HOE 'N HOLLANDSE ASTRONOOM
NAAM MAAKTE
Van een 15 cm kijkertje tot
's werelds grootste telescoop
Y3Acuuti oh u&MaheA
PSilSps
„Ouwe Sunderklaas
Eer, gids in het Rijk der Oneindigheid
nn/\r riD lflIIPITP heeft een paar ouders waar hy trots
rtvvir i/Iv. XVUllEaV op kan Zün. Trotser nog dan op *yn
buitengewone astronomische resultaten of zijn aanstelling als directeur van
de Yerkea en Mc. Donald Observatoria. Deze twee eenvoudige mensen
hebben het mogelijk gemaakt, dat .hun zoon de geboden kansen benutten
kon. Zy hebben hun zoon aan de wetenschap afgestaan en mede aan hen
komt de eer toe. dat de wereld thans een der geniaalste astronomen van
Hollandse afkomst bezit.
Toen wij gezeten in de gezellige kamer van Prof. Kuipers ouderlyk
tehuis te Kalverdyk, onder het genot van een heerlijk kop chocolademelk
met speculaas, een gesprek aanknoopten met zijn ouders, begrepen wij,
dat alleen in een dergelijke rustige sfeer, waar men zich thuis gevoeld, een
genie tot ryphdd kon komen. Hier vond Prof. Kuiper de voedzame bodem
die hU van node had en van hier begon hp zijn loopbaan, om met onver-
zetteiyke wilskracht cn taai doorzettingsvermogen datgene te bereiken
wat hy wilde.
De eerste stap
Ruim 40 Jaaf geleden werd op Tuit-
jenhorn in het gezin van kleerma
ker Kuiper een jongen geboren. Twee
Jaar later verhuisde hij met zijn ou
ders naar Kalverdijk.
Meester Blad, onderwijzer aan de
school voor gewoon lager onderwijs
te Kerkebuurt, dezelfde school waar
nu meester Immens de katholieke
feugd onderwijst, kreeg op een goede
dag jonge urard - leerling. Het
Is een beschikking van het lot ge
weest dat zowel leraar als leerling
in het bezit waren van een z.g. wis
kundeknobbel. Gerards liefste vakken
waren rekenen en tekenen en later
wiskunde.
Ook meester van der Laan droeg
zijn steentje bij om de schrandere jon
gen, door het geven van extra lessen,
de opleiding te geven, die zijn zucht
naar kennis kon bevredigen. Het is
dan ook een grote verdienste van
meester van der Laan geweest om de
ouders van Gerard te adviseren hem
naar de Kweekschool voor onderwij
zers te Haarlem te zenden.
Nooit zullen zijn beide 1 eermees
ters hebben kunnen bevroeden, dat de-
jongen als een meteoor zou opstijgen
boven het normale r.iveau. waarin ge
woonlijk de leerlingen der Kweek
school zich blij veil bewegen.
Toch was de Kweekschool te Haar
lem niet datgene, wat de jonge Ge
rard Kuiper zocht. Zijn ziel ging uit
naar de astronomie en daarom volgde
hij tevens de cursussen aan de Volks
universiteit. Hier leerde hij veel. doch
niet alles. Meer, steeds meer. wilde
hij weten en gaarne zou hij te Leiden
verder studeren. Dit was mogelijk,
doch er werd van hem een H.B.S.-di-
ploma verlangd. Met ijver wierp hij
zich toen tevens op deze studie.
En hier bleek Gerard de geniali
teit te bezitten ,die de wereld later
zou doen verbazen .Hij slaagde, en
hoe
Boekhouden in VU dag!!
Wat te zeggen van het feit, dat hij
het vak boekhouden leerde in ander
halve dag! Ortgeloofiyk! Z«n exami
natoren verbaasden zjjn preciese ant
woorden zozeer, dat het ben deed op-
tierken: „Je raadt er naar!"
Overigens bleek dit niet het geval.
Gerard slaagde'.
Toen naar Leiden
Als ge dit leest schynt alles zo een
voudig en gemakkelijk gegaan te zjjn
Niets is minder waar. Dat hy slaagde
is mede te danken aan zijn onverzet-
teluke wit. zyn lijfspreuk is blijk
baar: „Ne cedas malis", d.w.z. „Ga
niet opzP voor tegenslag".
Zo heeft hy eens een wekenlange
fietstocht ondernomen naar het noor
den van Noorwegen, omdat daar op
zeker tijdstip een totale zonsverduis
tering was waar te nemen. Welk een
tegenslag toen hy na eindeloos gedul
dig wa •'■-•>* erv-ren. t
beslissende dag elke waarneming door
zware bewolking onmogelijk was.
Voor iemand die van sport houdt,
is een dergelijke fietstocht reeds een
prestatie, doch onze astronoom heeft
een uitgesproken hekel aan sport.
Toen hy dan ook, tijdens zijn stu
dietijd in Amerika, een lichaamsoefe
ning moest uitvoeren waarbij hij met
het hoofd omlaag kwam te hangen,
weigerde hy dit pertinent.
Zo had hy dus de tocht naar Noor
wegen vruchteloos gemaakt, doch ja
ren later vindt men hem, als assis
tent der Leidse Sterrenwacht, blij
moedig doch verbeten wachtend op
een totale zonsverduistering, op een
gedeelte van Sumatra aan de Straat
van Malakka.
Naar Amerika
In Amerika zou het genie Kuiper
echter ten volle tot zijn recht komen.
Daar vond hij de middelen om zijn
zoekende geest geheel te bevredigen
Zyn werklust en ijver trokken de
aandacht zyner medestudenten en als
die, na 'n rugby- of baseballwedstrijd
hun ontwrichte of gekneusde ledema
ten masseerden, begrepen ze niet dat
Kuiper niets voor sport gevoelde.
Schouderophalend zeiden ze tegen el
kaar: „Onbegrijpelijk, die Hollander
werkt maar. Daar is geen hoogte van
te krijgen".
Inderdaad, de Hollander werkte maar.
En terwijl de andere studenten met
een run op het sportveld tijdelijke
successen oogstten, doorworstelde en
berekende Gerard Kuiper de moei
lijkste opgaven en legde hij -'grond
slag voor blijvende roem.
Toch moet men niet denken, dat
hij op het sportveld opzijgeschoven
zou zijn. Integendeel. Prof. Kuiper is
een stevige, sportieve figuur van nor
male proportie: weljicht meende hij
de sport voldoende beoefend te heb
ben bij de dagelijkse tocht in zijn
jeugd van Kalverdijk door weer en
wind naar de school van meester Blad
te Tuitjenhorn en - terug.
Zoals gezegd, werkte de naar kennis
hunkerende jonge astronoom dag en
nacht, want/ men moet niet vergeten,
dat de practische waarnemingen al
leen des nachts gedaan kunnen wor
den. Het is voor iedereen niet even
gemakkelijk zich een voorstelling van
de werkzaamheden van Prof. Kuiper
te geven, daarom volgt hier een' over
zicht van het arbeidsterrein van deze
geleerde.
Het Lick-observatorium
Het paradijs der astronomen be
vindt zich in Amerika. De namen der
Amerikaanse sterrenwachten zijn voor
namelijk ontleend aan hun stichters
Het is b.v. de Lick-sterrenwacht, die
op een typische wijze tot stand kwam
Lick was een multimillionair. die met
zijn geld geen raad wist en zijn naam
voor het nageslacht bewaard wenste
te zien. Daartoe vatte hij het plan op
ör.. langs de gehele oceaankust stand
beelden te laten oprichten. Een as
tronoom wist hem echter tot andere
gedachten te brengen, zodat nu op
de Mount-Hamilton bij San José in
Californië het Licks-Observatorium
troont. Eer* 'grafmonument in deze
Sterrenwacht geeft de plaats aan Van
Licks onsterfelijkheid.
Wat de Lick-telescoop betreft, deze
heeft een doorsnede van 90 cm.
De Yerkes-telescoop
Aan de Williamsbaai verheft zich
de prachtige Yerkessterrenwacht, waar
van Prof. Kuiper directeur is. Zijn
woning bevindt zich in de onmiddel
lijke nabyheid hiervan, alwaar zijn
Amerikaanse vrouw er voor zorg
draagt dat onze geleerde in de intie
me huiselijke kring, na zijn inspan
nende arbeid in" het observatorium,
de nodige rust krijgt Opgemerkt mo
ge worden dat Prof. Kuiper zelf ook
de Amerikaanse nationaliteit heeft
aangenomen.
Als assistent - zijn medewerkers
mag hij zelf kiezen - heeft hij een
Hindoe, wiens wiskundige kwalitei
ten zelfs de astronomen doet verbazen
Doch ook de Nederlanders staan by
prof. Kuiper in hoog aanzien. Tij
dens een bespreking in 1945 met prof.
dr. Schermerhom bepleitte hij over
komst naar Amerika van diverse Ne-
HET BEGIN
Op zekere dag kreeg dc jon
ge Gerard Kuiper van zijn
grootvader een kleine een'eu-
zige verrekijker cadeau, Een
stuk'e speelgoed van 15 c.m.
lang. Daaraan knutselde de
knaap zolang, tot het ettelqke
malen meer vergrootte.
Op een heldere maannacht
zei hij teren 'n buurman, Jaap
Groot geheten:
„Buur, kijkt U hier eens door
Je kunt de bergen op de maan
zien".
Hevig ontsteld krabde Jaap-
buur zich op het hoofd.
„Bergen?"
Lachend bevestigde de jonge
astronoom dit, doch zyn buur
man durfde niet te kijken. Hij
wilde met deze duivelskunste
narij niets te maken hebben.
57. De Lachende winnaars hadden
'dus de leiding genomen met 2-0, maar
met hun meerderheid in het veld was
het eensklaps uit. Het sensationele
doelpunt, dat Jimmy had gemaakt, had
hen allemaal van streek gebracht. En
nu was het de beurt van D.S.E. op het
doel van de tegenpartij af te stormen.
De eerste de beste aanval had reeds
een doorbraak ten gevolge, zodat de
kaalhoofdige middenvoor Gerrit Snot
als een dolle stier op Jimmy kwan
afstormen.
Hooker-telescoop ziet men de sterren
250.000 maal z- helder als met het
blote oog, d.w.z. dat men momenteel
1.500 millioen'sterren kan onderschei
den.
Een 200 inch I
Het nieuwste snufje, een wonder
der techniek is echter de telescoop,
die in Juni 1948 in gebruik genomen
zal worden. Jarenlang is men bezig
bclliü WÊÊ
PROF. DR. G. P. KUIPER, directeur der Amerikaanse Observatoria van
Yerkes en Mc. Donald.
derlandse geleerden o.m. Prof. Min-
naert, Prol Oort en ook de 25-jarige
Dr. v. d. Hulst, die hij „een der beste
astronomen der jonge generatie^
noemt.
Door de Yerkes-telescoop - die een
doorsnede heeft van 106 cm. - is een
belangrijke bijdrage geleverd tot hét
doorvoi*sen van het heelal.
De Hooker-telescoop
De Hooker-telescoop is momenteel
de grootste. Bij een doorsnede van
250 cm. heeft deze gigantische teles
coop een gewicht van plm. 1G000Ö kg.
De kosten bedroegen 1,5 aillioen gul
den! Met het blote oog zijn er ong.
5"00 sterren waarneembaar. Met de
geweest met het afkoelen, boren, slij
pen en polijsten van deze lens. Met
deze telescoop, waarvan de doorsne-.
de vijf meter bedraagt, verwacht men
500 millioen sterren meer te kunnen
waarnemen.
Hoewel er een belangrijke bijeen
kom'4 van astronomen in Zwitser
land is tegen die tijd, hoopt prof. Kui
per bij de indienststelling van deze
wondertelescoop aanwezig te zijn.
Grotere telescoop dan deze zal er
waarschijnlijk niet gemaakt worden,
omdat er nu eennuui g. zen zijn
en niet alleen van technische aard
Momenteel verkrijgt men zeer goede
resultaten door middel der infra-rode
stralen.
DE YERKES OBSERVATORY. WILL1AMSBAY, WISC. - De Koepel - beweegbaar gedeelte - weegt 140.000 K.G.
en heeft een middellijn van 30 meter. In September 1947 bestond déze sterrenwacht 50 jaar. De temperatuur in
dit gedeelte van Amerika loopt verder uiteen dan in Nederland, n.1. des zomers 110 gr. Fahrenheit in de scha
duw en des winters 30 graden vorst.
Een witte dwerg
We kunnen hier niet te veel in de
tails treden door een uiteenzetting
te geven van de hoedanigheid der ver
schillende sterren, doch vermeld dient
te worden, dat prof. Kuiper een ster
ontdekte, een "z.g. witte dwerg, nu de
Kuiperster geheten, waarvan de dicht
heid vele malen die van andere ster
ren is.
Om een voorbeeld te geven: een
der witte dwergen, de Sirius B ster
genaamd heeft een dichtheid van
67.000 gr. cm3, hetgeen zeggen wil, dat
één cm3 van deze ster 67 kg. weegt.
De laatste ontdekking
Prof. Dr. Kuiper is tevens di
recteur van de in Texas staande Mc
Donald Observatory. Tijdens zijn 2e
tocht daarheen ontdekte hij de aan
wezigheid van C02 (koolzuurgas) op
Mars. Dit Is het eerste bestanddeel
van de Marsatmosfeer, dat tot nu toe
bekend is. Hoe belangwekkend deze
ontdekking is moge blijken uit het
feit dat de astronomen zich momen
teel zeer interesseren vóór de atmos
feer op de planeten.
Tijdens het 50-jarig bestaan van de
Yerkessterrenwacht, hielden van 8-10
September j.L de astronomen een be
langrijke, door Prof. Kuiper gepre
sideerde verhandeling over dit onder
werp.
Commandeur in de
Orde van Oranje-Nassav
Door zijn glasheldere conclusies er
zijn ontdekkingen trekt prof. Kuipei
de aandacht der gehele wereld. Doel
ook op ander gebied weet hij ziel-
verdienstelijk te maken. Veler nooc
lenigde hij door tijdens en na de ooi-
log te 4ielpen waar dit nodig en mo
gelijk was. Het was dan ook een moo
gebaar van Nederland, prof. Kitipe-
bij monde van consul-generaal Dr. v
Mortel in 1947 te Chïcago te benoe
men tot Commandeur in de Orde var
Oranje Nassau.
Van deze geniale geleerde verwach
men in astronomische kringen no.-
heel veel. Sinds de Egyptenaren plm
3400 jaar voor Chr. hun sterrenkaar
ten tekenden tot Galileï, en van dez<
tot nu, is de astronomie met spron
gen vooruit gegaan. Doch steeds snel
Ier voltrekt zich de evolutie cn dr
is mede te danken, doordat de we
reld genieën geschonken wordt al-
Prof. Dr. Kuiper, een eenvoudige jon
gen van Kalverdijk.
HH
Aop de Waddeneilanden
In ons land komen nog verschillen
de varianten voor van de Sinterklaas
viering: zo trekt in Twente (Tubber-
gen) Klaas met zijn vrouw rond.
Klaas is dan een Zwarte Piet en zijn
vrouw is in hoerendracht. Het komi
sche er van is, dat, het „wiefonge
makkelijk slaag krjjgt. De kinderen
moeten bidden en krijgen dan 'n klei
nigheidje. Af en toe treedt Zwarte
Piet ook wel alleen als zelfstandige
figuur op, evenals Ruprecht de knecht
in Duitsland. In Westdorp smeekt
men van Assiepan m?t zijn vrViw
Doka, die eoft grote bril draagt.
Ten zeerste het vermelden waard is
het eigenaardige feest dat op de Wad
deneilanden gevierd wordt, temeer
daar het dikwijls als een gunstige ge
legenheid beschouwd wordt om oude
•veten uit te vechten. Men onderscheidt J
er twee Sinterklaasdagen, n.1. klein
en groot, ofwel Jonge" en ..ouwe Sun-
derklaas". Op Texel en Schiermonnik
oog vallen deze dagen resp. op 5 ën
13 December, op Amelan 1 op 4 en 5
December.
Zodra op klein Sinterklaas de school
uit is, komen van alle kanten de ver
klede kinderen aanzetten, sommige
met een mombakkes voor, maar zij die
zich een dergelijke luxe niet kunnen
permitteren doen een zakdoek voor
het gezicht, waarin gaten gemaakt zijn
voor'neus en ogen. Ze blazen op toe
ters en fluiten, zitten elkaar na, roe
pen „boe" en maken een oorverdo
vend lawaai. Tegen 5 uur, wanneer de
schemering de avond aankondigt, ko
men reeds de opgeschoten jongens
tussen 12 en 18 jaar. de z.g. „bane-
vegers", de straat schoonvegen. Zij
hebben zich gehuld in een laken en
zijn voorzien van een grote hoorn,
waarschijnlijk door de voorvaderen
(de zeevaarders) meegebracht, en "n
stok, dikwijls egn bamboestok. Geen
jongen beneden de 12 of meisje on
der de 18 jaar mag zich op straat ver
tonen. Is er geen „baneveger" te be
speuren, dan wagen de kleine jongens
zich uit hun schuilhoeken en joelen
„ha, ha", maar nauwelijks wordt een
schim der groteren gezien of zij vluch
ten zo snel mogelijk weg. De stok
wordt dreigend gezwaaid!
Dit duurt ongeveer een half uur
Dan gaat een ieder naar huis om kof
fie te drinken, maar reeds spoedig
hoort men weer he'ï'"getoeter op de
scheepshoorns, soms vergezeld van ge
fluit of geroep. Het begint dan zeer
druk op straat te worden. Vele „Siin-
derklazen" lopen rond, in groepen of
alleen, gekleed in witte rokken en
broeken en met een mombakkes voor.
Op het hoofd dragen zij kronen, schuit
jes of scheepjes, soms een bordpapie
ren vuurtoren. Zij zorgen er voor niet
herkend te worden. Als zich op die
avond meisjes op straat durven te ver
tonen, roepen de jongens „dans, dans",
en weigeren ze. dan krijgen ze de
stokken op de voeten, zodat ze die
moeten optillen en dus dansen. By de
meeste gezinnen staat de huisdeur
open en kan ieder Sinterklaas vrij
binnentreden en eep kop chocolade
drinken. Tegen een uur of elf is d<
drukte afgelopen en gaat een ie*'"
naar huis.
Op groot Sinterklaas heeft praetisch
hel zelfde plaats, de leeftijdsgrens is
nu verschoven. Nu hebben de ouderen
het recht „baneveger" te zijn cn rdle
jongens en meisjes beneden de 18jpai
moeten de -straat ruimen. Tegen een
uur of zeven komen de „omes" los.
De leeftijd is zeer* verschillend, van
jongeman tot grijsaard doen zij soms
mee. Aan de pakken is nu meer zorg
besteed. Ook zij hebben zich onher
kenbaar gemaakt, maar wee cle jon
geren die 't wagen zouden óok thans
als „ome" te verschijnen. „Naar huis.
naar huis", klinkt het hun uit alle
hoorns tegen. En als zij geen benen
maken, zal de stok het hun wel le
ren!
De „omes" zijn heer en meester op
straat. Het is een heidens lawaai van
getoeter, gefluit en geroep. Het „dans.
dans" is niet van de lucht. Later op
de avond gaan de mannen naar de
herberg om te jjien wie het mooist
gekleed zijn en te pogen de verschil
lende Sunderklazen te herkennen, die
steeds door de hoorn spreken om zich
niet te verraden. Tegen half 12 begint
het op straat rustiger te worden en
om 12 uur ligt ieder moe en schot
in bed.»
DONDERDAG 20 NOVEMBER 1947 -
Hilversum I 301 m Nieuws
om 7, 8. 13, 18, 20 en 23 uur.
AVRO: 7.30 Gram.platen; VPRO:
Dagopening; AVRO: 8.15 Operette-rau-
ziek; 8.45 Klassieke gram.muziek; 9.15
Morgenwijding; 9.45 Arbeidsvitaminen
12.00 Reportage van het huwelijk van
prinses Elisabeth van Engeland; 14.00
De vrouw binnen en buiten haar huis
14.20 Solistenconcert; 15.00 Voor zie
ken en gezonden; 16.05 Reprises; 17.00
Kaleidoscoop; 17.20 Welk dier deze
week? 17.30 The Skymasters; 18.15
Sportpraatje; 18.30 Ned. Strijdkrach
ten; J9.15 Songs from Broadway; 20.10
Radio-Philharmonisch orkest; 21.15
„En lieten de zaak. zoals die was",
hoorspel; 21.50 Walsen-programma;
Hilversum II 415 m. Nieuws
om 7, 8, 13, 19, 20 en 22.30 uur.
KRO: 7.30 Morgengebed; 8,15 Pluk
de dag; 9.00 Werken van Haydn; 9.35
Werken van Johann Strauss; NCRV
30.15 Morgendienst; KRO: 11.00 De
Zonnebloem; 12.00 Reportage huwelijk
princes Elisabeth van Engeland; 14.00
Continetal-quintet; 14.40 Voor d»
vrouw; 15.15 De nationaliteit in hei
strijkkwartet; 16.00 Bijbellezing; 17.00
Radio-jeugdjournaal; 17.30 Geestelij
ke liederen; 17.50 Het rijk over zee:
18.00 Voor de land- en .tuinbouw, 18.15
Licbte pianomuziek; 1800 Zangkoor.
19.30 Het actueel geluid; 20.15 S'.udio-
s'.eravond; 21.30 De vaart dar Vol
keren: 21.50 Met band «n plaat voor
paraat: 22 43 Avondovordonkiof
