RADIO
vrije Republiek of
Russische Vazalstaat?
Geboren uit den Wereldoorlog
Anti-Russisch.-*. anti-Duitsch**,** en pro-Engelsch 1
Kassier van
Boerenleenbank
veroordeeld
Derde blad
Zondagsrijverbod voor
velen groot nadeel
De mark betaalmiddel
in Polen
Vorstin naar
Spoorwegtentoonstelling
Tarwcvoorraad verzwegen
Duitsche vliegtuigen bij
Schotland
PROGRAMMA
21 JAAR VAN BESCHAVING IN
IJL-TEMPO.
(door onzen eigen verslaggever.)
Ieder Jaar in den Sylvesternacht,
zooals het in de sage heet, treedt
uit het Ulemiste-meer, hoog boven
de stad, een grijs manneke te voor
schijn, trippelt van heel bovenaf
naar beneden en vraagt den wachter
van de stad of Tallin nu nóg steeds
niet voltooid is. Waarop het stereo
tiepe, door de vroede vaderen der
stad bevolen antwoord luidt: „Neen,
er wordt nog voortdurend aan ge
bouwd!"
Misnoegd draait het manneke zich
om en trippelt weer naar boven, om
opnieuw voor een jaar in zijn meer
te verdwijnen.
Maar als hij ooit een bevestigend ant
woord krijgt, dan moet de stad ten onder
gaan onder den stortvloed van het water in
het meer, dat de oude man op de stad zal
loslaten. Daarom mag Tallin nooit gereed
ikomen
Als men de laatste berichten leest over
de pressie, welke van Sowjet-Russische zijde
op de Baltische republiek Estland wordt
uitgeoefend, zou men geneigd zijn een va
riant op deze mythe neer te schrijven, Zou
het niet meer in overeenstemming met de
huidige gebeurtenissen zijn, indien het man
neke zich iederen dég vertoonde, teneinde
er naar te kunnen informeeren of Estland
nógEstland is
Als de tijden énders waren.
Estland
Maanden en maandenlang was de belang
stelling van den op nieuws azenden kranten
lezer gevestigd op de groote mogendheden:
op Engeland, op Duitschland, op Frankrijk,
op Rusland. Een enkele maal stond voor
korteren of langeren tijd een kleiner land in
een kortstondig zenith der belangstelling.
Nu eens was dat het Memellanddan
weer Oostenrijk. Soms Tsjechoslowakije, en
een andere maal Polen. Maar vrijwel nim
mer werd er gehoord van het'drietal Balti
sche staten Estland, Letland en Litauen.
Deze drie Oostzeestaten, waarvan het klein
ste toch nog belangrijk uitgestrekter is dan
Nederland, vormen een brug tusschen het
Oostelijk en Westelijk deel van ons wereld
deel. Zij vormen uiteraard een zeer belang-
dijke sleutelpositie tusschen Rusland eener-
zijds en Duitschland anderzijds en hadden
een uiterst gewichtige vredesfactor kunnen
worden.
Als de tijden tenminste anders geweest
waren en de menschheid zich niet telken
male te vuur en te zwaard van meer „Le-
bensraum" had willen verzekeren
Het begon met de Orzel...
Het ziet er voor het Noordelijkste
der drie Baltische landen niet roos
kleurig uit. Het is feitelijk begonnen
met die ongelukkige ontsnapping
van de „Orzel", welke ontsnapping
Een Grieksch-Orthodox vrouwenklooster, één
der overblijfselen van de Byzantijnsche
pracht en praal die men in Estland aan
treft.
wijzigde omstandigheden dient aan te pas
sen". We zouden ons wel zeer sterk moeten
vergissen als van het tot standkomen van
het verdrag af niet aan de zelfstandigheid
van de Estlandsche republiek een einde ge
komen is en dat zij als nummer één der
drie Baltische landen aan een Russisch pro
tectoraat onderworpen is.
Het is interessant er daarbij op te wijzen,
dat deze protectoraatspogingen reeds in het
begin des jaars een onderwerp van behan
deling uitmaakten t.usschen de Russische
en Engelsche staatslieden, waarbij deze po
gingen door Engeland met groote beslist
heid afgewezen werden.
Boeren, visschers en roovers.
Bij een bezoek dat wij niet lang geleden
aan de republiek brachten, waren wij in
de gelegenheid met enkele vooraanstaande
Estlanders in contact te komen en liet was
van hen, dat wij diverse bijzonderheden
betreffende land en volk mochten notee-
ren.
De geschiedenis van het Estlandsche volk
dateert van de vroegste tijden. Reeds tus
schen 700 en 500 voor Christus kwamen de
Esten als onbeschaafd volk zich nestelen
aan de oevers van de Oostzee. In menig
opzicht moeten zij overeenkomst vertoond
hebben met de Noormannen. Het waren in
den gunstigsten zin boeren en visschers.
Maar een groot percentage beoefende <le
rooverij als handwerk.
De geschiedenis van het Estland
sche volk is een treurige. Het is
een historie die in bloed geschre
ven en... gesmoord is. Eeuwen en
eeuwen werd dit volk onderdrukt.
In knechtschap stond men hon
derden jaren onder het Czaristi-
sche Rusland. Het is nooit anders
dan een vazalstaat, een lijfeigen-
dom, geweest. Iedere poging om
zich aan deze beschamende lijf
eigenschap te ontworstelen mis
lukte. Eerst in 1817 werd deze op
geheven, maar ondanks deze voor
uitgang bleef de Russiche hand
zwaar op het kleine wingewest
dit Men voerde zoowel een anti-Duitsche
als anti-Russische politiek. Sedert Maart
'34 werd de fascistische partij zelfs geheel
verboden en uit alles bleek dat de Eisten
eindelijk zichzelf wilden zijn en... blijven.
25 Jaar geleden liepen de Esten figuur
lijk gesproken nog met de dierenhuiden om,
en toen zij zich vrij gemaakt hadden bleek
hen eerst hoezeer zij ten achter waren bij
de West en Midden Europeesche cultuur.
En in een ongekend tempo is men zich
gaan beschaven. De eerste dagen, dat wij
in de groote Estlandsche steden waren, ver
wonderden wij ons over de hyper-moderne
gebouwen die overal oprijzen of in aanbouw
zijn.
De loonen zijn uiterst laag, maar ieder
een wandelt in vrij kostbare pelzen rond.
De vrouwen dragen opvallend modieuze
kleeren, schminken en poederen zich terde
ge en gaan eens in de week naar de bios
coop, waar de nieuwste films draaien. Men
bezoekt van z'n laatste penningen een café,
en doet zich gaarne rijker en voornamer
voor dan men in werkelijkheid is. Dat treft
een Hollander met zijn ingewortelde nuch
terheid sterk. Het is ietwat kinderlijk, deze
inbeelding, maar zij is te verklaren uit de
schokken die de beschaving-in-ijltempo nu
eenmaal met zich medebracht.
Het is een inooi land.
Een winternacht in Estland.
Men moet de winternachten daar gezien
hebben. De staalblauwe hemelkoepel die de
Golf van Riga omspant, en waarin het wa
ter als gevangen gehouden wordt. Men moet
de eeuwenoude burchten zien, met de Ghoti-
sche bastions. Een daarboven uit de fiere
nationale vlag met de drie heroieke leeu
wen.
Men moet over de onderdrukking
spreken met deze Eisten en ge zult
zien hoe hun oogen vuur spatten.
Fel anti-Duitsch, fel anti-Russisch
waren deze Esten. De verhalen over
het knellend Russisch keurslijf zijn
ontzettend en als men de wreedhe
den hoort vertellen waaraan de Rus
sische despoten zich schuldig moeten
hebben gemaakt, rijzen Uw haren
ten berge.
Chauvinisten.
Het zijn onverbeterlijke chauvinisten. Er
is maar één land op de wereld. En dat
heet Estland. Er is maar één volk. De Esten.
Maar dat alles vertellen ze met een naievi-
teit en een laconisme, die dat niet hinder
lijk doen zijn.
Zij zijn in één enkel opzicht „pro". En
wel... pro-Engelsch Wat uit Engeland komt
is goed. Engelsche goederen, Engelsche po
litiek. Engelsche cultuur... Estland beleefde
er een hausse in. Op de scholen leert men
naast met Estisch...Engelsch. En geen
Duitsch en Russisch. Zoo zijn ze!
Het raadsel Tallin.
Maar toen wij met de auto over het plat
teland reden, zagen wij keer op keer den
echten, onvervalschten Moejik, den boer,
met zijn bonte kleeren, z'n scharlaken
klompen, en golvende haren. Daar was de
cultuur nog niet genaderd. Daar streed men
nog den harden strijd vaa het bestaan van
den Baltischen mensch. En er is waarschijn
lijk weinig verschil tusschen den moejik
van '39 en zijn voorganger van 1400.
Tallin, waaruit wij destijds, tijdens den
Rallye-rit met Kees Kruit, een serie
artikelen mochten schrijven, is wel de meest
typische doorsnede van dit land. Eenerzijds
ultra-modern, anderzijds stok-oud. De ar
chitectuur is een raadsel. Men komt er al
le stijlen tegen en alle opvattingen. Het
naar Amerikaansche stijl gebouwde natio
nale theater, waarvan men hier een afbeel
ding ziet, grenst aan de Byzantijnsche ker
ken. De wallen, waarvan men 4 eeuwen ge
leden met donderbussen schoot, beschermen
nu luxueuze boulevards. Dat is Estland!
Een onmetelijk vlak land van bosschen,
meren en eilanden. Waar mannen en vrou
wen naast elkaar werken. Alle dagen
van het jaar. Stil en eenzaam.
Soms hoort men het geluid van klooster
klokken en ziet men de popen voorbijgaan.
Met blinkende gewaden en baardige hoof
den. Aartsvaders, zooals men deze kan ziet}
op de oude bijbelsche prenten. Barok en
primitief. Tegelijk ruw en vol poëtische
schoonheid. Wonderlijk land, land van
contrasten.
Drie Leeuwen.
En nu
Slechts luttele jaren was het deze repu
bliek gegeven van haar vrijheid te profi-
teeren Men heeft die vrijheid uitgebuit.
Men was er trots op. Men vreesde niets en
niemand. Men was zichzelf en zou zichzelf
blijven.
Maar Rusland was deze kleine republiek
niet vergeten en als Stalin en de zijnen het
huidige staatsbestel voorloopig tolereeren,
mogen de Estlanders dankbaar zijn.
Hoe zal de geschiedenis van dat kleine
Oostzeeland zich verder voltrekken? Nóg
waait van de bastions van Tallinn de fiere
3-lecuwcnvlag. Drie brullende leeuwen!
Zullen zij tot zwijgen gebracht worden
door den Russischen beer...?
Wij, vrije Hollanders, die zoo zeer de
knechtschap in de voorbije eeuwen leerden
kennen, zullen den val van dit nijvere land
met weemoed zien.
„Maak er een tijdelijken maatre
gel van"! adviseert de A.N.W.B.
De A.N.W.B. heeft aan den minis
ter van Economische Zaken verzocht
in geval van invoering eener benzine
distributie bij de vaststelling van de
rantsoenen voor de verschillende ca
tegorieën weggebruikers, de orga
nisaties der weggebruikers te willen
raadplegen. De A.N.W.B. heeft daar
bij voorts den wensch te kennen ge
geven, dat de thans getroffen rege
ling, n.1. het verbod om op Zondag
te rijden, die voor velen groot na
deel veroorzaakt, zal worden inge
trokken zoodra de benzinerantsoe-
neering wordt ingevoerd.
Uitzonderingen op den regel.
Bij nadere beschikking van den minister
van Economische Zaken zijn ten aanzien
van het verbod om op Zondagen en alge
meen erkende christelijke feestdagen na des
voormiddags vijf uur benzine of benzol te
verbruiken tot het doen rijden van motor
rijtuigen onder de uitzonderingen nog op
genomen:
Motorrijtuigen, blijkens het kenteeken
thuisbehoorend in het buitenland, echter
met uitzondering van Ned'. Indië, Suriname
en Curagao.
Voorts is de uitzonderingsbepaling voor
motorrijtuigen, in gebruik bij geneesheer
ren, verloskundigen en verplegers, ten be
hoeve van de uitoefening van hun beroep,
uitgebreid tot „artsen, veeartsen, verlos
kundigen, verplegers en verpleegsters."
Tenslotte zij in herinnering gebracht, dat
het verbod niet het goederenvervoer betreft.
Een Duitsche rijkscredietkas be
gint haar werkzaamheden.
De opperbevelhebber van het Duitsche le
ger heeft twee verordeningen uitgevaardigd,
krachtens welke in het bezette Poolsche ge
bied de rijksmark als wettig betaalmiddel
wordt ingevoerd naast den zloty in een ver
houding van een zloty 50 pfennig, en
rijkskredietkassen worden ingesteld. Om een
einde te maken aan het gebrek aan betaal
middelen, zullen de kredietkassen in marken
gestelde bewijzen afgeven, die in Polen wet
tig betaalmiddel zullen zijn. De rijkskrediet-
kas treedt in de plaats der opgeheven Pool
sche nationale bank en begint haar werk
zaamheden op 2 October.
9.45 Causerie „Van Staat en Maatschappij".
9.59 Berichten.
10.00 Gramofoonmuziek.
10.40 Declamatie en gramofoonmuziek.
11.00 VARA-Kinderkoor „De Merels" en gra
mofoonmuziek.
11.30 VARA-Harmonie-orkest.
12.00 „De oorlog en de moderne berichtgeving"
12.20 AVRO-Amusementsorkest en solist. (Om
12.45 Eventueel berichten ANP).
1.15 Gramofoonmuziek.
1.30 Causerie „Wat er in Indië gebeurt".
I.50 Gramofo ïmuziek.
2.00 Boekbespreking.
2.30 Pianovoordracht.
3.00 AVRO-Musette-ensemble (opn.).
3.30 Gramofoonmuziek.
4.15 AVRO-Dansorkest.
4.45 Eventueel Sportnieuws ANP, gramofoon
muziek.
5.00 Gesprekken met luisteraars.
5.30 Voor de kinderen.
6.00 Sportpraatje.
6.25 Sportnieuws ANP.
6.30 Gramofoonmuziek.
6.45 Vrijzinnig-Protestantsche Kerkdienst.
8.00 Berichten ANP, mededeelingen. Even
tueel: Vraag en antwoord.
8.25 Omroeporkest en solisten.
9.30 Radiotooneel met muziek.
10.00 Orgelspel.
10.15 Het Renova-septet.
II.00 Berichten ANP. Hierna tot 12.00 Dans
muziek (gr. pij.
MAANDAG 2 OCTOBER 1939.
Hilversum L 1875 en 414.4 m.
NCRV-TJitzending.
8.00 Eventueel berichten ANP, schriftlezing,
meditatie.
8.15 Gramofoonplaten (9.309.45 Gelukwen-
schen).
10.30 Morgendienst.
11.00 Chr. Lectuur.
11.30 Gramofoonplaten (12.0012.15 Ber.),
12.30 Amsterdamsch Salonorkest en gramo-
foonpl ten. (Om 12.45 eventueel berichten
ANP).
2.00 Schooluitzending.
HIJ VERDUISTERDE TWEE EN EEN HAL
VE TON. BESTUURSLEDEN DER LEEN
BANK „STUMPERDS IN HET VAK."
Het gerechtshof te Leeuwarden eisch-
te gisteren tegen den 54-jarigen land
bouwer G. G. te Roswinkel indertijd
kassier bij de Coöperatieve Boeren
leenbank aldaar, vernietiging van 't
vonnis der Assensche rechtbank (1
jaar gevangenisstraf) en veroordee
ling tot drie jaar en zes maanden,
met aftrek van de preventieve hech
tenis. Zooals men zich herinneren
zal, heeft G. de leenbank voor f 250
duizend opgelicht; zijn knoeierijen
dateeren van 1919.
De procureur-generaal wees in zijn
scherp requisitoir niet slechts den
verdachte op zijn schaamteloozen
diefstal, maar nam ook de bestuurs
leden der boerenleenbank, van wie
er één, in vertrouwen op den kas
sier, blanco staten had onderteekend,
duchtig onder handen. Spr. noemde
de bestuursleden „stumperds in het
vak".
De verdediger pleitte vrijspraak,
subs. een veel lichtere straf.
Uitspraak over veertien dagen.
Hooge gasten op de tribunes
van het Amsterdamsche Stadion
Het ligt in het voornemen van H. M. de
Koningin om heden een bezoek te brengen
aan de spoorwegtentoonstelling „De trein
1839—1939", te Amsterdam.
Bij de in den namiddag te houden inspec
tie door de Landsvrouwe van den gemeente
lijken luchtbeschermingsdienst zal de opper
bevelhebber van Land- en Zeemacht, gene
raal I. H. Reynders, aanwezig zijn.
Deze inspectie zal, zooals bekend, in het
Olympisch Stadion worden gehouden.
Eisch f 300.boete.
De Amsterdamsche kantonrechter eisch te
gisteren tegen een landbouwer uit den
Grooten IJpolder wegens het onjuist opge
ven van voorraden tarwe en haver een
geldboete van f 300.en verbeurdverkla
ring van het in beslag genomen koren. De
niet aangegeven voorraad had een waarde
van ongeveer f 900.De verdediger conclu
deerde tot ontslag van rechtsvervolging.
Vonnis 6 October.
Op de vlucht gedreven.
Een escadrille Duitsche bombardements
vliegtuigen heeft gisteren geprobeerd Schot
land te bereiken, doch hun poging is mis
lukt, daar verscheidene Engelsche jacht
vliegtuigen, die hun tegemoet waren gezon
den, de vijandelijke machines hebben ge
noopt de vlucht te nemen.
Van officieele Britsche zijde wordt ont
kend, dat een Duitsch escadrille vliegtuigen
gepoogd heeft een aanval te doen op Schot
land.
2.35 Gramofoonplaten.
3.00 Causerie „Wat de pot schaft".
3.303.55 Gramofoonplaten.
4.00 Bijbellezing.
5.00 Gramofoonplaten,
5.15 Kinderuur.
6.15 Gramofoonplaten.
6.30 Vragenuur.
7.00 Berichten.
7.15 Gramofoonplaten.
8.00 Berichten ANP, herhaling SOS-Berichten.
8.15 Pianovoordracht en gramofoonplaten.
8.45 Causerie „Force Majeure door oorlogs
omstandigheden".
9.15 Het Christel, radiokoor en gramofoon
platen.
10.00 Berichten ANP, actueel halfuur.
10.30 Orgelconcert.
11.15 Gramofoonplaten.
Ca. 11.50—12.00 Schriftlezing.
Algemeen Programma verzorgd door de
AVRO.
8.00 Eventueel berichten ANP. Hierna: Gra
mofoonplaten.
10.00 Morgenwijding.
10.15 Gewijde muziek (gr. pl.).
10.35 Lyra-trio.
11.20 Orgelspel en hobo-voordracht.
12.10 Ensemble Jetty Cantor (Eventueel 12.45
Berichten ANP).
12.55 Gramofoonmuziek.
1.15 Ensemble Jetty Cantor.
I.45 Orgelspel (Opn.).
2.00 Nina Dolce en haar Puszta-orkest (opn
2.30 Omroeporkest en solist (3.30—3.50 Voor
dracht).
4.30 Disco-causerie.
5.30 AVRO-Aeolianorkest.
6.15 De Vagebonden.
7.00 Pinaovoordracht.
7.35 Causerie „Van Galileï tot Einstein: I Ga-
lileï.
8.00 Berichten ANP. Eventueel Vraag en ant
woord.
8.30 Het Concertgebouworkest en soliste.
9.30 Radiotooneel.
9.55 Gramofoonp'aten.
10.15 AVRO-Amusemen' sorkest.
II.00 Berichten ANP. AVRO Dansorkest.
11-4012.00 Orgelspel.
©en prachtige stok bleek te zijn, die
de Russische beer te hanteeren kreeg
Estland had de „Orzel" opzettelijk
laten ontkomen. Althans: het had
niet die maatregelen genomen, die
noodzakelijk geweest waren.
Daarna zijn de mededeelingen gekomen
ifn het bekende tempo. De Estlandsche mi
nister van Buitenlandsche Zaken, Selter,
reisde ijlings naar Moskou en de gevolgen
waren, dat er volgens de perstelegrammen
praktisch weinig meer over is van een zelf
standig Estland. Rusland gaat een vlootba-
sis aanloggen, men heeft een verdrag (lees:
dictaat!) van wederzijdschen bijstand geslo
ten en reeds nu schrijven de Estlandsche
bladen, „dat men zich nu eenmaal aan ge-
rusten.
En zij bleef er op rusten, totdat de groote
wereldbrand van 1914 nieuwe hoop bracht
voor dit volk. Duitschers bezetten in 19J7
de eilanden en het vasteland en met de
ineenstorting van het Czarisme en den val
van Duitschland kreeg de energieke bevol
king eindelijk de handen vrij. En toen de
golf van opstand en bolsjewisme door de
wereld toog werd 12 November 1918 de
republiek uitgeroepen. De schoonste dag in
het bestaan van een eeuwenlang verdrukt
volk.
Anti-Duitsch en anti-Russisch.
Een merkwaardig volik. Het zijn sterke
beenen die de weelde kunnen dragen en
ongetwijfeld konden de Estlandsche beenen
ZONDAG 1 OCTOBER 1939
Hilversum I. 1875 en 414.4 m.
8.30 NCRV. 9.30 KRO. 5.00 NCRV. 7.45—
11.15 KRO
8.30 Morgenwijding.
9.30 Gramofoonmuziek.
10.30 Hoogmis.
11.45 Gramofoonmuziek.
12.15 Causerie „Organisatiewezen van boeren
en tuinders in Nederland".
12.35 Gramofoonmuziek.
12.45 Berichten ANP, gramofoonmuziek.
1.00 Causerie „Het Katholieke boek voor het
Katholieke kind.
I.20 KRO-Orkest.
2.00 Vragenbeantwoording.
2.45 Gramofoonmuziek.
3.00 Viool, piano en gramofoonmuziek.
4.00 Ziekenlof.
4.55 Gramofoonmuziek.
5.00 Gereformeerde Kerkdienst. Hierna: Ge
wijde muziek (gr. pi.).
7.45 Berichten.
7.50 Gramofoonmuziek.
8.00 Beriehten ANP, mededeelingen.
8.15 Vrooljjk programma.
9.15 KRO-orkest en solisten (In de pauze:
Gramofoonmuziek
10.30 Berichten ANP.
10.40 Epiloog.
II.0011.15 Esperanto-nleuws.
Het enorme Estonia Theater in Tallinn, geheel in Amerikaanschen stijl gebouwd en
vertegenwoordigend den geest van vooruit strevendheid der Estlanders.
Hilversum li. 301.5 m.
8.55 VARA. 12.00 AVRO. 5.00 VPRO.
VARA. 6.30 VPRO. 8.00—12.00 AVRO.
8.55 Gramofoonmuziek.
9.00 Berichten.
9.05 Tuinbouwhalfuur.
9.35 Gramofoonmuziek.
5.30
