POPULAIR. DyvOEQÖ^L.vAMDÉ.MHLJDHRiSaiË, COURAïï?
Een tiental, dat het ver gebracht heeft.
523
VAN ZATERDAG 30 JAN. 1932.
TWEEDE BLAD.
(AUTEURSRECHTEN VOORBEHOUDEN)
Cherchez l'homme.
IV.
KEMAL PASJA.
De geboren dictator.
Hieronder publiceeren wij
het derde artikel van onze
serie „arme jongens, die mi-
nister-president werden".
Yelen zullen misschien Benito Mus-
solini voor den geboren dictator hou
den, maar deze Italiaan is eerder de
geboren revolutionair, met zijn hoog
strevende plannen, terwijl eigenlijk
Kemal de geboren dictator is. Welis
waar hebben deze beide mannen veel
gelijkenis met elkaar; zij zijn ook de
beide jongsten in de serie, welke wij
hier bespreken. Mussolini is thans 48
jaar oud, Kemal is slechts twee jaar
ouder. Deze Turk, die in 1881 in Salo-
niki als zoon van een armen grensbe
ambte werd geboren, draagt thans den
bijnaam „Gasi", d.w.z. „de roemrijke!"
Zijn jeugd verliep zeer eentonig en
door niets onderscheidt hij zich van de
andere Turksclie jongens van zijn
stand. Mustafa Kemal Hasretleri, zoo
als hij eigenlijk heet, bezocht de volks
scholen, werd dan opgenomen in het
cadettenkorps. De vader, die vroeger
eens officier had willen worden, doch
door geldgebrek zijn studie moest op
geven, had vele jaren gespaard om zijn
eenigen zoon deze studie te kunnen
laten volgen en wist zooveel geld bijeen
te krijgen, dat zijn zoon, zooals hij ver
klaarde „tenminste in ieder geval kapi
tein kon worden". Nu is hij reeds lan
gen tijd gestorven en heeft het niet
meer mogen beleven, dat de geliefde
zoon het véél en véél verder dan tot
kapitein heeft gebracht.
De cadettenschool was eigenlijk niet
opengesteld voor de zonen van kleine
beambten, maar voor Kemal werd een
uitzondering gemaakt, daar hij in ieder
opzicht een buitengewone knaap bleek
te zijn. Van kleins af had hij soldaat
willen worden en toen hij dit eenmaal
was, ging hij met sprongen recht op
zijn doel af. Dat Kemal een militair
genie van den eersten rang is, wordt
tegenwoordig door niemand meer be
streden, want ook zijn reformen, waar
op wij naderhand terugkomen, dragen
een volkomen militair karakter. Bui
tengewoon vroegrijp, als hij was, legde
hij zonder moeite en in een bewonde
renswaardig tempo de verschillende
examens af, zoodat hij spoedig door zijn
regimentscommandant werd voorge
dragen en aanbevolen voor de krijgs
school, die door Duitsche officieren
naar Duitsch voorbeeld was ingericht.
Hier werd hij spoedig door de leeraren
(meestal Duitsche, in Turkije gedeta
cheerde officieren) ontdekt en men was
het er eenstemmig over eens, dat in
dezen man geweldige talenten sluimer
den. Zoodat zijn bevordering en op
neming in den Generalen Staf slechts
een kwestie van enkele formaliteiten
was.
Alles aan Kemal is militair. Zijn fi
guur: groot, elegant, kranig, eenigszins
vooroverhellend, is een lust voor het
oog. Zijn blik, zijn manier van spreken,
kort en bondig, maar overtuigend,
zijn allures, zijn gang alles militair.
Hij was zich bewust, dat het uiterlijk
op den soldaat inwerkt, ja zelfs dik
wijls bij verschillende kwesties een be
slissenten rol speelt. Oppervlakkig
was hij echter geenszins; hij wist zijn
uiterlijk aangenaam met zijn persoon
lijkheid te verbinden.
Toen Turkije slaags geraakte met
Italië, zond men troepen naar Tripolis
en hij behoorde tot de eenige troep, die
niet werd verslagen. Datzelfde zou hem
later nog eens overkomen. Toen de
wereld in 191Ö, vrijwel onkundig van
de geweldige conflicten, die in Turkije
dreigden, vernam, dat behalvp de wel
bekende Enver Pasja ook een tot nog
toe onbekende Mustafa Kemal de lei
ding op de Jong-Turken op zich geno
men had, was men niet wijzer gewor
den. En tóch was deze man met het
heldere verstand en de voorbeeldige,
doch strenge organisatieve gedachten-
gang, het element, waarop de geheele
beweging steunde. Hij is overigens
reeds in dien tijd energiek opgetreden
tegen een Duitsch-Turksch verbond,
daar zijn blik steeds meer naar Azië
dan naar Europa gericht was. En wie
zal hem dat ten kwade duiden? Ten
slotte zijn de Turken een Aziatisch en
geen Europeesch volk Dat deze man
na de ineenzinking van zijn vaderland
geheel Turkije wilde moderniseeren
en Europaniseeren, heeft niemand toen
nog vermoed. Trouwens niemand
zou het ook geloofd hebben.
Toen de oorlog uitbrak, was Kemal
reeds overste en werd als zoodanig be
noemd tot chef van den Generaler. Staf
van Mamoet Schewket Pascha in zijn
geboortestad Saloniki; later ging hij
als divisiecommandant naar Palestina
en commandeerde daar de eenige Turk-
sche legermacht, die nooit verslagen of
geslagen werd. Kemal Pasia, is een sol
daat en een veldheer van buitengewoon
talent en heeft dat later nog herhaalde
malen bewezen. Het plan. de macht in
Turkije te verkrijgen, zal ongeveer in
1918 bij hem zijn ontstaan, toen hij
hoofdinspecteur in Anatolië was. Want
zoodra de oorlog geëindigd was en
de entente Turkije de vrede van Sèvres
wilde opvergen, verzamelde Kemal de
élite van zijn leger om hem heen en
orgniseerde een nationale tegenstand.
De zwakke en onbekwame sultan Mo
hammed VI werd gedwongen, doch
Kemal werd uit het leger ontslagen. Hij
trok zich daar al bitter weinig van aan,
want nadat hij had ingezien, dat het
Sultanaat toch niet meer te redden zou
zijn, wierp hij het masker volkomen af
en eerst nu begreep men, welke kracht,
welk een geweldige energie in dezen
man had gesluimerd.
In Anatolië vormde hij een tegenre-
geering en riep hij een nationale ver
gadering bijeen, zonder zich om den
sultan te bekommeren, die tevergeefs
trachtte den nieuwen man over te
halen, zijn partij te kiezen en die na
het mislukken van deze onderhandelin
gen op allerlei manieren poogde hem
te vernietigen. Het kleine stadje An
gora (Ankara), werd als hoofdstad ge
kozen: het had destijds slechts 60.000
inwoners, tegenwoordig ongev. 75.000;
maar toen op 23 October 1920 de na
tionale vergadering door Kemal werd
geopend, kwamen de uitverkoren ver
tegenwoordigers van het volk uit alle
deelen des lands bijeen. Men werkte
een nieuwe grondwet uit en zette den
sultan, toen deze een staatsgreep wilde
uitvoeren, eenvoudig af. Dat betee-
kende dus: Kemal Pasja, die toen reeds
alleenheerscher wilde zijn, greep naar
de macht. Maar dit alles was niet vol
doende om zijn verlangens te bevredi
gen en hij rustte niet, voordat men het
sultanaat had afgeschaft. Nadat hij het
Huis Osman, dat vele eeuwen lang over
Turkije had geheerscht, het recht op
den kaliefszetel had ontnomen, liet hij
op 29 October 1923 de Turksche repu
bliek in Angora(!) uitroepen.
Intusschen had de entente zich over
de wijzigingen in Turkije bezorgd ge
maakt en de Grieken namen bezit van
Smyrna, terwijl de Italianen zich ge
reed maakten Griekenland bij te staan
en hun deel op te eischen. Kemal kon
nu bewijzen, dat hij niet alleen afbre
ken, maar ook opbouwen kon. En dat
is wel de moeilijkste taak van beiden.
Hij stampte een leger uit den grond,
viel de Grieken aan, versloeg hen ver
pletterend, versloeg ook de Italianen,
Jammer van de Currans. Ze gaan
scheiden.
Wat is er aan de hand?
Foster Curran was al twee jaar ver
liefd geweest op Helen Bickerman. Hij
wilde haar trouwen en ofschoon Helen
ook van hem hield, werd het huwelijk
telkens uitgesteld. Foster had n.1. twee
groote fouten, hij speelde en hij speelde
hoog en hij had geweldig jaloersche
buien, waarbij hij ontoombaar driftig
werd.
Maar zijn liefde voor Helen scheen
toch de overhand te krijgen en na
plechtige beloften nooit meer te zullen
spelen dat beteekende dan poker en
dobbelen, bridge natuurlijk niet -werd
het huwelijk voltrokken. Z'n jaloezie,
hoopte Helen, zou met den tijd wel
overgaaner was toch geen reden
voor.
Ze gingen wonen in een der voor
steden van New York. Foster ging
eiken dag naar de stad, had een goede
betrekking en alles ging goed. Helen
richtte een aardig huisje in ze had
den vriendenze waren een „model
suberman couple".
Tot... in het derde jaar van hun
huwelijk Helen een paar weken bij een
vriendin ging logeeren en Foster stroo-
weduwnaar werd. Toen werden hem de
zomeravonden erg lang. Hij bezocht
een vriend, die in een hotël woonde in
New York en op wiens kamer poker-
nartiien gehouden werden, die soms tot
den dageraad duurden. Twee avonden
was hij er toeschouwer, toen werd de
sneelhartstocht hem te machtig en hij
speelde meeHij won speelde den
volgenden avondwon weer....
speelde den derden avond en zoo ging
het door. Z'n winsten verdubbelden
het werd een aardige som. Toen Helen
terugkwam, had hij haar het geld wel
willen geven, maar zoo n groot bedrag
kon ie maar niet zonder verklaring af
dragen En, omdat ze niet van z n
vernieuwde speelzucht mocht weten,
bedacht hij een plan, dat hem veel een
voudiger leek.
Hij kocht een diamanten armband.
—'Herinner je je, dat ik je wel eens
verteld hebt van m'n broer Mac, dit;
van huis is weggeloopen", vroeg hij.
Helen knikte.
Wel, die is opeens weer komen
opdagen, geweldig rijk Zuid-Ameri-
ka, ik weet 't niet precies. Toen ik hein
vertelde, dat ik getrouwd was, wilde hij
je een trouwcadeau geven. Hier is het.
En hij overhandigde Helen een lang,
smal doosje, waarin de armband lag te
flonkeren op zwart fluweel. Ze was
verrukt. Schreef meteen een brief aan
Mac, hem enthousiast bedankend. Foe
ter zou den brief posten.
Geslaagd in zijn plan, ging hij door
met spelen. Eén of twee avonden in de
week bleef hij in de stad „on business".
Drie maanden later vertelde hij Helen:
Mac was vandaag in de stad. Hij
laat je groeten en zei, dat hij je iets zou
sturen.
Ditmaal was het een armbandhor
loge, bezet met diamantjes. Helen was
in de wolken
Hij vroeg, of je van saffieren hield,
vertelde Foster.
Saffieren! 'k Aanbid ze Maar,
Foster. hij moet toch niet al z'n geld
aan mij uitgeven.
verklaarde het vredesverdrag van
Sèvres voor ongeldig, veroverde Oost-
Traoië weer en stelde nadat de Fran-
schen en Italianen alle tegenstand had
den laten varen tegen den wil van
Engeland de nieuwe Turksch-republi-
keinsche grenzen vast. In 1923 werd
de vrede gesloten en nu begon de
eigenlijke arbeid voor den dictator een
aanvang te nemen.
Nadat Kemal Pasja, die zich nog
steeds eenvoudig Moestafa Kemal noem
de en die thans den bijnaam „Gasi"
had ontvangen, door de nationale ver
gadering, waarvan hij de touwtjes ge®
heel in handen had, in 1923 zichzelf tot
president had laten uitroepen, begon
hij ijverig Turkije, dat eeuwenlang een
ongecultiveerd land was geweest, te
reformeeren. Hij wist, dat' hij op ge
weldige moeilijkheden zou stooten,
maar deze oud-soldaat kende geen
angst en zette zijn reformplannen in
den loop der tijd met ijzeren vuist om.
Hij was het, die de Turksche vrouwen
van den sluier bevrijdde, zonder welke
zij zich niet op straat mochten vertoo-
nen. Hij eischte ook volkomen be
wegingsvrijheid voor de Turksche
vrouwen, dus geen opsluiting in een
harem meer. De harems werden ge
heel opgeheven zelfs verboden
het veelvrouwendom werd afgeschaft
en de fez, het geliefde Turksche hoofd
deksel werd verboden. Het is merk
waardig, dat de laatste maatregel het
meeste verzet verwekte en men zal
„Nou, Willy, je bent flink gegroeid!"
„Maar u ook, oom, want uw hoofd
is door uw haren heen gegroeid!"
(„Politiken").
Waarom niet? Hij heeft niemand
anders op de heele wereld en hij schijnt
het leuk te vinden jou te verwennen.
Zoo'n vrijgezelvreemde ideeën
soms
Je moet hem toch 'ns meenemen
als hij weer in de stad komt, ik zou
hem graag persoonlijk bedanken.
Ja... als hij lang genoeg in de
stad blijft.hij reist veel, zie je.
En zoo ging het door... diamanten,
saffieren, allerlei juweelen, prachtige
sieraden, maar ook nooit iets anders.
Het kwam niet in Foster op, dat ze er
te veel van zou krijgen en dat ze soms
niet genoeg geld had voor andere din
gen.
Hij bleef geregeld in de stad voor
zakenen als hij verloor, verscheen
Mac voor maanden niet op het tooneel.
Helen begon te wensChen, dat Mac
z'n generositeit eens ging omzetten in
andere dingen. Ze wilde b.v. vrceselijk
grag een bontjas hebben. Zou ze er een
balletje over opgooien? Bij nader in
zien besloot ze, dat het maar beter zou
zijn verschillende sieraden te verkno
pen .Zonder Foster er iets van te ver
tellen natuurlijk, want ze wilde niet,
dat hij zou denken, dat ze z'n broer's
geschenken niet op prijs stelde. Dus
ze verkocht een heele verzameling