POPULAIR. DyvOEQÖ^L.vAMDÉ.MHLJDHRiSaiË, COURAïï? Een tiental, dat het ver gebracht heeft. 523 VAN ZATERDAG 30 JAN. 1932. TWEEDE BLAD. (AUTEURSRECHTEN VOORBEHOUDEN) Cherchez l'homme. IV. KEMAL PASJA. De geboren dictator. Hieronder publiceeren wij het derde artikel van onze serie „arme jongens, die mi- nister-president werden". Yelen zullen misschien Benito Mus- solini voor den geboren dictator hou den, maar deze Italiaan is eerder de geboren revolutionair, met zijn hoog strevende plannen, terwijl eigenlijk Kemal de geboren dictator is. Welis waar hebben deze beide mannen veel gelijkenis met elkaar; zij zijn ook de beide jongsten in de serie, welke wij hier bespreken. Mussolini is thans 48 jaar oud, Kemal is slechts twee jaar ouder. Deze Turk, die in 1881 in Salo- niki als zoon van een armen grensbe ambte werd geboren, draagt thans den bijnaam „Gasi", d.w.z. „de roemrijke!" Zijn jeugd verliep zeer eentonig en door niets onderscheidt hij zich van de andere Turksclie jongens van zijn stand. Mustafa Kemal Hasretleri, zoo als hij eigenlijk heet, bezocht de volks scholen, werd dan opgenomen in het cadettenkorps. De vader, die vroeger eens officier had willen worden, doch door geldgebrek zijn studie moest op geven, had vele jaren gespaard om zijn eenigen zoon deze studie te kunnen laten volgen en wist zooveel geld bijeen te krijgen, dat zijn zoon, zooals hij ver klaarde „tenminste in ieder geval kapi tein kon worden". Nu is hij reeds lan gen tijd gestorven en heeft het niet meer mogen beleven, dat de geliefde zoon het véél en véél verder dan tot kapitein heeft gebracht. De cadettenschool was eigenlijk niet opengesteld voor de zonen van kleine beambten, maar voor Kemal werd een uitzondering gemaakt, daar hij in ieder opzicht een buitengewone knaap bleek te zijn. Van kleins af had hij soldaat willen worden en toen hij dit eenmaal was, ging hij met sprongen recht op zijn doel af. Dat Kemal een militair genie van den eersten rang is, wordt tegenwoordig door niemand meer be streden, want ook zijn reformen, waar op wij naderhand terugkomen, dragen een volkomen militair karakter. Bui tengewoon vroegrijp, als hij was, legde hij zonder moeite en in een bewonde renswaardig tempo de verschillende examens af, zoodat hij spoedig door zijn regimentscommandant werd voorge dragen en aanbevolen voor de krijgs school, die door Duitsche officieren naar Duitsch voorbeeld was ingericht. Hier werd hij spoedig door de leeraren (meestal Duitsche, in Turkije gedeta cheerde officieren) ontdekt en men was het er eenstemmig over eens, dat in dezen man geweldige talenten sluimer den. Zoodat zijn bevordering en op neming in den Generalen Staf slechts een kwestie van enkele formaliteiten was. Alles aan Kemal is militair. Zijn fi guur: groot, elegant, kranig, eenigszins vooroverhellend, is een lust voor het oog. Zijn blik, zijn manier van spreken, kort en bondig, maar overtuigend, zijn allures, zijn gang alles militair. Hij was zich bewust, dat het uiterlijk op den soldaat inwerkt, ja zelfs dik wijls bij verschillende kwesties een be slissenten rol speelt. Oppervlakkig was hij echter geenszins; hij wist zijn uiterlijk aangenaam met zijn persoon lijkheid te verbinden. Toen Turkije slaags geraakte met Italië, zond men troepen naar Tripolis en hij behoorde tot de eenige troep, die niet werd verslagen. Datzelfde zou hem later nog eens overkomen. Toen de wereld in 191Ö, vrijwel onkundig van de geweldige conflicten, die in Turkije dreigden, vernam, dat behalvp de wel bekende Enver Pasja ook een tot nog toe onbekende Mustafa Kemal de lei ding op de Jong-Turken op zich geno men had, was men niet wijzer gewor den. En tóch was deze man met het heldere verstand en de voorbeeldige, doch strenge organisatieve gedachten- gang, het element, waarop de geheele beweging steunde. Hij is overigens reeds in dien tijd energiek opgetreden tegen een Duitsch-Turksch verbond, daar zijn blik steeds meer naar Azië dan naar Europa gericht was. En wie zal hem dat ten kwade duiden? Ten slotte zijn de Turken een Aziatisch en geen Europeesch volk Dat deze man na de ineenzinking van zijn vaderland geheel Turkije wilde moderniseeren en Europaniseeren, heeft niemand toen nog vermoed. Trouwens niemand zou het ook geloofd hebben. Toen de oorlog uitbrak, was Kemal reeds overste en werd als zoodanig be noemd tot chef van den Generaler. Staf van Mamoet Schewket Pascha in zijn geboortestad Saloniki; later ging hij als divisiecommandant naar Palestina en commandeerde daar de eenige Turk- sche legermacht, die nooit verslagen of geslagen werd. Kemal Pasia, is een sol daat en een veldheer van buitengewoon talent en heeft dat later nog herhaalde malen bewezen. Het plan. de macht in Turkije te verkrijgen, zal ongeveer in 1918 bij hem zijn ontstaan, toen hij hoofdinspecteur in Anatolië was. Want zoodra de oorlog geëindigd was en de entente Turkije de vrede van Sèvres wilde opvergen, verzamelde Kemal de élite van zijn leger om hem heen en orgniseerde een nationale tegenstand. De zwakke en onbekwame sultan Mo hammed VI werd gedwongen, doch Kemal werd uit het leger ontslagen. Hij trok zich daar al bitter weinig van aan, want nadat hij had ingezien, dat het Sultanaat toch niet meer te redden zou zijn, wierp hij het masker volkomen af en eerst nu begreep men, welke kracht, welk een geweldige energie in dezen man had gesluimerd. In Anatolië vormde hij een tegenre- geering en riep hij een nationale ver gadering bijeen, zonder zich om den sultan te bekommeren, die tevergeefs trachtte den nieuwen man over te halen, zijn partij te kiezen en die na het mislukken van deze onderhandelin gen op allerlei manieren poogde hem te vernietigen. Het kleine stadje An gora (Ankara), werd als hoofdstad ge kozen: het had destijds slechts 60.000 inwoners, tegenwoordig ongev. 75.000; maar toen op 23 October 1920 de na tionale vergadering door Kemal werd geopend, kwamen de uitverkoren ver tegenwoordigers van het volk uit alle deelen des lands bijeen. Men werkte een nieuwe grondwet uit en zette den sultan, toen deze een staatsgreep wilde uitvoeren, eenvoudig af. Dat betee- kende dus: Kemal Pasja, die toen reeds alleenheerscher wilde zijn, greep naar de macht. Maar dit alles was niet vol doende om zijn verlangens te bevredi gen en hij rustte niet, voordat men het sultanaat had afgeschaft. Nadat hij het Huis Osman, dat vele eeuwen lang over Turkije had geheerscht, het recht op den kaliefszetel had ontnomen, liet hij op 29 October 1923 de Turksche repu bliek in Angora(!) uitroepen. Intusschen had de entente zich over de wijzigingen in Turkije bezorgd ge maakt en de Grieken namen bezit van Smyrna, terwijl de Italianen zich ge reed maakten Griekenland bij te staan en hun deel op te eischen. Kemal kon nu bewijzen, dat hij niet alleen afbre ken, maar ook opbouwen kon. En dat is wel de moeilijkste taak van beiden. Hij stampte een leger uit den grond, viel de Grieken aan, versloeg hen ver pletterend, versloeg ook de Italianen, Jammer van de Currans. Ze gaan scheiden. Wat is er aan de hand? Foster Curran was al twee jaar ver liefd geweest op Helen Bickerman. Hij wilde haar trouwen en ofschoon Helen ook van hem hield, werd het huwelijk telkens uitgesteld. Foster had n.1. twee groote fouten, hij speelde en hij speelde hoog en hij had geweldig jaloersche buien, waarbij hij ontoombaar driftig werd. Maar zijn liefde voor Helen scheen toch de overhand te krijgen en na plechtige beloften nooit meer te zullen spelen dat beteekende dan poker en dobbelen, bridge natuurlijk niet -werd het huwelijk voltrokken. Z'n jaloezie, hoopte Helen, zou met den tijd wel overgaaner was toch geen reden voor. Ze gingen wonen in een der voor steden van New York. Foster ging eiken dag naar de stad, had een goede betrekking en alles ging goed. Helen richtte een aardig huisje in ze had den vriendenze waren een „model suberman couple". Tot... in het derde jaar van hun huwelijk Helen een paar weken bij een vriendin ging logeeren en Foster stroo- weduwnaar werd. Toen werden hem de zomeravonden erg lang. Hij bezocht een vriend, die in een hotël woonde in New York en op wiens kamer poker- nartiien gehouden werden, die soms tot den dageraad duurden. Twee avonden was hij er toeschouwer, toen werd de sneelhartstocht hem te machtig en hij speelde meeHij won speelde den volgenden avondwon weer.... speelde den derden avond en zoo ging het door. Z'n winsten verdubbelden het werd een aardige som. Toen Helen terugkwam, had hij haar het geld wel willen geven, maar zoo n groot bedrag kon ie maar niet zonder verklaring af dragen En, omdat ze niet van z n vernieuwde speelzucht mocht weten, bedacht hij een plan, dat hem veel een voudiger leek. Hij kocht een diamanten armband. —'Herinner je je, dat ik je wel eens verteld hebt van m'n broer Mac, dit; van huis is weggeloopen", vroeg hij. Helen knikte. Wel, die is opeens weer komen opdagen, geweldig rijk Zuid-Ameri- ka, ik weet 't niet precies. Toen ik hein vertelde, dat ik getrouwd was, wilde hij je een trouwcadeau geven. Hier is het. En hij overhandigde Helen een lang, smal doosje, waarin de armband lag te flonkeren op zwart fluweel. Ze was verrukt. Schreef meteen een brief aan Mac, hem enthousiast bedankend. Foe ter zou den brief posten. Geslaagd in zijn plan, ging hij door met spelen. Eén of twee avonden in de week bleef hij in de stad „on business". Drie maanden later vertelde hij Helen: Mac was vandaag in de stad. Hij laat je groeten en zei, dat hij je iets zou sturen. Ditmaal was het een armbandhor loge, bezet met diamantjes. Helen was in de wolken Hij vroeg, of je van saffieren hield, vertelde Foster. Saffieren! 'k Aanbid ze Maar, Foster. hij moet toch niet al z'n geld aan mij uitgeven. verklaarde het vredesverdrag van Sèvres voor ongeldig, veroverde Oost- Traoië weer en stelde nadat de Fran- schen en Italianen alle tegenstand had den laten varen tegen den wil van Engeland de nieuwe Turksch-republi- keinsche grenzen vast. In 1923 werd de vrede gesloten en nu begon de eigenlijke arbeid voor den dictator een aanvang te nemen. Nadat Kemal Pasja, die zich nog steeds eenvoudig Moestafa Kemal noem de en die thans den bijnaam „Gasi" had ontvangen, door de nationale ver gadering, waarvan hij de touwtjes ge® heel in handen had, in 1923 zichzelf tot president had laten uitroepen, begon hij ijverig Turkije, dat eeuwenlang een ongecultiveerd land was geweest, te reformeeren. Hij wist, dat' hij op ge weldige moeilijkheden zou stooten, maar deze oud-soldaat kende geen angst en zette zijn reformplannen in den loop der tijd met ijzeren vuist om. Hij was het, die de Turksche vrouwen van den sluier bevrijdde, zonder welke zij zich niet op straat mochten vertoo- nen. Hij eischte ook volkomen be wegingsvrijheid voor de Turksche vrouwen, dus geen opsluiting in een harem meer. De harems werden ge heel opgeheven zelfs verboden het veelvrouwendom werd afgeschaft en de fez, het geliefde Turksche hoofd deksel werd verboden. Het is merk waardig, dat de laatste maatregel het meeste verzet verwekte en men zal „Nou, Willy, je bent flink gegroeid!" „Maar u ook, oom, want uw hoofd is door uw haren heen gegroeid!" („Politiken"). Waarom niet? Hij heeft niemand anders op de heele wereld en hij schijnt het leuk te vinden jou te verwennen. Zoo'n vrijgezelvreemde ideeën soms Je moet hem toch 'ns meenemen als hij weer in de stad komt, ik zou hem graag persoonlijk bedanken. Ja... als hij lang genoeg in de stad blijft.hij reist veel, zie je. En zoo ging het door... diamanten, saffieren, allerlei juweelen, prachtige sieraden, maar ook nooit iets anders. Het kwam niet in Foster op, dat ze er te veel van zou krijgen en dat ze soms niet genoeg geld had voor andere din gen. Hij bleef geregeld in de stad voor zakenen als hij verloor, verscheen Mac voor maanden niet op het tooneel. Helen begon te wensChen, dat Mac z'n generositeit eens ging omzetten in andere dingen. Ze wilde b.v. vrceselijk grag een bontjas hebben. Zou ze er een balletje over opgooien? Bij nader in zien besloot ze, dat het maar beter zou zijn verschillende sieraden te verkno pen .Zonder Foster er iets van te ver tellen natuurlijk, want ze wilde niet, dat hij zou denken, dat ze z'n broer's geschenken niet op prijs stelde. Dus ze verkocht een heele verzameling

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Heldersche Courant | 1932 | | pagina 15