
SCHULDIGEN?
Het zonderlinge echter is. dat bij
na niemand protesteert als een film
in bioscoóp-confectic-maat ons
wordt voorgezet Wie heeft het recht
om uit te maken of een film te lang
ls; wie zijn hier de schuldigen? De
Importeurs? Op hun beurt zullen
deze weer de schuld op de bioscopen
afwentelen omdat zij (de importeur)
nu eenmaal niet het risico kunnen
dragen van onvertoonbare films.
Zóó wordt het balletje van den een
naar den ander, en terug, gegooid.
Het wordt echter tijd, dat hierin ver
andering komt. Het is onjuist dat
onze dure deviezen worden besteed
aan geplukte films. Als ons kostbare
geld over de grens verdwijnt, dient
dit tenminste voor volledige en vol
waardige filmwerken te geschieden.
Het moet toch op de een of andere
wijze mogelijk zijn om bij de vergun
ning tot invoer van films maatrege
len te treffen, dat zij in hun oorspron
kelijk en vorm (behoudens natuurlijk
het recht der Rijksfilmkeuring) aan
het Nederlandscne publiek worden
aangeboden. Het is bekend. dat de
film „Gone with the Wind", naar
het gelijknamige boek van Mitchell
ons nog steeds onthouden bleef, om
dat zij veel te lang is. WiJ hebben dat
altyd nog liever aan een door onbe
voegden (en iedereen, behalve de
maker, is in deze onbevoegd) ver
korte editie.
EEN FILMWERK IS
EPEENHEID
Er zjjn nog andere redenen waar
om wij ons tegen „verkorte uitga
ven" verzetten.
Een filmwerk ls evenals een too-
neel- en muziekstuk of letterkundig
product een eenheid, men moge de
inhoudswaarde van verschillende
films in twijfel trekken, de oorspron-
kelük door de makers gewilde een
heid, ook al zou die minder geslaagd
moeten heeten, dient niet verbroken
te worden. Trouwens het wegnemen
van belangrijke deelen uit een film
werk kan een geheel andere beteeke
nis aan het beeldverhaal geven, het
accent verleggen of de strekking
doen wijzigen.
Voorts wordt filmcritlek in wezen
onmogelijk. Men kan zich wel op het
standpunt stellen, dat men alleen de
film beoordeelt in den vorm zooals
die vertoond wordt, maar dit stand
punt ls maar ten deele juist. Film
critlek wil ook voorlichten. En men
kan de beteekenis van een regisseur,
de strekking van het scenario, de
stijl van het werk, niet beoordeelen
of nader tot het publiek brengen als
de film in abrupten of corrupten
vorm tot ons komt. (Wij weten wel
dat ook een torso de kunstenaars
hand kan doen vermoeden, maar wij
aanvaarden dat alleen als de kunste
naar-zelf niet anders heeft gewild
of de tand des tijds ons slechts een
romp heeft nagelaten).
Daarom ls het ln hooge mate toe
te Juichen dat Carné's Les enfanta
du Paradis, een film die een vertoo-
ningsduur vraagt van drie-en-een-
half uur, binnenkort ln een Amster-
damsch theater zal worden vertoond.
Wij hopen dat het bij deze eene
poging niet zal blijven!
Meer ingelegd dan terugbetaald
Volgens de mededeellngen van den
Nederlandschen Spaarbankbond werd
in Februari van dit Jaar bij de alge.
meene spaarbanken ifc totaal inge
legd 22.768.848 en terugbetaald
18.330.359, tegen in Januari resp.
31.146.441 en 24.204.961. In de
eerste twee maanden van 1947 werd
aldus 11.379.969 meer ingelegd dan
terugbetaald. Bij de bankspaarbanken
beliepen inleg en terugbetaling in
Februari resp. 1.211.304 en 883.668
en in de twee eerste maanden van
1947 in totaal 2.085.549 en
1.647.416.
„Record-prestatie" van de K.L.M.
PLANNEN VOOR DIT JAAR
In een Jaar 24 maal naar de maan
en weer terug, ofwel ruim 17 mil-
lioen kilometer, deze afstand hebben
de K.L.M.-vogels in 1946, blijkens een
dezer dagen gedane mededeeilng. af
gelegd. Gedurende dit tijdvak werden
§20.000 passagiers en ruim twee ïnil-
lioen kg vracht verroerd. Do totale
lengte van het luchtnet, dat door de
K.L.M, wordt onderhouden, bedraagt
op het oogenblik 60.000 k.m.
1920: Naat binnen klauteren.
Cgfers plegen niet tot onze ver
beelding te spreken, de bovenstaande
geven ln vergelijking met die van
andere Jaren, toch een beeld van de
ontwikkeling van ons luchtverkeer.
In 1920 b.v., het laar waarin de
K.L.M. haar eerste lijn. die op Lon
den, opende, werden 400 passagiers
en 22.000 kg vracht vervoerd. De
lengte van het luchtnet bedroeg 400
km. Gedurende 1931, toen de weke-
lijksche dienst op Batavia werd in
gesteld, werden 14.000 passagiers en
1.270.000 kg post vervoerd. Voor 1946
zijn deze cijfers, zooals boven reeds
werd aangehaald, resp. 320.000 en
twee millioen.
Het personenvervoer heeft dus wel
den grootsten sprong omhoog ge
maakt. De oorzaak ls gemakkelijk te
vinden: in de beginjaren stond dit.
vergeleken met het vrachtvervoer,
zeer ten achter, omdat de toestellen
nog maar weinig pa3sagiers-accomo-
dafie bezaten, ae passage-prijzen
zeer hoog waren en het vliegen nog
voor een riskante onderneming gold.
Naderhand toen de vliegtuigen wer
den ingericht op het vervoer van
personen en de prezen zakten, werd
deze achterstand op het vrachtver
voer ruimschoots Ingehaald.
Ook voor dit Jaar bestaan er weer
groote plannen. De vloot zal met de
helft worden uitgebreid. Een serie
Constellations, waarvan de aan
schaffingsprijs van een toestel met
reserve-onderd celen 1% millioen dol
lar bedraagt, is in Amerika besteld.
In Mei zal het luchtnet worden uit
gebreid met een dienst op Manches
ter en Dublin. Waarschijnlijk zal ook
19$7: Zich neervlijen.
dit jaar nog een dienst op Luxem
burg worden geopend.
Was het in 1930 nog een gebeur
tenis, dat iemand die in Londen zijn
ontbijt nuttigde en in Amsterdam
lunchte, dienzelfden dag zijn diner
ln Kopenhagen kon gebruiken, bin
nen afzienbaren tijd zal bet mogelijk
zijn, zoo vertelde de heer Plesman,
die momenteel ln Amerika vertoeft,
op een persconferentie, om in 36 uur
ieder willekeurig deel van de wereld
te bereiken, mits het luchtverkeer
Internationaal goed wordt geregeld.
Zcs-en-dertig urenwij zijn in-
tusschsn al big, als de ambtelijke be
slommeringen. die aan zoo'n rei3je
voorafgaan, ons niet langer dan
twee maal 36 dagen in beslag
nemen.
Proza en poëzie geschreven
in jaren van angst en nood
HOE zou het anders kunnen: tel
kens verschijnen er nieuwe mé
moires, verbecldiivgen, beschouwin
gen in proza en poëzie aan den oorlog
en zijn nevenverschijnselen gewijd.
Die stroom zal ongetwijfeld voort
gaan; misschien is eerst na Jaren
van bezinklng het definitieve groote
boek te verwachten, dat dezen tijd
synthetisch samenvat. Anderzijds be
groeten wij met vreugde de eerste
uitgaven en herdrukken van de on
middellijke reacties, in kerker, con
centratiekamp of eenzame kamer
geschreven, waarin de felle bloedklop
is van het directe leven. BO de her
lezing treft het ons: hoe ver zijn we
daarvan al weer af hoe zijn we dit
existentieel leven al weer ontwend,
vooral ook en spijtig: hoe schimmig
werden vele van de toen vurig bele
den idealen?
„Wij zijn het zaad voor
nieuw geploegde voren
Ik had nog geen gelegenheid hier
iets te zeggen over twee bundels,
welker verzen destijds in allerlei sten
cils en slechte drukken van hand tot
hand gingen: Herman Salomonson's
Recrutenschool (uitgave van Stols te
Den Haag) en H. M. v. Randwijk's
Celdroom (uitgave Vrjj Nederland).
Laat ons het rustig constateeren,
deze bundels brengen (vooral de
eerstgenoemde) naar lltteralren
maatstaf gemeten, geen verrassende
poëzie. Maar w(j gevoelen nauwelijks
behoefte zulk een maatstaf aan te
leggen, getroffen door wat de ziel te
zeggen heeft. Salomonson koos, be
scheiden maar zuiver, den titel Re
crutenschool. Men denkt aan den ti
tel van een beroemd boek van Kier-
kegaard „Eintibung in das Christen-
turn"; gevangenschap en knechting
werden hier een oefenschool in een
op God georiënteerd en daarom dap
per, geduldig en dankbaar leven, dat
ons, lezers in vrijheid, met laloersch-
heid en schaamte vervult, van Rand
wijk droomde in zgn cel een visioen
der gerechtigheid aie alle menschen
van goeden wil, eerst in zijn Amster
dam, dan in heel het land electriseert,
vervult en een betere wereld doet
bouwen. HQ hoort een zingen gaan
vanuit de cellen het vaderland door:
Wij zijn de oogst der zwarte
marteljaren,
door leed gebundeld tot één
huisgezin,
de tijd sterjt uit, dat broeders
vreemden waren,
zie hier uw naastebroeder,
en bemin f
Dit was niet slechts een exta
tisch zingen, dat de werkelijkheid
vergat. Aan het slot staat de bede:
Vergeef ons het vermetel pogen
rakelings langs Uw Koninkrijk
een schoone dwaze droom te
spinnen,
maar er staat ook de geloovig-sterke
uitspraak:
O God, de droom, die hier begon,
Gij hebt de macht het waar
te maken...!
Wie zou verzen als deze in het
Nederland van nu niet met spijt en
schaamte lezen? Maar dan ook te
gelijk de verantwoording voelen, die
de dichter voor allen, in ieders eigen
kans, in het vers schreef:
Wij zijn het zaad voor nieuw
geploegde voren
Maar God gaf mij
een spijker in de nek
Onder den schuilnaam Evert J. Pot
verscheen in den hongerwinter clan
destien Dagboek onder het Kruis. De
dichter W. A. P. Smit deed het thans
onder zijn eigen naam opnieuw ver
schijnen bij De Bezige Bij. De dichter
wist zich in een schuilplaats onder
het dak van zijn woning aan een
arrestatie te ontrekken, maar hoorde
van daar, hoe men zijn vrouw in zijn
plaats meenam. Hij moet afscheid
nemen van de kinderen en vluchten
in den vroegen morgen. Vanuit zijn
onderduikers-tehuis schrijft hy in
lange rijen van terzinen het relaaa
van zijn angsten en zorgen, zgn een
zaamheid en verlangen, maar ook
van zijn geloofsvertrouwen. Het ge-
dichtensnoer. in eenvoudigen, soms
huiseliJken trant geschreven, heeft
dank zij de terzinenbouw en de
voortdurende bewogenheid een stroo-
mend karakter; in de gelijkmatige
deiningen van dien stroom treffen
telkens als kleine schuimende ver
snellingen enkele regels, waarin de
innerlijke en uiterlijke spanning In
tenser wordt, zooals in deze terzine,
die de angst-situatie ln zijn dak
schuilhoek prachtig typeert:
Maar God gaf mij een spijker
in de nek:
Zoolang mijn huid zich aan
zijn scherpte schramde
Wist ik de waarheid en werd
ik niet gek.
Smit heeft misschien in andere bun-
dels litterair rijker werk gegeven; dit
gedicht ls evenwel een schoon voor
beeld van de wijze waarop de tijds-
ervaringen van velen in het toch vol
komen persoonlijk woord van den
dichter hun levende uitspraak kun
nen krijgen.
Onze eereschuld tegenover
de oorlogsgewonden
Een afzonderlijke noot onder de
oorlogsromans bracht het boek van
Jaap Stipter: En Gij. Oorlogsgewon-
de...T, uitgekomen btj W. de Haan te
Utrecht. Het beschrijft het leven van
een jongen Limburger, met hart cn
ziel soldaat, vanaf zijn ernstige ver
wonding op den eersten oorlogsdag
tot de bevrijding, die hij ais parüsaan
beleeft, van zijn stad aan de Maas
Niet om de bcschrHving van een sec
tor van het verzet ls deze roman be
langwekkend (dat ia door anderen
reeds beter gedaan) en ook niet als
algemeen tijdsbeeld (het blijft te
vlak. opsomming der gebeurtenissen
en in een weinig persoonlijken stijl)
Maar het boek vraagt de aandacht
voor het psychisch en maatschappe
lijk probleem der oorlogsgewonden
niet zgn heroïsche, maar ook bittere
aspecten; moge het medewerken aan
de bewustwording van de cereschuld,
die wij als volk tegenover deze man
nen hebben!
De psyche van menschen
in concentratiekampen
Een drietal boeken, leder van eigen
type, liggen hier voor mg, door Joaen
geschreven over hun ervaringen in
het concentratiekamp: de verzenbun
del Bcrgen-Belsen door 8. Pinkhof
(ultg. van De Bezige BU) Dagboek
uit een Kamp door Loden Vogel (De
Vrjjfl Bladen Juni. Juli 1946. ultg.
Stols) en Amor Fati door Mr. Abel
J. Hcrzberg (ultg. Moussault. Am
sterdam).
De bittere, maar niet minder dap-
per-trotsche verzen van Pinkhof(t)
teekenen rauw de werkelijkheid der
kampsamenleving, de moreele ver
wildering bh beulen en slachtoffers.
Maar hij blhft b(j het beeld dier wer
kelijkheid niet staan; hg tracht oor
zaak cn zin tc doorgronden in ven
wereldontwikkeling, waarin hy pro
fetisch het oordeel zich ziet voltrek
ken over het verheldenscht Westen.
In zgn Joodsch geloof vindt hij de
kracht in dezen heksenketel staand»
te biyven en hg vecht tegen de wan
hoop met ©en grimmieen humor. Dat
alles geeft aan deze litterair middel
matige verzen echtheid en waarde.
Het Dagboek van Loden Vogel,
evenals Pinkhof een jonge Jood-in
tellectueel is eveneens in Bcrgen-
Belsen geschreven. Het ls in zyn los
samenhangende fragmenten als echt
dagboek heet van de naald geschreven
met een pijnlijke, soms ongegeneerde
oprechtheid. Het ls meer studieveld
voor den psycholoog of beter voor
ieder die den zoogenaamden cultuur-
mensch zonder mooidoenerij ln zgn
naakte armoe durft te zien dan lit
teratuur. Een taaie levenshonger en
de byna instinctieve bloedsbanden
(ontroerend is de liefde voor de
moeder) houden hem boven water.
In zijn cynische eerigkheid Is het een
document humain, maar de mensch
is hier nauweiyks meer dan een
scherp-rcageerend. gevoelig, listig en
denkend dier.
De ster tusschen
Kruis en hakenkruis
Mr. Herzbcrg bundelde zyn be
schouwingen. die by de lezers van de
Groene reeds zeer terecht de aan
dacht trokken. Met een mild en diep-
ontledend oordeel beziet hg de men-
schentypen, die ons ln die kampwe
reld verbyslcren: de Scharführer. de
Capo, de Griet Hg vergoeigkt niets,
Integendeel maar hg doet ons begrij
pen, hoe de gewone, wortcllooze
mensch ln de opvoeding en de illusies
van het systeem konden verworden
tot gecompliceerde monsters. Er is
verwantschap met Pinkhof, als ook
hg in de excessen van dezen tgd de
wraakzuchtige opstanding ziet van
den heiden, aie onoverwonnen of ver
drongen ln den modernen mensch
leeft. HU doet liet met oen boven de
rancune uitstijgend begrip, dat deze
sclietsen tot het beste doet behooren,
wat over deze materie ls gezegd. En
hg weet met Intense raakheid de
verwonderiyke en in al zUn ellende
boeiende gecompliceerdheid van het
leven samen tc vatten. Be eindig voor
heden met een klein citaat. De schrij
ver kwam op een boerderg in de
buurt van hot kamp om voedsel be
delen en vertelt dan:
,Jn mijn herinnering zie ik een ka
mer in een boerenhofstede. Aan den
muur rechts hangt een portret van
Hitier cn links hangt ccn crucifix.
Daar sta ik met een eter op de borst
tusschen kruis en hakenkruis en be
del om een stuk brood. Wie zou zoo-
iets willen missen ln zijn leven f De
boerin tegenover mij heeft een witte
doek op haar hoofd. Ze geeft peen
brood, maar ze geeft wat melk en
zelfs een ei. Misschien <s een van ons
beiden ter wille van dit oogenblik ge
boren."
II. E. SEVENIJE.
Het Hoofd van de P.R.A., Lange
Voorhout 13 te 'sGravcnhage, ver
zoekt hun, die inlichtingen kunnen
verstrekken betreffende Hendrlkus
Everhardus Sevenge, geboren 5 Octo-k
ber 1921 te Leerdam, zich mondeling
of schrlfteigk te willen wenden tot
zgn Bureau. Sevenge was gedurendd
de bezetting werkzaam bg het Ar-
beits Kontrol] Komman do.
Inschrgvlng Wyers.
Bg de gisteren gehouden Inschry-
ving op de anderhalf millioen gulden
3% procent oblleatlën J. P. Wyers'
Industrie cn Handelsonderneming
N.V. is dermate ingeschreven, dat de
toewyzlng slechts uiterst gering zal
zgn.
TEVLERS-STICHTING.
De directeuren van
het Haarlemaehe kunstgenootschap Tey-
lcrs-stlchting hebben ln de vacature van
mr. Th. Westra, die tot directeur t* be
noemd. al» secretaris der stichting aan
gewezen den heer mr J. a. Valllant,
SPANJE EEN KONINKRIJK
„/IVCUS, pvlUi