ALFRED NOBEL (1833 1933)
De provincie-letters t
voor M'1
0
e
0
1
l
i
tf
p
van Nederland naar Indië met de uit
drukkelijke bedoeling om de post op
de meest economische wijze over te
brengen. Om deze economie te verkrij
gen, werken we met zoo weinig moge
lijk paardekrachten en is het toestel
zoo volmaakt mogelijk gestroomlijnd.
Ik ben begonnen met Pander-sport-
vliegtuigen te construeeren en eigen
lijk heb ik mij altijd op de constructie
van vliegtuigen toegelegd. Vliegtuigen
bouwen is mijn feitelijk levensdoel.
:V r I
Aanvankelijk werkte ik als leerling
vliegtuigbouwer bij andere construc
teurs, zoowel in Nederland als in het
buitenland. Zoo langzamerhand kwam
men dan zelf aan bod. Toen kreeg ik
een verantwoordelijke constructeurs
betrekking bij de Vliegtuigindustrie
„Holland", waarna ik bij Pander ben
gekomen, waar ik nu al tien jaren
werkzaam ben.
De bouw van vliegtuigen en 't maken
van meubelen staan direct bij elkaar.
Dit zou men, zoo oppervlakkig beke
ken, niet zeggen. Toch is het een feit
Voor het maken van vliegtuigen
heeft men hetzelfde materiaal en de
zelfde werklieden noodig als voor het
maken van meubelen en betimmerin
gen voor stoomschepen.
In een groote meubelfabriek als die
van de firma Pander, waar 1500 man
werken in het houtbedrijf, waar men
eigen licht- en watervoorziening heeft
en waarvan de drijfkracht door hout
afval geleverd wordt, is een groote
afdeeling voor metaalbewerking nood
zakelijk, teneinde het geheel in stand
tv houden. Automobielen voor de ex
peditie der goederen, waarvoor even
eens een uitgebreid personeel noodig
is, vormen een grondslag voor de me
taalarbeiders. Ook in een vliegtuig
fabriek zijn bekleeders, schilders, foto
grafen, sjouwers enz. noodig. Deze
menschen kan men ook gebruiken in
de meubelfabriek. Deze geschoolde
werklieden kunnen fraaie meubelen
vervaardigen; welnu, dan kunnen ze
ook vliegtuigen maken.
Een vliegmachine moet tot op 0.1
mm nauwkeurig gemaakt zijn. Met
meubelen is dit evenzeer het geval.
Een poot van een stoel, die los zit of
kraakt, is even hinderlijk, als slechte
passing in een vliegmachine gevaar
lijk is.
Bij de firma Pander zijn tot nu toe
46 kleine Pander-sportvliegtiugen ge
bouwd. Het groote toestel, de Pander
Postjager, die straks naar Indië zal
vertrekken, is de eerste van een veel
grooter type.
Het denkbeeld voor den postjager is
ontstaan uit den drang om technisch
iets snels te bouwen, een mooi vlieg
tuig te maken, dat geheel en al af is.
Een mijner vrienden toonde mij op
economische gronden aan. dat wij onze
vliegtochten naar Indië allen renda
bel konden maken door het vervoeren
van doode, betrekkelijk dure poststuk
ken, die 50.— per kg opbrengen, niet
met het vervoeren van levende, goed-
koope mensehenlading, die slechts
17.50 per kg opbrengen. Mijn per
soonlijke opinie is echter, dat wij ook
vliegtuigen kunnen maken, die renda
bel kunnen zijn voor passagiersver
voer. Doch dat is weer een volgende
stap!
Tegelijkertijd, echter geheel onaf
hankelijk van elkaar, ontstond bij den
luitenant-vlieger Asjes het denkbeeld
om een recordvlucht naar Batavia te on
dernemen. Deze drie factoren leidden
voor mij en Asjes tot nauwe samenwer
king toen wij elkaar op liet vliegveld
Waalhaven, nu alweer drie jaar gele
den, voor het eerst ontmoetten.
Het resultaat is nu de Pander-Post-
Jagerl
Deze postjager heetf drie Whirl-
wind-motoren, ieder van 450 P.K.; de
kruissnelheid bedraagt 300 km per uur;
de maximum-snelheid kan men opvoe
ren tot 350360 km per uur; het toe
stel is voorzien van remklappen, om
daardoor bij het landen zoo min moge
lijk snelheid op den grond te hebben,
de landingssnelheid dus zooveel moge
lijk te verminderen, al zal deze toch
nog altijd wel 100 km per uur blijven.
De wielen zijn intrekbaar naar het
inwendige van den Postjager, om op
die wijze den luchtweerstand zoo ge
ring mogelijk te doen zijn.
Bij de landing wordt de vlieger auto
matisch gewaarschuwd, dat hij zijn
landingsgestel, waaraan de wielen,
voorzien van zware ballonbanden, zijn
bevestigd, moet laten zakken.
Er is slechts plaats voor drie perso
nen, twee bestuurders en een marco
nist, benevens ruimte voor poststuk
ken.
Tenslotte blijft voor mij nu slechts
te hopen, dat de Nederlanders ons zul
len steunen door straks hun brieven en
andere poststukken voor Indië een
keer met den Postjager mede te geven
„aar Batavia, aar, MJ»
dorffer die post 3/,dag. n»het
trek van Schiphol, denken af te le\e-
"uitdrukkelijk wil ik nog verklaren,
dat er niet aan gedacht wordt, tegen
over de K.L.M te sta in. De rechten
dier op zoo voortreffelijke wijze naai
Indië vliegende maatschappij wordt
geen enkel opzicht ook maar «enigs-
zins aangetast. Afbreken is, noehkan
de bedoeling zijn. Wij willen slechts
opbouwend werken, nooit afbrekend,
vlucht van Amsterdam naai BataUa in
den kortst mogelijkeri tijd is echter een
nieuw experiment. Zonder dergelijk
pogingen ware aan vooruitgang niet te
denken verviel men tot stilstand, het
geen de dood in de pot zou beteekenen.
de Italiaansohe. die
tract afsloot. Dit
door
ir. A. SLINGERVOET RA MONDT.
(Overgenomen uit „Faraday", tijd
schrift voor M.O. en V.H.O. in Xatuur-
en Scheikunde.)
II.
Men was echter nog steeds niet vol
doende doordrongen van de gevaarlijk
heid van het artikel en de meest roeke-
looze behandeling werd met een ge
moedsrust uitgevoerd die achteraf be
schouwd „haarstrfiubend" is. Vaak
kwam het tot een ontploffing, maar
vaak ook niet, onbegrüpelijkerwijs. De
olie werd in bussen van vertind ijzer-
blik afgetapt en in houten kisten ver
pakt, die aangevuld waren met zaagsel.
De nitroglycerine bevatte nog vrü zuur
en de bussen werden doorgevreten en
lekten. Het transport geschiedde vaak
op hooge tweewielige karren, waarbij
de olie over de raderen liep en soms
daarop bevroor. De bussen werden wel
eens gesoldeerd, zonder eerst leegge
maakt te zijn; ja, de olie werd zelfs wel
eens gebezigd als smeermiddel vcor de
piepende assen 1
Ernstige ongelukken gebeurden ech
ter ook. 4 September 1865 geschiedde
nabij New-York een ontploffing; 3
April 1866 vloog een stoomschip nabij
Aspinwall in Panama in de lucht en
veroorzaakte 47 dooden. Een pakhuis
in San Francisco ontplofte in dezelfde
maand met 14 dooden als gevolg. In
Maart 1866 verongelukte een pakhuis
in Sydney. In Mei 1866 werd de fabriek
te Krümmel vernietigd; later, in 1870,
weer. Dientengevolge werd in Frank
rijk en België de fabrikatie en het in
voorraad houden verboden en in Enge
land en Zweden werden bepalingen
uitgevaardigd, die praktisch daarmee
gelijk stonden, Alfred begaf zich in
April 1866 tot Augustus van dat jaar
naar Amerika, om het geschokte ver
trouwen te herstellen en zon op mid
delen om de stof minder gevaarlijk te
maken. Hij stelde eerste voor, een op
lossing in methylalkohol voor het
transport te gebruiken. Later nam hij
proeven met verschillende poreuze
stoffen als opzuigmiddel; eindelijk be
sloot hij in 1866 tot de kiezelguhr of
infusoriënaarde. Het mengsel noemde
hij dynamiet en het werd in 1867 ge
octrooieerd. Twee soorten werden in
een handel gebracht: 7525 en 66—34.
Dit artikel burgerde zich door zijn ge
ringere gevaarlijkheid en gemakkelij
ker hanteerbaarheid spoedig in en is
merkwaardigerwijs het artikel gewor
den, waaraan Nobei's naam wel het
allermeest verbonden is gebleven. Wel
is waar wordt de guhrdynamiet heden
ten dage niet meer zooveel gebruikt en
is het vervangen door geiatinedynamiet
met actieve basis, maar het is de eerste
rationeele en praktische oplossing van
het probleem.
Vluchtig moet ik over den arbeid
heen loopen. dien Nobel zich ten koste
van veel geld. moeite en ergernis moest
getroosten om zijn uitvindingen, als
goed koopman, in andere landen te be
schermen en om zijn octrooien te ver-
koopen. Hij had in Amerika b.v„ waar
hij in 1866 heen ging, veel te stellen
met een uiterlijk zeer schoon schijnen
de maatschappij ..The United States
Blasting Co.", die spoedig bleek de
zuiverste oplichtersonderneming te zijn,
terwijl ook parasitaire uitvinders van
zijn gronddenkbeelden gebruik maak
ten en zijn patentrechten afbreuk wil
den doen.
In Engeland had hij het langst met
wantrouwen te kampen. In 1869 werd
daar bij de wet de invoer, aanmaak en
transport van nitroglycerine verboden.
Van belang om op te merken is, dat
in 1889 een cor.
veroorzailito t
Frankrijk onrust, waar liet kruitnioj
polie-bestuur (adminlstration ces w„
dres et salpëtres) reeds lang met
trouwen en -
uvWï« -v. o proever
had gadegeslagen, die een concurrent,
waren van die van Vieille. Toen bevJ
Je Fransche regeering met allerlei chi
canes. Men Ibeschuldigde Nobel vai'
spionnage. hield huiszoekingen in ZKr
laboratorium, deed dit sluiten en vu.
1 1 verdere --
bood hem
schietveld
proeven op he
De aanmaak van ballistrie-
in de Nobtlsche fabriek in Honfleig
werd verlroden en de voorraad in be
slag genomen.
Door een en ander zap Nobel iitk
verplicht in 1891 Frankrijk te verlaten
va naar San Remo te gaan, waar h|
zich een vjlla en e?n laboratorium ii«
bouwen.
(Wordt vervolgd.)
hierbij Frederlc Abel. de propagandist
voor het schietkatoen, de raadsman
van de regeering contra de nitrogljce-
rine was. Dank zü Nobei's aanhouden
de pogingen werd het evenwe. moge
lijk in 1871 in Ardeer in Schotland eene
nitroglycerinefabriek te touwen, onder
leiding van den Zweeischen ingenieur
en jarenlangen vriend van Nobel.
Alarik Liedboek. Later kwam het tot
de oprichting van een nieuwe maat
schappij: „Nobei's Explosives Co.", die
jarenlang de F.ngelsche markt be-
heerschte en talrijke dochtermaat
schappijen oprichtte in meerdere lan
den. In 1918 werd de geteele Britsche
springstofindustrie vere-nigd tot de
„Explosives Trades Co.", die weldra
werd herdoopt in „Nobel Industries
Ltd." en in 1927 samensmolt met de
andere Britsche grootindustrieën tot
„Imperial Industries Ltd.", met 65 mi!-
Hoen pond kapitaal (zoo iets als de
I. G. F. in Duitschland).
ïn 1868 kwam in Frankrijk een be
langengemeenschap tot stand, waarbij
de firma Rarbe kapitaal leverde. De
samenwerking met Paul Rarbe. later
minister van landbouw, duurde tot
diens dood in 1890; Alfred had respect
voor zijn ondernemingsgeest en koop-
manschap, maar vond hem van beden
kelijke moreele b?gins»lloo8heid; later
bleek Barbe ook verwikkeld in liet
Panamaschandaal.
Toen gedurende den oorlog van 1870
de Duitschers dynamiet bezigden, werd
aan Barbe door den minister van oor
log Leboeuf opgedragen, de dvnamiet-
fabrikatie in te voeren. In 1871 kwam
de fabriek te Paulille tot stand.
In 1873 werd de fabriek te Avigliana
in Italië opgericht, terwijl verder nog
in Spanje. Portugal en Hongaiije de
fabrikatie werd ter hand genomen.
In 1873 vertrok Nobel naar Parijs,
waar hij eerst aan zijn huls in de
Avenue Malakoff een laboratorium
verbond, maar later bouwde hii er een
in Sévran-Livry (in 1881). Hii stelde
daar verschillende systematische onder
zoekingen in het werk en schatfe zich
een assistent aan, den chemicus
Fehreubaeh die tot 1890 bii hem b'eef.
In 1876 wordt daar. na vele proef
nemingen, de springgelatine gevonden,
een geleiachtige op'ossing van nltro-
cellulose in nitroglycerine: deze stof
paart ongevaarlijkheid ,jjj hanteering
aan grooterp arhp|ds'">tw|!<l,*plir«» -Vi
dynamiet. Er heten zich verschillende
varianten van gelatinedynamieten van
afleiden en de stof vond spoedige toe
passing o.a. bii den bouw van den
Gothard-tunnel.
Geleidelijk begon Nobel zich ook te
wenden tot het probleem, zijn vondsten
aan te passen aan ballistische eischen.
d.w.z. de ontploffing zoodanig te ma
tigen. dat ze als voortdrijvend middel
voor projectielen kon worden gebezigd.
Uitvindingen op het gebied van rook-
zwak kruit werden gedaan door Reid
en Johnson in 1882, door Vieille in
1884, maar Nobel sloeg voor de eigen
schapswijzigingen van de schietkatoen
eei\c£0eren in en Vie[ Z'ch in 1887
en 1888 een rookzwak kruit oetrooiee-
ïen, dat hij ballistiet noemde en dat
bestond uit 45 nitroglycerine, 46 nltro-
celiulose en 10 kamfer. Deze uitvinding
««arde opzien, want dat twee ieder af
zonderlijk zoo explosieve stoffen te
samen een regelmatig, vrij langzaam
brandende massa gaven, was een merk-
waardigheid, temeer, waar bleek, dat
net taaie leerachtige mengsel tusschen
verwarmde walsen kon worden geperst
en vervormd.
nJï/Tv Üe?eeplnK- d'e besloot bal
list iet of Nobelkruit in te voeren, was
En nu wordt Den Hekier gouw re
groote stad. Ikke hrp het zelv grlcsea it ft
krant. Der komen hier alle menschen uur
toe wonen omdat *e het hier zoo njn *isdt.
Enne dan wordt Den Helder net zo grooti!s
Amsterdam. Knne dan hoeve de Jutter» ook
niet meer na Amsterdam met al die auit-
bussc, omdat ze zelve eigelijk al in Amster
dam w'ooe
F.n dan hebbe ze de Zuiditraat nok si «oo
mooi gemaaktze knappe de Jutterstati mu.
netje* <>p om allemaal die meniche te oot-
vange net a* moeder ook doet ai d'er besoei
komt. dan moet alle» etrst schoongewas*:
worden het koperen lampje word d*a m»
gepoeM ander* blijf het wel weken zoo »taaa
maar a* er visite komt dan poest ze alle dmgr
op En ook het kleedje dat op taiel Ucht wart
dan gewassen. As we eens weer time krijgt j
dan moest die perailman met die peruimt.c
jet eens weer in Casino zijn. dan koe rr.t
moeder daar dan de kleedjes brengt dm
was*e ze dat spul voor niks en t wortl to
mooi ikke ben der zelv gew ees en hep oo» n
akdoek wille late wasse die wa* toevallig I
een beetje vuil, hij is wel mooi ge*orre mm' j
dat dat juffie hem van mij aanpakte met1
papiertje vond ik niet aardig ik had die t» j
doek pas twee weken in me zak. Ja daar n
Casino kenne ze ook mooi feestvieren. w*
heeft die vereeniging van die redders al
en twintig jaar bestaan en daar heeft dc bu.
gemee«ter en die hoogste meneer
marine ook gesproken heel mooi ge1 proken es
die meneer met die gekke nttm die hrei W
rel mee onder den arm na huis gew men
't wa» een petret van Gorrel dat hebbe
hem vegeve omdat ie altijd zoo mooi
die zeeridder» ge*chreve heeft en er zoo
voor gedsan heeft. Ja maar die zftrl
hebbe ook altijd mensche uit de zee
Dat deed Dorus Rijker» ook die is 00't
noemd naar die reddingboot die heb
week Mina nog gered twa* een «Ihip
toen hebbe ze 's avond* nog es met de
uitgegaan en hebbe ze op zee met de men
op de vuurtoren gesproken. Nu kenne ze
met elkaar praten ook met hun moeder,
tliui* zit a* ze op zee zijn en dan hoe
zich niet te vervele als ze op zee
komt mevrou de Boer ook weer m
de vorige keer konne alle mensche der
in en daarom is ze noch e» terug gvWome-
kan tog ook zo mooi tooneel«pele ik 8*
ook naar Casino tooneelspele want
zegt dat ik ook zoo goed tooneelsptk k,n'
ik straf krijg dan huil ik erg en a« de
ter me niet ziet lach ik w eer maar m
heeft ook een» gelachen toen me gymn»' (J|
schoenen weg wsre ik had ze fijn in
van meester gestopt en toen we van 1
naar de school teruggongen dat wa*
dan een kwartier loopen heef meester z'
voor me gedrage en toen we weer op
to«
[pCH
ware vond meester ze in zijn tas y0|
lachte ie en nu lach ik nok, me brief
Daaaaaag
Groningen
Friesland
Drente
Overijssel
Noord-Holland
Zuid-Holland
Zeeland
Utrecht
Gelderland
Noord-Brabant
Limburg
Departement
A
B
b
