DE MARINE
in 1938
W oningtoestanden
in Insulinde
Önö 9fidilcPi (uM&je
m
,i f -
DE MARINEWERF
Ui 1938
DE ONDERZEE-
DIENST
Ui Hei afcf.eiao.pzn jaaA.
Overdracht Commando.
Op den len Augustus van het afgeloo-
pen jaar werd het Commando over de
Marine en tevens over de Stelling van
Den Helder, door den Vice-Admiraal T.
L. Kruys aan zijn opvolger, den Schout-
bij-Nacht H. Jolles overgedragen, die
vanaf dat tijdstip de Commando functie
vervult.
In den Staf hadden voorts nog de vol
gende mutaties plaats.
Andere mutaties.
De Chef Personeel van het Commande-
ment der Marine, de Kapitein Luitenant ter
zee J. C. Cornelis werd, nadat deze functio
naris tijdelijk was vervangen door Luitenant
ter zee der le klasse H. Tichelman en den
Kapitein Luitenant ter zee W. A. de Jong,
opgevolgd door den Luitennat ter zee 'der le
klasse H. J. F. K. v. d. Arend.
De Chef van den Staf der Zeemacht, de
Kapitein ter zee J. J. A. van Staveren werd
opgevolgd door zijn ranggenoot J. G. van den
Berg.
De le Luitenant der Infanterie P. Gips,
toegevoegd aan den Commandant van de Stel
ling van Den Helder, waarnemend Chef van
den Staf der Landmac.it, werd opgevolgd
door den Kapitein van den Generalen Staf
I. L. Uiterschout als Chef van den Staf der
Landmacht.
Laatste tocat „Hertog Hendrik".
Den 6en Januari vertrok onde, commando
van den Kapitein ter zee H. J. Bueninck Hr.
Ms. „Hertog Hendrik", ditmaal, voorzoover
dit viel te beoordeelen, voor het houden van
zij laatste oefenreis naar eenige havens aan
den Atlantischen Oceaan, Middellandsche Zee
en voor het waarnemen van den convooidienst
in de Straat van Gibraltar
Het behoeft geen verwondering te wekken,
dat bij dit vertrek meer dan gewone belang
stelling bestond, daar dit schip, op waardige
wijze, meer dan 37 jaren Neerlands vlag over
de verschillende Oceanen heeft gevoerd.
Hr. Hs. Java", in den tijd van 6 maanden
belangrijk gemoderniseerd was den lOen
Januari geheel gereed oor vertrek naar zee.
Den llen Januari had het vertrek van Hr.
Ms. „Jan van Brakel", onder bevel van den
Luitentant ter zee der le klasse Jhr. N. J. C.
Versluijs naar Curagao plaats, teneinde Hr.
Mj. „Gelderland" in de West af te lossen.
Zooals gebruikelijk werd dit schip met mu
ziek van het Marinestafmuziekkorps, welk
Korps opgesteld stond nabij het V.'ierhoofd,
uitgeleide gedaan, waarbij het aan belang
stelling niet ontbrak.
Donderdag 20 Januari ten 22.00 keerde de
„Johan Maurits van Nassau", onder bevel van
den Kaptein Luitenant ter zee W. A. de Jong,
welke bodem gedurende eenige maanden den
convooidienst in de Straat van Gibraltar had
waargenomen, ter reede terug en meerde den
dag d.a.v. ten 16.00 in de thuishaven.
31 Janauri 1938.
Den 30en Januari vertrok Hr. Ms. „Java':
onder bevel van den kapitein ter zee L. F
Klaasgen naar de Straat van Gibraltar ten
einde voor een korten tijd den convooidienst
van Hr. Ms. „Hertog Hendrik" over te nemei
Op 19 Februari meerde Hr, Ms. „Java"
wederom in de haven van Nieuwediep.
Het behoeft geen betoog dat reeds geruimen
tijd ook het geheele personeel der Koninklijke
Marine in spanning verkeerde in verband met
de a.s. blijde gebeurtenis te Soestdijk. Tal van
Maatregelen waren reeds genomen, zooals het
gereedhouden van de saluu'batterij, klaar ma
ken van de feestverlichting, aanmaken van
vuurwerk, enz. enz.
Het was dan ook een ontspanning toen
Maandag 31 Januari de geboorte van Prinses
Beatrix telegrafisch werd aangekondigd. Op
dat moment gaven de kanonnen der saluut-
batterijen een saluut af, werden aan boord
der in de haven liggende schepen de topvlag-
gen geheschen. Al spoedig had een rondgang
der Stafmuziek door de° gemeente plaats,
welke de blijde mare voor zoover deze nog niet
bekend was, verspreidde.
In het afgeloopen jaar hebben verschillende
buitenlandsche Marine attaché's een bezoek
aan de schepen en Marine-instellingen ge
bracht.
De proeven en oefeningen die, in verband
met de aangebrachte moderniseering van Hr.
Ms. „Java" moesten plaats vinden, werden
tot 2 April met kracht voortgezet. In dezen
tijd werd het weekeinde van 10 tot 14 Maart
te Kopenhagen doorgebracht.
„Gelderland" en Looden Verrader.
Den 18en Maart viel Hr. Ms. „Gelderland"
onder commando van den Kapietin Luitenant
ter zee P. B. M. van Straelen, na een afwezig
heid van ongeveer vijf maanden waarin tus-
schen de verschillende eilanden en plaatsen
van West-Indië werd gevaren en deel werd
genomen aan den convooidienst in de Straat
van Gibraltar, de haven binnen.
De opvarenden hadden ditmaal een oude
Marine traditie in stand gehouden door den
z.g. looden verrader van Curagao mede te ne
men en die bij het binnenloopen der haven als
trophee op den voorsteven te voeren
Den 23en Maart vertrok Hr. Ms. „Nauti
lus" onder commando van den Luitennat ter
zee der le klasse J. A. Ga iw naar de Straat
van Gibraltar om afwisselend met Hr. Ms.
„Hertog Hendrik" den convooidoenst aldaar
te verzorgen.
In April meerde Hr. Ms. „Java" in de haven
teneinde gereed gemaakt te worden voor het
aanvaarden van de reis naar Ned.-Indië.
Den 26en April had de inspectie dcor den
vlootvoogd van de voorjaarsploeg der mili
ciens op de Marinekazerne plaats, die na de
beëindiging der opleiding over de vloot wer
den verspreid.
Marine en Wetenschap.
Den 3en Mei werd door Hr. Ms. "O 13" met
een vaartocht een aanvang gemaakt, waarbij
door den welbekenden Prof. Dr. Ir. Vening
Meinesz belangrijke zwaartekrachtmetingen
werden verricht en waarbij tevens Dr. Nieuwe-
kamp, de aangewezen opvolger om het belang
rijke werk van den Professor voort te zetten
en aan te vullen, kennis maakte met den On
derzeedienst van onze Marine.
Vertrek „Java".
Onder zeer groote belangstelling, onder meer
van een detachement van de Koninklijke Land
macht, vertrok Hr. Ms. „Java" op den 4en
Mei naar Ned.-Indië. Ook de Heldersche bur
gerij met deze belangrijke gebeurtenissen bij
de Koninklijke Marine meeleeft, is wel zeer
duidelijk gebleken door de meer dan geslaagde
ontvangst op den avond voor het vertrek van
de Officieren van Hr. Ms. „Java" ten stad-
huize, waar de Burgemeester een rede hield,
die door den Commandant den Kapitein ter
zee L. F. Klaassen werd beantwoord.
Zooals gebruikelijk werd in het afgeloopen
jaar door den kanonneerboot Hr. Ms. „Brinio"
en gedurende een 2-tal maanden door Hr. Ms.
„Friso", Hr. Ms. ,,Z 5", „Z 6" en „Z 7", de mij-
nenleggers Hr. Ms. „Hydra" en „Douwe Au-
kes" en de Divisie Mijnenvegers voortdurend
op de Nederlandsche kust en in de zeegaten
geoefend.
De Mijnenleggers Hr. Ms. „Medusa" en „Van
Meerlant", alsmede Hr. Ms. Torpedoboot ,,Z 5"
en het zeiljacht Hr. Ms. „Urania" 'werden ge
durende de maanden Mei, Juni en Juli uitslui
tend ten dienste gesteld van het Koninklijk In
stituut voor de Marine voor de opleiding van
Adelborsten.
Bij de vaaroefeningen met deze vaartuigen
werden meerdere malen buitenlandsche havens
aangedaan, waarvan Hr. Ms. „Urania" in
hoofdzaak havens in de Oostzee aandeed..
Eenige rivierkanonneerbooten, zoomede een
G-boot en ander klein materiaal werden in de
vaart gehouden voor oefening van matrozen
zeemilicien, vaaroefening voor Adspirant Re
serve Officieren, ten dientse van het Regiment
Kustartillerie en ter beschikking gesteld voor
de inschietwerkzaamheden in samenwerking
met Hr. Ms. „Mercuur".
Hr. Ms. „Johan Maurits van Nassau", welke
bodem na den terugkeer uit Gibraltar eenige
reparatie onderging was na eenig oefenvaren
den 27en Mei gereed voor vertrek naar zee,
teneinde op 3 Juni wederom den convooidienst
in de Straat van Gibraltar van Hr. Ms. „Nauti
lus" over te nemen.
Na het uitvoeren van de hoognoodige re
paratie was Hr. Ms. „Gelderland" den 2en
Mei wederom gereed om de oefeningen als
Artillerie Instructieschip voort te zetten, ter
wijl Hr. Ms. „Gruno" eveneens aan de Artil
lerie-opleidingen was toegevoegd.
Na den terugkeer uit de Straat van Gibral
tar werd Hr. Ms. „Nautilus" wederom met de
visscherij-politiedienst belast.
Den 8en Juli bezochten een groep Mijnen
vegers, alsmede Hr. Ms. „Z 7" Dordrecht
teneinde een landdag van den Bijzonderen Vrij-
wililgen Landstorm luister bij te zetten. In een
haven meer in 't binenland, waar zeld-n
Marinevaartuigen komen, was de publieke
belangstelling voor deze vaarutigen zeer
groot.
Van den 18en tot den 22en Juli hadden ge
zamenlijke oefeningen in samenwerking met
de Koninklijke Landmacht te IJmuiden plaats.
Door de uitstekende weersgesteldheid slaag
den deze manoeuvres in alle opzichten.
Den laats ten dag dei^&fefenmgën kwam
Hr.|Ms. „Sumatra" na een bijna 10-jarigen
dienst in de tropen op het Marsdiep en
meerde dien dag in de haven, uiteraard
was er van de zijde van het Heldersche
publiek groote belangstelling, daar het
grootste deel der opvarenden een Indi
sche torn achter den rug had.
De zomervarlofperiode ving den 26en Juli
aan en duurde tot den 23en Augustus, in
verband waarmede de vaaroefeningen uiter
aard beperkt waren.
Commando-overdracht.
Den len Augustus, zooals in den aanhef
reeds vermeld, had de overdracht van het
vlootcommando van den Vice-Admiraal T. L.
Kruys aan den Schout-bij-Nacht H. Jolles
aan boord van Hr. Ms. „Wachtschip" te Wil
lemsoord plaats, waarbij de Admiraalsvlag
en de Schout-bij-Nachtsvlag door Hr. Ms.
„Sumatra" met respectievelijk 15 en 13
schoten werd gesalueerd.
„Tromp" in dienst.
Een belangrijke aanwinst voor de Ko
ninklijke Marine werd den 17en Augustus
verkregen door de indienststelling te Amster
dam van den Flottieljeleider Hr. Ms.
„Tromp", onder commando van den Kapitein
ter zee L. A. C. M. Doorman.
40-jarig Regeeringsjubileum.
Ter gelegenheid van het 40-jarig regeerings
jubileum van Hare Majesteit de Koningin op
den 6en September werd op den 29en Augus
tus een grootsch défilé op de van Alkemade-
laan in Den Haag gehouden, waaraan 800
man Marinetroepen deelnamen. Het behoeft
wel geen betoog, dat diegenen, die de eer
hadden aan de huldiging van onze geliefde
Vorstin deel te nemen, hun uiterste best de
den dit défilé goed te doen slagen,
31 Augustus.
Den Slen Augustus, den verjaardag van
Hare Majesteit de Koningin werd zooals ge
bruikelijk de groote parade oj het Helden der
zeeplein gehouden, waarbij de ifljggsptie door
den Schout-bij-Nacht H. Jolles, Commandant
der Marine, plaats vond
Het gemeentebestuur had na afloop
van deze plechtigheid, evenals voor de
gaande jaren, de ontvangst ten stadhuize
voorbereid, waar de rede, uitgesproken
door den Burgemeester, door den Vloot
voogd beantwoord werd.
Vloot-show
Op Zaterdag 3 September hadden voor
Scheveningen Vlootdemonstraties plaats, ter
wijl tevens door een Bataljon Marinetroepen
op de boulevard aldaar voor den Comman
dant der Marine te Willemsoord, den Schout
bij-Nacht H. Jolles werd gedefileerd.
Aan deze demonstraties namen deel: Hr. Ms.
„Tromp", „Sumatra", „Z 6", „Z 7", „Brinio'
„Douwe Aukes" „Hydra", „Abraham van der
Hulst", „Jan van Gelder", „Willem van Ewijck
„Pieter Florisz" en de uit Hr. Ms. „O 16",
„O 15", „O 12", „O 11" en „O 8" bestaande
divisie onderzeebooten, alsmede meerdere
groepen vliegtuigen.
Dat deze dag een groot succes boekte, be
wijst wel het feit dat het aantal toeschouwers
wat op den middag op 2 A 300.000 werd ge
schat, des avonds bij de taptoe uitgevoerd
door alle tamboers en pijpers in samenwer
king met het Stafmuziekkorps der Koninklijke
Marine, zeker hei. half millioen overschreed.
Waaruit wel blijkt dat het Nederlandsche
Volk de Marine een warm hart toedraagt.
Een tweetal der nieuwe Mijnenvegers be
zochten ter opluistering van een vlootdag
eenige dagen Haarlem. Bij het verblijf van
Hare Majesteit de Koningin in de Hoofdstad
van 5 tot 12 September verbleef het hooger-
genoemde smaldeel onder commando van den
kapitein ter Zee L. C. M. Doorman in de
haven van Amsterdam. Meerdere malen werden
paleiswachten en eerewachten door de Konin
klijke Marine verzorgd.
Tewaterlating m.s. „Oranje"
Den 8en September had de tewaterlating
van het m.s. „Oranje" der N. V. Stoomvaart
Maatschappij „Nederland" door Hare Ma
jesteit de Koningin plaats. Bij deze gelegenheid
werden Hare Majesteit de Koningin in gezel
schap van Hare Koninklijke Hoogheid de Prin
ses en Zijne Koninklijke Hoogheid den Prins
in de zeer fraaie Koningssloep langs de gepa-
voiseerde vloot naar de Nederlandsche Scheeps
bouwmaatschappij geroeid.
Den 20en September vertrokken de onder
zeebooten „O 12" en „O 15" naar zee voor het
houden van proeven in equatoriaal gebied.
Spannende dagen.
Intusschen nam in het Buitenland de poli
tieke spanning meer en meer toe, zoodat in
het laatst van September ook de Nederland
sche iegeering zich genoodzaakt zag op mili
tair gebied maatregelen te nemen.
Hr. Ms. „Johan Maurits van Nassau" die in
de Straat van Gibraltar convooidiensten ver
richtte kreeg opdracht naar Nederland terug
te keeren.
De onderzeebooten „O 12" en „O 15" die
inmiddels te Casablanca waren aangekomen,
werden naar Curagao gezonden.
Reeds geprojecteerde oefeningen werden
afgelast, meerdere schepen gereed gemaakt,
teneinde op alles voorbereid te zijn. Alle
maatregelen werden genomen om een even
tueel gelaste mobilisatie vlot te doen ver-
loopen.
Nadat direct oorlogsgevaar geweken was,
vertrok den lOen October Hr. Ms. „Sumatra"
naar zee, voor het houden van een oefenreis
van een tweetal maanden, waarbij Lissabon,
Funchal, Casablanca en Tanger zouden wor
den aangedaan.
Een week later, den 17en October, verliet
Hr. Ms. „Gelderland" de haven. Dit schip was
gereed gemankt om een vyftal maanden in
West-Indië te verblijven. Zooals gebruikelijk
was de Stafmuziek op het Havenhoofd opge
steld en er warén vele belangstellenden bij
dit vertrek aanwezig.
Den 25en October had de inspectie van de
z.g. najaarsopleiding der miliciens plaats, die
na de opleiding op de Mairnekazerne over
de verschillende schepen en inrichtingen wer-
d«n verspreid en daadwerkelijk hun Marine-
loffpbaan begonnen.
Den lOen November verliet Hr. Ms.
„Tromp" de haven teneinde een kort bezoek
aan Portsmouth te brengen, waarvan deze
bodem den 16en d.a.v. ter reede terug keerde.
3% het bezoek van Zijne Majesteit den
^■ÓSfcig der Belgen aan Nederland, waar
van den 21 t/m den 23en November
in Amsterdam werd verbleven, betrok de
Koninklijke Marine bij verschillende ge
legenheden de eerewacht en werd Hr. Ms.
„Tromp" voor het afgeven van saluten te
Amsterdam gedirigeerd.
Van den 3en t/m den 7en December ver
bleef het Duitsche opleidingsschip „Gorch
Fock" in onze haven.
Kranslegglng.
Behalve dat een aantal representatieve
feestelijkheden plaats hadden werd er door
den Commandant van het schip in tegen
woordigheid van de plaatselijke autoriteiten
en deputaties der Nederlandsche en Duitsche
Marine den laatsten dag een krans namens
de Duitsche Marine gelegd bij het Monument
„Voor hen die Vielen" op het Havenplein.
Den lOen December had een reünie bjj de
Mariniers ter gelegenheid van het 273-jarig
bestaan te Rotterdam plaats, waarbij aan het
Korps de eer te beurt viel Zijne Koninklijke
Hoogheid Prins Bernhard in hun midden te
mógen tellen.
Door ernstige ziekte van eenige opvaren
den van Hr. Ms. „Sumatra" keerde deze bo
dem den lOen December reeds terug van de
oefenreis.
Den 13en December keerden de beide onder
zeebooten „O 12" en „O 15" uit West-Indië,
na een afwezigheid van bijna 3 maanden, be
houden in onze haven terug.
Bij de herdenking van het feit, dat vóór
125 jaar Prins Willem van Oranje te Sche
veningen landde op den 14en December, as
sisteerde Hr. Ms. „Jan van Gelder".
De sport.
Thans aan het slot nog een enkel woord
over de sportprestaties van de Konink'ijke
Marine in het jaar 1938. De successen op de
verschillende wedstrijden en kampioenswed-
L
-c H
y 'V.-
ÉÉP' Usêfejé
.*1 «P -ïSre£
I', I"
Deli, het land van tabak, rubber, palmolie,
het land tevens waar de tropische gezond
heidsleer haar triomfen heeft gevierd. Dank
zij de wetenschap is het gelukt de honderd
duizenden Javanen, die er uit hun land de
werkkracht, het welzijn verlammende ziekten
meebrachten, te genezen. Dank zij die weten
schap bloeien (in gewone tijden) de cultuur-
ondernemingen plantages
Van dit welvarende Deli is Medan de hoofd
plaats. Wie daar de stadskampongs (de
plaatsen waar de inheemsche bevolking
Woont) betreedt, met kennis van zaken rond
ziet, merkt het groote verschil op tusschen
de toestanden daar en op de ondernemingen.
Zoo is het te Medan, zoo is het met alle
centra op Java en elders. Er heerschen ont
stellend slechte toestanden op woon- en wo-
ninggebied. Het is het oud-Semarangsche lid
van den gemeenteraad, '.et tegenwoordige
Haarlemsche gemeenteraadslid de heer D. J.
Westerveld, die samen met het toenmalige
gemeenteraadslid (tevens stadsgeneesheer)
Dr. W. de Vogel, hierop het eerst de aandacht
hebben gevestigd. Zoo ontdekte Westerveld
o.a„ dat in tal van gevallen de jaarlijksche
huur de waarde der krotten ver overtrof! En
die waarde was uiterst gring: enkele guldens!
Dat is nu ongeveer 25 jaar geleden. De alarm
trom werd geslagen, de jonge gemeenteraden
begrepen hun plichten en hoewel gehandicapt
door, laat ik het noemen medewerking van de
almachtige ambtenarij te Batavia en Buiten
zorg, zoowel als door gebrek aan geld, heb
ben ze werkelijk heel mooi werk gedaan!
Semarang gaf het voorbeeld, alle steden op
Java volgden, zoo ook Medan.
Hiernaast vindt u een voorbeeld van slechte
toestanden. En niet een van de slechtste. U
ziet er niet veel aan. Ja, een foto flatteert nu
eenmaal. Maar let u op het dak: het is ge
maakt van gegolfd plaatijzer, het meest onge
schikte materiaal in de tropen. De vierkante
bak op de voorgrond stelt voor een water
put. Ze levert het gevaarlijke grondwater,
waarmee de bewoners zich moeten baden, hun
kleeren wasschen, dat ze moeten drinken. De
planten in den voorgrond zijn echte moeras-
planten. De houten voorwand van het huisje
wijst op groote vochtigheid. In het huis is
geen planken of steenen vloer, de menschen
leven op de modder.
Een veel vroolijker beeld levert het volgen
de plaatje. Het stelt voor een paar openbare
wasch- en badplaatsen, waarin goed wasch-,
bad- en drinkwater verkrijgbaar wordt ge
steld. Hervan zijn er verschillende opgericht.
In alle steden op Java en enkele elders (Ma-
kassar b.v.) Voor zoover de niet ruim toebe
deelde financiën het toelieten. Ook woningen
voor mingegoeden werden er opgericht. Te
Semarang vele honderden. Dit is gedaan in de
jaren vóór de crisis. Al sedert een paar jaar
staat dit mooie werk stil.
Mogen de unancieele toestanden spoedig
verbeteren, want er valt in alle steden van
het groote gebied nog veel, heel veel te doen!
H. F. TILLEMA,
strijden behaald, zoomede het groote succes
op de 4-daagsche en andere afstandsmarschen
getuigen wederom, dat onder het Marineper
soneel zeer goede sportmen worden gevonden.
Het uitkomen van een equipe op de inter
nationale Marine-zeilwedstrijden in Kiel had
dit jaar, hoewel zeer goede prestaties werden
geleverd, minder succes dan het vorige, zoo
dat de z.g. „Hindenburg pokal" daar helaas
achtergelaten moest worden.
Ook de periodieke, zoowel als de overige
zeilwedstrijden, uitgeschreven door de
Koninkiyke Marine-Jachtclub, waren dit
jaar zeer geanimeerd. Ten gevolge van
slechte weersomstandigheden kwamen
twee ongevallen voor, waarby beide ma
len een sloep verloren ging.
Meerdere malen had u'tbreiding van de
personeelssterkte plaat-, hetgeen verminde
ring der werkloosheid tengevolge had.
De herstellingen aan de vuurleidingsinstal
latie van Hr. Ms. „Java" kwamen gereed.
Voor de schepen in aan! ouw als „Tromp",
,v. Kinsbergen", „Willem van der Zaan" wer
den diverse sloepen aangemaakt en diverse
inventarisartikelen aangemaakt.
Aan de schepen en vaartuigen der Marine,
van het Loodswezen, de Betonning en ver
lichting, benevens aan de vaartuigen ressor-
teerende onder den Rijksvaartuigendienst
werden de noodige herstellingen uitgevoerd.
De navolgende personeelsmutaties hadden
plaats:
de Chef der Afdeeling Arsenaal, de Kapi
tein-Luitenant ter zee P Koenraad werd ver
vangen door den Luit. ter zee le kl. H. J-
Suermondt;
de Officier M.S.D. le kl. A. Pezie werd ver
vangen door zijn ranggenoot L. C. Lagaay;
de commijs H. W. Spoon werd bevorderd
tot hoofdcommies en de adjunct-commiezen
T. W. Zijp en J. D. Mahieu to'c®°
de hoofdofficier van den Marine Stoom
vaartdienst 2e k! vv M°rée werd vervangen
door zgn ranggenoot J- van Kug°e'
Op 26 Januari 1938 vertrok Hr. Ms. O 12
naar de Noordzee onder Commando van den
Luit. ter zee le klas H. C. W. Moorman voor
zwaartekrachtproeven van Prof. Dr. Ir. F. A.
Vening Meinisz, waarvan zij den 28 Januari
terugkeerde.
Van 3 tot 11 Mei had een vaartocht naar
den Atlantischen Oceaan plaats met Hr. Ms.
O 13 onder commando van luit. ter zee le
klas G. B. M. van Erkel, wederom voor
zwaartekrachtonderzoek
In Juni werd een divisie samengesteld,
bestaande uit de booten Hr. Ms. 0 11, O 13 en
O 15 onder commando van luit. ter zee le
klas B. C. M. Schouten.
Van 18 tot 22 Juli namen 4 onderzeebooten,
Hr. Ms. 0 11, O 13, O 15 en O 16 deel aan de
Marinemanoeuvres voor IJmuiden.
Op 3 September demonstreerden voor
Scheveningen o.a. 4 onderzeebooten n 1
Hr. Ms. O 9, O 12, O 13 en O 16.
Van 4 tot 11 September lagen Hr. Ms. O 9
O 11, O 12, O 13 en O 16 in Amsterdam ter
gelegenheid van het 40-jarig regeerings
jubileum van H.M. de Koningin en op 8
September waren deze booten ingedeeld bij de
vlootrevue op het IJ. Tijdens het verblijf in
Amsterdam deed Hr. Ms. Cornelis Drebbel
dienst ais logementschip.
Op 15 September vertrokken Hr. Ms. O 9
en 0 11 naar IJmuiden en Hr. Ms. 0 16 naar
Hoek van Holland in verband met de gespan
nen internationalen toestand, vanwaar zij
resp. 3 en 1 October terugkeerden.
Op 20 September vertrokken voor proef
nemingen naar West-Indië de booten Hr Ms
O 15 onder commando van luit. ter zee lé
klas G. B. M. van Erkel, tevens groeps
commandant en Hr. Ms. O 12 onder commando
6r 266 2e klas J' F- van Duim
October. Cura5a° aan den 20™
d.?P„LN°VeTber werd het Commando over
den Onderzeedienst door den kapitein ter zee
v; d- Ber£ overgedragen aan den
kapitein-luitenant ter zee C. Hellingman
Op 18 November vertrok de groep onder
zeebooten O 15 en O 12 uit Curagao en kwam
aan in den Helder den 13den December.
