DE IJZERSMELTERIJ
immu
Een Schaakspel
Wetenswaardigheden
IINI Dl
Wiüü©[D>ilN!
STAD
Wonderen der koude
j EDGAR RICE
j BURROUGHS
föelte iong&ió en mztijeA,!
Ik moet jullie ditmaal teleurstellen. Dat
epijt me dubbel, omdat het de eerste maal
van het jaar is, dat we bij elkaar komen.
Maar ja, er is niets aan te veranderen. Juist
toen ik aan jullie briefje wilde beginnen,
moest ik naar Den Haag vertrekken en...
de briefjes aan mijn vrienden en vriendinnen
bleven liggen.
Toch vind ik nog even tijd om jullie een
heel gelukkig Nieuwjaar te wensen. Alle
maal. zonder uitzondering. Zowel de trouwe
puzzelaars en briefschrijvers, als zij, die me
wel eens of meerdere keertjes in de steek
laten.
We spreken dus af, dat er deze week geen
briefje geschreven wordt. Jullie lossen uit
sluitend de raadsels op; dan hoop ik volgen
de week de briefjes, die ik nu niet kan be
handelen, door te nemen. Spreken we dat
af??
Het is de eerste week van de maand en
dat beteekent een taart. De gelukkige is:
MARIANNE BRUIN,
Langesteeg 6,
die we natuurlijk van harte feliciteren.
Maar denk erom, eet je vanmiddag geen
pijn in je buik...
Oplossing raadsel vorige week
Horizontaal. 1. hoed; 4. beuk; 8. kool;
10. gras; 12. eng; 13. lam; 15. kat; 16. Ed;
17. havik; 19. nu; 20. Ja; 21. O.-I.; 23. lava;
24. dons; 27. ra; 29. Ab; 31. Woord; 34. Va;
35. aas; 37. som; 38. bal; 39. naar; 42. spek;
43. park.
Verticaal. 1. hond; 2. oog; 3. el; 5. eg;
6. Urk; 7. kaan; 8. Kees; 9. Java; 11. stuk;
13. la; 14. mi; 17. haven: 8. koord; 20. Jan;
22. Ina; 25. Haan; 26. boot; 28. hals; 3U.
baas; 32. os; 33. R.M.- 34. vaak; 36. sap;
36. bar; 40. re. 41. Ka.
Goede oplossingen ontvangen vant
Jan en Piet Strous, Vlissingen; Gerda
Berkhof; Jan Rakers, Den Oever; Tiny,
Neeltje, Coen en Fritsje Coster; J. Heijden-
rjjk; Repelsteeltje; Ali Burghardt; George
Veer; Gerard Molenaar; Eefje Hoog; Louis
v. Voorst; Marietje Weeda; Mary Jurg;
Adriaan Rietveld; Henny Rietveld; Joosje
Dekker; Sjaantje Reynhout; Cornelis Boot;
Bali, Annie en Cor v. Bijnen; Wijnand Ker-
stens; Japie Doorn'; Annie Visser; Nellie
Rotgans; Nellie Hoogvorst; Antoon Vos;
Kuna Visser; Wouter Ram; Johan v. d. Pol;
Eduard v. d. Pol; Corrie v. d. Meulen; Lena
Looyinga; Jan Koomcn; Marianne Bruin;
Tiny Hendrlkse; Riek Hendrikse; Teuntje
Kloosterman; Coen en Wiesje Coster; Gre-
tha Schoute; Ane de Groot; Rika'van Os;
Tiny Scheepvaart; Corrie Doorn, Huisdui
nen; De Ijspegels; Henny Roeper; Jan Bek;
Jo Verschoor; Tiny v. Brederode; Rika Ko
ningstem; Rika Keyzer, Den Burg.
Nieuw' Raadsel
I. Hoeveel letters zijn in de bijbel?
II. Hoe schrijft men 1000 met 5 gelijke
cijfers
Kees en Joop hadden van vader schaken
geleerd. Ze konden het nu al vrij goed en
heel dikwijls, op vrije middagen, vroegen
ze vaders schaakbord en speelden dan een
partijtje. Maar soms ook wilden ze juist
spelen als vader met oom Bob speelde. Dat
wat natuurlijk wel vervelend. „Jullie moes
ten eigenlijk zelf een bord hebben", zei va
der wel eens. Ja, gemakkelijk gezegd, maar
hoe kwamen ze eraan? Toen kwam Joop
op het idee om er zelf een te maken. Dat
konden ze best, zó moeilijk was het niet!
Zo zochten ze alles bij elkaar en begon
nen er aan. Ze maakten eerst het-bord.
Daarvoor namen ze het deksel van een kist
die mooi glad hout had en zaagden die op
een grootte van 40 bij. 40 c.m. Toen schaaf
den ze de oppervlakte nog eens extra mooi
glad en daarna tekenden ze de vakken.
Daarvoor verdeelden ze de zijkanten in 8
delen en trokken lijnen over het bord
heen. Op die manier ontstonden 64 vakjes.
„Nu begin jij vast met de vakjes zwart
en wit te verven", zei Kees, „dan teken ik
een paar stukken op een plank". Hij nam
een groot stuk triplexhout en tekende daar
een toren en een koning op. Intussen verf
de Joop het bord zwart en wit en toen hij
daarmee klaar was. zei hij; „Nu moet het
eerst drogen en dan ga ik het straks nog
vernissen. Geef mij nu vast een paar fi
guurtjes, dan zal ik die uitzagen. Maar
denk eraan Kees, dat je niet alles dubbel
hoeft te tekenen. Als we èèn koning heb
ben, hoeven we die straks, als hij uitge
zaagd is, alleen maar op het hout te leggen
en de omtrek over te tekenen En met de
andere stukken is het net zo!" Daar had
Kees nog niet eens zo gauw over gedacht
Hij had net berekend hoeveel figuurtjes hij
moest tekenen. Gelukkig viel het nu mee!
Joop zaagde heel voorzichtig met zijn fi
guurzaag. Ineens zei Kees: „Pas op, dat je
die uitsteekseltjes van onderen niet weg
zaagt want daarmee moeten we de stuk
ken in de voetstukken zetten. En die voet
stukken zijn heel belangrijk. Ten eerste
24 jaar geleden werd in Philadelphia een
brief verzonden. Pas kort geleden kwam
de brief in Kule in Joegoslavië, de plaats
der bestemming aan. Intussen bleek, dat
zowel de afzender, als degene, die de brief
in ontvangst moest nemen gestorven wa
ren!
moeten de stukken daarin blijven staan en
verder moeten we die zwart of wit ver
ven!"
Wat hadden ze het druk! Toen Kees alle
stukken al een keer had getekend en juist
eens naar het bord wilde kijken gaf Joop
hem alweer gauw een paar, die hij al uit
had gezaagd en die nu overgetekend moes
ten worden. Ze moesten 4 torens maken, 2
koningen, 2e koninginnen, 16 pionnen, 4
lopers en 4 paarden!
Toen begonnen ze aan de grond vla kies
Die moesten vrij groot en stevig ziin. Mid
denin kwam p"n eleufle. dat prpeies zo
groot was, als de uitsteeksels aan de stuk
ken en toen ze nok dat klaar hadden lijm
den ze de stukken met syndeticon aan de
grondvlak.ies vast.
„Zo," zei Kees .Nu gaan we ze mooi ver
ven. Erge leuke kleuren moeten ze krijgen,
alleen de grondvlaktes laten we nog zo Het
is maar goed dat we de grondvlaktes van
stevig hout hebben gemaakt, want dat tri
plexhout is veel te dun." En een ogenblik
later zaten ze allebei ijverig te verven. N-u
waren ze toch al een heel eind Vader
kwam eens even kijken of het al opschoot
en zei, dat hij het een erg aardig en ori
gineel schaakspel vond. De jongens waren
er erg trots op en ze verlangden er al naar
om ermee te spelen. Toen ze alle stukken
Schöntal was een klein dorpje. Het lag
bijna geheel in het bos verborgen en het
bestond maar uit een paar huizen. Er stond
ook nog een oud klooster. Het was hele
maal ingericht als school en er werden
cursussen gegeven om tot onderwijzer of
geestelijke opgeleid te worden. De vader
van Max van Eyth gaf daar les. Max was
daar ook op school en leerde Latijn van
zijn vader.
Toen hij 9 jaar oud was, ging hij voor het
eerst met zijn vader een heel stuk van
huis weg om de omtrek te verkennen. Ze
liepen een heel eind langs de Jagst. De
weg ging er door tot aan het dal van de
Kocher. Prachtig was het daar overal Maar
plotseling stond Max stil. Wat was dat voor
lawaai? Het leek wel het gerommel van de
donder, maar hij had het helemaal niet zien
bliksemen en het was ook erg mooi weer.
Dat kon toch niet! Daar, weer dat gerom
mel! Het hield nu heel lang aan. Een heel
dof geluid was het. Dat kon niet van on
weer komen, dat was iets anders. Max
pakte zijn vaders hand. Hij voelde zich een
beetje bang voor dat vreemde gebrom.
Boem.... boem.... boem.... klonk het
vanuit de verte. En het leek wel of het
steeds dichterbij kwam, toen ze doorliepen.
klooster, daar is het fijn rustig!
Max nam het boek mee en ging naar het
bos. Het was er heel mooi. Hij zocht een
plaatsje uit, waar veel mos op de grond lag
en ging daar zitten leren. Maar hij kon
zijn hoofd niet bij het werk houden. Tel
kens dwaalde hij af. Hij keek naar de vo
gels, die over de takken van de bomen heen
en weer wipten en luisterde naar het ritse
len van de bladeren.
Toen, opeens, dacht hij weer aan de
ijzersmederij en hoe langer hij erover na
dacht, hoe meer hij ernaar verlangde om
er weer eens naar toe te gaan Op het
laatst hield hij het niet meer uit. Hij liet
zijn boek op het mos liggen en liep door het
bos naar de splitsing, waar de weg naar
het Kocherdal begon. Niemand zag hem
gaan. Het was erg stil in het bos, alleen de
vogels tsjilpten en soms dacht Max, dat ze
riepen: „Leer Latijn, leer Latijn!" Max
voelde zich wel een beetje schuldig, maar
hij wilde zo graag naar de smelterij, dat hij
maar niet meer over zijn werk nadacht.
Toen werd het bos lichter, de bomen
stonden niet meer zo dicht bij elkaar en
even later stond Max op een open plek. Be
neden zich in het dal zag hij twee schoor
stenen, waar hoge rookpluimen uitkwamen
En toentoen zag hij opeens waar het
vandaan kwam. Daar lag de grote ijzer
smelterij voor hen! Zijn vader wilde een
bezoek brengen aan den eigenaar van de
smelterij, maar Mjjx was daar nog nooit
geweest. De ijzersmelterij werd door de
kracht van de Kocher gedreven, Max keek
zijn ogen uit. Hij had nog nooit zoiets ge
zien en hij voelde zich alsof hij in een
sprookje leefde.
Sinds die dag droomde Max dag en nacht
over de ijzersmelterij in 't Kocherdal. On
geveer twee weken later zei zijn vader te
gen hem: „Het is zulk prachtig weer, Max,
je moet niet de hele dag in huis blijven
zitten. Hier is het boek van Cornelius Ne
pos, ik heb de woorden van bladzijde 28 tot
33 aangestreept, die je uit je hoofd moet
leren. Ga nu maar naar het bos achter hel
geverfd hadden, zei Joop: „Nu ga ik eerst
het bord vernissen. In die tussentiid dro
gen de stukken en dan kunnen we die ook
vernissen!" Dat vond Kees een gotd idee
En hij bedacht nog iets anders. „Moeder
heeft nog ergens een oude lao vilt liggen"
zei hii „Als we nu eens vroegen of we die
mochten hebben, dan kunnen we kleine
stukjes vilt onder de grondvlakjes nlak-
ken en blijft ons bord mooier Meteen
lieo hii al we" en kwam een tiidie later
met een stuk vilt terug. Dat plakten ze
onder de grondvlakken en daarna vernis
ten ze ook de stukken Tenslotte verfden ze
de voetstukios nikzwart en mooi wit. zo
dat je onmiddellijk kon zien, bij wie een
be-aald stuk hoorde
En zo was eindel'ik alles klaar Ze had
den er de hele middag over gedaan en ze
hadden nog erg vlue gewerkt ook Vader
en moeder kwamen kijken en vader zei di
rect: ,Ik geloof, dat ik dit mooie snel maar
neem en jullie het mijne geef." En moeder
was erg verwonderd, toen ze zag dat de
smukken aan allebei de kanten beschilderd
waren. „Natuurlijk", zei -<ees. Het is toch
te gek als ie aan èèn kant tegen gewoon
hout moet aankijken!" Dat vonden vader
en moeder ook en ze hadden erg veel suc
ces met hun eigengemaakte schaakspel.
Daar was de ijzersmelterij! Max legde zijn
oor tegen de grond, zoals de Indianen doen,
als ze op het oorlogspad gaan. En h'ij hoor
de nu ook heel zwak: Tap., tap., tap..,
alsof een reus met grote stappen door het
dal liep
Max liep verder de weg af en een tijdje
later stond hij voor het gebouwtje, waar
het geluid nu heel hard vandaan kwam.
Wat een fijn gehoor was dat! Dat was nog
eens iets anders, dan alleen in dikke boe
ken neuzen en Latijnse woorden leren. Max
ging naar binnen Heel stil bleef hij achter
in de werkplaats staan en keek naar de
mannen, die bij de gloeiende bakken ston
den. Wat een warmte en wat een lawaai
was er in de werkplaats. Heel regelmatig
hoorde hij ook nu: Tap., tap., tap., en
voor hij het wist zei hij hardop, precies in
de maat: „Tap., tap., tap..". Hij stond
vlak bij de deur, hij durfde niet verder te
gaan. De mannen hadden hem nog niet ge
zien. Maar toen voelde hij plotseling een
zware hand op zijn schouder „Wat voer jij
hier uit, jongen? Wat kom je hier doen?
Weet je wel, dat het streng verboden is om
hier naar binnen te gaan? Wie ben je?"
Achter hem stondde veldwachter
van Schöntal!
„Ach, kijk er eens aan", zei die strenge
man nu verbaasd. „Het is me warempel de
zoon van van Eyth! Wat doe je hier jon.
gen? Je bent zeker stilletjes weggelopen
van huis, toen je moest werken! Goed, dat
ik je gevonden heb. Kom, rechts omkeert
en weer terug!"
Zo liep Max nu naast den groten veld-
wachter naar huis terug. Hij was een
beetje bang, wat zijn vader zou zeggen, als
hij hem zo zag aankomen Iedereen in
Schöntal keek verbaasd en de veldwachter
trok zo'n bars gezicht, alsof hij een stroper
opbracht.
Max kreeg een flink standje van zijn va
der, omdat hij weg was gelopen en werd
meteen naar bed gestuurd Maar hij droom-
de van een grote ijzersmelterij en van ha-
mers en machines, die hii zelf had uitge
vonden. Vanaf die dag besloot Max om la-
ter machines te gaan maken en ingenieur
te worden. Hij maakte waterraderen van
hout en zette die in de kleine beekjes van
het dorp Hij kon het niet meer opgeven en
zo werd hij een beroemd ingenieur. Maar
hji hield ook zoveel van al het mooie om
zich heen, dat hij later ook ging schrijven.
Als het buiten 10° onder nul is. vinden
wij het al heel erg koud en kruipen diep
weg in onze jassen Maar toch is de tempe
ratuur nog niet zo bijzonder koud. De ge
leerden hebben zich al eeuwen lang bezig
gehouden met de vraag, welke de laagste
temperatuur is. Steeds weer heeft men
nieuwe laboratoria gebouwd en verschil
lende middelen beproefd om de laagste
temperatuur te kriieen. die er kan bestaan.
Het gaaf daarbij niet alleen om de theorie,
maar ook praetisch is het van groot belang
om te weten, hoe laag de temperatuur kan
ziin en wat men hii d° verschillende tem
peraturen kan doen. Vooral voor de indu
strie is het heel belan«riik, omdat bil heel
lage terrmeraturen grote veranderingen in
de verschillende stoffen plaats hebben Een
paar hondprd gTad«n hebben de geleerden
de temperatuur al naar omlaag kunnen
brengen. Dat was een ontzettend moelliik
werk en de geleerden ziin heel langzaam
vooruit gekomen. Ze hebben uitgerekend,
dat dp laanrte temoeratnuT, die bestaat,
273.16° Celsius onder nul is Zoo laag ziin
ze nog nooit gekomen, maar veel scheelt
het niet meer. Deze temperatuur wordt de
temperatuur van het absolute nulpunt ge-
noemd.
Bü een temperatuur van 191° onder nul
wordt de lucht vloeibaar. Die vloeibare
lucht Van ie in een thermosfles doen! Bloe
men. die met vloeibare lucht in aanraking
worden gebracht, worden breekbaar als
glas en vallen in snlinters als je er met iets
hards tegen aan slaat.
Wanneer men een dof klinkende klok
van lood in de vloeibare lucht brengt, heeft
hij daarna een klank, zoo helder alsof hij
van zilver is. Dat is dus wel een bewijs,
dat bij een zo grote kou een heel bijzonde
re verandering in het metaal plaats vindt.
Wanneer je je vingers zou bewegen bij die
lage temperatuur, zouden meteen al je
weefsels een stoornis ondervinden e'n zou
je grote brandblaren op je handen krij
gen
Bii 183° onder nul is het mogelijk om
vloeibare zuurstof uit de lucht te winnen.
Onder de invloed van deze zuurstof wordt
ijzerdraad zo brandbaar, dat het bijna als
een bliksemstraal ontbrandt.
Als men nog tien graden lager komt, dus
op een temperatuur va. —193° C. is het
mogelijk om de stikstof uit de 'ucht te
winnen De stikstof verbindt zich met wa
terstof tot ammoniak Bij —247° kan neon-
gas gewonnen worden, dat bijzonder sterk
licht geeft en bii de lichtbuizen een grote
rol speelt. Nog 6° lager, bij 253 gr. onder
nul, heeft de afsplitsing van waterstof
plaats.
Nog steeds gaat men verder. De geleer
den willen proberen om het absolute nul
punt te bereiken Grote laboratoria zijn er
toe ingericht. Heel bekend is de Hollandse
geleerde Kamerlingh Onnes geweest, die
zjjn laboratorium in Leiden had.
DOOR
De trompetter gaf het signaal. Er vlogen
t _>e kooien epen aan een kant van de arena
e:i twee gewc dige, hongerige leeuwen traden
nerr buiten. De aapman wist, dat dit wellicht
hec einde van zijn leven zou betekenen. Eén
leeuw had hij wel kunnen ov. maar
hoe kon hij zich verweren tegen een aanval
van twee van deze dieren tegelijk?.,, intus
sen stonden Helen en kapitein Lavac, die
door de Athairianen gevangen waren geno
men, voor koningin Atka, die het vonnis over
hen uitsprak. Helen zou slavin worden in de
tempel van Den Vader der Diamanten onder
het water van het Horus Meer. Lavac zou
de i est van zijn leven doorbrengen in een kooi
in de kamer van Brulor, den levenden God
van de Athairianen Beiden werden door eer
ruwe schacht naar beneden gegooid eTAZ
men daar in een onderaards vertrek waar
zich langs beide zyden kooien bevonden
waarin men mensen zag zitten, die opgeslo-
Henien ahe? ™lde dieren' Plotseling gilde
daar d t harige, onverzorgde figuur
keek io Was haar br°eder Lrian. De man
herke„d starende Ogen aan. Opeens
Ziin cl 5 haar' -Helen! Wat doe jij hier?'
..Oh Hd n een zachte. hopeloze klank,
hie- in vf1' Z0U -ie "ever dood zien, dan
we- m dlt vreselijke paleis!"
