HELDEUE COURANT
Laatste berichten.
VAN ZATERDAG 11 NOVEMBER
Tweede blad.
DE OORLOG.
Van het Westelijk trant.
Iu het Somme-gebied vruchtelooze
vijandelijke vuuraan vallen bij Eaucourt
l'Abbaye, Gueudecourt,. *L6S Boeufs
en Pressoir.
Vry sterke Fransche strijdkrachten
trokken aan weerszijden van Sailly
op, maar werden, gedeeltelijk in ge
vecht op korten afstand, afgeslagen.
Van het Oostelijk front.
Berlijn, 10 November. Onder leiding
van genei aal-majoor v. Woyna be
stormden de troepen in de streek
van de Skrobowa op ongeveer 4 K.M.
breedte verscheidene Russische ver
dedigingslinies en wierpen den" vijand
over de Skrobowa-beek. De vijand
verloor aan gevangenen 49 officieren
en 3880 man, aan buit tl machine
geweren, 12 mijnwerpers.
Front aartshertog KareiOnze
aanvallen in het Gyergyo-gebergfe
vorderden goed. Het terrein, dat in
den tijd van 4 November bij de hier
aan den gang zijnde gevechten ver
loren gegaan was, is reeds geheel
terug gewonnen.
In het Predeal vak, ten W. van
Azuga, zijn nieuwe vorderingen ge
maakt. Aanvallen van de Roemeniers
aan weerszijden van den pasweg zijn
afgeslagen. 168 gevangenen en 4 mijn-
werpers bleven in ouze handen.
Aan weerszijden van de Alt voor
spoedige gevechten.
De rede san den Rijkskanselier.
8erlijn, 10 November. Bij de voort
zetting van de besprekingen (zie ook
le blad) zeide de vertegenwoordiger
van de „Fortschrittl. Volkspartei",
dat zijn vrienden nooit op het stand
punt hadden' gestaan, dat Belgie
moest worden geannexeerd. Maar
Belglö mag geen middelpunt worden
voor Engeland's streven naar macht
op hot continent.
De spreker vmi de soc.-dem. frac
tie zeide: In alle landen wordt de
gedachte levendig, dat nu ten slotte
een einde aan den oorlog moet ko
men. De kanselier heeft de vrees
uitgesproken, dat Engeland de vre-
descoalitie slechts alleen naar Eq-
geiand's belang zal richten. Niette
min moet het beginsel als juist wor
den erkend. Van belang is, dat de
kanselier nooit de annexatie van
Belgie heeft verlangd. Er mogen
Boigle ook nooit oneervolle voor
waarden worden opgelegd, welke een
vergelijk in den weg zouden staan.
Het rijksbelang eischt niet, dat wij
Belgiö militair, politiek en econo
misch in bezit houden.
Do conservatieve afgevaardigde was
het hiermede niet eens. Volgens spr.
had de afgevaardigde van de soc. dem.
fractie slechts het negatieve doel
uitgesproken, dat Duitschland, voor
zoover het Belgie betreft, van iederen
invloed afstand zou doen. "Wij mogen
Belgli niet weer als invalspoort laten
gebruiken, doch moeten het land ook
tot versterking van onre machtspo
sitie ter zee benutten. Van hoe groot
belang dit is^ heeft onze jongste raid
in het Kanaal bewezen.
Evenmin kan spr. meegaan met
het afstand doen van alles ten op
zichte van Frankrijk. Met den cen
trumsspreker wenscht spr., dat de
kanselier positief zal verklaren, dat
bij niet annexatie toch deze quaestie
met vergeten zal worden.
De spreker van de soc.-dem.
Arbeisgemeinscbaft zeide: Het be
langrijkste zijn de woorden over den
vrede. Hij wil de zinsnede onder-
streepen, dat wij aan elke coalitie
zullen deelnemen, welke den vrede
waarborgt. Grey heeft nooit het denk
beeld uitgesproken, dat Duitschland
moet worden geboycot en vernietigd.
Wanneer wij Belgie tot vazalstaat
wilde maken, zouden wij-nooit vrede
krijgen.
De vertegenwoordiger van de Rijks
partij verklaarde, dat ook de rechter
zijde en de „Wirtschaftverbunde"
nooit op het standpunt van annexatie
hadden gestaan. Wij willen de zeker
heid dat wij niet binnenkort nieuwe
offers zullen moeten brengen. De
Fransche soc.-democratie wil Elzas-
Lotharingen hebben en stelt ons dus
oneeervolle voorwaarden.
Ook de Poolscho afgevaardigde ver
klaarde zich tegen annexatie. In de
voortgezette vergadering besprak de
begrotingscommissie ook uitvoerig
d:: Poolsche kwestie.
PsrsttamnsR.
Naar aanleiding van de Donderdag
gehouden rede van den rijkskanselier
schrijft de „Freis. Ztg."Gelijk de
heer v. Bethmann Hollweg zich steeds
sedert jaar en dag bereid verklaarde
tot, vredesonderhandelingen, zoo
spreekt hij thans met vollen ernst
zijn geneigdheid uit, ook mede te
werken aan internationale waarbor
gen voor duurzamen vrede. Thans is
het voor de Entente en in het bij
zonder voor Engeland, tijd met een
program te voorschijn te komen.
Doet bet dat niet, dan draagt het aan
de voortzetting van den oorlog even
zoo schuld als het 't uitbreken van
den oorlog op het geweten heeft.
De „Yorwarts" zegtWat de Duit
sche regeering wil, is thans vrij dui
delijk, dat heeft de rijkskanselier gis
teren met andere woorden dan Schei-
demauD, maar niet minder duidelijk
gezegd. Zal een neutraal vredesbe
middelaar ook nu nog de deur wor
den gewezen? In de rede van den
rijkskanselier hoort men den vleugel
slag van de toekomst, die ons het
einde van de oorlogsverschrikkingen
zal brengen.
De conservatieve Kreuz Zeitang is
het er niet mee eens dat de anne
xatie-plannen worden opgegeven.
Het blad schrijft: Nadat wij Belgie
als Eog6lsch-Fransch opmarschgebied
hebben moeten veroveren, hebben
wij ook het recht onze hand daarop
te leggen. De kanselier heeft met zijn
hierop betrekking hebbende uitlating
op betreurenswaardige wijze, naar
het schijnt, het definitieve opgeven
uitgesproken. Overigens kan men
met de houding van den kanselier
ten aanzien van de quaeBtie der
vredeswaarborgen na den oorlog
slechts instemmen.
E«n rads «an Asquith.
Aan hot banket in Guildball heeft
de Engelsche minister Asquith een
redevoeriDg gehouden.
Hierin wees hij er op hoe Turkije
thans slechts bestaat als „vasal en
ondergeschikt agent van Duitschland".
Hij herinnerde aan moorden op de
Armeniërs en merkte hierbij op, dat
Duitschland deze gruwel door een
handbeweging haft kunnen voorko
men, doeb er niet de minste moeite
voor heeft gedaan.
Spr. gaf verder aan hoe op alle
fronten de geallieerden met groote
hardnekkigheid den strijd volhouden.
De houdiDg van de Grieksche
regeering gaf aanleiding tot bet nemen
van drastische maatregelen, die noodig
waren om te voorkomen, dat Athene
het brand- en middenpunt van Duit-
sche propaganda en intrige werd, of
juister bleef.
Een geschil met Griekenland bestaat
niet.
Ik zeg ronduit, zeide Asquith, dat
wij van harte sympathiseeren mét
dien grooten Griekschen patriot Ve-
nizelos. Zijn beweging is niet anti-
dynastiek, doch beoogt alleen Grieken
land een waardige rol te doen spelen
in den strijd voor de emancipatie der
kleine staten.
Verder sprak Asquith nog over de
algemeene gezichtspunten omtrent
den toestand. De vijanden der entente
zijn groote organisatoren enuit
muntende strijders in den oorlog, Zij
zijn ook niet bekwame, maar wel
onvermoeibare werkers in een geheel
andere sfeer, die der propaganda. En
in die sfeer zijn hunne werkzaam
heden gericht op het dubbele, doel
de geallieerden onderling tot verdeeld
heid te brengen en de meening der
neutralen te buDnen gunste te wijzi
gen. Maar de geallieerden strijden
voor een gemeenschappelijke zaak.
Hunne belangen zijn ook de Engel
sche belangen en omgekeerd zijn de
Engelsche belangen ook de hunnen.
Zij hebben zich ook verbonden de
onafhankelijkheid van Servië te her
stellen. De overwinning, die al die
belangen verzekerd, is de onmisbare
voorwaarde - voor een duurzamen
vrede.
Verder zeide Asquith Tegenover
Rusland stelt Duitschland Engeland
voor als een land, dat zonder gemoeds
bezwaren grove winsten maakt op
datgene, watonze medestrijders
noodig hebben.
Het is moeilijk te gelooven, dat
dit aannemelijke hypothese kan zijn
voor ons, die uit zoo bittere ervaring
weten wat oorlog in werkelijkheid
voor ons beteekent. Dag aan dag gaan
de verstoring van ons geheele natio
nale leven, de opslorping en het ver
lies van duizenden miliioenen van
opgehoopt bezit, de offers die bijna
ieder gezin in Engeland aan kostbare
levens betaalt. Wie heeft meer reden
dan wij, om naar vrede te snakken
en- erom te bidden Vrede, ja, maar
slechts op deze eene voorwaarde, dat
de oorlog met zijn verkwisting en
opoffering, zijn onbeschrijfelijk lijden
en zijn roemrijke voorbeelden van
moed en onbaatzuchtigheid niet ver
geefs is geweest.
Er kan geen sprake zijn van een
afzonderlijken vrsde en de vrede, als
die vroeg of laat komt en ik wil
oog6nblik mijne overtuiging ver-
„sn, dat de strijd het uiterste zal
vergen van onze hulpmiddelen en al
ons geduld en onze vastberadenheid
moet zoodanig zijn, dat de veilig
heid der zwakken, de vrijheden van
Europa en een vrije toekomst voor
de wereld daarop vast gegrondvest
zullen zijn.
Esn rede «an Balfour.
Ook Balfour heeft aan het feest
maal in Guildhall gesproken, speciaal
over de werkzaamheid der Engelsche
vloot. Engeland heelt nog steeds de
onbetwistte heerschappij op zee.
Wanneer de handel des vijands van
de zee is verdreven, vallen er echter
geen schepen meer -prijs te maken en
wanneer de vloot van den vijand in
de buurt der versterkte basis blijft,
kannen er geen overwinningen wor.
den behaald.
Eenige critici zijn daardoor op het
denkbeeld gekomen, dat de Engelsche
vloot gedoemd is tot een passieve rol.
Dat is ODjaist. Inderdaad heeft de
vloot een moeilijke taak. Niet alleen
moet zij de kust verdedigen, maar
maar ook moet zij de veiligheid ver
zekeren van de verbindingswegen ter
zee voor de legers die op allerlei
punten van Europa strijden. Dan
moet verder de blokkade gehandhaafd
worden, die de hulpbronnen van den
vijand verstopt.
De plichten die op de vloot rusten,
zullen in de toekomst met niet min
der succes worden vervuld, dan in
het verleden.
Verder zeide Balfour dat zorg,
waakzaamheid en bijeenbrenging van
strijdmiddelen, korstondige vruchte
looze aanvallen zooals de jongste
aanval op bet Kanaal, die bovendien
geen resultaten van militair of
maritiem belang opleverde, niet on
mogelijk zullen maken.
Echter was bij van meening, dat
de aanval niet herhaald zou worden,
daar deze het groote gevaar dat de
vijand loopt niet waard is.
Duitschland heeft thans de hoop
opgegeven om die heerschappij ter
zee te betwisten door een vloot actie
het is overgegaan tot een minder
waardige, meer misdadige methode.
Vervolgens las Balfour een uit
treksel voor uit de Duitacbe prijzen-
verordening, waarin gezegd wordt,
dat bij het aanhouden van neutrale
schepen, zooveel mogelijk moet wor
den voorkomen, dat deze hun koers
moeten verlaten en zoo weinig moge
lijk overlast moet worden aangedaan.
De dag na de afkondiging van deze
verordening werd het Noorsche stoom
schip „Ravin" in den grond geboord,
waarbij een aantal opvarenden ge
doed werden.
Ook sprak Balfour over het gebruik
van mijnen door de Duitschera, en
herinnerde daarbij aaa de uitlating
van den Duitschen gedelegeerde op de
Haagsche conferenties. Deze zeide:
De officieren van de Duitsche vloot
- ik verklaar dit met nadruk -
zullen altijd op de meest strikte
wijze de verplichtingen nakomen,
welke voortvloeien uit de ongoBchre-
ver. wet der menschelijkheid en
beschaving.
Wat moeten wij zeggen van een
natie, welke zulk een rede hield bij
monde van haar gekozen vertegen
woordiger, terwijl zij slechts enkele
jaren later een medaille slaat voor
de „Luaitania".
Het beteekent, dat de Duitscbprs
tot de overtuiging zijn gekomen, dat
yrees in te boezemen het middel is
om succes te behalen.
Generaal Broessllof
aan het woord.
Londen, 10 Nov. De .Times"-cor-
respondent in het Russische hoofd
kwartier heeft een onderhoud gehad
met generaal Broessilof, die zeide:
„Thans is de oorlog gewonnen. De
zomeroperaties vormen het beslis
sende moment in 's vijands neder
laag, welke dateert van den tijd
toen de geallieerden tot samenwer
king kwamen, den vijand beletten
zijn offensief voort te zetten en ons
onze gedragslijn voor te schrijven.
Steeds weer werd hier 's vijands
opzet om onze plannen te belemmeren
en ons tof het defensief te dwingen,
verijdeld door de dapperheid en slag
vaardigheid van onze troepen.
Na gewezen te hebben op het
offensief der geallieerden aan de
Somme, dat de Duitschers toch maar
niet kunnen tegen houden, vervolgde
de generaal:
Ruslanif heeft nog niet het toppunt
van zijn kracht bereikt, hetgeen paa
in het a.s. jaar zal geschieden, wan
neer wij het grootste en beste leger
sinds het uitbreken van den oorlog
zullen hebben. Dit jaar waren wij
verplicht het offensief te voeren met
een minderheid in materiaal en
zwaar geschut. Het volgend jaar
zullen wij in dit opzicht den vijand
evenaren, terwijl de nummerieke
meerderheid zal toenemen zoolang
als de oorlog duurt.
BUITENLAND.
Uit de Vereenlgde Stiten.
Wilton gekozen.
New-York, 10 November. Wilson
is gekozen.
Een later bericht meldt
Alle bladen zijn het er thans over
eens, dat Wilson herkozen is. 217
democratische afgevaardigden werden
gekozen tot lid van de Kamer van
Afgevaardigden, tegen 211 republi
keinen. De democratische meerder
heid in de Senaat bedraagt 10.
De „Times" verneemt dd. 10 Nov.
uit New-York, dat de republikeinen
iel verslagen zijn over den loop
gebeurtenissen, met het oog op
de republikeinsche meerderheden in
het Oosten.
Wilson's overwinning in het Westen
is sensationeel en niet een gevolg
van de stemmen van vrouwen of
arbeiders, maar van 9e leuzevrede
en voorspoed, door de democraten
aangeheven, en van het wantrouwen
in de „flnaneieele belangen", waar
van Hughes door de Westelijken ver
dacht werd de candidaat te zijn. Men
wedde gisteren in Walstreet 10 6
ten gunste van Wilson.
Londen, 10 Nov. De „Morning Post"
meldt uit Washington Hoewel 48
uren verliepen sedert de stembus
werd gesloten, is de uitslag nog steeds
twijfelachtig en niemand is het er
over eens. De lange vertraging van
de beslissiDg prikkelt het volk. Er is
nooit zulk een een opwindende ver
kiezing geweest Bedert 1876, toen het
land aan den rand van deii burger
oorlog werd gebracht en een gewa
pende botsing alleen kon worden ver
meden door het geschil aan de bui
tengewone verkiezingscommissie te
onderwerpen.
De stembureauxinCalifornië, waar
de candidaten elkaar nauw op de
hielen zitten, worden bewaakt door
de politie, teneinde te voorkomen, dat
de., officieels tellers zullen worden
bang gemaakt of pogingen zullen
worden gedaan om hen om te koopen.
Van beide zijden wordt op de telling
der stemmen scherpe contróle ge
oefend.
LondeD, 10 Nov. De correspondent
v3n de „Daily News" seint uit New-
York Ik geloof, dat het resultaat van
den strijd zal zijn, dat president
'Wilson beschikt over 269, de heer
Hughes over 262 stemmen.
De Duitsche stemmen waren vrijwel,
gelijkelijk verdeeld.
Hughes verloor in Milwaukee en
St. Louis, twee steden waar het
Duitsche element bijzonder sterk is,
maar hij kreeg duizenden stemmen
van de Duitsche democraten te
New-Yc-k.
PLAATSELIJK NIEUWS.
De heeren G,ost, J. H,
van Twisk en L. i Zonneveld,
alhier, zijn gisteren - Amsterdam
geslaagd voor het examen vrije- en
orde-oefeningen.
De directeur van bet postkantoor
Helder brengt nader ter kennis van
belanghebbenden dat ingaande 12
dezer de bij-brievenbussen des Zo«v
dags niet tweemaal doch slechts een
maal zullen worden gelicht n.1. ten
9.26 m.
Winkelweek.
In de gecombineerde Be3tuurs
vergadering van de Helderache Win
keliersvereeniging en Helders Belang
is besloten een winkelweek te hou
den van 28 November tot en met 6
December aanstaande.
Waar in zoovele plaatsen van ons
land een winkelweek werd gehouden
met schitterende resultaat, hopen de
Besturen van bovengenoemde ver-
eenigingen, dat dit in onze gemeente
eveneens het geval moge zijn en
zeer vele winkeliers -daaraan zullen
deelnemen.
Het ligt in de bedoeling dat voor
de mooiste étalages diploma's zullen
worden uitgereikt.
Winkeliers die aan deze winkel
week wenschen mede te doen kunnen
zich aanmelden bij de commissie
van uitvoering, bestaande uit de
heeren: Jb. Bakker, C. Adriaanse,
W. Biersteker, H. C. M. Nypels en
G. Kroeb Jr.
Raad van Stata.
Blijkens bij den Raad van State,
Afdeeling voor de geschillen van be
stuur, ingekomen Koninklijke be
sluiten, is de volgende beslissing ge
nomen
Vernietigd is een besluit van B.
en W. van Helder, waarbij de proef
tijd waarvoor aan W. C. van der
Linde voorwaardelijk vergunning was
verleend tot oprichting van een visch-
meelfabriek aan de Ruyghsloot op de
bestaande voorwaarden met een jaar
is verlengd, en waartegen A. Franke
en 5 anderen te Helder in beroep
waren gekomen. De vernietiging ge
schiedde op grond, dat, nu uit een
ingesteld deskundig onderzoek is ge
bleken dat de inrichting gedurende
den proeftijd hinder van ernstigen
aard voor de omgeving heeft opge
leverd, voor verlenging van den proef*
tijd geen aanleiding bestaat.
Cursus In WIJsbegsarts.
(Derde avond).
De derde avond van den cursus
van dr. Kefcner was gewijd lo. aan
de bestrijding van het materialisme
en 2o. aan de uiteenzetting van het
psychisch monisme van prof. Heg-
mans. Spr. had in zijn overzicht deze
bestrijding allereerst geargumenteerd
met de stelling, dat stofdeeltjes met
uitsluitend geometrisch-mechanische
eigenschappen (grootte, plaats, be
weging) geen bewustzijn kunnen ver
oorzaken. Men stelle zich, volgens
het voorbeeld van Laplace, iemand
voor, die dezelfde zintuigen b^zitals
w^j, in zoodanig verfijnden vorm dat
hij alla bewegingen der moleculen
ziet gebeurenv Hij ziet dus het phy-
aieke proces in de hersenen bij het
denken, hg ziet de bewegingen, die
de moleculen verrichten bg ontwik
keling van warmte, van beweging,
van licht. Zelfs ziet hg in het men-
schelgk organisme de bewegingen
van de moleculen, b.v. in het netvlies,
die waardoor men ziet.
Dat alles kan men veronderstellen
dat hg kan waarnemen. Maar dan
is er toch iets, dat ontbreekt. Het be
wustzijn nl. kan hg niet waarnemen.
Als die z.g. „ideale waarnemer" doof
was, zou hg natuurlgk even goed
al die, zuiver lichamelijke bewegingen
der stofdeoltjes zien, maar wat geluid
was, zou hg zich niet voor kunnen
stellen.
Precies zoo is het met het bewust-
zgn, en hieruit volgt, dat dit bewust-
zgn nooit kan zgn een noodzakelijk
gevolg van de bewegingen der'stof
deeltjes, zooals de materialisten be
weren. Het materialisme verklaart
alle levensfuncties uitmuntend, be
halve juist het bewustzgn.
Nu trachten de materialisten wel
eene verklaring te vinden voor het
boven aangeduide, nl. dat er boven
de beweging der stofdeeltjes nog iets
anders is, door te zeggen dat in elk
stofdeeltje apart reeds bewustzijn
aanwezig is. Maar dan blijft dezelfde
moeilgkheid bestaan: de stofdeeltjes
worden dus tweeledig, ze bestaan
uit stoffelgk mechanisme en bewust
zijn, en wat is dan het verband tus-
schen die twee? Deze moeilgkheid
kunnen ze niet oplossen. Ja, zelfs
komt er een nieuwe moeilgkheid
bgwanneer een deel van het bewust
zgn aanwezig is in elk atoompje,
hoe ia het dan te verklaren, dat ons
eigen bewustzgn één aaneengescha
keld geheel is „Ik weet het niet",
zegt de materialist. Maar is daar
mede niet zgn geheele leer verwor
pen? De bedoeling van het mate
rialisme iB toch eene verklaring van
de dingen te gsven?
Het tweede argument tegen de
houdbaarheid van het materialisme
is„de geometrisch-mechanische
eigenschappen zijn een product van
ons bewustzgn. Onze ruimte-voor
stelling berust op onze bewegings
gewaarwordingen". Op den eersten
avond hebben we gezien, hoe eigen
lijk de eigenschappen van dingen
uit ons bewustzgn voortkomen, geens
zins omdat ze eigen zga aan de
dingen. Bgvoorbeeld: bloed is rood,
niet omdat, deze eigenschap als zoo
danig aan die a stof eigen is, maar
omdat wg bg "hot zien van bloed
eene waarneming krijgen van rood.
Wo komen n" vanzelf op het be-
ruimte. Alle stof is omsloten
ruimte. Wat is ruimte? Een
ding? Neen, want een ding kan men
wegdenken, en ruimte laat zich niet
wegdenken. Is het een begrip? Neen,
want een begrip omvat de alge
meene vormen uit één soort. Het
woord hond is een begrip voor een
diersoort, waarin alle vormen, die
identieke eigenschappen hebben, zijn
opgesloten. We zouden 't kunnen
noemen eene voorstelling, en wel
een noodzakelijke voorstelling. We
kunnen ons de ruimte niet anQera
denken dan onbegrensd. Voor de
bepaling van een punt zgn drie af
metingen noodig, zooals men weet.
Hoe komt bet, dat we ons bg de
ruimte die drie afmetingen wegden
ken? Kant noemt ruimte een sub
jectieve aanschouwingsvorm even
goed als de waarneming van kleu
ren, enz., - dus het feit, dat wg
ons ruimte onbegrensd voorstellen
zou, volgens dien wgsgeer, liggen in
onzen aanleg. Daartegenover staat
de empirische opvatting, die wil, dat
deze voorstelling uit de ervaring is
afgeleid.
Uit welke ervaring? vraagt spr.
Door de zintuigen. Door welke zin
tuigen? We hebben gezicht, gevoel,
beweging, geluid, reuk. Reuk alleen
geeft ons geen kennis van de ruimte.
Wij hebben de ruimte-voorstelling
dus al op andere manier gekregen
en de ervaring leert ons, dat de reuk
ons vaak daarbij helpt (b.v. men
ruikt op eenigen afstand eene bloem
en kan dan ongeveer de plaats be
palen waar zij staat). Zoo is het ook
met andere gewaarwordingen (gezicht-
en taatgewaarwordingan). Voor .de
ruimte-bepaling zijn z(J niet nood
zakelijk, want ook blindgeborenen
hebben «ene voorstelling van ruimte.
Ons gezichtsveld trouwens beschikt
maar over twee afmetingen: dat wij
diepte met ons gezicht nochtans
kunnen bepalen, komt omdat wjj
door onze andere zintuigen reeds
iets van die diepte afweten. Men zie
overigens hoe een kind een ruimte
leert bepalen; verschillende associa
tifln van gewaarwordingen werken
samen (het aanraken van voorwerpen,
het zien, enz.)
Die drie associaties dus waarin we
de dingen zien z(jn, volgens prof.
Heymans de gewaarwordingen waar
op onze kennis van de ruimte jjerust.
Alle andere gewaarwordingen asao-
cieeren zich daarmede. Die drie be
wegingsgewaarwordingenomhoog-
omlaag, van ons af—naar ons toe en
rechts-en links, zouden een product
van eigen aanleg zgn. Immers wij
bepalen een punt in de ruimte door
ons naar dit punt toe te bewegen.
Onze zintuigelljke beweging wordt
op dat punt gestuit. Door deze voor
stelling wordt ruimte eigenlek niets
anders dan een subjectief schema,
dat w(j in ons zelf hebben. Dit lijkt
vreemd, en wij kunnen ten opzichte
van kleur, geluid enz. wei aannemen,
dat wij die in onszelf hebben, niet
echter van ruimte.
Hoe komt het, dat w(j aan de aan
wezigheid van stof in de ruimte groo-
tere beteekenis toekennen dan aan het
andere Juist door de associatie van
gewaarwordingen. Het is alsof meD
mededeelingen had gekregen van
verschillende, van elkaar onafhanke-
lijke getuigen.
Volgens de mechanische natuur
beschouwing is alles uit stoffelijke
deeltjes opgebouwd. Alles wat w(j
zeggen over de bewegingen der ato
men is afgeleid uit stoffelijke voor
stellingen in de ruimte. Het mecha
nische wereldbeeld is niets anders
dan een wereldbeeld voor een bepaald
zintuig, n.1. de beweging. Kleuren,
geluiden, temperatuur komt alles uit
ons eigen wezon voort. Slechts de
stoffelijke deeltjes, die in eeuwigdu
rende beweging zijn, blijven over.
Volgens de materialisten de werke
lijkheid.
Maar deze werkelijkheid is slechts
afspiegeling van een andere werke
lijkheid, die we niet kennen, en die
de ware ïb. Wij kennen dus niet de
wereld zelf, maar slechts de waar
nemingen, die zij in ons bewustzijn
veroorzaakt. Dit is het z.g. psychisch
monisme.
Ia het nu, vroeg spr. in het tweede
deel van zijn voordracht, mogelijk
iets van die werkelijke wereld te
weten te komen?
't Lijkt hopeloos. Nu zeggen de
materialisten (positivisten)waarvoor
is dit noodig? We hebben alleen
onze zintuigen noodig in de praktijk
laat ons daartoe ons zelf bepalen.
Of men door dit standpunt bevre
digd is, is een kwestie van persoon
lijkheid. Is men het, dan moet
men de consequenties aanvaarden,
en men behoeft in zijn medemensch
geen bewustzijn te veronderstellen.
Immers, dan zoekt men weer iets
achter de werkelijkheid. Ook houdt
men alleen rekening met de werke
lijkheid, want alle herinnering isbe
wustzijn en valt dus buiten deze
le vensaanBchou wing.
Wat is ons het beste bekend Ons
eigen bewustzijn. Maar als de „ideale
waarnemer" van straks de bewegin
gen onzer horsen-atoompjes kon zien,
zouden op datzelfde oogenblik in zfln
eigen hersenen ook bewegingen van
stofdeeltjes plaats hebben. Wat het
psychisch-monisme ons leert is, dat
de bewustzijnsgawaarwordingen van
den waargenomene oorzaak zijn van
de bewegingen der atomen bü den
waarnemer. Ongeveer het omgekeerde
van het materialisme. De stoffelijke
wereld, zegt het monisme, is de af
spiegeling van eene werkelijke, on
bekende wereld, het bewustzijn is de
werkelijkheid, dus een deel van de
werkelijke wereld. Door een schema
verduidelijkte spr. dit. Zij W de aan
duiding van een wil in de bewuste
waarneming, welke wil uit Invloeden,
die buiten ons bewustzijn liggen,
weder is ontstaan, dan zal die wil
in de hersenen van den „idealen
waamemer"( pb. aangeduid) een zelfde
associatie van handelingen te voor
schijn roepen, ook uit het onbewuste
ontstaan, dan bij den waargenomene.
Maar beider invloed loopt langs ver
schillend gebied. Immers, het gebied
van den wil is de wereld, de werke
lijkheid, terwijl de „ideale waar
nemer" (ph.) zetelt in het leven, de
afspiegeling. En die twee kunnen nooit
tezamen komen.
Hoe nu, vroeg spr., met de rest?
Want ons. bewustzijn is maar een
deel van de werkelijkheid. Er zijn
"vele onbewuste waarnemingen, van
andere menschen, van hoogere dieren.
Er is geen grondige redenen om aan
te nemen dat hier-geen bewustzijn
aanwezig is. Zelfs lukt het niet ten
opzichte van planten en levenloize
voorwerpen. Dit laatste lijkt para
doxaal, spr. noemde eenige bewijzen,
die ervoor pleiten. En de onbekende
wereld moet eenige analogie hebben
met ons bewustzijn, want zij ver
oorzaakt ODze handelingen. Het mate
rialisme wil het bewustzijn verklaren
uit de buitenwereld, die onbekend is,
Dit is onjuist. Spr. vergoleok dit met
het grove beeld van een bak gevuld
met haver, wij halen daar steeds
maar hetzelfde uit. En zoo is het met
de buitenwereld ookals al wat wij
daaruit halen .ot ods komt als be
wustzijn, zal de ^buiten wereld nood
zakelijk analogie met ons eigen leven
moeten hebben.
Spr. erkent echter, dat deze uit
breiding van het monisme minder
stevig staat dan de eerste stelling,
dat de werkelijkheid ons bewustzijn is.
Den volgenden keer eenige gevolg
trekkingen uit deze geheel nieuwe leer.
Roger da Geschandvlekte.
Het Hollandscb Tooneelgezelschap
onder directie van Joh. Langenaken
te Amsterdam, geeft Zondag in
„Casino" een opvoering van. het be
kende drama „Roger de Geschand
vlekte". Hoewel dit beroemde tooneel-
stuk reeds door velen Is gezien en
gelezen, zullen er nog velen zijn, die
dit spannende drama met zijn vele
aangrijpende tooneelen, gaarne willen
zien spelen. „Roger de Geschand
vlekte" is een van die pakkende
stukken, die evenals „de Twee
Weezen", „Rozekate", „Zwarte Griet"
en dergelijke nog steeds op het reper
toire blijven en door hun boeiende
inhoud gaarne gezien worden.
De hoofdrol wordt vervuld door
den heer Langenaken zelf, die ook
laatst in het drama „Paljas" de
titelrol speelde, welk stuk hier zulk
een groot succes ondervond. Degenen
die deze voorstelling van „Paljas"
hebben bijgewoond, kunnen mede
beoordeelen, dat men ook nu weder
iets goeds te wachten is. Evenals
toen wordt ook aan deze vooratellng
de meeste zorg besteed.
BINNENLAND.
Mailboot aangehoudon.
De mailboot „Koningin-Regentes",
gistermorgen vau Vlissingen vertrok
ken, is door Duitschers aangehouden
ec naar Zeebrugge opgebracht. Er
waren 93 passagiers aan boord, onder
wie 10 kinderen.
Vlissingen, 10 Nov. Over ds" aan
houding van de Vlissingsche mail
boot. verneemt de „Tel." nader:
Toen de boot hedenmorgen op reis
naar Engeland was, verschenen in de
nabijheid van het lichtschip Schou-
wenbank twee Duitsche watervlieg^
tuigen, die het schip eenigen tijd
volgden. Toen gaven de aviateurs
seinen en onmiddellijk doken twee
duik booten op, die de boot aanhielden.
Er waren Nederlandsche marine-
vaartuigen in de buurt die, de plaats
naderden. Een der marine autoriteiten
vroeg nadere verklaring van het ge
beurde en de commandant van een
der duikbooten antwoorde, orders te
hebben ontvangen de mailboot op te
brengen. Deze voer daarna in de
richting van de Belgische kust.
Men zag dat er onder de passa
giers groote opwinding heerschteen
één zelfs wanhopige pogingen deed
om overboord te springen, waarvan
men hem met geweld moest weer
houden.
Van de Vlaamsche kust naderden
intusschen Duitsche torpedobooten.
|0e vliegmachines in indlfi.
Aan de „Sumatra-Post" werd be
treffende de in Amerika aangekochte
vliegmachines geschreven
„De propellors schijnen het tropi
sche klimaat niet te kunnen verdragen.
Samengesteld uit dunne plankjes
Amerikaansch hout, geprepareerd op
koelere temperaturen, verliezen zij
hier geheel hun vorm en invalshoek.
Van vliegen is dan geen sprake meer.
Men zal probeeren, ze te voorzien van
hier gemaakte propellors en van beter
hout."
Onlusten In DJambl.
(Officieel.) Bij hot Departement van
Koloniën is het volgende bericht uit
Indié ontvangen
Kolonel Kroesen is den Ssten dezer
te Djambi teruggekeerd na Moeara
TUmbesi, Paoe Sarolangoen, Bangko,
Rantau Pandjang, Moeara Boengo en
Moeara Tebo te hebben bezocht.
Nagenoeg de geheele bevolking is
in hare dorpen teruggekeerd en biedt
de behulpzame hand bij de gevangen
neming van de opstandelingen. Van
de zeventien hoofdleiders zgn er nu
negen gearresteerd. Eenige verzet-
leiders bevinden zien hog in de boven
Batanghari streek, nabij Telok Koeali,
alwaar verschillende afdeelingen aan
het patrouilleeren zijn.
Steenkolangabrsk.
Men schrijft uit Almelo aan het
„Hdbl":
De fabrikanten alhier hebben be
richt ontvangen van het Rljksdiatri-
butiebureau voor steenkolen, dat voor
November hoogstens 80 pCt. van de
gecontracteerde hoeveelheid Duitsche
kolen zal geleverd worden.
In verband met de niet al te
groote voorraden is dit een zeer
ernstige bedreiging van de TwentBche
industrie. Wanneer hierin niet spoe
dig verandering komt, zal het moeten
uitloopen op stagnatie in het bedrgf.
Het „Hdbl" teekent hierbij aan:
Van bevoegde zijde vernemen wij
nog, dat de geringe aanvoer van
steenkolen uit het buitenland gedu
rende de laatste weken zich ook bij
de spoorwegen doet gevoelen. Wan
neer hierin binnenkort geen veran
dering ten goede valt aan te wijzen,
is het waarschijnlijk te achten, dat
tot beperking van den spoorweg
dienst zal moeten worden overgegaan.
Van da grsns.
Bij Bath is gistermorgen aange-
gehouden het schip „Pieternella", af
komstig uit Hoek. Achter de schotten
werd 150 Kilogram buk en 50 Kilo
gram zeep verborgen gevonden, be
stemd voor uitvoer naar Belgie. Schip
en lading werden in beslag genomen.
In Sluis is een Duitsche deserteur
aangekomen van het front aan de
Somme.
Daar hij hot in do loopgraven niet
meer kon uithouden had bij zijn post
verlaten, en werd veroordeeld gefusi-
leerd te worden. Hierop is hg gevlucht
on na een tocht van 10 dagen in
Sluis aangekomen. Als eene bijzonder
heid mag wel vermeld worden, dat
hij niet wist, dat door den draad aan
dén grens een electrische stroom gaat.
Wél had hij gehoord, dat er velen
aan dien draad den dood hadden ge
vonden, maar hg had dittoege3cbreven
aan de kogels van de grensbewakers.
Onbekend met het groote gevaar was
hij onder don draad doorgekropen,
waaraan hij even met zijn handen
raakte, die dan ook brandwonden
kregen, terwijl hij zelf tegen den
grond sloeg. Maar wonder boven
wonder kwam bg met den grooten
schrik hij begreep er niets van,
wat met hem gebeurde - en met
wat pijnen, door zijn geheele lichaam
vrij. Eén kans uit duizend.
Nadarlander in Oultscha
gevangenschap.
Donderdagmiddag zgn bij Gennep
twee uit een Duitsch internes-
ringskamp ontvluchte Montenegrljn-
sche burgergevangenen over de grens
gekomen. Een hunner, die vloeiend
Duitsch sprak, vertelde o. m., dat
zich in hetzelfde kamp een Neder
lander van 76 jaar bevindt, die hun
gesmeekt had do Nederlandsche autori
teiten van zijn aanwezigheid aldaar
in kennis te stellen, wat zij beloofd
hadden te zullen doen.
Vrouwelijks brievenbestellers.
Do twee vrouwelijke brievenbe
stellers te Groningen hebben baar
baantje er weer aan gegeven twee
dagen zijn ze in dienst goweest. 't
Werk was haar tegengevallen en ook
waren ze van de zijde van het pu
bliek niet altijd even vriendelijk be
jegend. Bovendien was er nogal slij
tage aan de schoenen en vergoeding
wordt, waar het voorloopig werk be
treft, niet gegeven.
Er zijn nog eenige dames, die zich
bij den Urgentieraad hadden aange
meld, bij de administratie op het post
kantoor werkzaam. (N. Gr. Ct.)
Veel zegent
Te Haarlemmermeer telt een arbei
dersgezin na een echtverbintenis van
8 jaren, reeds 10 kinderen. Thans is
voor de derde maal het ouderpaar
met een tweeling gezegend.
aasveretlkklng.
De heer I. M. Diezerstraat te Zwolle
werd gistermorgen dood gevonden,
door gas gestikt. Om half drie van
nacht is hij nog op geweest en bij
het naar bed gaan schijnt de slang
van het gastoestel te zijn losgegaan.
Van het Westelijk front.
Parijs, 10 November. Aan hot
Sommefront heeft geen enkele be
langrijke ondernemieg der infanterie
plaats gevonden alleen is een aan
val van den vijand, ondernomen met
het doel om de Franschen uit het
Westelijk deel van Sailly-Saillisel te
werpen, waar de linies der tegen
standers buitengewoon dicht b(j
elkaar liggen, op een volkomen mis
lukking uitgeloopen.
Het geschut legt aan de Maas een
woedende bedrijvigheid aan den dag.
De vijand heeft het voornamelijk ge
munt op Douaumont, waartegen b]j
optreedt met zgn zwaartste geschut
en met een hevigheid, die aan de
groote dagen van het Duitsche offen
sief voor Verdun herinnert.
Van hat Ooatalijk front.
St. Petersburg, 10 Nov. In do
streek van Skrobowa heeft de vijand
tal van aanvallen gedaan en, ondanks
den hardnekkigen tegenstand onzer
troepen, die 7 aanvallen hebben afge
slagen, de onzen gedwongen op hun
tweede loopgraaflinie terug le trekken.
Ten Zuiden van Dorna Watra heeft
de vUand in het dal van den Gouden
Bistrica bij de dorpen Hollo, Foldiesz
en Poetna tegenaanvallen gedaan en
ons genoodzaakt verscheidene hoog
ten, die wij den vorigen avond hadden
bezet, te ontruimen. De strijd duurt
voort.
Van het Roemeensche front.
St. Petersburg, 10 Nov. In hot
Trotus^lal hebben wij een vljandoHj-
ken aanval door ons vuur afgeslagen.
Ten Westen van het Buzeu-dal
heeft de vijand de Roemeensche
troepen vier werst teruggedroven.
In de richting van Predeal zgn de
Roemeniers tot het offensief overge
gaan met een omvattende beweging
tegen den vijaudelljlcen linkervleugel.
De strijd duurt voort. In de richting van
Campolung hebben wij bü Nomvostl
aanvallen afgeslagen.
In de Dobroedzja hebben onze
troepen, het station Dunarea, 3 werst
ten Westen van Cernavoda genomen
en een gevecht geleverd om het bezit
van de brug te Cernavoda. Wij heb
ben gevangenen gemaakt eu een
machinegeweer vermeesterd.
Wij hebben de stad Hirsova, het.
dorp Muslui en de hoogten 8 worst
tbn Zuiden, van Delahem en 6 werst
ten Z.W. van Kassundja bezet.
De Russische- en Roemeensche
troepen zgn in de Dobroedzja de
laatste dagen aanmerkelijk in Zuide
lijke richting opgeschoten.
UIT DEN OMTREK.
Anna Psulowna.
Donderdagavond, 9 November, ver
gaderde in het lokaal van don heer
G. J. Volder de Industrieele Midden-
atandsvpreeniging. Tegenwoordig 22
leden. De voorzitter, de heer J. Stins,
opende met een welkom de verga
dering, waarna de secretaris, do hoor
C. Slikker, de notulen leest, dio on
veranderd werden goedgekeurd.
Ingekomen zijn 2 brieven over de
uLtkoerlng van het Watersnood-Co
mité, die later zullen behandeld
wordeb.
Tot bode is benoemd de heer H.
Schouwvlieger, die deze benoeming
heeft aangenomen.
Voor den boekhouderscursus zal
geen Rijkssubsidie ontvangen worden,
wel van de gemeente.
De heer A. WJggere brengt een
uitvoerig verslag uit van de Midden
standsbond-vergadering, waarvoor de
voorzitter hartelijk dank betuigt.
Namens de commissie voor 't nazien
der rekening rapporteert de heer H.
Stellingwerf, dat alles volkomen in
orde is bevonden, waarna de rekening
onder dankbetuiging wordt goedge
keurd.
Naar aanleiding van de laatstge
houden buiteDgewene vergadering -
deelt de voorzitter mede. dat do heer
Van Egen pogingen heeft in 'twerk
gesteld om in de tegemoetkoming der
schade, tengevolge van den waters
nood, verbetering te brengen, dogh
mot weinig resultaat. Daarna heeft
het hoofdbestuur van den Middon
standsbond zich gewend tot het plaat
selijk comité te Anna Paulowna,
waarvan de mededeoling is ontvangen,
dat de middenstand door haar niet
is achtergesteld. Besloten ia deze
actie te eindigen.
Tot commissielid van toezicht voor
den boekhouderscursus ia benoemd
de heer H. Stellingwerf, die deze be
noeming aannam.
Besloten werd de volgende verga
dering te houden in het lokaal van
den heer T. v, IJzondoorn.
Bij de rondvraag deelt de heer D.
Kaan mede, dat bij hem geperst kla-
verhooi is te verkrijgen tegeu 7 gld.
per baal van ongeveer 89 K.G.
Bij de sluiting zegt de voorzitter,
dat deze vergadering de laatste zal
zgn in dit lokaal, bewoond door den
heer Volder. Hl) hoopt, dat bet. den
heer Volder en zijne dochter in hunne
nieuwe woonplaats wèl mag gaan.
Te Kleine Sluis is het herhalings-
onderwijs begonnen met 18 leerlin- -
gen11 meisjes on 7 jongens.
TWEEDE KAMER.
Vergadering van Vrijdag 10 November.
Do beraadslaging over art. 80 der
Grondwet en de daarop ingediende
amendementen wordt voortgezet.
De heer De Savornin Lohman
(c.-h.) zet z(jn gisteren afgobroken
rede voort en verklaart zich tégen
het amendement-Troelatra, om de
leeftijdsgrens tot 21 jaar te verlagen.
Hij is vóór hot amendement der
commissie van rapporteurs betref
fende den aanhef van het artikel.
Voorts verklaart spr. zich voor de
amendementen-Snoeck Honkemans,
tot uitsluiting van de arbeidascbu-
wen en de wanbetalers.
Ten aanzien van den stemplicht
bestrgdt spr. de beschouwingen van
den beer Mendels. Hij (spreker) heeft
deu stemplicht alleen facultatief ge-
wenscht met het oog op hot vrou
wenkiesrecht.
De heer v. Beresteyn (v.-d.),
spreekt eveneons over den stem
plicht, naar aanleiding van de amen-
