EENS ZAL AMERIKA MOOIE
STEDEN BOUWEN
Kabinetsverfeirediiig
Hoe wordt Ijet weer in
de maand Mei!
Rein H. Fledderus,
Dr. Hugo Eckener
in Amerika
Verwachtingen
zyn hoopvol
Studenten in na - oorlogsch
Oostenrijk
M
Wv.T al misverstand is ontstaan over het woord stedebouw en het begrip
dat er mee uitgedrukt wordt Er worden raadszittingen aan gewijd,
min of meer heftige discussies over gehouden en het Is merkwaardig, hoe
veel profeten er in ons kleine landje blijken te zijn, die zich, als gold het
een actie voor loonsverhoging of een vers cadetje, als voorlichter opwerpen.
Jonge lieden, de 'inktvlekken van school nog achter de oren, bestijgen hun
pennen en slingeren verwijten naar hen, voor wie het in verband met
enige ambtelijke functie onmogelijk is om van verweer te dienen en de tot
dusver onaantastbare Dudok wordt zachtjes door de goot gesleurd door
lieden, die kwalijk weten, dat de stedebouw in ons land vermoord wordt,
teker niet door hen, die deze kunst ambtelijk of in ander verband bedrij
ven, doch door de geest van de tijd en hen, die verantwoordelijk zijn voor
die geest, U, ik, wij allemaal.
geest waren, wie de realiteit van*
het rauwe land wars van fantasie
gemaakt had. Ze gingen dus recht op
het doel af en begonnen met het
trekken van een rechte lijn, west
waarts. Evenwijdig aan deze ïyn
een andere. Haaks erop Noord-Zuid
lijnen, beide steeds op de vijf mijl,
recht toe recht aan over heuvelen
en dalen, en zo lag er een keurig
dambordpatroon over het land.
door
architect
Gezegde voorlichters kunnen met
onverholen superioriteit spreken van
de „domme dambord-patronen", die
de Amerikaanse steden hebben, en
het is inderdaad een zeer bruikbaar
nrgujfaent bij de huidige binnen
landse discussies over dit onderwerp.
.Maar Hippodamus van Milete, die
*tog voor Christus het stadsplan van
Milete in Griekenland maakte,
wordt geroemd als een begaafd man.
Sn toch maakte hij dezelfde „domme
dambordpatronen" als tot dusver de
Amerikanen.
Om. de Idee
r)E ideale stedebouwer is hij, die
ver boven zijn tijd uit de ideale
Idee weet te vatten en deze levend
en bereikbaar weet te maken in de
geest van hen, dia hem omringen en
gijn Idee moeten realiseren. De ge
meenschap dus.
Ideaalsteden zijn er echter nog
Hooit gebouwd. Ontdaan van de
«gloire" van boulevards en Champs
Elysées is Parijs, stedebouwkundig*
gezien, een van de slechtste steden
ter wereld en Chicago een poel van
ellende, aan welks rand ik voor al
het goud ter wereld niet zou willen
Wonen. Ideaalsteden bestaan niet.
Wel ideale dórpen of wijken.
In Amerika is het zo gegaan. Tot
ongeveer 1830 bloeiden aan de Oost
kust enkele grote steden als b.v.
Boston. Romantisch en organisch
reiende om eèn kern. het fort en
kerk. Toen begon de invasie, de
verdere ontwikkeling van deze ste
den en daarna de trek naar het
Westen. Nieuw land moest gewonnen
worden en ontgonnen. Men wist nog
Biet waar dit land ophield, dat wil
peggen tot hoever men het in bezit
kon nemen en daarom kwam de re-
ring van een staat bijeen, hoorde
verslagen van enkele verkenners
•n trok op een wit niemandsland
met de duimstok enkele rechte lij-
Ben. Zoveel mijl Westwaarts, zoveel
Koord, zoveel Zuid. Dat was dan een
Bleuwe staat en daar werd een
groep landmeters op los gelaten. Een
lucratief doch gevaarlijk baantje,
flat ook door een zekeren Abraham
Lincoln beoefend werd.
Rechte lijnen
F)EZE lieden hadden als enig ma-
1 teriaal om dit land geometrisch
Ie bepalen jalons, meetlinten en een
geometrisch studieboek, veel goede
Wil, een geweer en een tent. Met alle
fespect voor Abraham Lincoln zij
gezegd, dat zij eenvoudigen van
Vrachtvervoer per
luchtschip
Dr. Hugo Eckener, de bekende
Duitse Zeppelin expert, die op het
ogenblik in de Verenigde Staten
trertoeft, om op te treden als ad
viseur van Goodyear, voorspelde
'dat vrachtvervoer over de Atlan
tlsche Oceaan in de toekoms.
voornamejijk met grote en kleine
luchtschepen zal plaats hebben.
Deze reizen zouden dan 2 dagen
duren.
Hij merkte echter op, dat het
passagiersvervoer hoofdzakelijk
per vliegtuig zou plaats hebben.
Tijdens een interview in Lake-
hurst heeft hy gezegd, dat ten ge
volge van de ontwikkeling in oor
logstijd de weg gebaand was voor
llchtr sterkere en nog ruimere
luchtschepen, die, naar hij zei.
verbluffend goeti geschikt waren
voor he( vervoer van. vracht in
gróte hoeveelheden.
Ook voor passagiers
„Ik ben cr van overtuigd, dat
luchtschepen practisoher dan
Vliegtuigen zijn. omdat zij meer
comfort eri veel ruimte bieden.
Een luchtreis in een vliegtuig
wordt 20 uur zeer vermoeiend.
In een luchtschip daarentegen
kan een passagier drie eken rei
zen zónder moe te worden", aldus
verklaarde de ontwerper van de
Zeppelins onlangs.
„In 1938 stonden wy juist op
het punt om de Duitsch-Ameri-
kaansche Zeppelin Maatschappij
Op te bouwen, tezamen met de
Goodyear Maatschappij. Nu zal
Ik ergens in Ohio werken. Ik zal
voortgaan met de toepassing van
lietgeen de oorlog ons geleerd
heeft.
Met zo'n dambord kreeg je op de
snypunten vaste meetpunten en zou
je iets kannen beginnen. Maar de
horde waqhtte niet. Die was er al en
zette claims uit, netjes langs die
rechte lijnen. Zo'n rechte ïyn was al
gauw een pad, en aan weerskanten
van dat pad kwam'een kroeg en
een hoefsmid; de bijbel was in de
huifkar en ziedaar cultuur, techniek,
verkeer en ontspanning, alle elemen
ten voor een" stad waren plotseling
aanwezig.
De mensen kregen natuurlijk al
gauw ruzie wie dat pad zou onder
houden en daarom werd de hartlijn
van de weg oók de grens van de
county,, de county werd op dezelfde
manier verdeeld in town-ships en
de townships in towns en villages,
steden en dorpen: de dambordpa
troon-stad was geboren.
Ordening
IN een wilde chaos van rassen
waar het „recht" aan hem was,
die het snelst de revolver kon
trekken, kwam plotseling een orde-
ming die de gemeenschap althans in
staat stelde, eigendomsrecht te bepa
len en te beschermen. Een wegen
stelsel en stratenloop, zo eenvoudig
dat de grootste anèlphabeet, juist ge-
emigreerd uit Kirgiezstad, Liberia
of Mengelkleiveen er zijn weg kon
vinden.
Daarom heeft onze grootste stede-
bouwkundige, prof. Granpré Moliè
re, ongelijk, als hij dagelijks aan zijn
Delftse studenten doceert, dat het
Amerikaanse dambordsysteem të
simplistisch is voor 'n geraffineerde
samenleving als de AMERIKAANSE.
Ten eerste is de Amerikaanse „sa
menleving" pas samenleving, als al
die rassen werkelijk versmolten zijn
tot één en déze gemeenschapeen
cultuur verworven heeft als Europa
-bezit Ten tweede zijn deze dambord-
patroons even goed of liever even
AM ERI A A NS IDEA A Lvrije
verkeerswegen door de stad, en hui
zen in groen, vee! groen.
Wi
ten hemel schreiend banaal en ver
velend als Rotterdam Zuid, BLUdorp,
de Haagse Appel- Bananen- at
Amandelstraat en steden als Hengelo
Almelo.
Kunst-Kunde
TIJ in Europa noemen stede
bouw kunst en in Amerika,
waar men met beide benen aan de
grond staat, kunde. Begraven onder
commissies en een bevolking die
tien commerciële poten aan een cul
tureel schaap verlangt belaagd door
vakgenoten en architecten, die zich
veilig wanen achter een tekenschot,
dat ze nooit voor dat van een ste
debouwer zouden willen en kunnen
ruilen, tracht de Nederlandse stede
bouwer die vage droom te verwe
zenlijken, die ideaal-stad heet. Een
droom die, zoals de historie leert,
nooit verwezenlijkt wordt. En kim
de, die in Amerika misschien eens
kunst kan worden, omdat het iets
op ons voor heeft; onbevangenheid
ten aanzien van nieuwe dingen, be
reidheid tot experiment en ruimte,
een zee van ruimte. Dit gevoegd bU
het ontbreken van achterlijke of
bouw-cultuur belemmerende bouw
verordeningen en de aanwezigheid
van .een goed gericht propaganda-
apparaat maakt een volk onderne
mend en plan-minded.
In iedere grote stad heeft de be
volking een comité, dat werkende
naast en met de City-Planning
Commission haar eigen stedebouw-
kundige staf heeft, die met research
en plannen het werk van de over
heid bevordert. Ontstaan dergelijke
lichamen in ons land, dan moeten
deze door beperktheid van geest en
middelen volstaan met het geven
van meningen, wier omvang in veel
gevallen recht evenredig is met haar
vaagheid.'
Kleine feiten
A MERIKA is tevreden met kleine
feiten. De steden mogen niet
schoon zijn, alom in de lande doce
ren jonge en begaafde mannen.
Holmes Perkins in Harvard. Carl
Feiss in Denver, Deeming Til ton ia
Frisco, Richard Neutra in Los An
gelos, nieuwe gedachte, en over 20,
30, 100 jaar zullen zy mooie steden
bouwen.
Gedachten, die uit te drukken zijn
met enkele begrippen. Vrije ver
keerswegen door het groen, tot in en
door het centrum en de ontwikkeling
van door groen gescheiden wijken
en buurten als culturele eenheden
met een eigen administratie en een
eigen industrie. Dank zij het feit, dat
een woonhuis in Amerika binnen
dertig jaar oud en versleten is, kan
daar ruimte voor gevonden worden
en is de ook in ons land zo
veelgeprezen wijkgedachte niet al
leen een gedachte, maar op vele
plaatsen werkelijkheid. De Kroon
op ieder plan is dan een grote groen-
gordel op makkelijk bereikbare af
stand van de stad met kampeerter
reinen, autowegen, voetpaden, ma
neges, picknickvelden. sportvelden
etc., zoals die in Cleveland in de
Rocky River Valley «1 op zó won
derbaar schone wijze verwezenlijkt
is.
Romme: „Instappen alstublieft!"
Ons pessimisme omtrent de tem-
leratuur van April is door de uit-
omst beschaamd, waarover wij ons
overigens oprecht verheugen; sehr§-
ver dezes hielp reeds in 1936 ds
grondslagen leggen voor de ver
wachtingen op langere termyn in
ons land. Volgens mededeling van
het KNMI was de maand in haar ge
heel 1°.1 te warm en is dus de ver-
(Van een bijzonderen medewerker
Brummfiolz-Uiitte; Midden-
Oostenrijk, 1800 m.
's Morgens 8 uur.
A ufstéééhn! Bons op de deur.
Jaaéin! Hmm? - Aufsteiehn!
Allemachtig wat een geluid. Daar Is
sirene kinderspeelgoed bij. En dan
die stijve botten van mij, nee, het
leven is geen pretje.
Louis schijnt iets van de stem
ming te deelcn. „Wenn das jeden
Morgen so geht, gibt's Mordn klinkt
uit het bed naast mij, waar LouiB,
Oostenrijksch student, talen, 25
jaar, 4 jaar concentratiekamp, 1
jaar in de bergen by de partisanen,
thans 's morgens gymnastlekleeraar,
's middags student probeert de
nacht nog wat langer te laten du-
reu. Of misschien is bij nog niet
klaar met ajjn visie op de conferen
tie van Moskou, die hü my gister
avond beloofde te zullen onthullen.
Hoe het ook zy, onze sirene maakt
aan allen twijfel een einde en moot
beslist een sneeuwbal achterna heb
ben voordat zij. overtuigd is dat wjj
wakker zijn.
Onze sirene studeert muziekge
schiedenis, en heeft met een sadis-
itsch genoegen de taak van porster
op zich genomen.
Zoo begint een nieuwe dag op de
Hiitte, waar tien Nederlanders en
zeven Oostenrijksche studenten tien
dagen gezamenlijk doorbrengen.
Politiek en sport
"LJ)0G boven het Ennsdal, met
aan de overzijde het Dachstein-
gebergte, beleven de Nederlanders
één der mooiste evenementen uit
hun heelle leven. '«Morgens onder
het scheeren wordt tezamen met de
baard de politiek onder het mes ge
nomen, te beginnen by '30, via An-
schlusz, oorlog en bezetting tot nu
toe.
Vooral in den beginne wilde bet
nog wel eens heftig toegaan, wat
dan ondubbelzinnig bleek uit de
pleisters op de wang, vanwege dat
nie?, en vanwege het feit, dat Louis
wei en boetje erg links is, éép der
weinigen, die na de Russische be-
vryding nog principieel communist
gebleven is. Het had ook noe h04
funeste gevolg dat de thee strijk en
d was i
zet kout
wanneer eindelijk
punt bereikt was waar de discussie
verdaagd kou worden. Dan scJioe-
nen aan, windjack, das, handschoe
nen, ski's en de witte wereld in,
berg op, berg af, „Gewicht am
Talski
Jawel, ik zat al. Doet U geen
moeite. En nu ik toch zit laat mg
even genieten van dit prachtige
land en laat my even myn dank be
tuigen aan myu goeden genius, die
my momenteel wel in de steek
laat, want ik wilde hier heelemaal
niet gaan zitten, maar die my in gaf
gebruik t« maken van de' unieke
gelegenheid om nu met Oostcnryk
kennis te maken.
Uitzonderingen
£T het land cl met zyn inwo
ners. Met den herbergier, die
ons niet dorst te begroeten omdat
hij na den vorigen oorlog in Holland
te gast was geweest en zich schaam
de. Met den student, die als U-boot-
officier In Den Helder heeft gele
gen en die het heel gewoon vond
dat er weer Nederlanders met va-
cantie naar Oostcnryk kwamen.
Daarom ben ik dankbaar omdat ik
nu weet dat beiden uitzonderingen
zyn.
wachting vervuld. ïïet publiek had
over het algemeen een andere in
druk, van allerlei kanten, werd'ons
opgemerkt,' dat de hogere tempera
tuur was uitgebleven. De verklaring
van deze tegenstelling ligt hierin,
Jat het publiek niet naar de öier-
momoter oordeelt, maar naar bet
gevoel, wat men wetenschappelijk
de afkoelende kracht van de lucht
noemt; en deze was groter dan nor
maal, omdat daarbij de windkracht
een rol speelt en deze ook blykens
de vele stormen groot was. Boven
dien wordt het koudegevoel nog
versterkt, indien de lucht wel voch
tig, maar niet verzadigd is wa
terkon!
Let men op de bijzonderheden, dan
blijkt bovendien dat de maximum
temperatuur in De Bilt slechts 6°.8,
de minimum temperatuur 1.°6 te
hoog was. Dank zij de krachtige
wind, en de vochtigheid die met de
vele depressies gespaard ging, ble
ien dus de koude nachten uit, be
halve in dé eerste dagen der maand,
toen zelfs een paar maal vorst voor
kwam;
In Den Helder was de tempera
tuur vr'tfwel normaal; daaraan ziet
men de afkoelende kracht van het
zeewater, waarvoor wy de vorige
maand waarschuwden. Dat in Maas
tricht de afwijking van het gemid
delde slechts een tiende hoger was
dan in De Bilt ligt aan het nieuwe
station vliegveld Beek, waar de mi
nima extra laag zyh.
Aan do laatste dagen van April
en de eerste vyf van Mei heeft men
kunnen zien, noe ongunstig het
weer uitvalt wanneer de Noordelij
ke winden de baas zyn. Dat dezo in
April niet talrijker voorkwamen,
moet aan de grote activiteit van de
depressies worden geweten, ver-
moedelyk een gevolg van de grote
tegenstelling In de temperatuur van
N.O. Amerika (sneeuwstormen in
CanadaI) en de vrij normale tempe
ratuur van de golfstroom.
Optimisme
Voor Mei heeft het Instituut me
degedeeld dat de neerslag ongeveer
normaal zou zyn, en van de tempe
ratuur niets gezegd kon worden.
Wy zyn dut te vryer om onze eigen
gissingen te maken. In April was de
depressie-activiteit ver boven nor
maal. In de regel neemt die activi
teit In het voorjaar «tecdi meer af,
wy mogen dus verwachten dat deze
factor, die tn April de temperatuur
verhoogde, iu Mei minder sterk zal
werken. Dit verhoogt de kans op
kou-in vallen met N. wind; maar de
vele stormen met Z.W. wind moeten
de uit de winter overgebleven kou
van het zeewater wel grotendeels
verdreven hebben. Dit «amen zou
tot da verwachting voeren, dat de
temperatuur in Mei ongeveer nor
maal zou zijn, dus heel wat gunsti
ger dan in April, want de normaal
overdag is voor hot maximum 18°,
wat in April slechts een enkele maal
bereikt of overschreden werd. Deze
verwachting klopt ook met de sta
tistiek over 19 strenge winters,'die
7 maal te koud gaf, gemiddeld
2°A en 9 maal te warm, gemid
deld 1°.5. Waar het begin' van
Mei zo ver benedon normaal bleef
hebben we dan nog heel wat tegoed!
De vermoedelijk nog boven nor
male depressie-activiteit zou wat
1 WEERKUNDIGE KRONIEK
door
j PROF. VAN EVERDINGEN
meer regen dan normaal kunnen
brengen. Een voorproefje genoten
we daarvan hier in Amersfoort; tor-
wyl-het overige land heel weinig
regen had, tapten wij hier op da
bevrijdingsdag een kleine 16 mm re
gen af, een derde van de normale
maandsom!
Maak u niet te snel boos
U kon eens verkouden
uorden
Het ljjkt gek, maax sommige
mensen worden verkouden als ze
zich erg boos maken en dit heeft
soms oók nóg andere aandoeningen
van d.e luchtwegen tot gevolg. Een
Amerikaans professor heeft de oor
zaken hiervan uiteengezet.
Hij verklaarde dat de neus een
der organen ie, waarin een defen
sieve reactie ontstaat als iemand
wordt opgeschrikt door levensge
vaar of gevaar voor zijn dierbaren.
Op dezelfde wijze reageert du
neus op toorn. De ncusluchtwegen
sluiten zich en de slijmvliezen
zwellen enigszins op. Deze toestand
leidt tot infectie. Ziektekiemen, die
reeds in de neus aanwezig zijn, kry-
gen de kans zich vast te zetten en
met haar bijzondere soort van in
fectie te beginnen.
De professor zette uiteen, dat
deze defensieve reactie natuurlijk
is en nuttig in geval van nood,
maar dat zij niet voortdurend ta
voorschijn moet worden geroepen
zoals gebeurt door mensen, die zich
steeds kwaad maken of onmatig aan
andere emoties toegeven. Het gere
geld misbruiken van de defensieve
reacties heeft volgens de professor
en zeer slechte invloed op de weef
sels en verklaart wellicht veel on
gemakken en ziekten by de mens.
KLEINE PROBLEMEN
DEZER DAGEN
Welke maalslavinj
Wy hebben er reed. vroeger <te
aandacht op gevestigd dat de von
nissen bij de byzondore rechtsple
ging wel eens verwondering wek
ken vooral, omdat dikwijls moeiiyk
is na te gaan welke maatstaven bij
de beoordeling van daden gelden.
Deze week ontdekten wij hiervan
weer een merkwaardige aanwijzing.
Voor bet Bijzonder Gerechtshof te
Leeuwarden stond een ex-inspec
teur van politie terecht, die op alie
mogeiyke wijzen de Duitsers behulp
zaam was geweest by hét opspeuren
van onderduikers van diverse plui
mage, daardoor de dooj van vele
goede Nederlanders op zyn geweten
heeft, zich door de nazi's tot com
missaris liet „bombarderen" en*,
enz. Eis: vyftien jaar gevangenis
straf.
Een Nederland? o landwachter, die
nu 22 jaar is, dus tydens de Duitse
overrompeling in 1940 vyftien en by
de capitulatie twintig jaar, die Óók
geholpen heeft bij het arresteren
van onderduikers, hoorde voor het
Byzonder Gerechtshof te 's-Herto-
genbosch twintig jaar tegen zicK
©teen.
Laten wy aannemen, dat beiden
even „fout" waren, dan pleit vóór
den landwachter dat hy nog een
kind was, toen de nazi's onze gren
zen schonden, terwijl de inspecteur
een volwassen man was. Toch moet,
als de eisen «-on nissin worden, de
landwachter vijf jaar langer „brom-
mei." dan de inspecteur. Eerlijk ge
zegd, wy begrijpen e* liet» van.