Geschiedenis der
Sint Nicolaas-viering
De Sint Nicolaaslegende
Wat snoepen wij
Ondanks verboden en keuren
in de middeleeuwen thans nog
in vollen luister. Eertijds een
uitbundig straatfeest bovendien.
De Sint-Nicolaasviering is al zeer
oud, en ofschoon het feest van den hei
ligen bisschop vrijwel alleen in Neder
land in den huiselijken kring gevierd
wordt, is het ook in andere Europeesche
landen bekend.
Het is voornamelijk een kinderfeest,
doch ook de ouderen, die zoo graag
groote kinderen blijven, zijn lang niet
afkeerig van een gezelligen Sint-Nico-
laasavond.
Er bestaat over de viering van het
Sint Nicolaasfeest in ons land niet zulk
een uitgebreide literatuur als bijvoor
beeld over het Kerst- of Paaschfeest.
De schaarsche bronnen, die er zijn.
vermelden, dat de oudste sporen van de
viering van een kinderfeest te vinden
zfin in oude stadsrekeningen van Dor
drecht. In een rekening van het jaar
1360 vindt men aangeteekend: „op St.
her Nyclaes dach 1 L. gr. aan die schoe-
lers voer her oorlof".
Dit bericht bewijst, dat de scholieren
te Dordrecht op den feestdag van den
H. Nicolaas vacantie (oorlof) en boven
dien nog een bedrag in geld van de ste
delijke regeering kregen om feest te
vieren.
Het is echter lang niet onwaarschijn
lijk, dat voor deze officieele erkenning
van het kinderfeest, dit reeds enkele
jaren te voren in den meer beperkten
huiselijken kring werd gevierd. Vee'!
vroeger zal het echter wel niet bekend
zijn geweest, daar eerst na 1200 de ver
eering van den Heiligen Nicolaas zich
in ons land begon te verbreiden.
Op dien dag kozen de scholieren hun
bisschop en hadden zij het recht den
voorbijganger om een kleinigheid te
vragen onder den naam van „bisschop-
geld, hoogtijgeld, kaarsgeld, biergeld",
enz.
Het zetten van de schoen is ook al
een heel oud gebruik en reeds in de
vijftiende eeuw bekend. In een oude
kroniek uit die dagen lezen we, dat men
„op den vieravondt van St. Nicolaas de
kinderen haare schoenen in syne naam
liet setten, om deselve met alderleye
snoeperijen en slikkerbeetjes, of andere
dingen te vullen, dewelke St. Nicolaas
haar tot een gifte gaf. Somtyds wierdt
daar een perkamente cedultjen aan ge-
spelt, van dezen of diergelijken inhoudt,
gelyk er my een in handen is gekomen:
„Dit Laeken gheeft St. Nicolaas Joest
Jacobszcen van Huessen. tot een Man
tel ofte Cap omdat hy cloick leeren sal,
en de niet broetdoncken wesen."
Bii het Sint Nicolaas-feest werden
ook vroeger de armen niet vergeten en
in de rekeningen van de stad Utrecht
uit de jaren 1561 en 1562 vinden we aan
geteekend: „It, voer twe hondert wey-
ten broden, die op St. Niclaesdach dén
armen menschen in der kercken, nae
die hochmisse,, gedeyt syn, 't stuck van
Vi st.... 5 gld."
In een ander jaar, 1575, vinden we:
„It. vier kynderen van Jan Willemsz.
wede. twe paer schoenen ende vijf groot
daerin, facit 12 st."
Het brood en de schoenen waren des
tijds heel wat goeukooper dan thans.
Voor een halve stuiver koopen we nu
maar een kadetje en de schoenen reke
nen we met guldens inplaats van met
stuivers.
In den tijd van Breero waren, zooals
hij in een zijner werken meedeelt, boek
geschenken reeds algemeen in zwang.
Bij de boeken kregen de kinderen ook
speelgoed als een „kolf", een „wurptol"
enz., doch ook nuttiger geschenken als
b.v. een „nuwt schoolbort" of „een
schrijfboek van fiin kapitoorye".
Onze voorouders hielden van feest
vieren, en deden dit naar onze meening
misschien wel eens op een al te uitbun
dige wiize en in het begin van de zes
tiende eeuw moet het op Sint Nicolaas-
avond wel eens erg bar zijn toegegaan,
„dronckenschap ende brasseyen" kwa
men herhaaldelijk voor. 't Was soms
zoo erg, dat de overheid er in enkele
gevallen toe kwam om het geheele Sint
Nicolaas-feest te verbieden.
Zoo o. a. in Delft, waar bii een keur
van 1600 zulk een verbod werd uitge
vaardigd. In 1607 moest dit verbod ver
nieuwd worden, een bewijs, dat men ook
in die dagen maling had aan verboden,
die de levensvreugde een domper op
wilde zetten.
Men leest in de keur, dat er in de
kramen „vercoft worden verscheyden
goederen, die men den cle.ynen kinde
ren dyets maeckt, dat Nicolaes henluyde
geeft". Dat scheen in die dagen tegen
de goede zeden te zijn, want lezen we
verder, dat was „een saecoe, strijdende
teghenen alle ordre ende poütyc".
In 1657 verbood de stedelijke regee
ring van Dordrecht het „tumultueuse"
vieren van het Sint Nicolaasfeest.
In 1618 hadden „Mijne Heeren van
de Gerechten der Stadt Tiel" den 20
November reeds een dergelijk verbod
afgekondigd. Men scheen het vieren
van Sint Nicolaas een verderfelijke ver
kwisting te vinden, zooals uit deze keur
blijkt.
„Alzoo men van jaere tot jaere meer
en meer siet aanwasschen ende ver
meerderen de excessen en overcaet, die
in 't vérzien en stofferen ofte begifti
gen der kynderen schoenen op St. Ni-
colaesdaegen, uit d'olde superstitiën
spruytende, gepleecht en bedreven wor
den, streckende tot merckelücke kosten
en schade der borgeren ende ingezee-
tenendeezer stede, ja, dat meer is, dat
d'een den anderen naer de loop des wee-
relds nyet willende toegeeven noch den
minsten zijn, zoo men seijdt, dickwils
zodane onnodige dispensen commen te
strecken tot groote exactien der geenen
die 't zeve 't haerder onderhold wel zou
den van doen hebben, (enz. enz.) heb
ben noodig ende goed gevonden te ver
bieden, gelyck heur E. verbieden mits
deezen, dat voortaen geene kynderen
binnen deezer stad eenige schoenen by
haere vrunden nog bij anderen op St.
Nicolaesaronds nog voor ofte nae en
zullen mogen brengen nog zetten, noch-
te by iiemand anders gebrocht te wer
den, om volgens de olde gepleechte ge
woonte met eenige geschenken ofte
giften versien werden; dat oock geene
hackers of kramers daertoe eenige wae-
ren op 's heeren straeten, merckt noch
anders waer en zullen moogen verko
pen, alles op de poene van twee golde
guld., daer voor d'ouders ofte de geene
die de voogdye over de kynderen heb
ben, zullen werden geëxcuteerd boven
de verbeurte der goederen en waren
voors".
Het schijnt, dat ook de poorters dier
dagen den zin wat erg lang gevonden
hebben en hem niet ten einde hebben
gelezen, want het verbod heeft niet veel
geholpen. Immers in 1621, 1622, 1623.
1629 en 1630 moest de keur vernieuwd
worden. Toen ook al die vernieuwingen
niet hielpen, heeft men de keur maar
opgeborgen.
Sedert eeuwen is aan de viering van
den Sint Nicolaasdag een Sint-Nicolaas-
markt verbonden. Dan kwamen er kra
men, waarin, behalve speelgoed, ook de
„snoeperie en slickerdemick" te koop
was. In verschillende plaatsen van ons
land vindt men ook thans nog deze
markten.
De Sint-Nicolaasmarkt in Amsterdam
werd omstreeks 1600 op den Dam ge
houden en ging gepaard met feestelijk
heden op straat. Het was een soort ker
mis, waar levende olifanten, doedelzak
blazers en openluchttooneelvoorstellin-
gen ,het publiek lokten.
In de Kalverstraat en de Nieuwen-
djjkstraat dreunde het feestgezang en
deze vroolijkheid eindigde niet voor
middernacht, integendeel den ganschen
nacht hosten de lustige feestvierders
met tamboerijn en trommels door de
straten.
In 1663 werd ook in de hoofdstad een
keur uitgevaardigd, waarbij de Sint-
Nieolaasviering verboden werd, maar
evenals in andere plaatsen van ons land
had deze geenerlei resultaat. Vijf en
dertig jaar later probeerde men het nog
eens met een nieuwe keur, doch met
even weinig succes.
De Sinterklaasviering op straat is
vrijwel overal verdwenen. In enkele
plaatsen van ons land wordt de Sint
nog wel eens van de haven of het sta
tion afgehaald en maakt hii, voorafge
gaan door muziek, een tocht door de
stad. Maar het Sinterklaas-feest is nog
niet verdwenen. En zoolang de echt
FTollandsche huiselijkheid blijft be
staan, zoolang zal ook dit feest in onze
huiskamers gevierd worden.
In den tijd van keizer Constantijn
de Groote braken in Erigia Adaifalo-
rum (Phrygië) onlusten uit. Om dezen
opstand te onderdrukken, zond de kei
zer drie veldheeren naar de woelige
plaats: Nepotianus, Ursus en Eupoleo;
zij kregen een groot leger te hunner
beschikking. Ongunstige winden dre
ven echter de booten naar L.ycië, en
zfj landden bij een klein plaatsje bii
Myra, het havenplaatsje Andriake. De
soldaten verwoestten het land en plun
derden de bewoners, evenwel niet ge
heel zonder tegenstand van deze. Het
zou er voor de weerspannigen echter
donker hebben uitgezien, wanneer niet
Nicolaas naderbij was gesneld en met
behulp van de drie veldheeren den
vrede had hersteld. Vervolgens noodig-
de Nicolaas de drie veldheeren uit, hein
naar zijn wonijig te vergezellen. Zij
kwamen juist op tijd. in Myra terug om
een groote misdaad te voorkomen.
Eustachius, de provinciale prefect van
Myra, had namelijk, omgekocht door
geld, drie mannen onschuldig ter dood
veroordeeld en reeds was men bezig
voor het vonnis de voorbereidingen te
treffen, toen Nicolaas hiervan hoorde.
Begeleid door de drie aanvoerders snel
de hfj naar de plaats van de terechtstel
ling, rukte den beul het zwaard uit de
hand en bracht de drie onschuldigen
naar het huis van den prefect, dien hij
met harde woorden over zijn schand
daad onderhield. Toen deze bemerkte,
dat zijn verraad was ontdekt, smeekte
hij om vergiffenis en mede op aandrin
gen der drie aanvoerders werd hem zijn
daad vergeven.
Nadat de drie veldheeren den opstand
in Phrygië zonder bloedvergieten had
den onderdrukt, keerden zij terug en
werden met eerbetoon ontvangen. Door
den praetor Ablavius wegens verraad
aangeklaagd, werden zfj echter on be
vel van den keizer in een donkeren
kerker geworpen en zonder vorm van
proces ter dood veroordeeld. Toen nu
de drie mannen hun triestig lot over
dachten, herinnerden zij zich den hei
ligen Nicolaas, hoe hij drie onschuldige
mannen had bevrijd en riepen zijn bij
stand in.
In denzelfden nacht had keizer Con
stantijn een droom: een man, die zich
Nikolaas, Bisschop van Myra, noemde,
verscheen voor hem en eischte van
hem, dat hfj onmiddellijk de drie aan
voerders, die onschuldig in den kerker
smachtten, zou vrijlaten. Kwam hii zijn
bevel niet na. dan zou God hem in een
oorlog betrekken, waarin hii zelf zou
sneuvelen en voor de vogels ten prooi
zou vallen. Een zelfde visioen had ook
Ablavius. Door den droom verschrikt,
liet de Keizer de gevangenen den vol
genden morgen voorgeleiden en ver
weet hen, door tooverkunsten zijn
nachtrust te hebben verstoord. De ge
vangenen wisten hierop niets anders te
antwoorden, dan dat zij onschuldig wa
ren. Toen vroeg de keizer, of hun een
bisschop Nikolaas bekend was. De dTie
aanvoerders wisten nu, wie voor hen
bad gesproken en hun onschuld aan
het licht had gebracht. De keizer liet
hen vervolgens onmiddellijk in vrij
heid; hii weerde echter allen dank af
er prees God, die deze wonderdaden
door hem had volbracht.
Marsepain.
250 gram amandelen,
250 poedersuiker,
1 ei, enkele druppels oranjebloesem,
water of een theelepel rozenwater.
We beginnen met de amandelen te
broeien, te pellen, daarna te drogen en
malen ze met de poedersuiker twee- of
driemaal door de amandelmolen. Zoo'n
klein amandelmolentje is heel gemak
kelijk om bfj onze keukengereedschap
pen te voegen, de kosten zijn niet zoo
hoog, ik meen 75 cent, en men kan er
veel gemak van hebben, temeer daar
wij de eerste weken meerdere recep
ten zullen geven, waarbij amandelen
verwerkt moeten worden. December is
wel bij uitstek de maand, waarbij de
huisvrouw er als het ware vanzelf toe
komt, haar gezin met een of andere
lekkernij te verrassen.
Wij hebben amandalen en poeder
suiker dus eenige malen tezamen ge
malen en kneden deze massa met het
ei en het rozenwater tot een samenhan
gend geheel, dat wij tot den volgen
den dag zullen wegzetten, en op te
stijven.
We geven er nu allerlei gewenschte
vormen aan; aardappeltjes behooren
wel tot de eenvoudigste om na te maken.
We maken roode balletjes, die we hier
en daar een deukje geven en met een
dun houtje een prikje, om de punt te
imiteeren en wentelen ze daarna om
en om door fijne kaneel. Verder kan
men zijn fantasie den vrijen loop laten
en allerlei figuren vormen van de
eigengemaakte marsepain: kersen,
peren, bananen, enz. die zooveel moge
lijk in de natuurlijke kleur worden bij
gewerkt.
Ik hoop u hiermede te hebben kun
nen helpen om uwe St. Nioolaas-lek-
kernijen niet alleen goedkoop, wat
zeker wel een gebiedende eisch is,
maar tevens ook op smakkelijke wijze
te kunnen bereiden.
Koffie-borstplaat.
250 gram suiker,
V2 dl zeer sterke koffie-extract in de
plaats van water.