Esther de Boenen Rijk overleden
De blokkade der Chineesde kasl
y&Ats tand de ika/rii
Hitier spreekt
over cultuur
De Japanneezen
vorderen
Engeland en Amerika
tegen Tokio
Een vrouw van bijzondere begaafdheid
Midd. Zee Conf.
Japan met
blokkade bedreigd
CHINA
Gisteravond om half twaalf Is
mevrouw Esther de Boervan Rijk
in den ouderdom van ruim 84 jaar
in haar woning aan het Oosteinde
te Amsterdam, na een ziekbed van
enkele weken, zacht en kalm in
geslapen.
Uit het leven van
Boervan Rijk,
Esther de
Met Esther de Boervan Rijk is een bij
zonder mensch en een groot en zerdzaam
actrice heengegaan, zeldzaam zelfs in Ne
derland, waar ook andece tooneelmenschen
langer dan vijftig jaar en tot op hoogen
ouderdom hun krachten aan het tooneel
zijn blijven wijden. Weinigen echter kun
nen terugzien op een bijna zestigjarigen
tooneelloopbaan als die van mevrouw de
Boervan Rijk. Spelend tot slechts wei
nige maanden voor haar toch nog bijna
onverwacht overlijden was zij ook in den
familiekring tot de laatste weken toe de
zelfde vlugge, geestige vrouw gebleven, die
zij de laatste tien jaren was.
Een geboren actrice, door een onweer
staanbare roeping gedreven naar het too
neel, waar zij ondanks alle moeilijkheden
op jeugdigen leeftijd kwam, van onder op
begon, carrière maakte, roem oogstte, en
dat zij trouw bleef tot in den dood.
Ouders waren tegen een too
neelloopbaan.
In Juli 1853 werd zij te Rotterdam gebo
ren als jongste dochter van een groot ge
zin, dat uit traditie en vanwege de toen nog
bestaande vooroordeelen tegen het tooneel
weinig ophad met de aspiraties van de
jeugdige Estiher, die haar tooneelambities
aanvankelijk dan ook slechts kon uitleven
bij het dilettantentooneel, waar zij echter
zoodanig boven het gemiddelde uitstak, dat
zij op 19-jarigen leeftijd tijdens een dilet
tanten-concours in de rol van „Mathilde of
een vrouwenhart" als lid van het Rotter-
damsche dilettantengezelschap „Olympia"
de verguld zilveren medaille verwierf van
de reederijkerskamer „Nut en Genoegen" te
Gorinchem.
In haar autobiografie „Ik kijk terug", ver
telt zij hoe zij het jaar daarop bij het wer
kelijke tooneel debuteerde, bij het gezel
schap van Le Gras, van Zuylen en Has
pels.
In 1881 trad zij in het huwelijk met den
musicus Henry de Boer.
Moeilijke jaren.
Het waren moeilijke jaren voor Esther de
BóerVan Rijk, die mede door het overlij
den van haar man in het persoonlijke leven
een periode van veel zorgen doormaakte,
terwijl zij op het tooneel hard moest werken
en de gezelschappen waaraan zij verbonden
was dikwijls met tegenslagen te kampen
hadden.
In 1883 vestigde zij zich te Amsterdam en
kreeg zij een engagement bij het bekende
„Salon des Variété's".
In 1893 werkte zij mede aan de oprichting
van de Nederlandsche Tooneelvereeniging.
Het werd een periode van belangrijk werk.
Geleidelijk aan was Esther de BoerVan
Rijk een actrice van het eerste plan in Ne
derland geworden, die in 1895 de eervolle
uitnoodiging kreeg om naar Berlijn te ko
men voor een optreden in het „Neues Schau-
spielhaus" en die in 1899 onder veel belang
stelling haar zilveren tooneeljubileum vierde
als „Moeder Pierrot", in een muziekdrama
van Wormser, „De Verloren Zoon."
„Knlertje's" triomf.
Omstreeks dezen tijd begon de voor het
Nederlandsche tooneelleven zoo vruchtbare
samenwerking van onzen grooten tooneel-
schrijver Herman Heijermans met de Neder
landsche tooneelvereeniging. In Heijerman's
stukken vond mevrouw De Boer van Rijk
rollen, die haar alle gelegenheid gaven haar
bijzondere talenten ten volle te ontplooien en
die met één slag haar naam als een der
grootste actrices van Nederland vestigden
tot ver buiten onze grenzen, zoodat zij bij
tal van gelegenheden, deze rollen ook in 't
buitenland vertolkte.
24 December 1900 ging voor de eer
ste maal Heijerman's „Op Hoop van
Zegen", en bracht Esther de Boer
van Rijk voor de eerste maal haar
creatie van Kniertje, welke tragische
figuur altijd onverbrekelijk aan haar
herinnering verbonden zal blijven.
Kniertje was de rol, die zij het vaakst ge
speeld heeft, Kniertje was de naam die zij
op den duur in den volksmond ging dragen,
„KniertjeHolland" was het adres, waaron
der de post trouw elke aldus verzonden voor
haar bestemde brief of telegram uit welk
deel van de wereld ook, aan haar woning be
zorgde. Kniertje was de figuur welke vele
schilders en beeldhouwers haar in den loop
der jaren uitbeeldden.
Tweemaal speelde zij voor de film, beide
keeren als Kniertje in „Op hoop van Ze
gen", voor het eerst in 1918, daarna in 1935.
Zoowel op het tooneel als in den huiselij-
ken kring, die in haar drukke leven on
danks alle tooneelbcslommeringcn een
groote plaats innam, frappeerde zij altijd
weer opnieuw door haar elegante levendig
heid en door haar frisohheid van geest,
waardoor zij in alles, dat rondom haar
gebeurde, belang bleef stellen en nooit de
zoo dikwijls door ouderen gekoesterde voor
oordeelen tegen nieuwe dingen had. Zoo
wekte het bijna sensatie in den lande toen
bekend werd in 1923, dat zij op 70-jarigen
leeftijd nog het zwemdiploma behaald had.
Het is ondoenlijk en onnoodig, nauwkeu
rig op te sommen aan welke gezelschappen
zij in de volgende jaren nog verbonden was
en in welke stukken zij optrad. Belangrijk
werk volbracht zij zoowel bij het Schouw-
tooneel onder leiding van Jan Musch en
'Adriaan van der Ilorst als bij 't .Yereenigd
ESTHER DE BOER—VAN RIJK.
Tooneel. Successen werden oo(k haar genre-
rollen in „Tropenadel" en „Suikerfreule"
van Henri van Wermeskerken. Onvergete
lijk blijft haar optreden in „De medailles,
van de Oude Vrouw".
In 1923 kreeg zij een koninklijke onder
scheiding door haar benoeming tot ridder
in de orde van Oranje-Nassau en een jaar
daarop benoemde de koning der Belgen
haar tot ridder in de kroonorde van België.
Reeds eenige malen in haar langdurige
tooneelloopbaan had zij eigen gezelschap
pen gevormd en in 1932 leidden de omstan
digheden opnieuw tot de vorming van
een eigen ensemble, het De Boer-van Rijk-
enseimble, waarmee zij onvermoeid avond
aan avond in alle deelen van het land
en vaak ook daarbuiten, zooals in België,
tot in de verste uithoeken optrad. Zij zag
er niet tegen op, telkens weer nieuwe stuk
ken in s'tudie te nemen, waaronder ver
scheidene van Nederlandsche auteurs, wat
aanleiding was voor den Bond van Neder
landsche Tooneelschrijvers om haar te be
noemen tot buitengewoon eerelid.
Onder zeer groote belangstelling vierde zij
op 29 Juli 1933 haar tachtigsten verjaardag
en op 25 September van hetzelfde jaar in
den Amsterdamschen Stadsschouwburg haar
60-jarig tooneeljubileum.
Onvermoeid en opgewekt.
Ondanks haar hoogen leeftijd bleef zij
onvermoeid en opgewekt spelen, verheugd
dat zij het werk, dat haar zoo lief was, kon
blijven voortzetten op een leeftijd,- dat ande
ren tot rust gedwongen werden.
Verleden jaar, werd zij echter ziek en was
operatief ingrijpen noodig. Hoewel zij her
stelde en in de afgeloopen wintermaanden
zelfs weer optrad, was zij niet meer geheel
de oude. Haar voornemen om in den loop
van September een afscheidstournée te be
ginnen heeft zij niet meer kunnen uitvoe
ren. Langzaam is zij, nadat zij eenige weken
geleden op het ziekbed werd geworpen,
zwakker geworden en tenslotte is zij heen
gegaan, waarbij het haar ongetwijfeld een
groote troost is geweest, dat allen, die haar
lief waren, in deze laatste dagen bij haar
zijn geweest, want ook haar kleindochter,
die met verlof naar Nederland is gekomen,
heeft zij voor haar verscheiden nog gezien
en gesproken.
Nederland verliest in haar een bijzondere
vrouw, een nobel en gaaf mensch van groot
en sterk karakter, en de tooneelkunst een
begenadigd actrice van bijzondere begaafd
heid en buitengewone werkkracht, die in ons
volksleven een eigen en bijzondere plaats
innam.
Eden wil er vaart achter zetten.
Eigenlijk kan ik niet met mijn
beschuldiger aan één tafel gaan
zitten, zegt Italië.
Duitschland vindt het al rij
kelijk laat en acht de doelstelling
vaag.
De laatste inlichtingen wijzen er
op, dat Italië en Duitschland op de
Middellandsche Zeeconferentie te
Nyon vertegenwoordigd zullen zijn.
Uit Rome of Berlijn is geen enkel
verzoek om uitstel van de conferen
tie binnengekomen.
Minister Eden zal op de conferen
tie waarschijnlijk verklaren, dat met
het oog op den onduldbaren toestand,
vertraging niet mogelijk is, en dat de
besluiten der conferentie met zoo
weinig mogelijk verlies van tijd moe
ten worden toegepast. Het is moge
lijk, dat een termijn van ten hoogste
acht dagen wordt gesteld om tot over
eenstemming te geraken.
Uit Rome meldt I-lavas, dat ten aanzien
van de uitnoodiging voor de Middelland
sche Zeeconferentie en de Sovjet-Russische
nota van officieuze zijde verklaard wordt,
dat het voor Italië moeilijk is, „aan dezelf
de tafel plaats te nemen als de beschuldi
ger". Echter, zoo verklaart nrten, wordt de
uitnoodiging met den besten wil onder de
oogen gezien, d.w.z. dat men nagaat, of
het, ondanks de gebeurtenissen, mogelijk
is, er gevolg aan te geven, Italië heeft nog
Slechts enkele rassen verstaan
het wezen der kunst.
Op het cultuurcongres van den
rijkspartijdag der N.S.D.A.P. heeft
Adolf Hitier een groote redevoering
uitgesproken, waarin hij allereerst
een tegenstelling poneerde tusschen
het politieke willen of de theoreti
sohe beschouwing en de politieke
prestatie, d.wz. de daad.
Deze alleen is historisch beslis
send, niet de politieke burgerlijke
zelfbevrediging, die Duitschland
vijftien jaar lang heeft beleefd.
De cultuur der volkeren wordt veel te
zeer bepaald door éde feitelijke prestatie,
dan dat geestelijke verhandelingen zouden
kunnen doorgaan voor vervanging van ont
brekende cultuurscheppingen,
De waarlijk hooge artistieke prestatie is
de zeer zeldzame, begenadigde uiting van
een het volk geschonken innerlijken aanleg
of bijzondere bekwaamheid, en derhalve 'n
bewijs voor de hoogere bestemming van
een volk.
Dat de kunst slechts enkele ras
sen in den hoogsten zin verleend
is en niet aan de meerderheid, kan
de beteekenis van haar waarde
slechts verhoogen.
Niet alleen echter zijn de cultuurvolke
ren in de minderheid tegenover de cultu
reel onbekwame, ook in deze volkeren -zelf
zijn er slechts eenigen, die als uitverkore
nen de intuitieve vormkracht hebben cxm
vast te houden én weer te geven wat zij
zien;
De tijd is geen scheppende factor. Alleen
door God begenadigde enkele volkeren, wier
bekwaamheden even tijdeloos zijn als de
onbekwaamheid der andere, scheppen.
Bewust stelt Adolf Hitier deze cultureel
creatieve rassen in tegenstelling met de
andere, om uit de tegenstelling der pres
taties een maatstaf te vinden.
Voorts merkt de Fuehrer op, dat de kun
stenaar de menschheid wellicht het verst
vooruit ijlt. „En daarom is ook zijn pres
tatie als werkelijk kunstwerk, als de hoogste
prestatie van een volk, te eeren. Dit be
hoort aldus echter ook tot de meest waarde
volle bestanddeelen van het erfdeel eener
natie", zoo zegt,hij letterlijk.
Vervolgens wijdde Hitier uit over onartis
tieke producten, K-aar van het nationale;
cultuurbezit moet worden gezuiverd.
Cultuurprijzen.
Rijksminister dr. Goebbëls heeft op het
cultuurcongres van den rijkspartijdag heden
de eerste prijswinnaars bekend gemaakt van
den Duitschen nationalen prijs voor kunst en
wetenschap, die door Ilitler ingesteld is in
plaats van den Nobelprijs, dien Duitschers
niet meer mogen aannemen.
Er zijn drie prijzen van 100.000 R.M. De
prijswinnaars zijn: Alfred Rosenberg en de
artsen Prof. dr. August Bier en Prof. dr.
Ferdinand Sauerbruch, benevens de ontdek
kingsreiziger, dr. Wilhelm Filchner.
Prof. Sauerbruch en Prof. Bier deelen een
prijs van 100.000 R.M.
Voorts heeft Hitier bepaald, dat de ar
chitect Prof. Ludwig Troost, die als eerste
winnaar van den nationalen prijs in aan
merking zou zijn gekomen, maar is over
leden, symbolisch na zijn dood toch nog deze
eer genieten zal.
MlTAiNftlAüGËË
DE KUSTRI OKKADE V. CHINA
De Engelsch-Amerikaansche be
sprekingen blijken verder te gaan
dan de kwestie van de ontruiming
van Shanghai door Japan en China
en schijnen thans ook betrekking
te hebben op de samenwerking van
beide naties, indien Japan de Ame
rika ansche en Britsche handels
schepen zou bedreigen.
Bedoelde besprekingen zijn vol
komen officieus, doch uit officieele
bron wordt vernomen, dat de Ver.
Staten Engeland zouden hebben
verzocht, minstens zes kruisers van
de Middellandsche Zee naar het
Verre Oosten te zenden.
De Engelschen schijnen evenwel te aar
zelen, aan dit verzoek gevolg te geven, ver
klarend dat zij zeer groote belangen in de
.viKiueiianuscne /.ee hebben.
De Amerikaansche vlootautoriteiten heb
ben hierop geantwoord, dat de Britsche be
langen in de Middellandsche Zee beter
zouden worden gediend door snelle eenhe
den dan door kruisers. Deze schepen zou
den het Britsche prestige in het Verre Oos
ten verhoogen en een heilzame waarschu
wing vormen aan het adres van eventueele
aanvallers.
De Engelsch-Amerikaansche vertegen
woordigers hebben eveneens officieus een
plan besproken tot het instellen van een
geen besluit genomen, en zal dit in overleg
met Berlijn doen".
Uit Berlijn meldt het D.N.B., dat de
„Deutsche diplomatisch politische Korres-
pondenz o.a. schrijft:
Men kan zich niet aan den indruk ont
trekken, dat het voorstel voor de confe
rentie rijkelijk laat komt en ook de doelstel
ling der conferentie is op het oogenblik nog
niet zoo duidelijk te overzien, dat niet eerst
een nauwkeurige bestudeering van het ge-
heele problemencomplex op haar plaats zou
lijken. Dit alles verhindert echter niet, dat
iedere poging om de misstanden en geva
ren in de Middellandsche Zee op te heffen
behoorlijke aandacht zou vinden bij alle
regeeringen die den vrede willen handha
ven.
De D.D.P.K. bespreekt dan verder de.Rus
sische nota aan Rome en concludeert, dat
alle cultuurvolkeren rekening moeten hou
den met de voor den vrede van den kant
van Rusland dreigende gevaren.
Gemeld wordt voorts, dat Rusland de uit
noodiging heeft aangenomen, evenals, Tur
kije, Roemenië, Bulgarije en Egypte, terwijl
aan Albanië nog een uitnoodiging werd ge
zonden.
Hun strijdkrachten hebben zich
met elkaar vereenigd.
JAPANSCHE LUCHTMACHT
IN ACTIE.
Het algemeenc offensief, dat de
Japansche strijdkrachten tegen de
Chineesche troepen aan het ooste
lijk front van Sjanghai hebben in
gezet, heeft een voor de Japannee
zen gunstig verloop. De Japansche
troepen staan thans op nog geen
kilometer afstand van de universi
teit van Sjanghai. Zij vallen de Chi
neesche troepen vanuit het noorden
en het zuiden aan, d.w.z. vanuit
Woesoeng en Jangtsepoe. De sa
menvoeging der beide deelen van
deze strijdkrachten is tot stand geko
men.
De luchtmacht in actie.
De Japansche marine-autoriteiten deelen
mede, dat de luchtmacht vanmorgen een
aanval heeft gedaan op tien Chineesche Cur-
tis-Hawk-toestellen bij Soetsjau. Drie Chi
neesche toestellen werden neergeschoten en
een vierde werd tot landen gedwongen.
De Japansche luchtmacht is vandaag vol
op in act'ie geweest. Vijfmaal is een aan
val op de Chineesche stellingen rondom
Shanghai gedaan. Ook de stellingen langs
den spoorweg NankingShanghai zijn on
der vuur genomen.
De Japansche artillerie steunde de lucht
macht.
Hevige gevechten ten westen van
Peiping.
Naar gemeld wordt, spelen zich op 50 k.m.
ten westen van Peiping verwoede gevechten
af. Gesteund door het vuur van de zware
artillerie en de luchtmacht, hebben de Ja
panneezen een aanval gedaan op de Chinee
sche devisies, die zich boven in de bergen
verschanst hebben.
De- Chineezen verklaren, dat zij in den
nacht met goed gevolg een tegenaanval heb
ben ondernomen, waardoor de Japanneezen
met zware verliezen moesten terugtrekken.
De Japanneezen geven trouwens toe, dat
hun verliezen aanzienlijk zijn.
Het front in Noord China strekt zich
thans uit over een afstand van meer dan
350 km. van Masjang, ten zuiden van
lientsin, tot Jangkau, in het NO van
Sjansi.
De Chineesche Prata-eilanden wor
den Japansche luchtbasis.
De Prata-eilanden, welke op 180 mijl ten
zuiden van Hongkong zijn gelegen, toebehoo-
rende aan China, doch onlangs door de Ja
panneezen bezet, worden thans ingericht als
basis .voor watervliegtuigen,
blokkade tegen Japan, indien dit land
eigenmachtig zou gaan optreden en Engel*
sche of Amerikaansche vrachtschepen zou
gaan buiten maken in volle zee.
De vlootautoriteiten wijzen er op, dat eeni
blokkade gemakkelijker zou zijn uit te
voeren, tegen Japan dan togen Italië, daai)
de Japansche schepen, welke invoerartike*
len vervoeren, de twee groote vlootbasea
Singapore en Panama moeten passeeren.
De Engelsch-Amerikaansche vlootautorl*
feiten hebben tegenover president Rooseveltj
verklaard, dat een blokkade door Singapo*
re en Panama de kracht van Japan in vier.
maanden zou breken, terwijl zij er boven*
dien op wezen, dat een dergelijke blok*
kade wellicht zou kunnen worden toege*
past krachtens artikel 16 van het volken*
bondspact.
In dit verband dient er ten slotte nog ofl
te worden gewezen, dat deze besprekingen;
de Vereenigde Staten geenszins binden eni
dat de overgroote meerderheid van het
Amerikaansche volk tegen oorlog is.
Ter verduidelijking van de door de blok*
kade. ontstane gevaarlijke toestand K®veni
wij hierbij een duidelijke kaart, terwijl wij
nog de volgende bijzonderheden vermei*
den.
27 Augustus werd door de Japansche re*
geering een blokkade aan de Chineeschrt
kust afgekondigd. Dit betrof een kusfgedeel*
te vanaf de Biasbaai (even voor Hongkong)!
tot aan het eiland Tsoengning (eiland bo*
ven Sjanghai); deze blol^kadelinie bleek!
volgens Japan niet afdoende te zijn en oirt
het Chineesch conflict sneller te kunnen op*
lossen werd vanaf 5 September besloten del
blokkadelinie te verlengen zoodat thans del
geheele Chineesche kust is afgesloten; dezei
nieuwe Japansche druk heeft in diplomatie*
ke kringen en internationale handelskrin*
gen veel stof doen opwaaien. Het interna*
tionaal zeerecht schrijft immers een geldiga
blokkade voor indien, de mogendheden of*
fideel van een oorlogsverklaring van eert
der heide partijen zijn ingelicht. China on<
dervindt enorm voel schade van de inkom*
stenderving zijner invoerrechten, vooral
daar Amerika en Europa voel in China in*
voeren. Uit deze Japansche dwangposifci®
zouden, zooals hierboven gemeld, zelfs Ame
rika en Engeland besluiten sancties toe td
passen tegen Japan in den vorm van eert
wederkeerige blokkade Japan heeft in de
blokkadelinie langs de Chineesche kust, 3
openingen gespaard (op de kaart aangege*
ven met 1, 2 ,en 3) Hiaat 1 bleef openi
voor Tsingtau. Japan wenscht vreedzamd
betrekkingen met dit gebied te onderhou*
den; men weet dat zich in Tsingtau eert
sterke Japansche volkskolonie bevond en
dat het gebied zelf, sterk onder Japansche
invloed stond Door het zenden van troepert
door de centrale regeering heeft Japan al*
daar zijn onderdanen doen evacueeren Dooi?
deze geste, van niet blokkeeren, hoopt Ja*
pan zijn invloed te kunnen behouden. D®
hiaten 2 en 3 gelden voor pachtgebiedcn irt
bezit van derde mogendheden; deze heblxeu
een vrije doorvaart naar deze gebieden. Do
Japansche vlootautoriteiten zullen nu allo
koopvaardijschepen aanhouden die zich in
de Chineesche verboden zone bevinden. 0£
liet buitenland zich zal onthouden van le*
vering van wapens zal de vraag zijn. D®
belemmering die de Chineesche binnen*
handelshavens zoowel de zeehavens onder*
vinden, geeft thans reeds den terugslag op
den handel; deze wordt vrijwel lamgelegd*
Op de kaart ziet men de voornaamste lja'
vens met de 3 nevenkaartjes welke de hia*
ten of openingen nader toelichten.
'n Rijdende tram moet men
tijd rechts inhalen, alléén wanneer
rechts niet voldoende weg breedte
Is, mag men de tram links
voorbijrijden.
