DRUKKERSNUMMER
Populair Bijvoegsel van de
HELDERSCHE COURANT,
No. 250 C^VTEUR SR ECHTEN
CAREL J. BRENSA.
van ZATERDAG 6 NOV. 1926.
ftWJBC'W?RVW "JBV 'itv*
Ö<5S><KsX5ö<^)®®X55>eSIX^><®)<5ö<g6)<gcX5g)<gg)<gS,(gg)(g3)<gg)(gg)(§
DOOR
<$X®<3S)<^<®<^<K)®<^<5e><g$<^<36><5B<5S<5B><SB<g6)<5eS6><g6x!B<3B)®
hebben geprofiteerd om uit te strooien dat
de ontdekking aldaar had plaats gehad.
Lange jaren heeft deze voorstelling
van zaken ingang gevonden door het feit
dat de eerste drukproeven van Coster vrij
gebrekkig waren en de eerste drukken
yan Gutenberg vollediger en beter waren
uitgevoerd.
Hoe het zij, de waarheid zullen we wel
DE GEESTELIJKE VADER VAN DE nooit pfedes weten.
BOEKDRUKKUNST.
Lourens Janszoon Coster van
Haarlem.
Van de eeuwige strijdvraag: Oester of
Guteniberg spreken we niu nïet. In leder
geval was Coster-zooal niet de, dan toch
een van de scheppers van de boekdruk
kunst.
Lourens Janszoon werd in 1870, of daar-
onistreeks in Haarleim geboren/Volgens
de „Verhandelingen over den oorsprong
der Boekdrukkunst" was hij afkomstig
uit een Hollandsch adellijk geslacht, dat
nog van de Brederode's afstamde. Zijn
achternaam Coster ontleende hij aan het
ambt van kerkbewaarder, hetwelk door
zijn vader uitgeoefend werd en schijn
baar door dit geslacht in opvolging erfe
lijk bezeten werd.
De geschiedschrijver Koning beweert
zelfs dat onze uitvinder zeli het kosters
ambt ini de St-Bavo Kerk bekleed1 heeft
en daarvan de naam .Coster zou hebben
gekregen.
Vrij zeker blijkt wel uit de Thesau
riers-rekeningen van toenmaals dat Cos
ter hooge stedelijke ambten bekleedde.
Zoo behoorde hij eerst tot de leden van
de vroedschap, vervolgens staat hij ver
meld als schepen en later zelfs als schat
bewaarder of Stad-Thesaurier.
Hij wordt onder de meest gegoede bur
gers van dien tijd gerangschikt, hetgeen
bewezen wordt door de schuld- of rente
brieven, welke bij op de stad Haarlem
bezat.
Ook blijkt dit 'uit de stedelijke belastin
gen, die door hem werden opgebracht en
het huis op de Groote Markt te Haarlem,
dat door hem bewoond werd, kan almee
hiervan tot bewijs dienen.
Volgens geloofwaardige schrijvers is
Lourens Janszoon op hot eónid van-1439
overleden.
Hij liet een vrouw na en een dochter,
Lucie, welke laatste in het huwelijk trad
met Thomas Pieterszoon.
De zoogenaamde uitvinding van Coster
had plaats om en nabij diens vijftigste
jaar, denkelijk in het jaar 1422. De manier
waarop deze precies plaat» vond is eigen
lijk niet erg duidelijk. Er bestaan ver
schillende lezingen van. De schrijver Ju-
nius, een latere vriend van Coster vertelt
de bekende legende, dat Coster eens in
Den Hout wandelde en tot ontspanning
stukjes beukenschors tot letters sneed.
Per pngeluk vielen eenige van deze let
ters in bet zand en drukten daarin de let
ters af. Dit .bracht Coster op het idee.
Volgens verschillende andere schrijvers,
droeg de zaak zich aldus toe:
Coster wandelde in den Hout en sneed
letters van een boomstam en nam die mee
naar huis.
Hij knoopte ze in een witten doek en
thuis gekomen ontdekte hij dat deze Iet-
fors dbor het sap of vocht uit schors een
soortgelijke moet in het linnen hadden
achtergelaten. Dit bracht Coster op bet
Idee, om de proef meer systematisch te
herhalen.
Zoo zou dan de oorsprong zijn geweest
van de boekdrukkunst.
0-
Zooals het met vele groote dingen is,
werd ook echter de echtheid van dit brok
historie betwist. Zooals men al sinds
eeuwen meent dat niet William Shake-
speare de beroemde dramaas schreef, maar
een zekere Bacon, zoo heerscht eigenlijk
tot nog op vandaag de meening, dat niet
Coster de grondslag gelegd heeft voor de
boekdrukkunst, maar de even beroemd
geworden Duitscher Gutenberg.
Het juiste zullen we er wel nooit van
weten, maar de voorstanders van Coster
'huldigen' een lezing die vrij aannemelijk
schijnt.
Die komt hierop neer:
Gutedberg zelf is in ieder geval een
bloedverwant van hem moeten in Haar
lem en zelfs in nadere betrekking tot
Coster verblijf gehouden hebben, van hem
de embrionale kunst hebben afgezien, en
op het eenmaal ontdekte plan ijverig heb
ben voortgewerkt.
Tot dat doel moet men zelfs na den dood
des meesters de voornaamste werktuigen
en letters naar Duitsohland hebben over
gebracht en tegelijk van de gelegenheid
DE DRUKKUNST HET EERST DOOR
DE CHINEEZEN, JAPANNEEZEN,
EGYPTENAREN OF ROMEINEN
BEOEFEND?
Niets nieuws onder de zou.
Volgens sommige schrijvers zou de
kunst, om met 'bewegende letters te druk
ken, haar oorsprong aan de Chlneezen,
Jafranneezen, Egyptenaren of Romeinen
verschuldigd zijn.
In hoeverre daarin waarheid ligt opge
sloten, zullen wij: ©enigszins na trachten
te gaan.
Tot het vervaardigen van boeken, be
dienden zich de Ohineetzen en Jap armee-
zen van gegraveerde of liever gesneden
houten platen, welke met behulp van twee
borstels gedrukt werden.
De een bezigde men om de inkt mee op
de houtsnede te doen, de andere om door
middel van wrijving een afdruk te maken,
hetwelk bijna op dezelfde wijze geschied
de als bjj ons het maken van proeven op
couranten, behalve dat wij inktrollen ge
bruiken, om de letters zwart of met inkt
te maken.
Thans drukt men' in China op onze
wijze, doch'nog niet alle werken, hetwelk
moet worden toegeschreven aan de groote
hoeveelheid van karaktersoorben, waaruit
de Ohineesche taal bestaat. De groote 'be
zwaren en kosten, om zoo vele verschil
lende letters in de kosten te hebben, ma
ken misschien de voornaamste reden uit,
dat de Ohineezen zich geen' verdere
moeite geven, om die zaak uit te 'breiden.
De drukkunst wordt bij hen op tweeër
lei wijze beoefend.
De eerste is die, waarbij op hout, en die
andere, waarbij op steen wordt gesneden,
welke beide handelwijzen ten uitvoer ge
legd) worden als volgt:
Nadat hetgene, wat zij willen afdruk
ken, zuiver op een stuk zeer dun, door
schijnend papier geschreven is, plakken
zij, het op eqn behoorlijk bewerkt stuk
hout, laten het daarop droegen, en snijden
daarna alles wat moet afdrukken weg.
Dit werk gaat hun zoo gemakkelijk af,
dat men voor eenige oenten een honderdtal
letters bij hen kan .bekomen.
Tot de tweede handelwijze bedienen'zij
zich van- een steen in plaats vam hout, het
welk bij sommige menschen het denkbeeld
heeft doen ontstaan, dat Senefelder, de
uitvinder van de lithographie, hij dit volk
is geweest, en daaraan, die kunst ont
leend heeft
Bij. bet steensnijden. nu, graveeren' zij1
de letters tamelijk diep in, en 'bekomen
alzoo hetzelfde ais hetgeen zij. door de
houtsnede erlangen.
Volgens sommigen zouden de Romei
nen de uitvinding nog meer nabijgeko-
mijn zijn; daar men bij de opdelving van
Pompeji en Herculanum kleine doezen
heeft gevonden met houten en koperen
letters daarin, om' het 'linnen te merken,
welke veel overeenkomst hebben met die,
welke wij' nog -gebruiken.
Zoo bezigden de keizers Amastasius en
Justinus voor hun, naamteekening een
stukje hout, waarin hun naam was uitge
sneden en streken met een in verf gedoop
te» penseel oyer die uitgesneden plaatsen
heen.
Weer anderen beweren, dat de boek
drukkunst reeds 'bij de Joden, vóór Chris
tus' geboorte, in gebruik was, en tot be
wijs hiervan 'brengen zij bij, dat de voor
schriften en gebeden der oudste rabbijnen
bij1 duizenden in handen van ouders en
kinderen waren, en dat alzöo dit getail veel
te groot was, om enkel 'geschreven te zijn.
Ook zegt men, dat er onder honderd
joden stellig negentig 'gevonden worden,
die konden lezen.
VOORDEELEN VAN HET
DRUKKERSVAK.
Het vak van typograaf is niet alleen een
hijzonder gezond' vak omdat er bijna geen
bijzondere ziekte en kwalen uit voort komen
gezwegen; dan van een onnoemelijk aantal
X- en O-beenen vanwege het jarenlang op
een verkeerde wijze achter de zetbok staan
maar het 'is 'in het bijzonder -een gezond
vak omdat er verschil! epde heel gewone
menschenongemakken en kwalen gewoon
niet onder de typografen voorkomen. -En
mochten ze al een 'begin van verschijnsel
vertoonem, dan zijn er zeer natuurlijke mid-
delen hjji de hand' om de eerste verschijnse
len onmiddellijk te doen verdwijnen.
Lateni we een voorbeeld noemen: de kies
pijn.
Kiespijn komt In het drukkersvak zoo
goed' als nooit voor. Om de eenvoudige
reden, dat er een paar rad'icale middelen,
tegen deze kwaal bestaan in de drukkerij,
dlle nergens anders voorkomen.
'Wanneer n.L een drukker een holle kies
heeft en de eerste verschijnselen van pijn
vertoonen zich, dan laat hij. onmiddellijk zijn
werk in den steek gaat naar de rolien-
kast of de rollen hoek of de' rollenkamer,
ad naar gelang de grootte van de zaak, waar
hij werkt, en, hij' laat door denl meester
knecht zijn holle kies plombeeren met een
keuteltje oudbakken rollenspecle.
Was d'e rollenspecle niet oudbakken ge
noeg en is het er dies nachts uitgerold, dan
komt hiji den volgenden morgen en doet het
beter. Zoodra de pijn weer opkomt, gaat hij
regelrecht naar de stereotypie dat la de
afdeelt ng waar het lood gesmolten/ en ge
goten wordt en hij1 laat zijn aangetaste
kies volloopen met lood' zoo uit den ketel.
Het lood' moet natuurlijk gloeiend heet
zijn, anders vormt het zich niet.
Het interieur van een Boekdrukkerij van omstreeks 1500.
.cu
/jp£t
De Copy.
IUI-IÏIM. 10KIBEB1861
/k>
A
De Correctieproef.
Ot«t-BraB. J01IIBEBI»
De Schoone Druk.
GEVLEUGELDE WOORDEN VAN
DEN DRUKKER.
k
(Lustrumboek Grafische School te Utrecht).
Voor heit schaftuur.
'Eien zetter was ettelijke weken) ziek ge
weest eni een kameraad' van de zaak was hem
uit naam van ai d'e gezellen eens gaan op
zoeken. Hij' komt teirug, schijnbaar bleek,
opgewonden) en in een. stemming of hij hee-
leohaal niet op z'n gemak is. Een. coiliega
vraagt:
Wat is er Gerrit wat zie je ©ruit?
Ik ben bij, Willem geweest, he,
Ja em? Was 'it niet'goed met hem?
Om je d'e waarheid té zeggen,, Chris,
ik ben nog zelden zoo in m'n leven ge
schrokken..(Alle zetters komen dich
terbij' om te luisteren). Ik bei an, he.
Willem z'n vrouw doet open ga maar
naar de keukon, zegt ze.Hjji zit in de
keuken.Non, ,ik ga naar d'e keuken.
Javragen de zetters, ademloos,
en....?
Nou en daar zie ik 'm ziitten, half op
'n stoel.... Z'n hemd heel etmaal open, z'n
haar door de war, 't schuim zóó di'k op z'n
gezicht en 'n vlijmscherp mes in1 z'n hand
Wat zeg je? roepon de zetters ontsteld.
Wat was er met 'm'n aanval van waan
zin. gek geworden?
Nee, zegt Gewit.Hij zat z'n eigen-
te scheren..
LIEDJE VAN DE WEEK.
De pen*, wanmieer zo aan 't werken 1», «óoffc
Zij levert boeken, womderoohioon vam druk,
En al* men- haAT wat) toevertrouwt,
Dan komt het spoedig ®onidor fout,
In druk, lm dtruk, In diruk.
«Onderkast en Kapitaal"
(„Onderkast" gewone letter.
„Kapitaal'; Hoofdletter).
DE BOEKDRUKKUNST.
De onschatbaarste aller kunsten.
Zoolang de mensbh onwetend blijft
Van 't geen hij Veten moet;
Zoolang hij op de golven drijft
Van ied'ren. eb en vloed;
Zóólang ontbreekt de vnj£ kracht,
Pin zwaar wordt elke pllgt;
Maar door de Drukkunst week de nacht,
Eln straalt ook ons hot licht.
Heft dus den lof dier Drukkunst aan,
Roemt Kost er's rijken vond,
Die zoo veel heerlijks deed ontstaan
Op Hollands dierb'ren grond;
Ja, die de wereld heeft verlicht
Tot in' den vorsten hoek,
En vele wond'ren heeft verrlgt
Door menig kostbaar boek.
Heft dus den lof der Drukkunst aan,
Die in ons midden bloeit.
ZIJ is de bron van Volksbestaan,
Waar menig schat uit vloeit,
En hoe verdienstelijk elke kunst,
Daar elke kunst, hoe schoon;
Geen kunst haalt ooit bij boekdurlckunst.
Haar voegt den rijksten kroon!
't Juttertje
VOORBEHOUDEN)
B.
--
Van Sohrljflnkt tot Drukinkt I
'y
ie *n ff)
M
(~r
ém imj
t:c<
t,»V9»?e/
/i jjl afermuiD<U fili in
D iowwu
t, -i U t
,/duöÊ m CaptMmt.
k Hoor oog 'I gsnuKb dar «rvMdarijk* I
ij DU 'k i. mij» J./r1/i~ loidi»»«rj»l»»»d~l.(r»
Ton Nadar UnJ mogt joi^bn mi
n lMorUod mojt ja^baa n «roa»t dankena
Bjj 't oogrand «bui twbuijj»hg Ini >«-
e edlikbn aiiiet, die I Al bitld »Mtg»klonken (M
WA due gektxA, lag, op baar beoriter neér^
De Vrada werd de wereld wefrg*eg)>onkM f
Ca Holland krooet Keroam njoj »njl
Holland'» krooet beraam
njbeid
iktr aan j Vrjemdlig»
d. krachtigaangegrepen
igrepen
Na Heem ben m.gt voor Hooger mbgt nowi wijkMyf'
Wae t oogenblit ook daar. dal NaérUnd Vo,*t
Va» Moed aa Trouw kon geeaa meowa blijkenp
En t hart ontrokte aao Vnamdlibg» w^ade Jolk
Dal oogMblik werd
Om Holland Vlag
Ti wrekenan, baar
Te reinig in haar Vryl
1 De wmpenkrettmet geeetdrift^ aangeheeen^
Weêrkaaute^aJom, door 't gan»cha Vaderlaod,
Oranje Vaantij moeatmei en<» herlaven^
Bij 't felate wee hield Trouw onwrikbaar »ui»dt
Een Drie-tal daagde eo nam da taak in liandfo,
Aan Namaoa atam Ie buV^ al» weleer,
r fiei4 N
JC
4
ft Den Roem en d' Eer der tWfi Nederlanden^*
Eü ióó berree» de diertna Vrjjbeid t4r.
Tc Hoor nog 't geruisch der vreugder^ke klanken,
Die 'k tn m$n jeugd zoo luid weêrgalmen deed,
Toen Nederland mogt juichen en moett danicea,
Bü 't nadrend eind van twintigjarig leed.
De ichrikbre vuist, die 't Al hield vastgeklonken,
Was dus geknot, lag, op haar beurt, ter neêr
De Vrede werd de wereld we£rgcschonkenr
En Holland's krooet hernam z(jn vrijheid wéér.
Nu 'sHeerschers magt voor Hooger Magt moest wijken,
Was 't oogenblik ook daar, dat Neérland's Volk,
Van Moed en Trouw kon geven nieuwe blijken,
En 't hart ontrukte aan 's Vr^emdlings wreede dolk,
£>at oogenblik werd, krachtig, aangegrepen.
Om Holland's Vlag, ontzawchcljjk weleer,
Te wreken, en, haar heiige Dru-kleur-strepen
Te zwaaien in haAr Vrjjheid's Glorie wéér.
Voor meer dan levenhonderd jaar.
Woond' op dezelfde steê,
Waar nu dé Vakschool is gebouwd,
Een boer met vrouw en vee.
Hij had als hulp een boerenknecht
En ook een boerenmeid,
Die bleven op een mooien dag
Eens weg, een heelen tijd.
Een optimist, dat ts een drukker, die ge
looft, dat een vorm zonder toestel gedrukt
kan worden.
Een pessimist, dat Is een zetter, die ge
looft, dat er in alle vakjes verkeerde letters
liggen.
Vol ongeduld ging toen de boer
Op zoek naar 't knappe stel
En kwam ze tegen, vroeg naar niks
Iets verder las hij 't wel.
Daar stond „gedrukt" in 't hooge gras
Met heel veel „moet" (aha 1)
Nog voor men iets van Coster wist,
Een minnelied in A
TER H.
DRUKKERS-, DRUK- EN DRUKTELIÉD.
Een oud drukkonrver».
druk;
In druk, lm druk, lm druk.
Wie ondier veel te werken hoeft heeft 't
druk.
En waar die pers miet stil hoeft staan te 't druk,
,Och' wlerd' door elk van ome gozeldl,
Tot zelf» 'lm deez' komkommertijd:
,,'t Lfe druk, t la druk, 't Is druk,
Ik heb 't verechrrriklijk druk."
Maar ocli! hoe menigeen lm 't val vam druk,
Zit als er niets te drukken valt in diruk
En ziet bedrukt de toekomst aam,
En moet. den druk dies tijde weerstaan,
Die aome verschrrrlklijk drukt,
Die some verschrrrlklijk drukt,
Maar als een broeder dlam de hamd' oms drukt.
Een vriend, wiens vriendschap ons het hart
verrukt,
Die met ons Lourens Coster dient,
En door zijn kunst den kost verdient,
Dan voelen wij geen druk,
Dan voelen wij geen druk!
Boekdrukkerstermen in Beeld.
