„Duiken tot 12 Meter
ICILM
3
TEXEL
HEEMAF
'n E II UI A A N
&adlnieuux6
HrWfs. O. /ff verdwijnt
iti de Marsdiepsche golven
Beiidt tiidia Uw- tix&et luut
f90.-
/iqenda
Woensdag 18 Mt>i 1938
f
Tweede Blad
Over Torpedo's en Bellenbanen
STOFZUIGER
Hedenavond Concert
Burgerlijke Stand van Den Helder
'p Trapper, die nooit hikt.
Langs de Straat
Wie is de schuldige?
Reorganisatie
in Engeland
Vervoer naar alle plaatsen
per „ESONA"
Slechts even voel
baar resonneerend
drijft Hr. Ms. „O 16"
zich zelf als een wig
van groen en staal
door de golven van
het Marsdiep, on
zichtbaar voortbe
wogen.
Een mysterie-visch.
We hebben net zoo
lang op den toren ge
staan, totdat de Zuid
wester tot op onze
botten was doorge
drongen, om daarna
haastig de aftocht te
zoeken via het luik,Commandant Van Duim.
waarin we, als in een groot formaat stof
zuiger, letterlijk naar beneden gezogen werden.
De ingewanden der „O 16".
Zij, die al eens het voorrecht hadden in een
duikboot een reis mede te maken, zullen waar
schijnlijk dezelfde sensatie hebben opgedaan
als wij. De sensatie van het aanschouwen van
dat ongelooflijk ingewikkeld mechanisme, dat
de ingewanden van deze O.-booten vormt.
Waar men ook staat, in het voor-, midden- of
achterschip, overal staart men op kranen,
raderen, buizen, klokken, schakelaars,
lampjes en wat de techniek van den
jare 1938 al meer voor onderdeelen van zoo'n
ingenieuze reuzen-machinerie in petto heeft
gehouden.
Wij zullen den lezer niet vermoeien met het
geven van een encyclopedische opsomming
van al deze onderdeelen, voor een vakman on
getwijfeld om van te watertanden, doch voor
den niet-deskundige toch onbegrijpelijk.
Maar imponeerend zijn ze, deze mechani
sche ingewanden van de O 16-visch, zoo im
poneerend, dat wij dien dag verscheidene malen
leden van het technisch personeel door onze
onleschbare dorst naar inlichtingen tot
wanhoop gebracht hebben.
Klaar voor onderwater!
Terug aan dek geklauterd hooren we de
mededeeling, dat de „O 16" over enkele minu
ten zal gaan duiken. Trouwens alles wijst daar
op. De mitrailleur schuift (natuurlijk automa
tisch!) naar binnen, de vlag wordt ingehaald,
het luik op de bak gesloten, terwijl diverse
commando's, de onderwater-manoeuvre vooraf
gaande, op den toren weerklinken.
Successievelijk verdwijnen de laatste leden
der equipage van het dek, dat nu goeddeels
droog is en waarop de zon lustig staat te
stoven.
Dan is het ook onze tijd. Nog even zien
we over zee. Werpen een blik op het in de
verte liggende Oudeschild, dan gaat het
laatste luikdeksel dicht en zijn we gedoemd
voorloopig enkele uren in het rijk van Posei-
don door te brengen.
Wij stellen ons op in den commando
toren, waar twee machtige periscopen
gereed staan om als kunst-oogen hun
diensten te verrichten. Commandant Van
Duim staat er naast. Geeft kalm-weg
jzijn bevelen. Wie nog het idee mocht heb
ben, dat het duiken een sensatievolle ma
noeuvre op de „O 16" is, bedriegt zich.
Alles gaat volkomen kalm zijn gang en
de heele duik-manipulatie is voor deze
O.Z.-dienst-menschen in den loop der
jaren zoo gewoon geworden, dat zij niet
meer kunnen begrijpen, dat het voor den
krantenman een sensatie is.
Daar hooren we bekende klanken:
Klaar voor onder water...?"...
„Aye... Aye...!" klinkt het ergens on
der den toren...
Een schip zinkt weg in 't Marsdiep.
Even pauze... in het hart van de „O 16"
dreunt en zoemt het. Ergens in de verte staat
iets te klik-klakken. We wsten niet wat het
is en willen het moment-suprème van het dui
ken niet bederven door vragen.
„Duiken tot 12 meter!"... gelast de com
mandant. De bevelen worden beneden ons
herhaald in de Centrale. Daar staan ze nu
allemaal op hun post. Ieder aan een handle,
aan een kraan, aan een contact. Een indruk
wekkende organisatie, waarin geen enkel
onderdeel één honderdste moment mag ha
peren.
En het hapert ook niet.
Dan begint het.
De vents en kingstons komen in actie. Met
enorme kracht dringt het zeewater in de
tanks van de „O 16", terwijl op het zelfde mo
ment de lucht ontsnapt, fluitend den weg
naar buiten zoekt.
De wereld, gezien door een periscoop.
En we zinken weg in de onbestemde
diepten van het Marsdiep, welke wijde
plas we tot op dat moment alleen ken
den van de oppervlakte, afgezien van en-
bij het agentschap
DEN HELDER
Reisbureau X/ELTHUUS
t/o Postbrug v t-L- 1 1 w
Dit is noodig, zoowel voor het vliegtuig,
als voor de verbinding met het vliegveld
kele halve- meter-duik jes b\J „Frissche
Morgen"
We hangen met één oog ln de peris
coop, die naar beneden gedraaid is en
zien het.
Zien de horizon naderbij kruipen, zien
de golfjes spelen. Na enkele oogenblik-
ken zwqgen de vents. Ook de claxons
loeien niet meer en langzaam aan schuift
de boot dieper weg.
Het is stil in het schip. Niemand spreekt
er. Er is alleen oog voor de instrumenten, die
als levende wezens uit een gigantische we-
reld in 't schemer-duister staan.
Groen-blauw golft het water over de pe
riscoop. Dat zijn de golven die er overheen
spatten. En we weten, geen sterveling ziet
nu onze „O 16" meer. Het Marsdiep heeft
haar verzwolgen. Volkomen.
Ergens rinkinkelt de telegraaf... ergens
kilnkt, ver weg, een bevel, „13 Meter!" roept
conmmandant Van Duim.
En we komen op 13 meter, z.g. periscoop
hoogte. Men kan hier nog net met het me
chanisch oog de loop der dingen aan de op
pervlakte bespionneeren.
„Helling nul!"... roept iemand. Dan is
de boot afgetrimd (in evenwicht gebracht)
en met een slakkengangetje varen we ver
der.
13 meter onder water. Je merkt er niets
van. De luchtdruk is precies hetzelfde ge
bleven en als de periscoop er niet zou zijn,
wist je waarachtig niet, dat je zóó diep ge
zonken was.
Torpedo's.
In de boegbuiskamer, voor in het schip,
liggen de torpedo's.
Alvorens echter over het inschietwerk te
vertellen iets over de torpedo.
Commandant Van Duim karakteriseer
de dien dag de torpedo eigenlijk op de
meest duidelijke wijze: hij noemde dit pro
jectiel: een zelfvoortstuwende onder
zeeër, en dat is precies de spijker op z'n
kop.
Deze lange, moorddadig uitziende siga
ren, de oefentorpedo's, wegen circa 650
kilogram en hebben een diameter van
45 centimeter. De moderne meten 53
centimeter en hebben het gewicht van
maar liefst anderhalve ton.
De torpedo's nu bestaan uit een afneembare
kop (welke verwisselbaar is voor een met kurk
VICE-ADMIRAAL KRUIJS INSPECTEERT DE 300 MAN INFANTERISTEN, die gis
teren voor een tweedaagsche oefening hier zijn aangekomen. Achter den admiraal, de stel
lingcommandant, overste J. H. C. Bentz v. d. Berg (r.) en achter dezen de chef-staf,
overste v. Staveren (1.) en de adj. van deD vice-admiraal, luit. ter zee der le kl. B. G.
Velderman (r.).
gevulde bij de oefentorpedo's) met daarachter
respectievelijk een luchtkamer met samenge
perste lucht tot een spanning van 200 atmos-
feeren, de z.g. „geheime kamer", waarin zich
de diepte-regelaar bevind, de nrachine-kamer,
waarin het mechaniek opgesloten zit dat de
beide schroeven in beweging zet die de tor
pedo door het water doet vliegen, en ten
slotte de stuurkamer, waarin de richting van
het projectiel geregeld wordt.
De snelheid van de torpedo bedraagt van
30 tot 45 mijl per uur, terwijl het interes
sant is te weten, dat de mogelijkheid bestaat
(en waarvan ook gebruik gemaakt wordt,
dat deze projectielen, direct na het verlaten
van de buis, een hoek kunnen maken. Maxi
mum is de grootte dezer hoek 135 graden.
Geen bellenbanen meer.
Als menschen het over torpedo's hebben,
hoort men hen doorgaans eveneens spreken
over den bellenbaan. Dat is dan de zichtbare
weg, die iedere torpedo aflegt.
Dat was echter zoo. Tot voor kort ont
snapte aan den torpedo op haar baan afge
werkte lucht en deze had ten gevolge, dat de
torpedo haar eigen weg aangaf. Bij de moder
ne navigatie-tactiek zou hierdoor een behoor
lijke dosis kans bestaan, dat het aangevallen
schip, wordt er tenminste snel gehandeld,
het projectiel nog uit den weg kan gaan.
Vandaar dat men een oplossing gezocht
heeft en... deze werd gevonden. Een bellen-
baan bestaat niet meer, met uitzondering bij
de oefentórpedo's, waarmede de schietoefe
ningen gehouden worden, en die men, mid
dels een „olie-spoor" moedwillig hun baan
laat aanwijzen, omdat het Departement van
Defensie het steeds hoogelijk op prijs stelt,
indien er zoo weinig mogelijk torpedo's zoek
raken. Gezien de niet geringe kosten van deze
stalei) „sigaren".
Torpedo's zijn, ook momenteel nog, buiten-
landsch (Engelsch) fabrikaat, doch dit heeft
waarschijnlijk wel den langsten tijd geduurd.
Men is reeds bezig op de Marinewerf in Den
Helder personeel op te leiden voor torpedo
vaklieden en binnen afzienbaren tijd hoopt
men de vervaardiging van deze zich zelfvoort
stuwende onderzeeërs in eigen hand te nemen.
met den beroem
den S.K.A. motor
één model
één prijs
Verkrijgbaar bij
HEUSEVELDT N.V.,
Langestr. 24, 76, Achterstr. Houttil, Alkmaar,
Telefoon 41 70.
Hr. Ms. „JAVA" TE NAPELS.
Hr. Ms. „Java", welke in de haven van
Napels is aangekomen, zal aldaar tot 21 Mei
blijven.
Kapitein ter zee L. F. Klaassen, de com
mandant van de „Java", heeft zijn handtee-
kening geplaatst in het daarvoor bestemde
register op het Koninklijk paleis te Napels.
Vervolgens werden verschillende beleefd
heidsbezoeken gebracht aan de militaire en
civiele autoriteiten.
WINNUB8T.
Het concert, dat gisterenavond door de
Harmoniekapel „Winnubst" zou worden ge
geven, werd afgelast wegens de ongunstige
weersgesteldheid.
Hedenavond om half negen wordt dit con
cert gegeven in het Julianapark.
BEVALLEN: C. JaaltinkSchalekamp, z.;
J. L. J. OtterlooOoms, z.
OVERLEDEN: J. Buisman (v) 73 jaar;
A. E. GomesHesp, 66 jaar.
U weet wel, soms draait-ie,
soms draait-ie niet. Zulke
kuren kan een trapper van
een Germaan niet vertoonen.
daar heb je wat aan
N V RIJWIELINDUSTRIE P *J. «- WERVEN. MIPPSL
Het is druk in de Bierstraat. Fietsers,
auto's en bakfietsen kronkelen langs tegen
liggers de smalle werfbrug op.
Van de werf af komen veel militairen aan-
geloopen en gefietst.
't Is 5 uur geweest, dus wachten de bijpas
sende huismoeders hun mannen op bg de
„five o'clock tea". Fietsers schuiven rakelings
langs passeerende auto's. Moeders met kin
derwagens duwen hun kostbare schatten in
zichtbare vertwijfeling naar den anderen,
kant. Bakfietsbestuurders zoeken staand op
hun trappers, een gaatje om tusschendoor te
driewieleren.
Een groentenkar voegt zich toe aan den
dwarrelenden optocht.
Plotseling een klap gevolgd door het ge
rucht van twee fietsen, die tegen elkaar aan
botsen. IJzer hoor je over de steenen schra
pen. Twee mannen duiken erboven overheen
Juist is de groentenkar aan den afrit be
gonnen. De eene fiets ligt er net voor en de
bgbhoorende korporaal springt als een opge
jaagd hert naar de stoep.
Met wiskunstige zekerheid rolt de zwaar-
geladen wagen op de arme fiets aan.
De goede wil bg den groenteman ontbreekt
niet, maar de schuine afrit trekt de wagen
met fatale zekerheid op het stalen ros aan...
DE groentewagen wipt op, terwijl het wiel
als een tank zijn vernielend werk doet.
Drie seconden later ligt daar het stoffelijk
overschot, van wat eens een mooie fiets was,
verfrommeld en verdraaid.
De andere fiets heeft geen letsel bekomen
en is spoedig uit 't tumult naar onbekende
verten verdwenen.
Algemeene deelname.
Niemand weet eigenlijk precies hoe het
kwam, alleen de korporaal, bezitter van het
stalen ros, stevent recht op de argelooze kar-
rebestuurder aan.
„Betalen mannetje betalen!"
„W.w.wat, ikke betalen?", „niks hoor!"
„Ik heb niet gevraagd, of U met uw fiets
voor mijn wielen wil komen liggen!"
„Nou, dat zullen we nog eens zien!"
Resoluut verzoekt de korporaal nu eenlge
omstanders als getuigen te willen optreden.
„Goed", zeggen ze. een paar rustige een
voudige werkmenschen zijn 't.
„Maar die groentebaas ken der niks an
doen".
Met mond en arm werk tracht de ietwat
nerveuze korporaal nu te betuigen, dat onze
groenteman de schuldige is. Hij praat als
Brugman, luid en snel.
De kring der belangstellenden wordt steeds
grooter. Tientallen fietsers probeeren nog tus-
schen het gewirwar door te wurmen.
Onze korporaal heeft er totaal geen erg in.
Hij vecht slechts voor het herstel van zijn
fiets en dat gaat hem op 't oogenblik boven
alles. Onverstoorbaar kalm en rustig schudden
de getuigen 't hoofd. „Nee hoor man, je hebt
't mis!"
Nu gewoon redeneeren niet meer helpt,
wordt 't schouwspel interessanter.
Hij zal nu een illustratie geven van het in
cident.
Met ijzeren zekerheid wijst hij de juiste
plaats des onheils aan. begeeft zich erheen en
meet nu met geweldig groote stappen, al
gesticuleerend en redeneerend de afstand
van fiets tot kar.
Met uitgespreide armen, 't drukke hoofd
schuin naar achteren, smeekt hij om erken
ning.
Maar neen, de arbeiders zijn onverstoor
baar; ze knikken rustig van neen.
Nu het gewone Hoog-Jutters geen effect
sorteert, grijpt onze militair zijn laatste kans:
Hij werpt zich op de boekentaal: „Het
rijwiel bevond zich hier", spreekt hij met
stemverheffing, „toen het ongeluk gebeurde".
De omstanders stooten elkaar eens aan.
Werkelijk, de vernielde fiets had geen
ijveriger pleiter kunnen vinden.
Maar nu verschijnt de wrekende gerech
tigheid in den persoon van een agent.
„Koning Boko", fluisteren een paar back-
fischjes.
Rustig overziet hij het tooneel van de
ramp. Tactisch maakt hij eerst ruimte en
wenkt de daders en getuigen naar de gracht
te komen.
Dat is wel noodig, want de verkeesstrem-
ming is nu algemeen.
Als kibbelende jongens willen èn korporaal
èn groenteman hun onschuld betuigen.
Maar de agent neemt ze al gauw apart.
Eert de een, dan de ander.
De getuigen hangen nog steeds tegen de
brugleuning. Zij krijgen nu ook een beurt en
buigen voor koning Boko, niet naar voren,
maar naar achteren over de brugleuning.
Met een verrassend klein aantal woorden
hebben zij de zaak uitgelegd, eenvoudig en
zonder poeha.
De groote agent wandelt nog eens rustig
van de gracht naar de brug, geflankeerd
door „den kleinen korporaal" en den groente-
baas in pilow.
Een oogenblik ziet hij ernstig in de verte,
dan is de conclusie getrokken.
Het blijkt hem zonneklaar, dat de groente
man onschuldig is. Bedaard doch beslist wjjst
hjj den korporaal daarop.
De getuigen zgn dankbaar voor de erken
ning van hun visie. Ook de groenteman voelt,
hoe de aanwezigheid van den man der wet,
de dreigende last der schadepost van hem
aftilt.
Nog eenmaal tracht de korporaal genade
te vinden in 's konings oogen. Tevergeefs.
De agent duidt hem, wijzende en zgn woor
den onderstreepende met een regelmatig tik
ken van zijn ecne handschoen op zijn andere
had, dat van een overtreding door den
groenteman geen sprake kan zijn. Dan is
het incident gesloten en de oude smalle
werfbrug kraakt in zijn verroeste ijzeren
binten van plezier, omdat hg al zoo dikwijls
oorzaak was van schade en schande... en
nog nooit op de bon gezet isl
Spoediger dan men gemeend had, heeft de
Britsche premier, Chamberlain, zijn kabinet
gereorganiseerd.
Van de voornaamste plaatsen die bezet zijn
kan ongetwijfeld die van koloniën worden
genoemd, die vervuld zal worden door Mal-
colm MacDonald, zoon van den vroegeren
premier. Hij wordt beschouwd als een der
jongste, doch bekwaamste leden van het
ministerie. In de nabije toekomst zal ook
zeker veel tact vereischt worden om het
koloniale vraagstuk in goede banen te leiden.
Niet alleen is daar het Duitsch kolonisatie
probleem, doch ook Palestina zal straks op
nieuw de aandacht vragen en ook daar is
veel wijsheid noodig.
Behalve het koloniale vraagstuk is er dat
van de Defensie en in het bizonder weer dat
van de luchtmacht.
Een nieuw type vliegtuig, zoo schreef de
N.R.Crt. gisterenavond terecht in een be
schouwing wordt maar niet één, twee, drie
uit den grond gestampt en een bepaald type
moet goed beproefd zijn, voordat men het in
groote getale kan vervaardigen.
Die vervaardiging op groote schaal op zich
zelf vereischt weer het noodige deskundige
personeel, dat daartoe moet zijn opgeleid, m.
a.w. om de productie uit te breiden boven de
capaciteit van de bestaande fabrieken moet
men nieuwe productiemiddelen scheppen. Dat
kost niet alleen tijd, maar vereischt ook
steun of ingrijpen van staatswege. De wet
van vraag en aanbod gaat n.1. in dit geval
niet geheel op, omdat de huidige vraag,
welke zich over de heele wereld kenmerkt,
vermoedelijk slechts van tijdelijken aard is,
zoodat het particulier initiatief aarzelt de
millioenen beschikbaar te stellen voor een
productiemiddel, dat misschien over enkele
jaren ,lang voordat het de kosten van op
richting ook maar eenigszins gedekt heeft,
waardeloos zal zijn geworden.
Er is al meer sprake van geweest een deel
van de Engelsche oorlogsindustrie naar Ca
nada over te brengen. Men is daar in geval
van een Europeeschen oorlog veilig tegen
aanvallen uit de lucht, waarmee men tegen
woordig in het Vereenigd Koninkrijk wel
rekening moet houden. Bij de vraagstukken
van uitbreiding van de vliegtuigfabrieken
komt nog dat van de vorming en scholing
van het personeel, waaromtrent den laatsten
tgd ook veel klachten zijn gerezen. Den nieu
wen minister van luchtvaart wacht dus een
belangrijk werk van organisatorischen aard,
waarbij niet alleen organisatietalent, maar
ook doortastendheid vereischt zal zijn.
Aan het slot van zijn beschouwing zegt het
blad:
Daar de keuze van de personen ook in
oppositiekringen zeer gunstig beoordeeld
wordt, kan men de positie van het ministerie
door deze wijzigingen versterkt achten. Men
behoeft echter niet te verwachten, dat de
critiek op het luchtvaartbeleid nu met één
slag zal verstommen. Stellig zal de arbeiders
partij erop blijven hameren, dat het land beter
wordt ingelicht over wat er tot dusver ge
schied is en over de oorzaken van den onbe-
vredigenden gang van zaken. Het gevaar, dat
een deel der conservatieven zich bij de op
positie zal aansluiten, is echter voorloopig van
de baan. Of het voor goed van de baan is, zal
afhangen van de vraag, of Sir Kingsley
Wood inderdaad over de talenten zal beschik
ken om de waarlijk uiterst moeilijke omstan
digheden naar zijn hand te zetten.
Nat. Hist. Museum, geopend: Woensdag van
35 uur, Zaterdags van 710 uur.; iedere
le Woensdag in de maand van 810 u.;
iedere le Zondag in de maand van 35 u.
Aquarium Zoöl. Station. Voor het publiek
geopend: dagelijks van 912 en van 13.30
17 u.. Zaterdag van 912 uur.
BIOSCOPEN:
Tivoli-theater, Spoorstraat, half 8:
„Het onzichtbare front" en „Cassidy's laat
ste schot".
Rialto, Spoorstraat, half 8:
„De Wereld wil bedrogen zijn" en „Zg ia
gevaarlijk".
Witte Bioscoop, Koningstraat, half 8:
„Het wrekende water" en „De Sperwer".
Heden:
Chr. Militair Tehuis, Kanaalweg, 8 uur:
Vergadering Nederl. Bijbel Genootschap.
Donderdag 19 Mei:
Rialto-theater, 7.45 uur: Filmvoorstelling
K.F.A.
Zaterdag 21 Mei:
Casino, 8.30 uur: Eindbal Dansinstituut
„Mouton".
Opgenomen om 8 uur hedenmorgen.
Barometerstand Den Helder 751.8
Temperatuur zeewater 12.8
Temperatuur lucht 10.7
Licht op 9 22 m.
Hoogste temp. lucht gisteren 14.5
Laagste temp. lucht gisteren 10.4
Hoogwater (heden) 22.45
Laagwater (heden) 4.15 en 16.45
Hoogwater (morgen) 10.45 en 23.20
Laagwater (morgen) 4.90 en 17.55
Bg het laatst gehouden examen slaagde
te s-Gravenhage voor derde stuurman groote
Handelsvaart, de heer L. Arpeau.
