I
Tweede Blad.
VAN DONOEROAG 2 NOVEMBER 1922.
(Wordt vervolgd).
PLAATSELIJK NIEUWS.
Te Amsterdam slaagden voor het exa-
meni vrije- en orde-oefeningen de heeren J.
Schlamilch en J. L. H. J. Westenberg, alliier.
Gemeente-Ziekenhuis.
Zooals uit de advertentie in dit nummer
blijkt, zal het Gemeente-Ziekenhuis voortaan
ook Vrijdagsavonds van 61/»—71/, uur voor
bezoek zijn opengesteld.
Schriftelijke vragen.
Door het raadslid J. J. Schoeffelenberger
zijn de volgende vragen gesteld aan den
voorzitter van den Raad der Gemeente
Helder:
1. Hoe denken B. en W. er over, om b.v.
gedurende de wintermaanden gratis cokes te
verstrekken aan gehuwde werkeloozen?
2. Achten B. en W. een dergelijken maat
regel niet meer dan noodig, gezien de groote
werkeloosheid en de thans ingetreden weers
gesteldheid?
Buitengewone abonnementsconcerten.
Door bemiddeling van den heer Leewens
zijn aan de Ingezetenen circulaires verzonden
betreffende eene serie van drie abonne-
ments-concerten, welke in den loop van den
winter zullen worden gegeven door het Con
certbureau Hans Augustin te Amsterdam.
Deze concerten zullen worden gegeven door
eerste kunstenaars, en doordat de abonne
mentsprijs zeer matig is gesteld, is het te
verwachten, dat deze concerten zullen slagen.
Voor de som van 6.kan men genieten
van eerste krachten op vocaal en Instrumen
taal gebied, en, indien het succes meevalt,
zal zelfs zónder verhooging van prijs nog
een vierde concert worden gegeven.
Ten behoeve van deze serie-avonden is een
comité opgericht, bestaande uit de dames De
Boer—Jongkees, Dekket—Klik, Fook—Noor-
duyn, Houwing—Calteh, 8chokklng— Halte-
sen Middelbeek en Teune—van der Vijgh,
dat zich met de regeling van een en ander
zal belasten.
Mochten er onder onze lezers zijn, die
geene circulaire hebben ontvangen, dan kun
nen zij die aan de Muziekschool Weststraat
74 aanvragen. Nadere bizonderheden volgen
per advertentie.
N.V. Het Schouwtooneel.
De mystiek is tegenwoordig in de kunst
mode geworden. Speciaal is zij doorgedrongen
in de literatuur \an onze Oosterburen, want
aldaar versohenen de laatste jaren tal van
romans met mystieke figuren en mystieke
strekking. Maar die Dultsche schrijvers, uit
den aard der zaak jongelui, zoekers naar
nieuwe wegen, zijn voor de Hollandsche
mentaliteit meestal vrij ongenietbaar! zij
geven te veel ideeën-poespas, zli rammelen
en schudden, niet zoozeer van leegte, maar
van heterogeniteit, en z.ij laten tenslotte den
lezer.onbevredigd.
Wilhelm von Scholz heeft de mystiek thans
op het tooneel gebracht. En laat ons aan
stonds erkennen, dat deze geheimzinnige
dame er mee gewonnen heeft. De Duitsohe
mystieke romantici dronken zichzelf een roes
aan de producten hunner fantasie en te
gen dat zij aan het einde van hun boek ge
komen waren, waren zij légèrement émus en
zwaaiden langs de straat en praatten war
taal. Maar Wilhelm von 8cholz heeft zich de
strenge taek gezet in een driebedrijvig dra
ma zijn mystiek compact te verwerken, zóó,
dat er eene logische oplossing komt. Laat
ons zien hoe hij die taak vervulde.
De s hrijver, dr. Hans Martins, heeft de
gedachtenwereld, waarin hij krachtens zijn
UIT DE OUDE DOOS.
Helder, begin l»e eeuw, 1800—1825.
Wie in onze dagen langs verschillende
punten in 't oostelijk deel onzer gemeente,
.ten onrechte Nieuiwe Diep genoemd, zich
begeeft langs goed geplaveide straten en
wegen en al de gebouwen opmerkt, welke
daar thans bestaan, zal aich geen denkbeeld
kunnen vormen van den toestand van het
terrein in 't begin dezer eeuw.
Uit hetgeen boven omtrent de gemeen
schap van het daar geschetste .Nieuwe
Werk" bestonden, was de weg van het wtler-
hoofd langs de haven, naar de nieuwe Landt
stichting even min'geschikt om begaan te
warden. Daarom begaven wij ons met eene
boot, roeiende door het Nieuiwe Diep, naar
dat Etablissement.
De dijk tusschen den ouden Helder en de
haven is ons bekend. Plaatsen wij ons op die
zeewering om het terrein te overzien waarop
nu 's Rijks werf, en al de gebouwen gelegen
zijn tussohen den zeedijk en de tegenwoor
dige forten Westoever en Dirks Adlmiraal.
Schier alles is woest en ledig. Hier ver
toont zich de grond als een dorre zandvlakte,
ginds zien wij een moeras, verder een stuk
land geheel door water bedekt; nu zien wij
eene kleine verhevenheid dan weer een poel
of diepte en wanneer wij het waagden om
ons van het punt waar wij den grond trach
ten te overzien, recht uit naar het Koegras
te begeven, zouden wij niet slagen, maar wel
licht in een poel of moeras omkomen.
Hieruit laat zich verklaren, dat men van
het „Nieuwe Werk" langs het Koegras moest
gaan om aan den Helder te komen.
Enkele sporen van menschelIjke wonin
gen zijn er toch te bespeuren. Bij den ingang
vaji de haven staan eonige gebouwtjes, waar
in nering gedreven wordt aan schepelingen.
Ze zijn daar waarsohijnlljk gesticht tijdens
het maken van de haven.
Toen het Nieuwe Diep nog een kreek, en
er nog geen sin rake van was ze tot een haven
te maken, werd in 1758 dioor den heet; Korftf
van den Helder, ter plaatse waar gewoonlijk
de loods vaart''il g«n ankerden, eene scheeps
helling aangelegd, om schuiten op te halen,
schoon te maken en te repareeren. Daar
staat nu ook eene timimerloods. Op het
Groenland, bij, of ter plaatse waar in 1790
sterke verbeeldingskracht verblijf houdt,
door gestage oefening en door routine, zoo
danig verfynd, dat alle latente vier-dimen-
sionale krachten zich bij hem baan hebben
gebroken. Om het populairder te zeggen: hij
bezit, onbewust, de gave der helderziendheid,
hij kan uit zijn onderbewustzijn dingen re-
construeeren, die bij verificatie blijken wer
kelijk te zijn gebeurd. Maar hij kan meer:
hij ziet ook de toekomst, het verder verloop
dier dingen. Wel te verstaan: door het me
dium zijner vrouw. Zonder haar tegenwoor
digheid is alles wat zijn „derde gezicht" be
treft, dood, en die tegenwoordigheid der
vrouw-moet zich niet manifesteeren aan zijn
stoffelijke oogen, neen, haar loutere aan
wezigheid zonder dat zij nochtans zichtbaar
is voor hem, is de condiijo sine qua non voor
zijn arbeid.
Men glimlacht? Men haalt de schouders
op? Ach ja, dat is wel het gemakkelijkste als
men de dingen niet begrijpt. Of liever,
want van „begrijpen" in engeren zin is 'hier
geen sprake, men moet voor de apprecia
tie van deze praemisse van dezelfde of al
thans analoge geestesgesteldheid zijn. Voor
Iemand, die zelf een rijke verbeeldingskracht
heeft, is het zeer goed denkbaar, dat men de
scheppingen dier fantasie opbouwt tot in
uiterste volkomenheid, en dat tenslotte on
bewuste invloeden van geweten dingen op
deze ongeweten fantasieën inwerken. En wat
nu die toekomstdingen betreft, bestaat er
wel een toekomst?.... Het is immers reeds
door een onzer oudere dichters gezegd, wiens
woorden nu nog in de Hervormde Kerken
worden gezongen:
In het heden ligt 't verleden,
In het nu wat worden zal.
Verleden, heden, toekomst, het is
alles hetzelfde:een atoom der eeuwigheid,
die zonder begin ls en zonder einde.
Van dit standpunt uitgaande, kunnen wij
dus het gegeven van Wilhelm von Scholz
aanvaarden. Dat hij hiervan een drama heeft
gemaakt, Is ongetwijfeld een origineel denk
beeld, maar of het voor het groote publiek
eeh dankbaar onderwerp ls, Is zeer de vraag.
Er zijn er maar weinig, wier geest op deze
accoorden ls geRtemd.
Origineel ls dit stuk al dadelijk, omdat wij
In het eerste bedrijf kennis maken met een
Vreemdeling, die tot in de kleinste bizonder*
heden dezelfde ls als de held uit den nog
niet voltooiden laatsten roman van Dr. Mar
tins. Deze man, wiens leven door een trou-
welooze vrouw verwoest is, komt den auteur
verwijten, dat hij van zijn vermeende be
kendheid met zijn, des vreemdelinge leven,
misbruik heeft gemaakt door hem op zeer
onkiesche wijze in zijn boek te brengen. De
schrijver, die op dit oogenblik niet heter
weet of zijn figuur ls zuiver een schepping
zijner eigen fantasie, is hoogelijk verrast.
De Vreemde dringt er op aan, dat hij met de
publicatie niet verder zal gaan, dat hij rijn
roman vernietigen zal. Hij weigert, integen
deel, het geval prikkelt hem: hij wil onder
zoeken hoever dat duhhelpangersschnn zich
uitstrekt, hij zal zich In de eenzaamheid op
sluiten om zijn hoek af te maken. De Vreem
deling moet zijn eigen weg gaan, en zij zullen
zien of het hem gebikt een anderen weg In
te slaan dan de auteur in het vervolg van zijn
verhaal zal geven. De wedloop met de scha
duw begint. v
Gelukkig krijgen wij, de toehoorders, !n
het eerste bedrijf nog eene aanwijzing, want
Berta, des auteurs echtgenoote, blijkt meer
van den Vreemde te weten, en als zij ten
slotte een hótel opbelt om te informeeren
naar een zekeren drdie daar lopeert
hebben wij den sleutel van het drama. Berta
'a het medium voor Hans' mystieke fantasie,
zij kent den Vreemde en haar onderbewust
zijn dicteerde deze wetenschap aan den echt
genoot.
Het drama ontwikkelt zich, het stijgt tot
een geweldige spanning, als in het tweede
bedrijf Berta met den Vreemdeling samen is.
en deze haar dwingt zich weder aan hem te
geven. Een revolver, die hij te voorschijn
haalt, doet haar ziea wat zijn ware plannen
zijn: hij wil zich wreken op de vrouw, die
zi,jn levensgeluk verwoestte. Op dit oogen
blik komt, ala deus ex machina, een brief van
Hans, den echtgenoot. HU vertelt daarin, dat
hij de oplossing voor zijn roman gevonden
heeft. De held in zijn roman zal de vrouw.
het Nieuwe Werk werd aangelegd, bevond
zich weleer eene Schans, die, gelijk wij vroe
ger vernamen, bij eene overstrooming ge
heel is weggespoeld. Daar ter plaatse zien
ivij nog eene loods, dienende tot bergplaats
der zeetonnen en een ednd verder eene boe
renwoning bij het begin van den weg die
naar den Helder leidt.
Ziedaar u alles genoeand wat er aan ge
bouwen in 't begin dezer eeuiw, in 't oostelijk-,
nu zeker het aanzienlijkst gedeelte der ge
meente, te vinden was.
Wanneer wij spreken van het begin deizer
>euw, denken wij juist niet aan de allereerste
jaren na 1800. De toestand zoo even ver
meld d'uurde bijna nog een vierde van eene
eeuw zoo voort. Ir. het jaar 1812, nadat men
eene verhooglng of een dijk parallel met den
steen en daim had opgeworpen, werd de ge
meenschap van 't „Nieuwe Werk" imet het
westelijk deel onzer gemeente langs dien weg
verbeterd. Ook kon men in dien tijd, of iets
later, langs het schapendijkje, dat nog voor
•en deel liestaat, door den Helderschen pol-
Ier heen, eerst naar het wlerhoofd van het
Nieuwe Diep en vervolgens langs den dijk
naar den ouden Helder komen. Dat was
waurlbk eene groote verbetering. Men be
hoefde niu niet meer ,met levensgevaar langs
het Koegras naar den Helder te gaan of zijn
toevlucht te nemen tot eene sloop om te
water den weg daarheen #f t© leggen.
Nu de toegang tot het „Nieuwe Werk zoo
veel gemakkelijker is, willen iwij ons nog
e ins daarheen begeven om te zien of er se
dert ons vorig bezoek ook nog eenigi' veran
dering heeft plaats gehad.
Het terrein is hetzelfde gebleven maar het
nersoneel is uitgebreid. Daar de grond
van 't Etablissement bijna te klein was voor
de benoodigde werkplaatsen en magazijnen,
was men op een middel bedacht tot huisves
ting van het personeel. Eerst gebruikte men
daartoe kleine vaartuigen, doch daar de be
hoefte aan plaatsruimte vermeerderde, be
sloot men een grooter vaartuig daartoe te
b™zfgen. Het bulten dienst gestelde linie
schip de Zoutman werd niu tot huisvesting
van een aantal gezinnen (65) .ingericht, t Is
inderdaad aardig te, den. In t onderste ge
deelte is eene Inrichting tot logies voor de
ongehuwde werklieden, terwijl tusschendeks
hutten zijn gemaakt om de gehuwdqp te
hrrsvesten. Naar de getalsterkte van het ge
zin wordt eene hut van meerdere of (mindere
Ingezonden mededeellng.
NATIONAAL KASREGISTERS.
Vertegenwoordiger voor Helder:
E. C. SENGER,
Weteringkade 81 Den Haag.
die hem bedroog, dooden. Onder deze span
ning valt het doek. Het derde bedrijf brengt
de oplossing. De Vreemde doodde de vrouw
niet, maar de man, de echtgenoot begint te
begrijpen. Wat hij nog als vage spelingen
zijner fantasie zag. neemt langzamerhand
vastere vormen aan. De vrouw uit zijn boek
is zijn vrouw, de scene, die hij in zijn helder
ziendheid beschreven heeft, heeft hier, in
deze kamer, plaatsgehad. De revolver is daar
in die lade gelegd; in die kast moet de wijn
staan, dien zij gedronken hebben. Alles komt
precies uit. Dan komt de Vreemde; de schrij
ver vertelt hem, dat zijn boek eindigt met het
duel, waarin de Vreemde zal omkomen. De
Vreemde zegt, dat hij gekomen is zijn Vrouw
op te eischen, die hem toebehoort, meer dan
den ander. De auteur zal zijn vrouw zelf la
ten kiezen; hij roept haar, en stelt haar vo,or
de keus. Zij kiest den schrijver, de ander wil
heengaan, hij geeft hem zijn eigendom terug,
den revolver. Symboliek? Een oogenblik
later komt een boodschap, dat zich een on
bekend man heeft doodgeschoten, die een
briefje heeft achtergelaten aan dr. Hans
Martins. In het briefje staat niets anders dan
een afscheidswoord. Dan triomfeert Hans:
„hij dacht dat hij over mij triomfeerde, om
dat het einde niet is als ik wilde dat het zou
zijn. Ziehier, hier staat het, ik heb het ge
wild, dat hij zich op deze wijze zou dooden!"
zegt hij tegen zijn vrouw. Dan breekt zijn
kracht; hij zinkt ineen en verstoot haar. Ook
zij heeft slechts één enkel woord voor hem:
„moordenaar!" Dat is het einde van het
drama.
Eenmaal van de praemlssé uitgaande, dat
het de vrouw was, dio de bovennatuurlijke
eigenschappen in den man beheersehte, is
het verloop van de geschiedenis zeer con
sequent. Dat maakt het stuk buitengewoon
interessant, en bovendien is het zeer knap
eesehreven, met scherpe en pittige dialogen,
Ook nog in ander opzicht is het een knap
stuk, omdat de panache handeling zich af
wikkelt rondom slechts drie personpn. Van
deze drie spelende personen was Co Balfoort
de minste; hij bleef bijna steeds beneden de
schepping vnn den auteur. In het tweqde be
drijf wist hij af en toe zijn spel op te voeren
tot de beteekenls, die het in het stuk zelf
heeft. J«n Musch, In weerwil van het feit,
dat hij sterk op den souffleur speelde, bleef
gehepl zichzelf, en gaf prachtig beheerscht
spel te zien; mevrouw Wllh. van der Horst-
ven der Lugt Melsert had ook sterke mo
menten van suggestief spel. Vooral de laatste
bedrijven vereisohen zeer sterke spelers.
Het is een typisch-modern stuk van een
tijd, die gebroken heeft met conventioneel
geloof en die nog zoekt naRr nieuwe Inzich
ten en nieuwe aspecten. Het Is geen stuk
voor de groote massa; wij hoorden ergens de
opmerking, „dat er zoo weinig personen in
voorkwamen en dat er heeiemnal niet in ge
lachen werd". Maar het is met dat al, een zeer
merkwaardig stuk en het tegendeel van
banaal.
De „Vereeniging „Volksbond tegen
Drankmisbruik".
Deze Vereeniging, waarvan hier ter stede
een Afd, gevestigd ls, heeft het voornemen
binnenkort een beroep te doen op de offer
vaardigheid der personen, die inzake de
drankbestrijding héér standpunt innemen.
De Bond hoopt dat zli, die nog niet tot zijn
gelederen toetraden, thans zulks zullen wil
len doen, daar versterking der gelederen
dringend geboden is.
De Volksbond tegen Drankmisbruik eischt
geen geheelonthouding, maar eischt even
min, dat zijn leden alcohol gebruiken. Hij is
het beginsel toegedaan, dat ieder gezond en
krachtig mensch voor zich zelf heeft te be
slissen of hij er op een wijze gebruik van
zal maken, die hem zijn waarde als mensch
doet behouden.
De Bond heeft studie- en kleinere geschrif
ten uitgegeven, waarin op de gevaren van
misbruik wordt gewezen; en'doet voordrach-
afmetlng toegestaan, voorzien van slaap
plaatsen en al de. gemakken, die men in
zulk een klein bestek kan verschaffen. On
der de inwoners onzer woonplaats zullen er
zeker nog velen zijn, die het levenslicht op
de Zoutman het eerst aanschouwden. Intus-
schen werd de behoefte aan meerdere ruimte
op het 'maritiem etablissement meer en meex
gevoeld, zoodat men omizag naar een andere
en betere plek, want het „Nieuiwe Werk"
was, wat de ligging betreft, ook niet de ge-
schikste plaats.
Men onderzocht het terrein ln de nabijheid
van den mond der haven waar nu de Rijks
werf ligt en bevond dat- dit voor het doel
wel geschikt gemaakt kon worden. Men sloeg
weldra de handen aan het werk. Rondom het
terrein, dat men wilde gebruiken, werd eene
gracht gegraven en de specie, die men daar
door verkreeg, gebruikt tot het ophoogen
van den grond, waardoor die hoe langer hoe
meer geschikt werd om er op te bauwen.
Het aldus afgebakende stuk gronds ver
kreeg den naam van Willemsoord. Het werd
door een rasterwerk omgeven. Weldra ver
rezen er gebouwen, magazijnen en werk
plaatsen. Er werd eene ligplaats voor buiten
dienst gestelde schapen, een nat dok gegra
ven, dat door eene sluis met het Nieuwe
Diep dn gemeenschap werd gebracht. Bo
vendien was 't noodig daar een droogdok te
bezitten, dat dan ook, kort nadat het terrein
ln orde gebracht was, gemaakt werd. Het
„Nieuwe Werk1" is vervolgens ontruimd, ter
wijl langzamerhand het een en ander naar
Willemsoord werd overgebracht. Het jaar
18(27 kan men beschouwen als tijd van over-
vang. ofschoon er reeds vroeger op het
Etablissement gewerkt werd.
De Zoutman bl-eetf nog steeds goede dien
sten bewezen. Het aantal werklieden was
gedurig toegenomen, vooral toen in genoemd
jaar de Rijkswerf te MedembUk opgeheven
zijnde. 160 werklieden van daar naar Wil
lemsoord werden overgeplaatst. Waar zou
men al die menschen bergen op eene plaats
waar geen woningen tot huisvesting beston
den? De Zoutman, toen voor een deel door
de bevolking van 't „Nieuwe Werk" ont
ruimd, werd aangewezen tot tijdelijke ver
blijfplaats van de huisgezinnen, die van Me-
demblik overgeplaatst werden. Inbusschen
verrezen er huizen rondom de berastering
van 's Rijks werf. waarin de werklieden eene
woning vonden. Benoorden de berastering,
ten en cursussen houden over de werking
van alcohol op lichaam en geest.
De Bond streeft naar oprichting van drank-
vrije wacht-, schaft- en verenigingsgebou
wen schippersbeurzen, en tracht koffie-
tenten, -wagens en kiosken op markt e. a.
plaatsen te doen verdwijnen.
In deze lijn ligt ook het streven naar be
perking van het aantal verkoopplaatsen van
sterken drank. Verder ijvert de Bond voor:
betere woningen en verhooging der gezellig
heid daarvan; goed kookonderwijs; beoefe
ning van huisvlijt, nuttige en fraaie hand
werken, enz., hij bevordert de oprichting van
boekerijen, leeszalen, bezoeken der Volks
universiteit, de kennis van vreemde talen,
boekhouden, muziek, zang, tooneel. In dit
verband dient gewezen op enkele zeer goede
en degelijke uitgaven (leesboeken, tooneel-
spelen als anderszins), enz.
Een practlsch fornuis.
Een journalist beleeft van aiies. Pas is hij
naar een concert geweest, dat een wereld
pianist geeft, of hem wacht werk van geheel
anderen aard. Thans moeten wij het weder
'hebben over een nieuw soort fornuis, dat
men ons kwam vragen eens in werking te
zien. Het is een fornuis, dat er keurig ge
ëmailleerd uitziet zooals een modern fornuis
er uit moet zien. Maar het wordt zonder an-
thraciet, zonder gas of electriciteit gestookt
en nochtans kan men er alles op klaar ma
ken. Tot zelfs de waschketel van de huis
vrouw kan er in staan en des anderen daags
is dat sopje zoo schoon als nooit te voren.
Dit wonderfornuis is een Duitsche uitvin
ding. Men kan van de Duitschers zeggen wat
men wil, maar practische menschen zijn het
en zij passen zich wonderwel aan ae omstan
digheden aan. Nu de entente beslag heeft
gelegd op een groot deel der kolenproductle,
zagen üe Dun setters uit naar een i^rsaiz. Nu
nas het, zooals men zal weten, allang be
kend, dat men uit afvalproduoten van bruin
kool brandstof kon bereiden. Reeds jaren
is ln den handel het z.g. „gloed". En voor de
Duitsche chemici was het een klein kunstje
iets veel beters dan dit gloed te produoeeren.
£lj wisten ae paraffine, het pik en ue diverse
oliën af te zonderen uit de bruinkool en hiel
den een substantie over die „groede" wordt
genoemd, en die de eigenschap heeft van een
sterk wormtegevend vermogen, dat zeer lang
intact blijft, geen vlammen produceert, reu
keloos en rookoloos ls, kortom: een Ideaal
stookmlddel. Mits tyen maar een fornuis had
waarin het gestookt kan worden.
Welnu, dat fornuis is er thans, en het ls
dagelijks te bezichtigen, ook in werking, bij
den heer Smulders, Breewaterstraat 6, alhier,
Importeur voor Nederland. De qulntessens
van de zaak ls eigenlijk een bizonder gecon
strueerd rooster, waarop de brandstof wordt
gelegd, en de constructie van het fornuis ls
zoodanig dat alle warmte benut wordt, en
niet het geringste atoompje verloren gaat.
Het zou ons te ver voeren de werking uit
voerig te beschrllven, en het ls niet noodig
ook, omdat men de volgende week op de
Kermesse d'été in het gebouw van den R.K.
Volksbond dit fornuis in werking kan zien.
Met eigen oogen hebben we ons intusschen
van het zeer doelmatige, zeer hygiënische
en eoonomische meubel kunnen overtuigen.
Aan de grootere modellen bevindt zich een
waterreservoir, waardoor de vrouw des hui
les op elk uur van den dag eri den nachtl
warm water tot haar beschikking heeft.
Het is zonder eenlgen twijfel, dat deze for
nuizen, waarvan er in Duitschland al meer
dan 100.000 geplaatst zlln, ook ln menig huis
gezin hier te lande zullen worden aange
schaft. Van de narigheden van gas en steen
kool, zelfs van de min of meer gevaarlijke
electriciteit is men eens vooral af. De benoo
digde brandstof kan ln voldoende hoeveel
heden worden verkregen en is zeer econo
misch in 't gebruik.
De heer Smulders Is gaarne bereid dit for
nuis aan belangstellenden te toonen ten zij
nen huize, Breewaterstraat 6.
Overboord geslagen.
Schipper M. Ronkes van de gisteravond
omstreeks 10 uur alhier binngekomen Urker
botter „Urk 98" rapporteerde, dat zDn kneoht,
Hendrik Wakker, tijdens het stormweer in
het Kaap en Molengat over boord geslagen
en verdronken was.
thans de Hoofdgracht, verrezen omtrent
dien tijd gebouwen van meer omvang, waar
in neringen van allerlei aard niet voordeel
gedreven werden, want, behalve de behoefte
die door de vestiging van Willemsoord aan
vele zaken ontstond, deed de scheepvaart de
bronnen van bestaan er miildelijk vloeien.
Het thans bestaande hótel „Den Burg", hoe
wel in lateren tijd belangrijk verbeterd, is
.n dien téjd gebouwd.
We zouden, door zoo voort td vertellen,
het tijdperk, dat wij aan het hoofd van deze
afdeeling plaatsten, overschrijden. We neimen
dus voor 't oogenblik afscheid van het Eta
blissement Willemsoord en de gebouwen die
er rondom verrijzen. In een later tijdperk,
wanneer 's Rijks wertf geheel gereed is, zul
len wij samen het terrein en alles wat er op
gevonden wordt, opzettelijk gaan bezich
tigen.
Beschouwen wij nu .eene andere belang
rijke zaak, inede in die jaren en wel van 1819
en 1825 tot stand gebracht,, welke veel heeft
bijgedragen tot de opkomst en ontwikkeling
van het oostelijk en (zuidoostelijk deel der
gemeente Heider. Wij bedoelen het graven
van het Noord-Hollandsch kanaal.
Zoolang de vaart door de Texelsche zee
gaten had bestaan, vonden de schepen hun
«•eg naar Neêrlands hoofd- en voornaamste
koopstad door de Zuiderzee, 't Is waar, vaar
tuigen van belangrijken diepgang hadden
sedert lang met vele moeilijkheden op hun
nen tocht naar Amsterdam te kampen gehad.
De droogten in de Zuiderzee waren voor de
schepen oorzaken van langdurig oponthoud,
soms hinderpalen om de plaats van bestem
ming te bereiken. Door de sterke aanslib-
ondiepeT, zoodat schepen van meer diepgang
blng van den grond (in het IJ, werd het steeds
dan zeven voet, niet voor de stad konden
komen. Men peinsde op middelen om dit
ongerief uit den weg te ruimen en. kwam
ten laatste op het denkbeeld om door het
graven van een kanaal, loopende uit de haven
het Nieuwe Diep tot in het IJ, dat ongerief
weg te nemen.
Het was een ontzettend werk. Bij de op
meting bleek dat men eene lengte van 17V«
uur gaans of 26.500 rijnlandische roeden had
door te graven. Bovendien iwas de breedte en
diepte, zoomede de sluizen die men voor de
schepen •van 't grootste kaliber noodig had,
wel in staat om de ontwerpers van het plan
ln 't eerst af te schrikken. Toch dreef men
VOOR DEN POLITIERECHTER.
Zitting van Maandag 80 October.
Meneer moet zelf komen.
De Keuringsdienst op eet- en drinkwaren
schijnt goed te werken. Dr. Moll, de direc
teur, is dan ook 'n ambtenaar, wiens ijver en
bekwaamheid boven elke verdenking staat.
Vooral de melkverdunners moeten het ont
gelden. Vandaag werden niet minder dan 5
dergelijke vervalschingszaken behandeld en
daaronder ook een zaak contra J. S. te Texel,
die melk had afgeleverd aan J. D. Bakker,
welke melk blijkens het door Dr. Moll inge
stelde onderzoek volgens het vriespunt 10
deelen water op 100 deelen melk bevatte. De
officier vorderde evenals in al dergelijke za
ken, 1 maand gevangenisstraf. Beklaagde
was niet verschenen, doch de politierechter
stelde er prijs op hem zelf te hooren, reden
waarom de zaak werd aangehouden tot a.s.
Maandag. Beklaagde zal dan zelf moeten
verschijnen en wordt door de politie mede
gebracht.
Minder hartelijke ontmoeting.
De sergeant der marine B. alhier geraakte
door een ons onbekend gebleven oorzaak
aan *t kloppen met R. B. en J. S. Van weers
kanten vielen de klappen en R. B. en J. S.
stonden heden voor den politierechter als be
klaagden ter zake mishandeling.
Moorddadig was het gevecht niet geweest.
De sergeant verklaarde de klappen niet ge
voeld te hebben en erkende er zelf ook flink
op los te hebben getrommeld. De politierech
ter kon niet het' bewijs construeeren en sprak
beklaagden vrij. Deze begonnen zich over
den sergeant te beklagen, waarop hen werd
beduid, dat zij konden Inrukken. In den cor
ridor werd daarop het gesputter tegen den
sergeant nog wat voortgezet.
BINNENLAND.
Het Kamerlid Sannes.
Naar „Voorw." meldt, ls het Tweede-Ka
merlid mr. G. W. Sannes ernstig ongesteld.
De geneesheer heeft hem voorloopig ab
solute rust voorgeschreven.
De vlootcommlwle.
De staatscommissie, ingesteld bij Kon. be
sluit van 24 Januari 1022 (Vlootcommlisle)
heeft 1.1. Maandag een bezoek gebracht aan
het vliegkamp De Kooij en Dinsdag aan het
vliegkamp Scnelllngwoude en de vliegtuigen-
faibriek van Fokker te Amsterdam, deze
fabriek meer ln het bijzonder ter bezichti
ging van het nieuw aangebouwde Amphyble-
vliegtuig der marine.
Lager onderwijs-ontwerp.
Het afdeellngsverslag van de Tweede Ka
mer omtrent het lager onderwijs-ontwerp zal
in den loop van de volgende week verschij
nen. Het ligt zeer stellig ln de bedoeling van
de Kamer, dit wetsontwerp vóór het Kerst-
reoes te behandelen.
Ruilverkaveling.
De minister van landbouw, nijverheid en
handel a.1. heeft aan Gedeputeerde Staten
van Friesland, naar aanleiding van hun des
betreffend adres, bericht, dat een wetsont
werp bevattende bepalingen terzake ruil
verkaveling, in vergevorderden staat van
voorbereiding verkeert, zoodat de indiening
daarvan eerlang kan worden tegemoet gezien
Wijziging wetgeving invordering van
's Rl|ks belastingen.
Een hiertoe strekkend wetsontwerp ls in
gediend. Het is zegt de Memorie van Toe
lichting vooral in de laatste verstreken
jaren, aan het licht gekomen, dat de wetge
ving op de Invordering van 's Rijks directe
belastingen zoowel in het belang van de
schatkist als in dat van de belastingschuldi
gen eenige wijziging dient te ondergaan. Die
wijzigingen zijn van eenvoudigen aard.
Het betalen van belasting door middel van
bankgiro of van postgiro begint meer en
meer in zwang te komen. Het stellen van
de zaak door; de belangrijke som, voor zulk
een grootsoh werk benoodigd, werd samen
{ebracht en onder het opperbestuur van den
nsi>ecteur-Generaal Blanken kiwaim het ka
naal in zes jaren tdjds tot stand. Voortdurend
lis door 4 0000 werklieden aan dit kolossale
werk gearbeid.
Met de specie uit dit kanaal heeft men
langs dien oostelijken oever een dijk opge
worpen, waardoor het Koegras tevens be
dijkt werd, zoodat de 6000 hectaren die het
bevat, voor verdere ovenstrooming uit de
Zuiderzee, waarvan het vroeger zoo veel te
lijden had, beveiligd werden. Het is licht te
denken dat zulk een werk, langs de geheele
lengte waarover het loopt, maar vooral aan
de uiteinden waar sluizen gebouwd en zooals
hier, waar een bassin, als binnenhaven moest
gegraven worden, veel vertier aan deize ge
meente gaf. Een aantal werklieden van el
ders gekomen, moest ln de nabijheid van die
sluizen en van dat bassin verblijf houden.
Waar vond het dak en huisvesting? Het
werkvolk van het Etablissement Willems
oord, hier voor goed gevestigd, had nog
nauwelijks ©ene woning.
't Is bekend dat de zoogenoemde polder
jongen op dat punt zoo kieskeurig niet is.
WLe geene gelegenheid had, om in schuiten,
waarmeê men hier kwam, meestal eigendom
en woning deizer moderne nomaden, huis
vesting te vinden, bouwde zich, op den grond
ln de nabijheid van zjjn werk, eene hut van
planken of zoden of niet van allerlei grillige
gedaante en op deze wijze vond men een
onderkomen. Wij zullen later nog wel eens
gelegenheid hebben, eene stichting in eene
wUk onzer gemeente, die toen zijn oorsprong
nam en lang na het graven van het kanaal
heeft bestaan, in oogenischouw te nemen.
Waarlijk de twee genoemde zaken, de
vestiging van het Etablissement Willems
oord en het graven van het Noord-Hol
landsch kanaal, hebben op het einde van het
eerste vierde deel der eeuw, die wij beleven,
leven en beweging In het oostelijk en zuid
oostelijk deel der gemeente Helder gebracht.
Tot slot dezer afdeeling venmeiden wfj dat
de bevolking van omze gemeente in het jaar
1818 nuilm 3000 zielen bedroeg, waarvan 580
ln het oostelijk deel, „t Nieuwe Werk" en
om én bij de haven.