Het land van de duizend eilanden
Oude gebeurtenissen
Er heerst een grote drukte in vlakke land,
dat ondanks alles een grote schoonheid heeft
Het eentonige vlakke land ln de
kop van Noordholland, met zijn dor
pen met welvarende, maar niet be
paald mooie huizen, met maar wei
nig boomgroei en met verder alleen
maar koolvelden en nog eens kool
velden, waar de trein vnn Alkmaar
naar Den Helder zo tergend lang
zaam doorheen kan boemelen, be
hoort niet tot de aantrekkelijkste etre
ken van ons land, en zeker niet op
een grijze regenachtige dag.
Hoe anders echter dan wanneer
je uit het raampje van die beruchte
boemel kijkt, is dat land als je er
middenin staat.
Door een vriendelijke geest op de
groentenveiling van Broek op Lau-
gendijk opmerkzaam gemaakt, ben
ik eerlijk gezegd met niet zo heel
veel enthousiasme op een zeer
vroeg uur op pad gegaan naar dat
kale lege Noorden van Noordholland
Ik moet achteraf zeggen zonder er
ook maar een ogenblik spijt van te
hebben.
Men kan van Alkmaar over de
Fries Brug en over de Friese weg
langs de prachtige reeks molens De
Zes Wielen, via Sint Paneras direct
naar Broek op Langeudijk rijden. Er
is echter iets voor te zeggen de route
langs het Noordliollands Kanaal on
via Koedijk te nemen. Vijf a zeshon
derd meter voorbij de Koedijker Vlot
brug, bij een aardig houten kerkje,
gaat rechtsaf een fietspad naar St.
Paucras. Ik weet niet of het u zo
vroeg op de morgen interesseert,
maar dit houten noodgebouwtje staat
op historische grond, waar in 1323
al een kerk stond. De oude kerk, die
destijds van de terugtocht vau de
Spaause troepen na de victorie van
Alkmaar al te Hjdou had, werd twee
Jaar geleden afgebroken-
Het fietspad dat u van hier vla
Sint Paucras naar Broek op Langen
dijk brengt, is daarom zo'n goede
toegang tot deze streek, het Geest
merambacht, omdat het u over ze
ven hoge houten brugjes midden door
de koolvelden voert. Al dio koolveld
jes zijn eilanden, er loopt geen an
dere weg doorheen dan dit smalle
fietspad, dat voor ander verkeer
drn te voet of per fiets natuurlijk
niet bruikbaar is. Alle groente wordt
dan ook in schuitjes vervoerd, de
tuinder- .bouwer" zegt men hier
gaat per schuitje vau cn naar
zijn land. ..Het land van de duizend
eilanden" noemt Geestmerambacht
zich wel eens romantisch, maar met
niet eens veel overdrijving.
Als ge alle zeven planken brugjes
achter het kerkje van Koedijk over
Zijt ze zijn zo lioog omdat de
geladen groenteschuitjes er onder
door moeten en in Siut Panera»
et blik hebt geworpen- op het Gotbi
sche kruiskerkje, dat momenteel
wordt gerestaureerd en ontds-an van
zijn witte pleisterlaag, dan is hot
nog maar een miuuut of tien naar
„De Langedijk", zoals de vier dor
pen Broek op Langendijk, Zuid- en
Noordscharwoude en Oudkarspel
meestal tezameu worden geuoemd.
Al op een kaart van omstreeks 1300
vindt men deze dorpen met kerkjes
aangegeven.
Geestmerambacht, d.w.z. Geestman
nerambacht, dus het laud van de
mannen van de Geest, de zandgron
den in het westen, strekt zich uit
vau even boven Alkmaui tot onder
Schagen.. Het is een streek met zeer
veel water: kanalen en vaarten snij
den het gebied tot talloze eilanden
in stukkon.. Een eigenlijke polder, -
d.w.z. drooggemalen meerbodem, is
Geestmerambacht niet. Er was Uier
altijd land. waarin oehter wel door
he' bemalen met molens liet water
op peil moest worden gehouden om
het land te kunnen bebouwen. Van
de dertien molens, die eertijds hier
voor zorgden, bestaan er nog maai
twee Sinds 1873 beeft één machiue
het werk van de dertien molens over
genomen.
Dat in deze streek de groenteteelt
altijd een belangrijke pluats heeft
lngenomeu, vertellen een paar graf
stenen uit het eerste begiu vau de
zeventiende eeuw in de kerk van Br.
op Langendijk.. Behalve de naam
en data staat daarin ook de tuinder
zelf uitgehakt met zijn gereedschap
en het gewas dat hij teelde, eon kool.
een wortel on een tros uien. Trouwens
de kronieken vertellen dat de Graaf
van Leicester. die ons in 1585 en vol
gónde jaren kwam helpen tegen de
Spanjaarden, destijds al met oven
veel belangstelling, als de Engelse
toeristen dat nu nog doeu, de vele
groenteschuitjes in de Sint Paucras
servaart gadesloeg.
Hoewei de zon nog maar net bo
ven de horizon is en de klojc een on
mogelijk vroeg uur wijst voor toeris
tische ondernemingen in d:ze tijd
van het jaar, is in de Langeudijk al
les al een en al leven.
Auto's vrachtwagens en fietsers
manoeuvreren door de nauwe straat
en even druk of nog drukker is het
op de kanalen en sloten tussen de hui
zen. Vau alle richtingen komen de
schuitjes, volgeladen met groene,
witte, gele en rode kolen, sommige
ook met andijvie en andere groenten
naar de grote kolk bij de veilingsge
bouwen midden in het dorp gevaren
Ik wist niet dat kool zo mooi kan
zijn. Dia zwarte schuitjes, bolder
rood en groen gebiesd, volgeladen
met de frisse groenten, drijvend in
het grijsblauwe water, dat al die
kleuren nog weer eens weerspiegelt,
zijn een schilderij waard. De schuiten
vaarders hanteren op een handige
manier hun „kloet" zoals hier een
vaarboom heet, waarmee ze sturen
en varen tegelijk en stuk voor stuk
verdwijnen de schuitjes onder de „lig
kappen", vier lange overdekte lig
plaatsen langs steigers, waar de kwe
ker zijn volgnummer krijgt, waar de
keurmeester de waar komt keuren
en kwalificeren en waar de kopers,
voor een groot deel groothandelaars
uit de omgeving, voor de veiling be
gint al vast eens komen kijken wat
aangeboden zal worden.
Om 8 uur, op Maandag pas. om 0
uur, wat voor de meeste toeristen
een geriefe'ijker uur zal zijn, luidt
het veilingklokje en beginnen de
groenteschuitjes „op te varen" naar
de klok.
Voor wie het nooit eerder zag is
het een eigenaardige gewaarwording
een veilinglokaal te zien dat doorsue
den wordt door een gracht. Het is
echter een buitengewoon practische
inrichting, die logisch voortgekomen
is uit het eerst op n, later overdekte
steigertje, waaraan men vroeger de
groenten verkocht.
Volgens de uitgereikte nummers
varen do schuitjes het veilinglokaal
binnen, waar langs het water in 2
rijon banken de kopers zitten. De af
slager of wei vellingbetaalmoester,
roept de grootte en de kwaliteit van
de aan bod zijnde partij af en zot
met een knopje bij zijn zitplaats de
e loet ris cli e veiliugklok in beweging..
De lcöpèrs kunnen op htm zitplaat
sen, oveneens door een druk op een
knop, de wijzer laten etilstaau zodra
deze het bedrag aanwijst dat zij me
nen voor een bepapalde partij per
100 kilogram te kunnen betalen. Op
een bord naast de klok gloeit dan 't
nummer aan dat met die zitplaats
correspondeert en de veilingmeester
noteert de partij als verkocht aan
die koper. De .electriscüe automa
tische afslager" zoals deze installa
tie officieel heet, ls zo geconstrueerd
dat uooit twee nummers tegelijk aan
gloeien, één is altijd het eerste..
Zo snel gaat dat alles in zijn werk
dat de schuitjes bijna zonder stil-
houden kunnen blijven doorvaren,
achter elkaar verdwijnen ze onder
de klok door naar buiten.
Op de Laugendijkse veiling zijn ten
gerieve van de kopers telefoontoestel
lec bij hun zitplaatsen verkrijgbaar
gesteld, waarvan druk gebruik wordt
gemaakt om gedurende de veiling te
onderhandelen met opdrachtgevers,
naar de prijzen van andere veilingen
te informeren, of soms ook om de
pas gekochte partij meteen al weer
van de hand te doen.
Deukt u echter vooral niet dat zo'n
honderd varende tuinders en enige
tientallen meer of minder in spau-
ning verkerende kopers samen nogal
wat lawaai zullen prodticeron. Inte
gendeel. alles gaat opvallend ordelijk
rustig en gemoedelijk in zijn werk.
Iedere bouwer die opvaart kijkt na
tuurlijk gespannon naar de klok om
te zieu welke prijs hij maakt. Of
het hem mee. of tegenvalt is meestal
niet te bespeuren. In een goed uur
zoeken, zijn beroemde veiling te zien
en de eilanden te bevaren.. Rondvaar
ten worden dagelijks door de plaat
selijke VVV georganiseerd. Speciaal
echter op Vrijdagen (dit met het oog
op de beroemde Alkmaarse kaas
markt en de vele buitenlandse bezoe
kers op die dagen) worden tochten
per autobus door heel Westfriesland
gemaakt. Eerst word ge dan 's mid
dags na afloop van de kaasmarkt
naar Broek gebracht, waar jongens
en meisjes in Westfrieae kleder-
draclit oude dansen voor u uitvoere i,
daarna wordt er een alleraardigste
tocht gemaakt door Westfriesland.
Gewoonlijk fungeert als gids de ac
tieve voorz. van de VVV van de Lap
gedijk. die u zoveel wetenswaardigs
en interessants wee» te wijzen en tc
vertellen als u nooit gedacht had in
dit voor velen zo weinig bekendé
stuk van Noord-Holland te zullen vip
den; niet alleen in het Geestmeram
bacht maar in heel Westfriesland,
waar de grote strijd tussen Holland
en Friesland werd uitgestreden ec
waar aan haast ieder dorp of ge
hucht een verhaal vastzit.
Van dat oude land brengt hij u
naar het nieuwe, de Wierlngermeer.
waar hij u op de plek zelf waar de
Duitsers het water deden binnenstro
men. beter dan wolk geschreven
woord zal doen begrijpen, wat het
zeggen wil dat hier, waar ln 194R
van 4.5 tot 6 meter water s'ond.
waar 700 a 800 mlllioen m3 water
moest worden weggepompt, in 1936
alweer een volledige oogst op het
veld stond.
zet, ls belangrijk genoeg om er nog
wat meer van te vertellen.
Ten eerste dan ls de Langedijker
veiling de eerste groenteveiling van
ons land, misschien zelfs wel van
heel Europa, naar men vertelt. Ze
ontstond in 1887. Voordien gaven de
bouwers hun groente meestal moe
aan vrachtschippers, die ze dan ver
der in hét land vau de hand deden,
of wel ze ventten zelf hun groenten
uit, in Alkmaar b.v. In het Gedenk
boek van de Langedijker Groente Ceu
trale, dat in 1937 bij het 50-jarig be
staan van de veiling werd uitgegeven
staat te lezen hoe op 29 Juli 1887 de
tuinbouwer D. Jongerling uit Zuid-
Scharwoude met een schuit bijzonder
mooie bloemkolen naar de Bakker-
sloot in Broek kwam, toondertijd de
plaats waar de schippers de groen
ten kwamen laden. Er was meer dan
één schipper die zin had in de mooie
bloemkool en de bouwer was ln twij
fel, wie hij ze zou toevertrouwen. Een
van de omstanders bracht hem op
het idee te veilen, om zodoende te
krijgen wat de groente waard was.
en ntet afhankelijk te zijn van de
vrachtschippers. Van die dag af Is
er dagelijks groente geveild in Broek
Eerst wat primitief, zo maar voor ds
wal, later kwam er voor de kopers
eca steiger, die op de duur overdeat
werd. Ook werd er van gemeentewe
ge eon afslager aangesteld. Hoe lan
ger hoe meer tuinders kwamen er
»oe hun waren over de veiling te ver
kopen. In 1908 wordt voor het eerst
een onjzöt vermeld, die de flOOO.OOO
overschreed. Omstreeks die tijd kon
er zeer schaars en zeer veel kool
ging voor een goede prijs van de hand
vooral de witte. De kwekers die ech
ter op het ogenblik diezelfde kool
aanbieden, blijven ermee zitten, om
dat tengevolge van de een of andere
administratieve maatregel de Fran
se grens momenteel dicht blijft voor
kooL
Toch gaat nog altijd het grootste
de van de verkochte groente naar
het bul'enland. Van de verkochte,
niet van de aangevoerde groente want
er wordt ook op het ogenblik weer
vrij voel groente doorgedraaid, op
sommige dagen wel de helft van de
aanvoer. Ook zo'n slechte dag heb
Ik op de Langedijker veiling meege-
F"t is triest aan de veiling-
klok te zien draaien zonder dat er
gens iemand haa- doet stoppen.
Sdiui'en vol beste groente, ga*-e
kool, prima and^vie varen onder de
klok weg en de veilingmeester con
stateert eentonig: doorgedraaid, door
gedraaid.
liebben dan de tuinders onder-
li-g door vorming van een fonds
(waarin ze per verkochte 100 kg
11 ét niet onbelangrijke bedrag van 50
ets. storten) voor dekking van der
gelijke risico's gezorgd en krijgen ze
dus altyd nog een bepaald bedrag
-oor „doordraai" uitgekeerd. het
blijft een triesfe gedachte dat al de
zorgen, en moeite die maandenlang
vandag tot dag aan al die kool stuk
voor stuk zijn besteed, voor niets
zijn geweest, en dat grote massa's
uitstekend voedsel op de mesthoop
worden ^worpen. In het gunstlgs'e
Hoe anderen de f
Langedijk zien
Door de WV. Langedijk wordt
er de laatste Jaren ln samen
werking met de VW. Alkmaar
een krachtige propaganda ge
voerd voor onze tuinbouw
streek, waarbij het doel is zo
veel mogelijk toeristen naar
hier te doen trekken. Zo
werden er in de zomer van
1949 diverse trips gemaakt
vanuit Alkmaar, maar be
zoek kaasmarkt, uaar de Lan
gedijk. Ruim 1700 personen
bezochten de veiling te Br.
op Langendijk- en andere be
zienswaardigheden (Volksdan
sen enz.) Over het algemeen
was men vol lof over hetgeen
hier te zien is.
In het Januari nummer van
„De Kampioen" lazen we van
de hand v. mej. Jacobs B. de
Haas. een bijzonder aardig ar
tikel over een bezoek dat de
schrijfster bracht aan de Lan
gedijk. We meenden goed t#
doen, deze interessante beschrtJ
ving geheel in ons blad op
nemen.
tel vormen op de veiling, totdat in Ja
ni alweer de eerste vroege kooi komt
Ook bloembollen komen er in het at
jaar aan de veillnfg, want verschil-
Gelicht op de veiling
met de aanvoer
van groenten
Langs de Hondsbossche zeewering en
over de praohtige duinweg langs
Schoor 1 en Bergen brengt de WV u
tenslotte weer terug naar Alkmaar.
Het ls een rondrit, die vooral op
buitenlanders veel indruk maakt,
maar ook de Nederlanders moeten
aan het eind van de tocht constate
ren, dat er in dat vlakke, wat eento
uige land in de kop van Noord-Hol
land toch nog heel wat te beleven is
zlja omtrent 100 schuiten geveild
Wie onder de klok vandaan komt
gaat meteen lossen ln de auto's, de
schepen of spoorwegwagons van zijn
opdrachtgever. Alle groente moet
not. diezelfde dag worden wegge
werkt, morgen is er immers weer
nieuwe aanvoer, zodat ik dan ook
nog op de dag van mijn bezoek aan
de Langendijk 's middags iu een Am
sterdams vaarwater een schuit,, West
fries" volgeladen met kool. als ko
mende van de Langendijker velling
kon herkennen.
Zo'n koolveiling ln de beroemde
Langedijk ls voor een belangstellend
toerist een interessante gebeurtenis.
Die Langedijker veiling echter, waar
in 1948 voör een bedrag van totaal
f7.333.350 aan groenten, aardappe
len en zelfs bloembollen werd omge
men ook de electrische automatische
afslager in gebruik nemen en in 1912
bij het 25-Jarlg bestaan werden ten
slotte de ruime gebouwen betrokken
die nu nog ln gebruik zijn.
Naar alle delen van Europa werd
de Langedijker groente afgeleverd
en niet alleen naar Europa, ook naar
Amerika, Canada, West- en Oost-In-
dië.. Het groenteverbrulk nam aan
het eind van de 19de en ln het begin
van de 20ste eeuw voortdurend toe
en de tuinbouw floreerde, totdat ln
1923 de eerste gevolgen van de eco
nomische crisis voelbaar werden en
tenslotte ln 1929 de algemene inzin
king kwam, toen veel kostelijke
groente geen afnemers meer vond cn
ternietigd moest worden. Jarenlang
heeft die toestaud geduurd. In 1937,
bij het 50-jarig bestaan van de Lan
gelijker Groente Centrale, was men
de narigheid nog niet te bo\en maar
er wordt al een optimistischer geluld
vernomen.
De oorlogsjaren zijn niet slecht ge
weest voor de tuinbouw. Op het o-
genblik echter wacht men smartelijk
op de exportmogelijkheld. Uitgevoerd
wordt nu naar Engeland België
en heei weinig naar Duitsland. Frank
rijk was tot voor kort een joede klant
door de droge zomer was de groente
geval koopt een boer er wat vau ais
veevoer. Verreweg het grootste ge
deelte van de doorgedraaide groente
ligt echter vergaan op een of ander
koolveld, waar de bouwer ze later
onderspit om er -op die manier als
mest nog wat profijt van te hebben.
Er wordt alle dagen geveild in
Broek, het liele jaar door. Kool ls
vel de hoofdzaak en blijft dat tot Msi
toe. dan zijn 't de nieuwe aardappels
ea het Brussels lof, die de hoofdscho
lende kwekers beplanten hun grond
om «r meer prof ij» van te hebben, ia
bet najaar bijv. met tulpen om er dan
in het voorjaar vroege kool op tt
zetten.
U kunt dus in ieder jaargetijde eea
reis naar de Langedijk ondernemen.
Misschien brengt u eens een vacan-
tie door in een van de badpiaatsaa
ten westen van Alkmaar, Dat zou dan
e" mooie geleeenheid zijn om het
land Tan de duizend eilanden te be-
Het verhden der
groenten per
spoorwegen.
Er is in de loop der jaren nog al
een en ander gewijzigd ln Westfries
land. Als men tegenwoordig een be
grafenis ziet, dan wordt deze bijna
altijd uitgevoerd door een begrafe
nisvereniging en er is met de stad
maar weinig verschil meer te be
speuren. Hoe geheel andrs ging dat
er een halve eeuw terug toe. Begra
fenisverenigingen waren onbekend.
De buren waren verplicht om hulp
te verlenen. Lijkkoets en volgkoet
sen waren onbekend. De boer werd
uitgedragen op de boerenwagen,
waar hij zijn hele leven mee te
markt gereden was, om de kaas of
de varkens te verkopen. En de buren
zorgden voor de laatste eer.
Zonderlinge gebeurtenissen kon
men soms beleven bij die begrafe
nissen. Het was of de mensen an
ders waren dan tegenwoordig, nu
alles precies in de vorm gaat. Een
keurig gezicht voor het oog. Geheel
anders dan de begtafenis, waarvan
we onlangs hoorden en die moet zijn
gebeurd in de gemeente Hoogwoud,
jaren eu jaren terug.
In die gemeente woonde een boer,
die het met zijn werkmanbeter kon
hebben dan met de rest van zijn fa
milie en zijn buren. Zo goed zelfs,
dat hij met de werkman een afspraak
had gemaakt, voor het geval hij
kwam te overlijden. Zodra de kaas
wagen, waarop hij naar de begraaf
plaats zou worden gebracht, de kom
van het dorp naderde, moest de
werkman in volle galop naar het
kerkhof rijden, de paarden de zweep
niet sparende.
En inderdaad, de boer kwam eer
der te overlijden. Maar natuurlijk
wist niemand van de enigszins zon
derlinge afspraak tussen baas en
knecht. Alles verliep dus in de nor
male gang van zaken. De knecht
reed voorop met de wagen, daar ach
ter liepen of reden familie en buren
Ge zult u de consternatie kunnen in
denken, waarde lezer, toen plotseling
de knecht de zweep over de paarden
legde en de wagen als van ouds, als
of ze gemend wrd door de boer zelf,
weer door de dorpsstraat van Hoog
woud ratelde. Het was niet bepaald
stichtelijk. Eerst werden nog wel po
gingen in het werk gesteld om de
werkman met de vreemde last te
achterhalen, maar men werd het spoe
dlg eens, dat men het maar beter
rustig kon aanzien. Op de begraaf
plaats of op het begrafenismaal was
er gelegenheid genoeg, om de knecht
de mantel uit te vegen. Het was een
schandaal. Geen dag bleef hij langer
op de plaats. Het ging van dik hout
zaagt men planken.
Wie schetst echter de verbazing
van de verzamelden, toen het testa
ment" geopend werd en het bleek, dat
aan de werkman een ruime som
moest worden uitbetaald, indien hij
de boer zoals die dat wenste in vol
le vaart, op zijn eigen wagen en zo
als hij dat steeds gewend was bij
zijn leven, naar zijn laatste rustplaats
voerde. Een rare manier zeggen wij
tegenwoordig. Helemaal niet deftig
en zo als wij het tegenwoordig zo
graag zien. Maar denken we er wel
eens bij na, dat die boer iets durfde
en dat hij op zijn manier afscheid
van dit ondermaanse wilde nemeot
Neen, deze dingen mogen ons vreemd
toeschijnen, we kunnen ze niet zon
der meer veroordelen.
BE BRITSE INVOER VAN VRUCH
TEN EN GROENTEN
De Britse ministeries van voedsel
voorziening en landbouw delen mede
dat de invoer van verse vruchten en
groenten in Engeland op bepaald!
tijdstippen tussen Maart eu Novem
ber als de binnenlandse productie
haar maximum bereikt, zal worde*
stopgezet.