0 PAPIER geduldig en gevaarlijk symbool van de beschaving VOOR LENS Le Amateur-Gentleman ER WAS EENSeen stoere molen, de Eendracht genaamd. Hij was zó oud, dat niemand wist wie hem gebouwd had: vóór 1650 pronkte hij' reeds als een sieraad in het W o r m e r landschap, olie verwerkend dat het een lust was. Men roemde de kracht van de Eendracht, de soepele tred zijner wieken en toen dan ook het papier dat wonderlijke werktuig aller schrijvers, zo geduldig en vaak zo gevaarlijk, een ruime plaats in de wereld ging veroveren, richtte men het oog op die molen in Wormer: in 1726 reeds schepte de Eendracht de eerste vellen. Doch zestig Jaar later. In een tijd waarin Europa gistte en borrelde van nieuwe ideeën, ging de Eendracht pas op volle toeren draaien. Want toen kwam een energieke man naar de molen: Pieter Smidt van Gelder. Hij zkg wel wat in dat papierbedrijfje en vestigde er zich met zijn zoons, een karige boter ham verdienend. Het leven was zwaar en de techniek stond nog In haar kinderschoenen; het was pas 1784. Thans, honderdzestig jaar later, staat op dezelfde plaats waar eens de Eendracht prijkte, een groot fabriekscomplex: Van Gelder Zonen N.V. Daarnevens denderen in nóg drie plaatsen van het land van 's Maandags zes tot Zaterdags tien rusteloos de machines, die Nederland en de wereld in massale hoeveelheden het onmisbare voedsel verschaffen, dat papier heet. Van eenvoudige molen tot mil- lioenencomplex. is het geen sprookje? De Eendracht heeft dit alles niet meer mogen beleven; in 1889 werd hij geofferd aan onverbiddelijke eisen der modernisatie en overgebracht naar het Gelderse plaatsje Ernst, waar hij op zijn oude dag koren mocht malen. In 1942 was alles voorbij, de oorlog had het proces verhaast, de Eendracht werd gesloopt. Sic transit gloria mundi. en de vervanging van lompen door hout. Dat bleken was vooral voor Zaanse papiermakers van belang, want nu behoefden zij niet langer slechts grauw en dus minder kostbaar papier te vervaardigen maar konden zij voortaan wed ijveren met andere streken, waar het water van nature helder was. HOE zou de wereld zijn zonder papier? Heel wat rustiger wel licht, maar ook heel wat minder beschaafd. Papier en beschaving zijn nu eenmaal onscheidbare grootheden, het volk dat papier benutte - dat schreef heeft steeds tenminste geestelijk ge heerst over andere, achterlijke stammen. De geschiedenis kan ons desgewenst bedelven onder de voorbeelden. Eén slechts wil len wtf noemen: dat vam China. De lijst van China's bijdragen tot de beschaving Is lang. Toen onze voorvaderen nog gerstebier uit holle schedels dronken, zoals de schoolboekjes het zo echt pae- dagogisch kunnen zeggen, stonden de zonen van het Hemelse Rijk reeds op een hoog beschavingspeil zodat de vinding van Ts'ai Lun in het Jaar 105 na Christus slechts één was onder de talrijke inven ties als zijde, lak, het kompas, por - celein, buskruit etc. Deze Ts'ai Lun dan was ambtenaar en had als zodanig uiteraard heel wat formulieren in te vullen. Het zocht derhalve naarstig naar be- verdroot hem echter steeds bam boebladen mee te torsen en hij ter en lichter schrijfmateriaal. Dit heeft hij gevonden in een mengsel va?i moerbei, lompen en visnetten. Do heilige oorlog der Mohamme danen heeft het papier naar het Westen gebracht. In de achtste eeuw leerden opgedrongen Ara_ bieren de kunst van het pipier- maken; binnen weinige jaren had Bagdad een formele industrie. De tijd van papyrus en perkament was voorbij, zelden heeft een zo volle dige omschakeling plaats gehad. Papier ging zijn zegetocht begin gen. Denk slechts aan 't bevel der Kaliefen, dat de Bagdadse fabrie ken gelastte luchtpost te ma ken, dat postduiven in tijden van oorlog vervoerden. Spanje, Italië, Frankrijk, Duits- lai d zijn onze gewesten voorge gaan bij de waardering vóór het papier, maar toen in 1586 eenmaal een fabriek in Dordrecht was op gericht. verrezen weldra vele an dere in ons land. Vooral de hel dere beken van de Veluwe gaven papiermakers moed te beginnen. Nu nog komt het witte schrijf, en drukpapier uit Gelderland, terwijl het verpakkingsmateriaal in Wor mer wordt gemaakt. DE WESP ALS UITVINDER Er is veel veranderd in de loop der eeuwen. Wie de eenvoudige methode van lompenstampen ver gelijkt met de uit duizenden ra dertjes en rollen bestaande moder ne machines zal dit volmondig be amen. Men begrijpt, dat di niet al_ lemaal vanzelf is gegaan. Doch zonder ons te verdiepen in details moeten wij toch even twee facto ren noemen, die het fabricagepro ces hebben beïnvloed: het bleken De vervanging van lompen is nog veel voornamer geweest. Eerst hierdoor werd pavler met recht „volksvoedsel". Immers, lompen waren - vooral in dure tijden - schaars en daar er in de zeventiende en achttiende eeuw nogal eens oorlog werd ge voerd en het aanbod van textiel- Als grillige stipjes in een don kere baan liggen daar de scheepjes, die dagelijks naar en van Wormer varen. Bonte confetti met toch nog bruik baar afval en nuttige rollen. PAPIER! Dat Is het tover woord, dat hier weerklinkt. Men ziet de snippers, uiteen gewaaid over de weilanden en in de sloten, men ruikt de geur van het verse goed. Op de foto zijn de fabrieken van Van Gelder Zonen in ons gebied afgebeeld In het mid den de watertoren, rechts daar naast de machinehallen, omge ven door materieel-, grondstof- en papiermagazijnen. Aan de linkerkant van het water de centrale. afval steeds minder werd, steeg de behoefte aan lompen met de dag: men dreigde in een impasse te geraken: de vraag naar papier nam toe, de productie af. Daarom gingen bollebozen in ve le landen speuren naar een surro gaat voor lompen. Wie de uitvin der hiervan was? Geen technisch onderlegde Fransman, geen bestu deerde Duitser of koel-redeneren- de Nederlander, het was de na tuur zelf, die de weg naar succes wees, door middel van de wesp. Want wespen maakten hun wo ningen van planten- en boomve zels, die zij fijn kauwden totdat er een grijsachtige massa ontstond. De beremde Réamur heeft deze methode ontdekt en toen de baan eenmaal vrij was, ging het snel verder: men experimenteerde met bladeren, met boomschors, met kroos en rietstengels, met zaagsel, brandnetels en wat al niet meer. En tenslotte kwamen de papier makers tot de conclusie dat lom pen niet langer nodig waren, want hout was zeker zo goed enin onbeperkte hoeveelheden te ver krijgen. KRAFT VEDRINGT JUTE Maar laat ons eens een tocht maken door de papierfabrieken in Wormer. Daar verwerken vier me. terslange machines iedere dag onl torsbare hoeveelheden van het sterkste materiaal, dat men zich denken kank r a f t. Aan kraft is 'de toekomst, daarvan zijn velen overtuigd. Jute, het al-oude, on misbaar geachte zakkengoed, raakt uit de tijd. De meelfabrie ken in Amerika zijn al zo ver, dat zij slechts meerwandige papieren zakken gebruiken en bij de fabri cage van veevoeder, cement is het al evenzo. Bovendien komt een broertje van kraft, het carton, ook meer en meer in aanzien. De siga_ rendoosjes worden eens wellicht van blik, maar is het eigenlijk no dig? En nu dan de fabriek: een enorm complex, waarin magazij nen en loodsen de machinehal om ringen. Die hal is juist het doel van onze tocht, want dit uitgestrekte steeds maar voortrazende instru ment dat daar staat, is onze be langstelling overwaard. Het hout, de voornaamste grond stof voor papier, wordt in twee vormen gebruikt: om te beginnen als houtslijp, d.1. op een slijpsteen verslepen hout, dat een goedkope maar weinig sterke grondstof^ vormt en voorts als cellulose. Hier/ b ij is de houtvezel langs chemi sche weg van verschillende be standdelen ontdaan, waardoor zij sterk en soepel is geworden. Cellu lose is duurder maar veel sterker dan houtslijp. Het z.g.n. „hout vrije" papier bestaat geheel uit cellulose; bevat het papier hout slijp, dan spreekt men van „hout houdend" papier. Aan papiersoor ten van mindere kwaliteit wordt tevens een percentage oud papier toegevoegd. Om nu papier te maken wrijft men in een z.g.n. kollergang (stel maalstenen) de grondstoffen met water tot een brij. Deze brij wordt aan een maalwerking onderworpen om de vezels zacht en soepel te maken; tevens mengt men er hulp stoffen, zoals china clay, kleur stoffen. harslijm en aluin door om bepaalde eigenschappen aan het papier te verlenen. De massa wordt dan nog eens met veel water verdund en uit gegoten op een snel voortlopende band zonder eind, die van fijn ko pergaas is vervaardigd. Het water zakt weg en de papierstof blijft als een matje van vezels op het gaas achter. Dit nog drijfnatte papier_ blad wordt door zuigen en persen van een groot deel van het water bevrijd en daarna over verwarmde cylinders geleid, waarna het als 'n droge papierbaan kan worden op gerold. Het is opmerkelijk te zien hoe het nog van water verzadigde pa pier toch al voldoende sterkte be zit om zonder ondersteuning de sprong van kopergaas naar pers- vilt te maken. De papiermaker lacht. Hij weet wat hij kan en hij waardeert zijn vak. Het moet mooi zijn de wereld zo dag in, dag uit dit nuttige ma teriaal te mogen leveren. Een_ drachtige samenwerking bracht dit tot stand, eerst tussen zonen van Pieter Smidt van Gelder, thans tussen de 3967 personeels leden in vijf fabrieken. En zoals oude zeekapiteins op - hun penantkastje een fles met een zeilboot hébben staan,zo siert een maquette van de mol len de Eendracht de directieke- mer van het bedrijf te Wormer. Als een waar symbool. Bijna een volle eeuw van 1784 tot 1869 te de Wor mer papierfabriek het enige bedrijf van de firma Van Gelder Zonen N.V. geweest; eerst in 1869 kreeg de zaak uitbreiding doordat een fa briek in Apeldoorn werd overgenomen. In het begin van deze eeuw toerden ook Velsen en Renkum in het concern betrokken. Op het ogenblik maakt Wor mer vooral het verpakkings_ materiaal, Velsen het cou rantenpapier, terioijl fijnere soorten merendeels afkom stig zijn van de Veluwse fa brieken. In het gehele be drijf werken 3967 personen, van wie 515 in Wormer. MECHANISATIE We hebben in deze rubriek on lang melding gemaakt, van een scharensliep, waarvoor een keuri ge motor stond. Een motor, waarop we jaloers werden. Deze week werd onze verbazing, die we toen aan de dag hebben gelegd, nog met stukken geslagen. Terwijl we in de kamer zaten te werken, ging de bel van de voor deur. Min of meer geërgerd keken we op. Een mens wordt niet graag gestoord in zijn arbeid. Tegen het hek zagen we een prima motor fiets staan. Voor we overeind gin gen om de deur open te doen. ver diepten we ons in gissingen, wie het kon zijn. De dokter? Een con troleur hier of ergens van? We hesen ons overeind en open den de deur. „Is er nog iets nodig?" klonk ons een vriendelijke vraag tegemoet en tegelijkertijd werd ons een kastje voor de neus gehouden. Een kastje zoals we ons nog herinnerden uit onze kinderjaren. Een kastje met garen en band, naalden, spelden en wat dies meer zij. Als we ons niet vergissen, noemden we de mensen, die toen zo langs de hui zen leurden, kastjesventers. En we herinnerden ons nog vagelijk, dat moeder een cent gaf, als ze niets nodig had. Ook wij hadden niets nodig. De vrouw was niet thuis en van huishoudelijke problemen hebben we geen verstand. Toen kwam echter het moeilijkste van het probleem. Moesten we die man die een motor reed, een cent ge ven. Of in verband met de geste gen prijzen drie centen? We heb ben het niet durven wagen. Want we trokken de conclusie, dat het kastjesventen een gemechaniseerd bedrijf is geworden. En dergelijke bedrijven steun je niet met centen. Schreieder, de man met het be faamde geheugen en de welwil- POST VOOR OVER ZEE. Met het m.s. ..Willem Reys" kan zeepost naar Indonesië toorden ver zonden. De te verzenden corres pondentie dient uiterlijk 28 April op de bus te worden gedaan. Voor het s.s. Stuyvesamt, naar Suriname vertrekkend, is de laat ste buslichting op 2 Mei. PRIJZEN VOOR SCHOENREPERATIES. Er is een nieuwe prijsregeling voor schoenherstellerswerkzaam. heden afgekondigd, waarin de prijzen voor schoenreperaties, ver richt met leder en emt gevulcani- seerde rubber, afzonderlijk zijn vastgesteld. De maximumprijs van reperatie met leder van een paar herenzo len en -hakken, welke zijn gespij. kerd of geklonken, bedraagt f3.90. van die. welke zijn gelijmd, met hout gepend of machinaal ge naaid. f4.30. De maximumprijzen van reperatie met rubber bedragen hiervoor resp. f2.90 en f3.30. Twaalfjarige detective Dank zij het Intelligente optre den van een 12-jarige jongen heeft de Rotterdamse politie de 30-jarlge granietbewerker A. V. kunnen ar resteren, die de laatste tijd steeds onder het voorwendsel lid van de bouwpoliti te zijn vershillende wo ningen wist binnen te dringen. Men vermoedde, dat hij trachtte ergens zijn slag te slaan, hetgeen hem echter nog nlt gelukt was. Gistravond belde hij op het adres van de jongen in de Rogge straat aan. Deze had echter juist in een der Rotterdamse blaren over de man gelezen. Hij liet hem dan ook niet binnen. Toen de man verdwenen was ging hij zo snel hij kon naar het politiebureau. Teza men met een hoofdagent keerde hij terug naar de Roggestraat, waar ze de man juist uit een an dere woning zagen komen. Zijn arrestatie was toen een kwestie van enige seconden lende glimlach, die tientallen on zer landgenoten zo glimlachend en welwillend naar de andere we reld heeft geholpen, schijnt vol gens de laatste berichten op weg te zijn naar Amerika. Sommige onzer collega's mopperden erover en spraken hun afkeuring uit over een rechtspraak, die zulks toeliet. Wij doen daar niet aan mee. Wij hebben bewondering voor deze vos. Een ander heeft een Jaar no dig om een visum te krijgen voor Amerika, maar Schreieder is er eerder mee klaar. Ternauwernood uit de gevangenis, over de grens gezet, en meteen al op reis naar Amerika. Bewonderenswaardig. We zouden ons bijna afvragen, of dit Amerikaanse bedje soms al opgeschud was, toen hij nog vast zat. Maar misschien zit het hem in ons wantrouwen. Zo de ouden zongen, zo piepen de jongen. Dat moet de heer Klaas Boot Sr. toch zeker wel gedacht hebben, toen zijn zoon het turn- 4 kampioenschap van Nederland veroverde. Wat moet dit voor de heer Boot een voldoening zijn ge weest. Immers als je zelf zoveel betekend hebt in de turnwereld, dan kan het niet anders, of een dergelijke overwinning is nog veel mooier, dan anders het geval is. Beide heren Boot onze hartelij ke gelukwensen. En de lens blijft op de heer Boot Jr. gericht. We zullen nog wel eens meer van hem horen. AMERIKA aw<5*: MTNISTER TREEDT AF. Kenneth Royall, de Amerikaan se minister voor het leger, heeft president Truman zijn ontslag aangeboden, zo meldt de New York Daily News. Het blad meldt voort, dat de president voornemens is, Curtis Calder, een vooraanstaande figuur in Amerikaanse nutsbedrij. ven, tot opvolger van Royall aan te wijzen. veilim ten NOORDSCHARWOUDE. 20 APRIL 600 kg witlof II 22; II 13. 1000 kg rode kool 15.2016.40; 2500 kg bieten II 4.50: III 3; 900 kg beve landers 4,10. BR. OP LANGENDIJK, 20 APRIL. 1250 kg witlof I 23—25. II 15— 16: 750 kg rode kool 13.10 DONDERDAG 21 APRIL 1949. Hilversum I 301 m. 7.00 en 8.00 Nws; 7.30 en 8.15 Gram. muziek; 8.53 Voor de vrouw; 9.00 Klassiek concert; 10.00 Morgenwijding. 10.15 Arbeidsvi tnmïuen; 11.00 Orgelconcert; 12.00 Ly ra trio; 12.38 Pianospel; 13.00 Nws; 13.20 Melodie eu rhythme; 14.15 Solis tenconcert; 15.00 Voor zieken en gezor den; 16.00 Assortimento; 17.00 Kalei doscoop; 17.30 Kwintet Jolinny Mever; 18.00 Nws; 1S.30 Ne<l. S'rü'Ocr.; -">10 Ik zou zo graag....; 20.00 Nws; 20.15 Concertgebouwork.; (Reethoven cyclus; 21 55 Gram. muziek; 22.30 The Roman cers; 23.00 Nws. Hilversum II 415 m. 7.00 en 8.00 Nws; 7.15 en 8.15 Gram. muziek; 9 00 Voor de vrouw; 9.03 Muziek houdt fit; 9.40 Balletmuziek: 10.13 Morgendienst; 11.00 Rndioziekenbezoek; 11.40 Gram. mnziek; 12.03 Olarinetspel; 12.33 Ork. zonder naam; 13.00 Nws; 13.20 Metro pole orkest; 14.00 Sextet Jonuy Kroon; 14.40 Voor de vrouw; 15.00 NCRV koor; 15.30 Tsjechische Phil. orkest; 16 00 Bijbellezing; 17.00 Voor de jeugd; 17.30 Instromen'ale soli; 18.00 Leger des Hcils; 18.30 Pianoduo; 19.00 en 20.00 Nws: 19.15 Orgelconcert; 2015 Oostenrijkse steravond; 21.30 Familie competitie; 22.05 Bniteni. overzicht; 22.25 Pianoduo; 23.00 Nws. JEFFERY FARNOL: Barnabas, de zoon van de platte landscaféhouder en ex-kampioen bokser Barty, heeft snel opgang ge maakt. Beschaving, spierkracht en doorzettingsvermogen hebben hem een naam verschaft in de hoogste kringen van Londen. Sinds h(j op sensationele wijze de grote paarden race won, Is hij beroemd. Maar zijn Cleone is hij verloren. De ontknoping in het bos was dramatisch en voor Barnabas onbegrijpelijk. Hij weet nog steeds niet dat Cleone het briefje van die Clemency heeft ge lezen en verkeerd heeft uitgelegd. 62) Bij het aanbreken van de dag bereik te Barnabas Londen. Hij ging raar bed en vond daar, uitgeput door zijn lange tocht, een gezegende vergetelheid van ai zijn zorgen en teleurstelling. En hij werd niet wakker voor de avond wee~ viel. Maar met het terugkerend be wustzijn kwam de herinnering, om hem opnieuw te martelen, kwamen koude Trots en gloeiende Woede. En daarmede gepaard ging een ander gevoel een gevoel, dat hij tot dusverre niet ge kend had, welks naam Twijfel is: twij fel aan zichzelf en zijn toekomst die doodsvijand voor slagen en succes die zich vastzuigt aan de mens en hem dan niet verlaat, vóór moed en hoop en vertrouwen dood zijn en niets anders overblijft dan een verwachting van mislukking. Later op de dag viel het ook John Peterby, de onberispelijke knecht, op, dat Barnabas zeer teneergeslagen was. „Schort er iets aan, mijnheer?vroeg hy. „Vroeger droeg u het hoofd hoog cn uw oog straalde van hoop en vertrou wen." „Ja, ik was toen vol vertrouwen, John." „En daórorfi had u succes. Het was uw wens een goed figuur te slaan in de Hoge Wereld. Welnu, thans is uw wens vervuld thans bent u beroemd en toch „Ja, John?" „En toch vrees ik, dat u thans niet gelukkig bent" „Neen, ik ben niet gelukkig," zuchtte Barnabas, „want John, wat baat het de 'mens als hij de hele wereld wint en zijn ziel verliest?" „Meneer bedoelt „Ik bedoel Cleone, John. Nu ik héar verlies, verlies ik alles en is succes erger dan misulcking." „Maar m o e t u haar verliezen?" „Ik ben er bang voor." „Mijnheer," zei John, zyn hoofd schud dend, „ik heb u tot dusverre nooit aan u zelf of het geluk zien twijfelen.'' „Het is nooit in my opgekomen, John." „En door dat ongeschokte vertrouwen in u zelf hebt u de grote race gewonnen zonder hulp en alleen hebt u u een plaats veroverd in de meest exclusieve kringen der hoge wereld zonder vrienden of kruiwagens hebt u het on mogelijke bereikt, omdat u nnoit ge twijfeld hebt." „Ja, ik was vol vertrouwen, John. maar ik heb tot dusvevre nooit iets onmogelijks geacht, zie je?" „En daarom bent u geslaagd. Maar had u voortdurend aan uw capaciteiten getwijfeld en mislukken ook maar tot de mogelijkheden gerekend, dan zou u nu nog van uw succes gedroomd hebben maar het nooit hebben behaald." Barnabas zuchtte en stond op. „Het schijnt dat Mislukking mij eindelijk tot haar slachtoffer gemaakt heeft, want nooit heeft iemand meer getwijfeld dan ik." En hij meende het Ondanks zijn moedeloosheid was de ster van Barnabas ongetwijfeld stijgende. Want hier was iemand, niet alleen jong, fabelachtig rijk en oo-ende-op een sportsman, maar bovendien iemand r-et een fijne smaak en originaliteit. Wat was dus. dit alles in aanmerking ge nomen, natuurlijker dan dat de Hoge WerAt een offerande wilde brengen aan deze, haar nieuwste (en derhalve meest bewonderd) sieraad, en hoe kon zy dat beter dan dan door hem te ont halen. Vandaar dat de Grote Wereld een dag vaststelde, om met alle praal en plechtigheid te eten en te drinken ter ere en glorie van Barnabas Beverley. Maar toch was Barnabas Beverley niet gelukkig, daar hij steeds aan Cleo ne denken moest. Twee brieven had hy haar geschreven: de eerste een nederige smeekbede, de tweede een boze eis, ver vat in bitter verwijtende woorden. Toch liet Cleone niets van zich horen en de dagen verliepen. Daar hij zelf jong en trots was. schreef hij niet meer en wachtte hij op een woord van verkla ring, op een teken van haar; maar toen de dagen overgingen in weken, tracht te hy resoluut haar te vergeten, als zulks mogelijk was. Toen het zover was, kon het Barnabas weinig meer schelen en stortte hij zich in Londens mondaine wereld. Hij werd een bekende figuur aan die speeltafels, waar de inzetten het hoogst waren, en er begonnen verhalen de rondte te doen van zijn roekeloosheid en verkwisting verhalen van grote sommen, die hij met dezelfde kalme onverschilligheid en die rustig ernst, die hem in alles ken merkten, won of verloor. Op die wijze waren er een veertien dagen verlopen en die avond had d-' ster van Barnabas Beverley inderclr.a-" haar grootste schittering Dereikt, want die avond moest hy eten en drinken met Zijne Koninklijke Hoog] 'd en z u de Grote Wereld hem eer bewijzen. En toch schijnt hij, terwijl hij voor zijn spiegel staat en de beproev" van toi let maken ondergaat, bijna onverschil lig voor zijn naderende triomf; zijn voorhoofd is betrokken, zijn wangen wat magerder en bleker d?- te var en hij kijkt met dc*fe ogen naar hel schitterend evenbeeld in spiegel. „Uw das. mijnheer," zegt Peterby, een paar stappen teruggaand" en met zijn hoofd naar één kant om h-t effect des te beter te kunnen overrien. das is, geloof ik. een beeti» te over dadig in de onder"*" plooien en e beet.ie te deftig „Er mankn°rt niete aan, wat ik zeggen wou is er nog steeds geen brief van Cleone?" „Neen, geen enkele." antwoordde Pe terby verstrooid. „U bent toch zeker tevreden met de jas, mijnheer?" „Volkomen, John, en mocht er soms een brief komen, terwijl ik naar het banket ben. dan gaat je me die dade lijk brengen, John!" ..Dadelijk, mijnheer!" antwoordde Pet°rbv. Vervolgens liet Bareabas da rijtuigen voorkomen om als bedroefd maar ge vierd man In de White-fbib 2ijn tneoi- ste triomf te gaan vieren. (Wordt vervolgd).

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

De Vrije Alkmaarder | 1949 | | pagina 3